公(gong)元947年,就在(zai)北返路(lu)上,遼太宗耶(ye)律德光身(shen)染(ran)急病(bing),高(gao)燒(shao)不退,嚴重到(dao)周身(shen)堆(dui)滿冰塊(kuai)并吞冰入(ru)腹(fu)也無法(fa)降溫(wen)的程度。終于在(zai)欒城(cheng)(河(he)北欒城(cheng)縣(xian))死(si)去,年四十六歲。——他(ta)死(si)后,當地被稱為“殺(sha)胡林”。
得知(zhi)耶律德光的(de)死訊,述律平(ping)神色平(ping)靜沒(mei)有悲傷之(zhi)色,說(shuo):“等(deng)到契丹諸部平(ping)復(fu)之(zhi)后,我(wo)再為皇(huang)帝舉行葬禮。”
正(zheng)當(dang)盛(sheng)年的(de)(de)(de)(de)耶律(lv)德(de)光死(si)了,遼國高官(guan)貴族們都心懷(huai)恐(kong)懼(ju)。述(shu)律(lv)平在聽到(dao)兒(er)子(zi)死(si)訊后(hou)的(de)(de)(de)(de)反(fan)應更令他(ta)(ta)們聯想起當(dang)年她停葬阿保機(ji)的(de)(de)(de)(de)往事。他(ta)(ta)們既恐(kong)懼(ju)遠在都城的(de)(de)(de)(de)皇(huang)(huang)太(tai)后(hou)述(shu)律(lv)平向他(ta)(ta)們發泄喪子(zi)之(zhi)(zhi)痛,更恐(kong)懼(ju)她把所偏愛(ai)的(de)(de)(de)(de)幼(you)子(zi)、殺人狂的(de)(de)(de)(de)耶律(lv)李(li)胡(hu)推上遼國皇(huang)(huang)帝之(zhi)(zhi)位——在這樣(yang)的(de)(de)(de)(de)左(zuo)右夾攻之(zhi)(zhi)下(xia),焉(yan)知朝中的(de)(de)(de)(de)官(guan)員(yuan)將領們是不是又要被(bei)這位太(tai)后(hou)成批地送(song)去(qu)殉葬!這樣(yang)的(de)(de)(de)(de)恐(kong)懼(ju)尤以隨耶律(lv)德(de)光南征的(de)(de)(de)(de)顯(xian)貴們為(wei)重,因為(wei)他(ta)(ta)們之(zhi)(zhi)中的(de)(de)(de)(de)很多人就是述(shu)律(lv)平殘殺的(de)(de)(de)(de)勛戚之(zhi)(zhi)后(hou)。不甘坐以待斃的(de)(de)(de)(de)他(ta)(ta)們決定另奉新主,求個生路。
奉誰為(wei)新遼帝呢?所有的(de)人都不約而(er)同(tong)地選中了一個人:述律平長子圖欲(yu)之子永康王耶(ye)律阮。
耶律阮是圖欲(yu)與契(qi)丹妻子(zi)所生,因(yin)此當圖欲(yu)投奔后唐時,耶律阮母子(zi)沒有跟(gen)從。而此時他恰好就在隨從德(de)光(guang)的隊(dui)伍里。
圖欲(yu)命運實在不(bu)濟,投奔后唐才六(liu)年(nian),后唐就滅(mie)亡了,他被準備自(zi)盡的后唐末(mo)帝李從珂拉去墊了背,才三十(shi)八歲就被殺身亡。
世宗(zong)之(zhi)立(li),是東丹(dan)(dan)王(wang)失位后遼宗(zong)室(shi)內權(quan)(quan)力斗爭的(de)繼(ji)續。太(tai)(tai)(tai)宗(zong)在(zai)述律氏(shi)支持下奪太(tai)(tai)(tai)子之(zhi)位當了皇帝,東丹(dan)(dan)王(wang)無端失掉了繼(ji)承權(quan)(quan),契(qi)丹(dan)(dan)貴族(zu)的(de)同情自然在(zai)他一邊。太(tai)(tai)(tai)宗(zong)死后,人們便在(zai)軍中擁(yong)立(li)其子。太(tai)(tai)(tai)宗(zong)即位時,述律氏(shi)曾殺害了一批持不(bu)同意見的(de)契(qi)丹(dan)(dan)貴族(zu),軍中諸(zhu)將擔(dan)心悲(bei)劇重(zhong)演,也希望早日確立(li)繼(ji)承者。因擁(yong)護東丹(dan)(dan)王(wang)被(bei)殺的(de)契(qi)丹(dan)(dan)貴族(zu)的(de)子孫,對述律氏(shi)一直心懷不(bu)滿,也欲借此機會為(wei)先人復仇申冤。世宗(zong)同其父一樣仰(yang)慕中原文化,能任用晉朝(chao)降臣,得(de)到漢(han)臣的(de)擁(yong)戴所以在(zai)軍中和朝(chao)中有(you)眾多的(de)擁(yong)護者。
耶(ye)(ye)律(lv)(lv)德光(guang)病(bing)死的(de)(de)(de)第二天(tian),耶(ye)(ye)律(lv)(lv)阮便在眾人的(de)(de)(de)擁戴下,在鎮陽(yang)(河北正定)地方于(yu)叔(shu)父靈柩前(qian)正式即了(le)遼國皇帝(di)之位,隨即又冊立從后(hou)(hou)晉宮中得到的(de)(de)(de)漢族宮女甄氏(shi)為皇后(hou)(hou)(她是遼朝唯(wei)一打破(po)了(le)蕭氏(shi)為后(hou)(hou)族傳統的(de)(de)(de)女人,也(ye)是唯(wei)一的(de)(de)(de)漢族皇后(hou)(hou),比耶(ye)(ye)律(lv)(lv)阮大整整十歲,生子(zi)只沒,封寧王(wang))。
耶律(lv)阮(ruan)即皇帝位的消息很快就傳到述律(lv)平(ping)耳中,一心想要寶貝(bei)兒子李胡當皇帝的她(ta)勃然(ran)大怒,立即派“天下(xia)兵馬大元(yuan)帥”李胡率兵“討逆”。然(ran)而(er)她(ta)卻忘了自(zi)己這個寶貝(bei)兒子完全(quan)是根廢柴,不(bu)但(dan)不(bu)得人(ren)心而(er)且還毫無本(ben)事,很快就被打(da)得大敗而(er)歸。
述律平(ping)怒火更盛,親自整頓兵馬,和(he)李胡一起率(lv)部來到上京(jing)城外的(de)潢河(今西拉木倫河)岸邊(bian),準(zhun)備和(he)孫子決(jue)戰。
然而一(yi)生隨心所(suo)欲(yu)的(de)述(shu)律(lv)(lv)平這一(yi)次好運似乎(hu)走到了頭。不(bu)(bu)(bu)但耶律(lv)(lv)阮營(ying)中的(de)將領沒有一(yi)個肯臨陣倒戈,就(jiu)連(lian)上京城里(li)的(de)官員們(men)也沒有全數站在(zai)述(shu)律(lv)(lv)平和李胡(hu)一(yi)邊(bian)。述(shu)律(lv)(lv)平所(suo)掌握(wo)的(de)軍隊也只有她的(de)屬(shu)珊(shan)軍還肯聽從她的(de)調遣。心有不(bu)(bu)(bu)甘(gan)的(de)述(shu)律(lv)(lv)平質問與自己對(dui)峙的(de)耶律(lv)(lv)阮部(bu)屬(shu)蕭(xiao)翰(han)為什么背(bei)叛自己?蕭(xiao)翰(han)理(li)直氣壯地反駁:“當(dang)初你(ni)為了立威易儲,無(wu)辜殺掉我(wo)的(de)母(mu)親,我(wo)怨恨你(ni)已(yi)經很久(jiu)了!”——而與蕭(xiao)翰(han)持相似理(li)由的(de)文武官員數目(mu)更不(bu)(bu)(bu)在(zai)少(shao)數。
述律(lv)平沒料到自(zi)己橫(heng)行一世,臨到老來(lai)居然會落得如此被臣下和孫(sun)輩秋后(hou)算帳(zhang)的(de)(de)地步,垂頭(tou)喪(sang)氣(qi)之下惡從膽邊生,將跟(gen)隨耶律(lv)阮(ruan)的(de)(de)貴(gui)族(zu)及(ji)將士家(jia)眷全(quan)部抓了(le)起(qi)來(lai),想要決一死戰。在(zai)這個節骨眼上,出身至(zhi)戚貴(gui)族(zu)的(de)(de)耶律(lv)屋質(zhi)挺身而出,勸述律(lv)平與耶律(lv)阮(ruan)講和。屋質(zhi)是契丹貴(gui)族(zu)中的(de)(de)頂尖人(ren)(ren)物,遼國兩(liang)度(du)王位(wei)更替(ti)他都立下了(le)汗馬(ma)功(gong)勞,挽回了(le)國家(jia)氣(qi)運,后(hou)來(lai)被封為(wei)“北院大王”,稱“于越”(有遼一朝,于越僅有三(san)人(ren)(ren)得封)。
屋質對述律(lv)平說:“李胡和耶律(lv)阮都是太祖與太后您的(de)子孫,國家并沒(mei)有(you)落入(ru)外人之手(shou),您何必如(ru)此固執(zhi)?我愿意代表太后前往議(yi)和。”
屋質(zhi)來到耶律阮(ruan)營(ying)中,又對滿心(xin)想(xiang)要(yao)報復的(de)耶律阮(ruan)勸說:“一但興(xing)兵,即使大(da)王(wang)您打(da)贏了(le)(le),卻也難免骨肉相殘。何(he)況如今勝(sheng)負還未(wei)定(ding)?就算大(da)王(wang)您勝(sheng)了(le)(le),被太后和(he)(he)李胡扣(kou)押的(de)人質(zhi)豈不是先要(yao)送命(ming)!還是請您和(he)(he)太后講和(he)(he)吧。”耶律阮(ruan)左右(you)這才(cai)知道家眷盡數成了(le)(le)述(shu)律平(ping)的(de)人質(zhi),不禁大(da)驚失(shi)色(se),紛(fen)紛(fen)附議,于(yu)是耶律阮(ruan)和(he)(he)述(shu)律平(ping)終于(yu)在幾天后見(jian)面了(le)(le)。
一見(jian)面,祖孫倆就(jiu)大吵(chao)起來(lai),彼此(ci)都(dou)沒有一句好話。眼看情形(xing)僵持不下,述律(lv)平(ping)對(dui)屋質(zhi)說:“你來(lai)為我主(zhu)持公道(dao)(dao)。”屋質(zhi)說:“太后與大王彼此(ci)釋怨,臣才敢開口。”述律(lv)平(ping)應允道(dao)(dao):“你盡(jin)管說。”
于是屋質向(xiang)述律平發問道:“當初人(ren)皇王(wang)圖欲封(feng)為太(tai)子,為什么太(tai)后卻(que)要改(gai)立(li)太(tai)宗呢?”述律平死鴨子嘴硬地回答:“改(gai)立(li)皇儲,太(tai)祖(zu)是曾(ceng)經說過(guo)的(de)。”
屋(wu)質轉而又(you)向耶律阮發問(wen):“大王你為何擅(shan)自即(ji)位(wei),不先征得尊長(chang)的(de)同意(yi)?”耶律阮怒氣沖(chong)沖(chong)地說:“我(wo)父親當初本應立為國主,卻因為這個(ge)尊長(chang)而不得立,所以我(wo)如今不愿稟報。”
屋(wu)質聽了祖孫雙(shuang)方的(de)(de)(de)言辭之(zhi)后,正(zheng)(zheng)色道:“人皇王舍父母之(zhi)邦(bang)投奔他國,世上(shang)有這(zhe)(zhe)樣做兒子的(de)(de)(de)?大王對此卻沒有一些愧意反倒(dao)滿懷怨氣!至于太后,你為(wei)了自己(ji)的(de)(de)(de)私心(xin)偏愛,就篡(cuan)改(gai)先帝(di)遺(yi)命(ming),妄授神器,還(huan)至今不肯承認。你們這(zhe)(zhe)樣還(huan)想(xiang)講和?趕緊開戰是正(zheng)(zheng)經!”屋(wu)質說著(zhu)就丟下手里的(de)(de)(de)籌(chou)拂袖而起。
這恐怕是(shi)述律平第一次(ci)聽見別(bie)人明(ming)明(ming)白白地指責自己的重大過(guo)失,眼看著(zhu)四(si)面楚歌,她雖(sui)然兇殘,卻(que)也不禁(jin)又(you)急(ji)又(you)愧,流著(zhu)眼淚說:“當初太祖遭諸(zhu)弟(di)之(zhi)亂,天下荼毒,瘡(chuang)痍未復,我怎敢因為自家(jia)爭奪帝位而使國家(jia)再遭兵亂!”
眼看祖母(mu)態(tai)度軟了下來,耶律(lv)阮也(ye)表(biao)態(tai)道(dao):“我父親(qin)以(yi)太子身(shen)份而失去(qu)國主(zhu)地位(wei),尚且不曾(ceng)興兵(bing)征(zheng)戰,如(ru)今(jin)我怎么能做(zuo)他不肯做(zuo)的事情!”
迫在眉睫的(de)一場(chang)內戰總(zong)算是在劍(jian)拔弩(nu)張的(de)關頭(tou)平息了。
不(bu)(bu)過,雖然(ran)放棄了(le)兵(bing)戎相見,述(shu)(shu)律平(ping)仍然(ran)不(bu)(bu)甘心(xin)將帝(di)位(wei)(wei)傳(chuan)(chuan)(chuan)給(gei)長孫。回(hui)到自(zi)己的(de)營帳后,她又對(dui)屋(wu)質說:“如(ru)(ru)今(jin)講(jiang)和已畢,我(wo)們再來考慮一(yi)(yi)下(xia)帝(di)位(wei)(wei)究竟應(ying)該傳(chuan)(chuan)(chuan)給(gei)誰。”屋(wu)質的(de)態度(du)非常明確(que):“帝(di)位(wei)(wei)授給(gei)永康王(wang),則能順(shun)天意(yi)得(de)(de)人(ren)心(xin),太(tai)后你何必(bi)如(ru)(ru)此固執?”述(shu)(shu)律平(ping)身邊(bian)的(de)李(li)胡一(yi)(yi)聽立即(ji)變了(le)臉色(se),厲聲(sheng)喝道(dao)(dao):“有我(wo)在,他休想稱帝(di)!”屋(wu)質平(ping)靜地回(hui)答:“按照禮法,傳(chuan)(chuan)(chuan)嫡不(bu)(bu)傳(chuan)(chuan)(chuan)弟。當年太(tai)宗取代圖(tu)欲稱帝(di),盡管他文武兼備,人(ren)們仍然(ran)紛紛非議,惹出若(ruo)大事端(duan)。何況你暴戾殘忍(ren)不(bu)(bu)得(de)(de)人(ren)心(xin),強求帝(di)位(wei)(wei)的(de)話(hua),人(ren)們何止是怨言呢(ni)!如(ru)(ru)今(jin)眾望(wang)所歸都愿意(yi)擁立永康王(wang),已是定(ding)局不(bu)(bu)可(ke)扭轉了(le)。”述(shu)(shu)律平(ping)權衡利弊,不(bu)(bu)得(de)(de)不(bu)(bu)面(mian)對(dui)現(xian)實,她對(dui)李(li)胡嘆息道(dao)(dao):“雖說我(wo)愛(ai)你甚(shen)于其它孩子,可(ke)是常言道(dao)(dao)‘偏(pian)憐之子不(bu)(bu)保業,難得(de)(de)之婦不(bu)(bu)主家’,如(ru)(ru)今(jin)不(bu)(bu)是我(wo)不(bu)(bu)想立你,實在是你自(zi)己缺(que)乏才能民望(wang),太(tai)不(bu)(bu)爭氣。”
隨后(hou),述律(lv)(lv)平又和耶(ye)律(lv)(lv)阮達成了(le)正式的會(hui)議約定“橫渡(du)之約”,承認耶(ye)律(lv)(lv)阮稱帝(di),罷兵同(tong)返(fan)上京。
(本段選自《遼史(shi)·卷七十七·列傳(chuan)第七》)
太宗崩,諸(zhu)大臣(chen)立世宗,太后聞之,怒甚(shen),遣皇子(zi)李胡(hu)(hu)以兵逆擊,遇安端、劉哥等于泰(tai)德泉,敗歸。李胡(hu)(hu)盡執世宗臣(chen)僚家屬,謂(wei)守者曰:“我戰不克,先殪此(ci)曹!”人皆相(xiang)謂(wei)曰:“若果戰,則是(shi)父(fu)子(zi)兄弟相(xiang)夷矣!”軍次(ci)潢河橫渡,隔岸相(xiang)拒。
時屋質(zhi)(zhi)從太后(hou)(hou),世宗以(yi)屋質(zhi)(zhi)善(shan)籌,欲(yu)(yu)行間,乃(nai)設事(shi)奉書,以(yi)試太后(hou)(hou)。太后(hou)(hou)得書,以(yi)示屋質(zhi)(zhi)。屋質(zhi)(zhi)讀(du)竟,言(yan)曰(yue)(yue):“太后(hou)(hou)佐太祖定(ding)天下(xia),故臣愿竭死力。若(ruo)太后(hou)(hou)見疑,臣雖(sui)欲(yu)(yu)盡(jin)忠,得乎?為今(jin)之(zhi)計,莫(mo)若(ruo)以(yi)言(yan)和解,事(shi)必有成;否即宜速戰,以(yi)決(jue)勝負。然人心一(yi)搖,國禍不淺,惟(wei)太后(hou)(hou)裁(cai)察。”太后(hou)(hou)曰(yue)(yue):“我(wo)若(ruo)疑卿(qing),安肯以(yi)書示汝?”屋質(zhi)(zhi)對曰(yue)(yue):“李胡、永(yong)(yong)(yong)康王(wang)皆太祖子孫(sun),神器非移他族,何不可之(zhi)有?太后(hou)(hou)宜思長策,與永(yong)(yong)(yong)康王(wang)和議。”太后(hou)(hou)曰(yue)(yue):“誰可遣者?”對曰(yue)(yue):“太后(hou)(hou)不疑臣,臣請往。萬一(yi)永(yong)(yong)(yong)康王(wang)見聽,廟社之(zhi)福。”太后(hou)(hou)乃(nai)遣屋質(zhi)(zhi)授書于帝。
帝(di)遣宣徽使耶(ye)律(lv)海思復書,辭多不遜。屋(wu)(wu)質(zhi)諫曰(yue)(yue)(yue)(yue):“書意如此,國家之(zhi)憂未艾也(ye)。能釋怨以安社稷,則(ze)臣以為(wei)(wei)莫若(ruo)和好。”帝(di)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“彼眾(zhong)烏合,安能敵我(wo)?”屋(wu)(wu)質(zhi)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“即不敵,奈骨肉何?況未知(zhi)孰勝?借曰(yue)(yue)(yue)(yue)幸勝,諸臣之(zhi)族執於李(li)胡(hu)者(zhe)無仱類矣(yi)。以此計之(zhi),惟(wei)和為(wei)(wei)善。”左右(you)聞(wen)者(zhe)失色。帝(di)良久,問曰(yue)(yue)(yue)(yue):“若(ruo)何而和?”屋(wu)(wu)質(zhi)對曰(yue)(yue)(yue)(yue):“與太(tai)后(hou)相見,各(ge)紓忿恚,和之(zhi)不難;不然(ran)(ran),決戰(zhan)非晚。”帝(di)然(ran)(ran)之(zhi),遂遣海思詣(yi)太(tai)后(hou)約和。往返數日,議乃定。
始相見,怨(yuan)言(yan)交(jiao)讓,殊無(wu)和(he)意。太(tai)后(hou)(hou)謂屋(wu)(wu)質(zhi)(zhi)(zhi)曰(yue):“汝當(dang)為(wei)我畫之(zhi)。”屋(wu)(wu)質(zhi)(zhi)(zhi)進曰(yue):“太(tai)后(hou)(hou)與大(da)(da)大(da)(da)若能釋怨(yuan)、臣乃敢進說(shuo)。”太(tai)后(hou)(hou)曰(yue):“汝第言(yan)之(zhi)。”屋(wu)(wu)質(zhi)(zhi)(zhi)借(jie)謁者(zhe)籌執之(zhi),謂太(tai)后(hou)(hou)曰(yue):“昔人皇(huang)王在,何(he)故(gu)(gu)立(li)嗣圣(sheng)?”太(tai)后(hou)(hou)曰(yue):“立(li)嗣圣(sheng)者(zhe),太(tai)祖(zu)遺旨。”又曰(yue):“大(da)(da)王何(he)故(gu)(gu)擅立(li),不(bu)稟(bing)尊親?”帝(di)曰(yue):“人皇(huang)王當(dang)立(li)而(er)不(bu)立(li),所以去之(zhi)。”屋(wu)(wu)質(zhi)(zhi)(zhi)正色(se)曰(yue):“人皇(huang)王舍父(fu)母(mu)之(zhi)國而(er)奔唐(tang),子(zi)道(dao)當(dang)如是耶?大(da)(da)王見太(tai)后(hou)(hou),不(bu)少遜謝,惟怨(yuan)是尋(xun)。太(tai)后(hou)(hou)牽于偏(pian)愛,托(tuo)先(xian)帝(di)遺命,妄授神器。如此何(he)敢望和(he),當(dang)速交(jiao)戰!”擲籌而(er)退。太(tai)后(hou)(hou)泣曰(yue):“向太(tai)祖(zu)遭諸弟亂,天下荼毒(du),瘡痍未復,庸可再乎!”乃索籌一。帝(di)曰(yue):“父(fu)不(bu)為(wei)而(er)子(zi)為(wei),又誰咎也。”亦取籌而(er)執。左右感激,大(da)(da)慟。
太(tai)后(hou)復謂屋質(zhi)曰(yue)(yue)(yue):“議既定(ding),神器竟(jing)誰歸?”屋質(zhi)曰(yue)(yue)(yue):“太(tai)后(hou)若授永康王(wang),順天合人,復何疑?”李胡厲聲曰(yue)(yue)(yue):“我在,兀欲安(an)得立!”屋質(zhi)曰(yue)(yue)(yue):“禮有世嫡,不傳諸(zhu)弟(di)。昔(xi)嗣圣之(zhi)立,尚以為非,況公暴戾殘忍,人多(duo)怨(yuan)。萬口一辭,愿(yuan)立永康王(wang),不可奪也。”太(tai)后(hou)顧李胡曰(yue)(yue)(yue):“汝亦聞此言乎?汝實自為之(zhi)!”乃許立永康。
帝謂屋(wu)質(zhi)曰:“汝與(yu)朕屬(shu)尤近,何反助太后?”屋(wu)質(zhi)對曰:“臣以社稷至重,不可輕付,故如是耳(er)。”上喜其(qi)忠。