黃(huang)(huang)(huang)巢出身鹽商(shang)家庭(ting),善于(yu)(yu)騎射,粗通筆墨,少(shao)有詩(shi)才,“黃(huang)(huang)(huang)巢五歲侍翁,父為菊花連句,翁思索未(wei)至,巢隨口應曰:‘堪于(yu)(yu)百花為總首,自然天賜赫(he)黃(huang)(huang)(huang)衣(yi)。’巢父怪,欲(yu)擊(ji)巢。乃翁曰:‘孫能詩(shi),但(dan)未(wei)知(zhi)輕重,可令再賦一(yi)篇。’巢應之(zhi)曰:‘颯颯西風滿院栽,蕊寒香冷蝶難來。他(ta)年我若為青帝(di),報與桃花一(yi)處開。’”(宋·張端義《貴(gui)耳(er)集·卷(juan)下(xia)》),但(dan)成(cheng)年后(hou)卻屢試(shi)不(bu)第。王仙(xian)芝起義前一(yi)年,關東(dong)發生(sheng)了大旱,官吏強(qiang)迫百姓(xing)(xing)繳租稅(shui),服(fu)差役,百姓(xing)(xing)走投無路,聚集黃(huang)(huang)(huang)巢周圍,與唐廷官吏進行(xing)過(guo)多(duo)次(ci)武(wu)裝沖突。乾符二年(875年),王仙(xian)芝、尚讓等在長垣(今(jin)河南長垣東(dong)北(bei))起兵。黃(huang)(huang)(huang)巢在冤(yuan)句(今(jin)山東(dong)菏澤市西南)與子侄黃(huang)(huang)(huang)揆和黃(huang)(huang)(huang)恩鄴等八人起兵,響應王仙(xian)芝。
黃巢軍最初東攻(gong)(gong)沂州(今(jin)山(shan)東臨沂)不克(ke);轉攻(gong)(gong)山(shan)東、河(he)(he)南(nan)等地,攻(gong)(gong)占陽翟(zhai)(今(jin)河(he)(he)南(nan)禹縣(xian))、郟城(今(jin)河(he)(he)南(nan)郟縣(xian))等八縣(xian);進逼汝州(治(zhi)今(jin)河(he)(he)南(nan)臨汝)。
乾(qian)符三(san)(san)年(nian)(nian)(nian)(nian)九月,攻(gong)克汝州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),殺唐(tang)將董漢勛(xun),俘汝州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)刺史王(wang)(wang)鐐(liao),直指東都洛陽。王(wang)(wang)鐐(liao)是宰相王(wang)(wang)鐸堂弟,王(wang)(wang)鐐(liao)為(wei)王(wang)(wang)仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寫信給蘄州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)刺史裴(pei)偓(wo),表(biao)示愿意(yi)接受“招安(an)(an)”。是年(nian)(nian)(nian)(nian)年(nian)(nian)(nian)(nian)底(di)裴(pei)偓(wo)誘(you)降(jiang)(jiang)王(wang)(wang)仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),愿授(shou)左(zuo)神策軍押牙兼監察御史之職,黃巢(chao)堅(jian)決反對,大罵仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)“始(shi)吾與汝共立(li)大誓(shi),橫行天(tian)下。今汝獨取官而(er)去,使此五(wu)千余眾何所歸乎?”,隨(sui)后以杖擊傷仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)頭部,頭破血流(liu),其眾喧嘩(hua)不已。招安(an)(an)不成,蘄州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)刺史裴(pei)偓(wo)逃奔鄂(e)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),不久兩(liang)軍分裂,三(san)(san)千余人(ren)從仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)乃大掠(lve)蘄州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),黃巢(chao)引兵(bing)二千北(bei)上(shang)。乾(qian)符四(si)年(nian)(nian)(nian)(nian)(877年(nian)(nian)(nian)(nian))二月,黃巢(chao)率軍攻(gong)陷鄆(yun)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今山東鄆(yun)城(cheng)),殺節(jie)度(du)(du)使薛崇。三(san)(san)月,又(you)破沂州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一度(du)(du)攻(gong)破鄂(e)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今湖(hu)北(bei)武昌(chang)),王(wang)(wang)、黃又(you)再度(du)(du)合兵(bing)攻(gong)宋州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今河南商丘南方),不久又(you)分兵(bing),仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)轉(zhuan)(zhuan)攻(gong)郢州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),唐(tang)朝招討副都監楊復光再次誘(you)降(jiang)(jiang),仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)遣(qian)尚君(jun)長(chang)、楚彥(yan)威(wei)等人(ren)洽降(jiang)(jiang),中(zhong)途為(wei)唐(tang)招討使宋威(wei)所劫持,宋威(wei)貪(tan)功(gong),妄報戰勝,尚君(jun)長(chang)等人(ren)移送長(chang)安(an)(an)被(bei)殺,仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大怒,降(jiang)(jiang)敵之事再次未(wei)遂。朝廷以宋威(wei)“殺尚君(jun)長(chang)非是”,鎮壓“無功(gong)”,解(jie)除其兵(bing)權,擢升曾元裕為(wei)招討使,又(you)調西(xi)川節(jie)度(du)(du)使高駢(pian)任荊南節(jie)度(du)(du)使。乾(qian)符五(wu)年(nian)(nian)(nian)(nian)初,王(wang)(wang)仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)軍攻(gong)破荊南(今湖(hu)北(bei)江陵(ling))羅城(cheng),由于沙陀(tuo)兵(bing)援軍到達,焚掠(lve)江陵(ling)而(er)去,轉(zhuan)(zhuan)至申州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。乾(qian)符五(wu)年(nian)(nian)(nian)(nian)(878年(nian)(nian)(nian)(nian))二月,王(wang)(wang)仙(xian)(xian)(xian)芝(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)在黃梅(今湖(hu)北(bei)黃梅西(xi)北(bei))兵(bing)敗(bai)被(bei)曾元裕部斬殺,余部奔亳州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(治今安(an)(an)徽亳州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)市)投靠黃巢(chao),推黃巢(chao)為(wei)黃王(wang)(wang),自稱(cheng)“沖天(tian)大將軍”,轉(zhuan)(zhuan)戰黃淮流(liu)域,又(you)進軍長(chang)江下游一帶。
乾(qian)符五(wu)年(nian)(878年(nian))三月,黃(huang)巢(chao)軍(jun)進攻(gong)汴(今(jin)河(he)南(nan)(nan)開封)、宋(治今(jin)河(he)南(nan)(nan)商(shang)丘(qiu))二州(zhou)(zhou),為(wei)東南(nan)(nan)面行營招討(tao)使張自勉所(suo)阻,轉攻(gong)衛南(nan)(nan)(今(jin)河(he)南(nan)(nan)滑(hua)縣(xian)東北)、葉(xie)(河(he)南(nan)(nan)葉(xie)縣(xian))、陽(yang)翟(河(he)南(nan)(nan)禹縣(xian))等(deng)地(di),朝廷(ting)征調義(yi)成兵(bing)三千人守(shou)衛東都(dou)附近的伊(yi)闕(que)(今(jin)河(he)南(nan)(nan)洛陽(yang)南(nan)(nan))、武(wu)牢等(deng)地(di),河(he)南(nan)(nan)一時(shi)勢壯。黃(huang)巢(chao)率(lv)軍(jun)渡江南(nan)(nan)下,與舊部王(wang)重(zhong)隱相呼(hu)應,攻(gong)下饒、信等(deng)州(zhou)(zhou)。同年(nian)十二月,進入福(fu)州(zhou)(zhou)(今(jin)屬福(fu)建),轉入廣東。乾(qian)符六年(nian)(879年(nian))10月,農民起(qi)義(yi)軍(jun)攻(gong)克廣州(zhou)(zhou),活捉節(jie)度使李迢。起(qi)義(yi)軍(jun)在廣州(zhou)(zhou)休整(zheng)兩個月后(hou),補(bu)充了(le)人員和武(wu)裝。這時(shi)黃(huang)巢(chao)以“百萬都(dou)統”的名(ming)義(yi)發表了(le)北伐的政治宣言,提出了(le)“禁(jin)止刺史殖(聚斂(lian))財產,縣(xian)令犯贓(zang)者族(滅(mie)族)”的具體政治主(zhu)張。揮師北上。
由于嶺表氣候濕熱(re),黃巢(chao)軍(jun)多患瘴疫死者,諸將(jiang)“勸請北(bei)(bei)歸(gui),以(yi)圖(tu)大(da)利”,農(nong)民軍(jun)士氣低(di)落,黃巢(chao)乃決意北(bei)(bei)還。是(shi)年自(zi)桂州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)編木(mu)筏,沿湘(xiang)江而下,進逼江陵(ling),北(bei)(bei)向襄陽(yang)。唐廷得知黃巢(chao)將(jiang)北(bei)(bei)上,遣宰相王(wang)鐸(duo)為(wei)南(nan)(nan)面行營招(zhao)討(tao)都統(tong),屯(tun)兵(bing)江陵(ling),又任(ren)命(ming)李(li)系為(wei)行營副都統(tong)兼(jian)湖(hu)南(nan)(nan)觀察使,統(tong)兵(bing)十萬(wan)屯(tun)駐潭州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)湖(hu)南(nan)(nan)長(chang)沙),“以(yi)塞嶺北(bei)(bei)之路(lu),拒(ju)黃巢(chao)”。此時農(nong)民軍(jun)連(lian)下永(yong)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)湖(hu)南(nan)(nan)零(ling)陵(ling))和(he)衡州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)湖(hu)南(nan)(nan)衡陽(yang)),抵(di)潭州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)城下,李(li)系驚恐(kong),緊閉城門。黃巢(chao)揮兵(bing)力戰,一日而下潭州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),唐軍(jun)十萬(wan)人(ren)血染湘(xiang)江。尚讓乘(cheng)勝追擊,以(yi)五十萬(wan)軍(jun)進逼江陵(ling),王(wang)鐸(duo)奔(ben)襄陽(yang)(今(jin)屬湖(hu)北(bei)(bei)襄陽(yang)),黃巢(chao)兵(bing)不血刃占(zhan)據江陵(ling),北(bei)(bei)趨襄陽(yang)。山南(nan)(nan)東道節度使劉(liu)巨(ju)(ju)容(rong)和(he)淄州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)刺史(shi)曹(cao)(cao)全(quan)(quan)晸(zhen)合兵(bing),大(da)破之于荊門(今(jin)湖(hu)北(bei)(bei)荊門),俘斬十分之七八,黃巢(chao)與尚讓收余(yu)眾渡江東走,這(zhe)時劉(liu)巨(ju)(ju)容(rong)以(yi)“朝(chao)廷無信”停止攻勢(shi),曹(cao)(cao)全(quan)(quan)晸(zhen)正要渡長(chang)江時,朝(chao)廷命(ming)泰(tai)寧都將(jiang)段彥謨代曹(cao)(cao)全(quan)(quan)晸(zhen)為(wei)招(zhao)討(tao)使,全(quan)(quan)晸(zhen)攻勢(shi)亦止,段彥謨殺(sha)宋浩及(ji)其二(er)子(zi)。詔任(ren)命(ming)段彥謨為(wei)朗州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)刺史(shi)。黃巢(chao)轉掠江西,饒(治今(jin)江西波陽(yang))、信、池(chi)(治今(jin)安徽貴池(chi))、宣等十五州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。
廣明元年(880年)三月(yue)(yue),高駢派(pai)驍(xiao)將張璘(lin)渡(du)江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)下,狙擊黃(huang)(huang)巢(chao)(chao),黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)退守饒州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)江(jiang)(jiang)(jiang)西鄱陽)。張璘(lin)乘(cheng)勝(sheng)進軍,五月(yue)(yue),黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)又退守信州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)江(jiang)(jiang)(jiang)西上(shang)饒)。春夏之際,嶺(ling)南(nan)大疫(yi),黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)軍兵(bing)力損失慘(can)重(zhong),“死(si)者十三四(si)”,張璘(lin)窮(qiong)追(zhui)不舍(she),黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)佯降,又賄張璘(lin)大量(liang)黃(huang)(huang)金,懇(ken)求(qiu)他手下留情,高駢上(shang)奏朝(chao)廷(ting),聲稱黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)軍“不日(ri)當平,不煩(fan)諸道(dao)兵(bing),請悉遣(qian)歸”。宰相(xiang)盧攜(xie)以朝(chao)廷(ting)名(ming)義,遣(qian)散了(le)諸道(dao)唐兵(bing)。黃(huang)(huang)巢(chao)(chao)得知唐諸道(dao)兵(bing)已北渡(du)淮河,立即與(yu)高駢絕(jue)交,五月(yue)(yue)又北上(shang),乘(cheng)勝(sheng)攻占了(le)睦(mu)州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)浙(zhe)江(jiang)(jiang)(jiang)建德(de))、婺州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)浙(zhe)江(jiang)(jiang)(jiang)金華(hua)),張璘(lin)于(yu)信州戰死(si),六月(yue)(yue),相(xiang)繼攻克池州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)安徽貴池)、睦(mu)州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)浙(zhe)江(jiang)(jiang)(jiang)建德(de))、婺州(治(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)今(jin)(jin)浙(zhe)江(jiang)(jiang)(jiang)金華(hua))和宣(xuan)州等地,七月(yue)(yue)強渡(du)長江(jiang)(jiang)(jiang),兵(bing)勢甚盛。
廣明元年(880年)八月,黃巢(chao)軍擊(ji)敗曹全晟,渡(du)過(guo)淮河(he),淮北相繼告(gao)急。高駢(pian)懾(she)于其威勢,坐守(shou)揚(yang)州(zhou)(zhou)(今(jin)江蘇(su)揚(yang)州(zhou)(zhou)),保存實力。各州(zhou)(zhou)縣望風而降,十(shi)(shi)月,黃巢(chao)攻陷申州(zhou)(zhou)(今(jin)河(he)南信陽(yang)),入潁州(zhou)(zhou)(治(zhi)今(jin)安徽阜陽(yang))、宋州(zhou)(zhou)(治(zhi)今(jin)河(he)南商丘)、徐(xu)州(zhou)(zhou)(治(zhi)江今(jin)蘇(su)徐(xu)州(zhou)(zhou))、兗州(zhou)(zhou)(治(zhi)今(jin)山(shan)東(dong)兗州(zhou)(zhou))。十(shi)(shi)一月,黃巢(chao)至(zhi)汝(ru)州(zhou)(zhou),十(shi)(shi)七(qi)日攻下(xia)東(dong)都(dou)洛陽(yang),留守(shou)劉允章率百官(guan)迎接;十(shi)(shi)多天后(hou)從洛陽(yang)揮兵西(xi)進(jin),僅激戰六日,十(shi)(shi)二月初三,攻下(xia)潼(tong)關(今(jin)陜西(xi)潼(tong)關東(dong)北),初四攻下(xia)華(hua)州(zhou)(zhou)(治(zhi)今(jin)陜西(xi)華(hua)縣),后(hou)抵霸(ba)上。初五(881年1月8日),唐僖宗帶隨從宦官(guan)田(tian)令(ling)孜等倉皇(huang)逃奔四川成(cheng)都(dou),田(tian)令(ling)孜恐僖宗見責,獨歸咎盧(lu)(lu)攜(xie),貶盧(lu)(lu)攜(xie)為太子賓客。盧(lu)(lu)攜(xie)仰藥死(si)。
中(zhong)和元(yuan)年(nian)(881年(nian)),黃巢(chao)軍(jun)進入長(chang)安,金(jin)吾(wu)大將軍(jun)張(zhang)直方率眾迎接黃巢(chao)大軍(jun)進城(cheng),“整眾而行(xing),不(bu)剽(piao)財(cai)貨”,群眾達百萬(wan)軍(jun),入城(cheng)后,軍(jun)紀嚴明,閭里晏然,曉(xiao)諭市人:“黃王起兵,本為(wei)(wei)百姓(xing),非如李氏不(bu)愛汝(ru)(ru)曹,汝(ru)(ru)曹但安居無(wu)恐(kong)。”向貧民散(san)發財(cai)物,百姓(xing)列(lie)席歡迎。廣明元(yuan)年(nian)十(shi)一月(881年(nian)1月16日(ri)),即位于含元(yuan)殿,建立了大齊政權,年(nian)號(hao)金(jin)統。原朝官(guan)員,四(si)品以下留用(yong),余者罷之,以尚讓(rang)為(wei)(wei)太尉(wei)兼中(zhong)書(shu)(shu)令,趙璋為(wei)(wei)侍中(zhong),孟(meng)楷、蓋洪為(wei)(wei)尚書(shu)(shu)左(zuo)、右(you)仆射,皮日(ri)休為(wei)(wei)翰林(lin)學士。不(bu)久,其部屬(shu)“殺(sha)人滿街(jie),巢(chao)不(bu)能禁”,唐宗室留長(chang)安者幾無(wu)遺類(lei),唐室官(guan)員惶惶不(bu)可終日(ri),《秦婦吟》言(yan):“華軒繡轂皆銷散(san),甲第朱門(men)無(wu)一半”;“內(nei)庫燒為(wei)(wei)錦繡灰,天街(jie)踏盡公卿骨(gu)”。又沒收富家財(cai)產(chan),號(hao)稱“淘物”,宮室皆赤腳而行(xing)。
中和二(er)(er)年(nian)(882年(nian)),唐軍(jun)(jun)一度攻入長安,黃巢(chao)軍(jun)(jun)“賊(zei)露宿霸上,調(diao)知官(guan)(guan)軍(jun)(jun)不整(zheng),且(qie)諸軍(jun)(jun)不相(xiang)繼,引兵(bing)還襲(xi)之,自諸門(men)分(fen)入,大戰長安中,宗楚、弘夫死(si)(si),軍(jun)(jun)士重負不能走,是以甚敗,死(si)(si)者什八九。”(《資治通鑒·卷(juan)二(er)(er)百五十(shi)四》),這(zhe)一次黃巢(chao)恨城民(min)協助官(guan)(guan)軍(jun)(jun),于(yu)是縱兵(bing)屠(tu)殺,血(xue)流成河,謂之“洗城”。黃巢(chao)未派大軍(jun)(jun)追擊(ji)唐僖宗,讓唐軍(jun)(jun)有喘息機會。
中(zhong)(zhong)(zhong)和二年(nian)(882年(nian)),四(si)川的(de)唐僖宗(zong)(zong)反攻(gong)(gong),九月(yue),齊(qi)軍將(jiang)領朱溫在(zai)同州(zhou)(今(jin)陜西大(da)(da)荔(li))與王(wang)重榮(rong)交戰中(zhong)(zhong)(zhong),投降唐軍,被任命為(wei)(wei)右金吾(wu)大(da)(da)將(jiang)軍,賜名全忠。唐軍李克用部(bu)一(yi)萬余人南(nan)(nan)(nan)(nan)下,齊(qi)軍大(da)(da)將(jiang)趙璋戰死,華(hua)州(zhou)、蘭田(tian)相(xiang)繼(ji)失守(shou)。黃(huang)(huang)巢(chao)于中(zhong)(zhong)(zhong)和三年(nian)四(si)月(yue)撤出長安,逃入(ru)商山,沿途拋棄黃(huang)(huang)金珠寶,唐軍爭(zheng)寶竟不急追。后以(yi)齊(qi)將(jiang)孟(meng)楷為(wei)(wei)先鋒(feng),攻(gong)(gong)逼蔡州(zhou)(今(jin)河(he)(he)南(nan)(nan)(nan)(nan)汝南(nan)(nan)(nan)(nan)),唐軍守(shou)將(jiang)秦宗(zong)(zong)權戰敗(bai)投降,六(liu)月(yue)圍(wei)攻(gong)(gong)陳(chen)州(zhou)(今(jin)河(he)(he)南(nan)(nan)(nan)(nan)淮陽(yang)),遭遇刺史(shi)趙犨(chou)頑強抵抗,大(da)(da)小數(shu)(shu)(shu)百戰,始終(zhong)未能攻(gong)(gong)拔其城。齊(qi)將(jiang)孟(meng)楷挺進河(he)(he)南(nan)(nan)(nan)(nan)途中(zhong)(zhong)(zhong),中(zhong)(zhong)(zhong)俘犧牲。黃(huang)(huang)巢(chao)聞知孟(meng)楷遇害(hai),大(da)(da)怒,部(bu)隊(dui)屯(tun)于溵水,“掘(jue)塹五重,百道攻(gong)(gong)之”,誓(shi)為(wei)(wei)孟(meng)楷報仇。為(wei)(wei)了應付(fu)全軍糧食(shi),黃(huang)(huang)巢(chao)以(yi)人肉為(wei)(wei)糧糗(qiu),數(shu)(shu)(shu)百巨(ju)錘,同時開工,成為(wei)(wei)供應軍糧的(de)人肉作坊,無論男(nan)女老幼,悉數(shu)(shu)(shu)納(na)入(ru)巨(ju)舂,稱(cheng)之為(wei)(wei)“搗磨寨(zhai)”。黃(huang)(huang)巢(chao)圍(wei)陳(chen)州(zhou)幾(ji)三百日,啖食(shi)數(shu)(shu)(shu)十萬人。唐軍在(zai)陳(chen)州(zhou)附近的(de)西華(hua)(今(jin)天河(he)(he)南(nan)(nan)(nan)(nan)境內)大(da)(da)敗(bai)黃(huang)(huang)思(si)鄴,齊(qi)軍退軍故陽(yang)里(今(jin)淮陽(yang)北部(bu))。陳(chen)州(zhou)之圍(wei)遂解。黃(huang)(huang)巢(chao)引兵向汴(bian)州(zhou)行進,尚(shang)讓以(yi)五千精銳(rui)直(zhi)逼大(da)(da)梁(liang)(今(jin)河(he)(he)南(nan)(nan)(nan)(nan)開封(feng))。
中(zhong)和(he)四(si)(si)年(nian)(公(gong)元884年(nian))春(chun)天,李(li)克(ke)(ke)用(yong)率(lv)兵(bing)五萬,自(zi)河(he)(he)(he)中(zhong)南(nan)渡,連(lian)敗(bai)齊軍于太(tai)康(kang)、汴河(he)(he)(he)、王(wang)滿渡。黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)只好(hao)轉(zhuan)戰山東(dong)。同(tong)年(nian)三(san)月(yue),朱(zhu)溫(wen)大敗(bai)黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)于王(wang)滿渡(今(jin)(jin)河(he)(he)(he)南(nan)中(zhong)牟北),黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)的手下李(li)讜、葛從(cong)周、楊能(neng)、霍存、張歸(gui)霸(ba)、張歸(gui)厚、張歸(gui)弁等(deng)投(tou)降朱(zhu)溫(wen);而黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)殘部向東(dong)北逃亡,又遇(yu)李(li)克(ke)(ke)用(yong)于封丘(今(jin)(jin)河(he)(he)(he)南(nan)封丘),時(shi)(shi)遭大雨(yu),黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)集散兵(bing)近(jin)千人(ren)(ren)(ren)奔兗州,“克(ke)(ke)用(yong)軍晝夜(ye)馳,糧盡(jin)不(bu)能(neng)得(de)巢(chao)(chao)(chao)(chao),乃(nai)還。”,六月(yue)十五日,武寧節度(du)使時(shi)(shi)溥派李(li)師(shi)悅(yue)率(lv)兵(bing)萬人(ren)(ren)(ren),與降將尚(shang)讓(rang)緊(jin)追其后(hou)。是(shi)年(nian)六月(yue)十七(qi)日,“黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)入泰(tai)(tai)山,徐(xu)帥時(shi)(shi)溥遇(yu)將張友與尚(shang)讓(rang)之(zhi)(zhi)眾掩捕(bu)之(zhi)(zhi)。至狼(lang)虎谷(gu),巢(chao)(chao)(chao)(chao)將林(lin)言(yan)(yan)斬巢(chao)(chao)(chao)(chao)及(ji)二弟鄴(ye)、揆(kui)等(deng)七(qi)人(ren)(ren)(ren)首,并妻子(zi)皆送徐(xu)州。”,清代(dai)學者聶劍光(guang)《泰(tai)(tai)山道里記》載(zai)(zai)(zai)(zai),“黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)死于泰(tai)(tai)山……九(jiu)頂山南(nan)有大冢,俗稱黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)墓(mu)。”,另據《新唐書(shu)·黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)傳》記載(zai)(zai)(zai)(zai),“巢(chao)(chao)(chao)(chao)計蹙,謂林(lin)言(yan)(yan)曰(yue):若取(qu)吾首獻(xian)天子(zi),可(ke)得(de)富貴,毋為他人(ren)(ren)(ren)利(li)。言(yan)(yan),巢(chao)(chao)(chao)(chao)甥也(ye)(ye),不(bu)忍;巢(chao)(chao)(chao)(chao)乃(nai)自(zi)刎。”,又據邵博《河(he)(he)(he)南(nan)邵氏聞見后(hou)錄(lu)》記載(zai)(zai)(zai)(zai),“唐史中(zhong)和(he)四(si)(si)年(nian)六月(yue),時(shi)(shi)溥以黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)首上(shang)行(xing)在者,偽也(ye)(ye)。東(dong)西兩都父老相(xiang)傳,黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)實不(bu)死,其為尚(shang)讓(rang)所急(ji),陷泰(tai)(tai)山狼(lang)虎谷(gu),乃(nai)自(zi)髡為僧,得(de)脫,往投(tou)河(he)(he)(he)南(nan)尹張全義,故巢(chao)(chao)(chao)(chao)黨也(ye)(ye),各(ge)不(bu)敢識,但(dan)作南(nan)禪寺以言(yan)(yan)之(zhi)(zhi)。”,陶榖《五代(dai)亂離記》也(ye)(ye)記載(zai)(zai)(zai)(zai)到,“黃(huang)巢(chao)(chao)(chao)(chao)遁免(mian),后(hou)祝發為浮(fu)屠(tu),有詩云;三(san)十年(nian)前草上(shang)飛,鐵衣著盡(jin)著僧衣,天津(jin)橋上(shang)無(wu)人(ren)(ren)(ren)問,獨(du)倚(yi)危欄看落(luo)暉。”
黃(huang)(huang)(huang)巢(chao)(chao)(chao)死(si)后(hou)(hou),黃(huang)(huang)(huang)巢(chao)(chao)(chao)從子(zi)黃(huang)(huang)(huang)皓率殘部(bu)流竄,號“浪蕩(dang)軍”。昭宗(zong)天復初(chu)年,進(jin)攻湖南時(shi),為(wei)(wei)湘陰土豪鄧進(jin)思所伏殺。至此唐(tang)(tang)末農民起(qi)義結束。唐(tang)(tang)僖(xi)宗(zong)中(zhong)和四年,秋七月,僖(xi)宗(zong)在大玄樓舉(ju)行受(shou)俘儀式。武(wu)寧節度使時(shi)溥獻上黃(huang)(huang)(huang)巢(chao)(chao)(chao)首級與黃(huang)(huang)(huang)巢(chao)(chao)(chao)姬妾(qie)二三(san)十(shi)人(ren)。“僖(xi)宗(zong)問‘汝曹皆勛貴子(zi)女,世(shi)受(shou)國(guo)恩,何(he)為(wei)(wei)從賊?’居首的(de)女子(zi)回答:‘狂(kuang)賊兇逆,國(guo)家(jia)以(yi)百(bai)萬之(zhi)眾,失守宗(zong)祧,播(bo)遷巴、蜀;今陛下以(yi)不(bu)能拒賊責一女子(zi),置公卿將帥于何(he)地(di)乎!’上不(bu)復問,皆戮之(zhi)于市。”,臨刑(xing)前,執法人(ren)員可(ke)憐這些婦女,讓她們喝醉后(hou)(hou)再執刑(xing),女孩(hai)們邊(bian)哭邊(bian)喝,不(bu)久在醉臥中(zhong)受(shou)死(si),獨居首的(de)女子(zi)不(bu)哭亦不(bu)醉,從容就死(si)。黃(huang)(huang)(huang)巢(chao)(chao)(chao)起(qi)義失敗后(hou)(hou),唐(tang)(tang)朝又勉強維(wei)持了二十(shi)三(san)年統治。哀帝天佑(you)四年(907年)宣(xuan)武(wu)節度使朱(zhu)溫受(shou)禪,建國(guo)號為(wei)(wei)梁。唐(tang)(tang)朝滅亡,進(jin)入五代十(shi)國(guo)時(shi)期。
黃巢(chao)為首的農(nong)民起義(yi)軍(jun),在失敗前(qian)夕包圍陳州近一年時間里,采用過的機械化方式(shi),將活人(ren)(ren)粉碎,以人(ren)(ren)肉作軍(jun)糧,供應他圍城(cheng)部隊(dui),以保(bao)證他起義(yi)軍(jun)的戰斗力(li),創造了(le)前(qian)無古人(ren)(ren),后無來者的人(ren)(ren)食(shi)人(ren)(ren)紀錄。
這一(yi)份駭人聽(ting)聞的(de)(de)(de)(de)(de)食人紀錄,既是(shi)(shi)中(zhong)國之最,大概也(ye)是(shi)(shi)世(shi)界之最。按照歷史教科書,黃巢(chao)是(shi)(shi)農(nong)(nong)民革(ge)(ge)命領袖,黃巢(chao)領導的(de)(de)(de)(de)(de)農(nong)(nong)民起義,是(shi)(shi)推翻封建(jian)統(tong)治的(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)徑,那是(shi)(shi)具有(you)革(ge)(ge)命的(de)(de)(de)(de)(de)進步的(de)(de)(de)(de)(de)意義,是(shi)(shi)毫無疑問的(de)(de)(de)(de)(de)。但(dan)若是(shi)(shi)以毛澤東提倡的(de)(de)(de)(de)(de)兩(liang)分(fen)法(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)觀點(dian)看(kan),不那么以偏概全,不那么一(yi)白遮百丑,而(er)取實事求是(shi)(shi)精神(shen),這位(wei)革(ge)(ge)命領袖在荼毒非統(tong)治階層的(de)(de)(de)(de)(de)普(pu)通老百姓(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)手段上(shang),歷史上(shang)那些聲(sheng)名狼(lang)藉(jie)的(de)(de)(de)(de)(de)屠夫,比之于他(ta),都望塵(chen)莫及,甘拜下風。在一(yi)部《二十四史》中(zhong),只(zhi)有(you)他(ta)能夠用“敲骨吸髓”四字,形容他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)食人的(de)(de)(de)(de)(de)殘殺方(fang)式。
到底黃巢一(yi)(yi)共(gong)吃(chi)掉多少(shao)人,史無記載。但據(ju)史書,他(ta)“圍陳州,營于州北(bei),立宮室百司,為持久之計”。看來,他(ta)從(cong)長安城里的龍(long)椅上滾跌(die)下來,意猶(you)未(wei)盡,沒(mei)有過足(zu)皇帝的癮(yin),干脆(cui)在(zai)此(ci)再成立一(yi)(yi)個臨時朝廷(ting),好“唯辟作威,唯辟作福”一(yi)(yi)番。
但(dan)是,這位皇(huang)帝(di)要養活自己的文(wen)武百(bai)官,和數萬名為他打陳(chen)州的起義將士,持續三百(bai)天,按最保守(shou)的估計,至少得吃掉十倍于張巡守(shou)睢陽城時的被食人數。
“舂磨砦”的(de)(de)發明權,不(bu)是(shi)黃(huang)巢(chao),應該屬于朱(zhu)粲,名稱略不(bu)同,叫“搗磨寨”。黃(huang)巢(chao)圍陳州,他(ta)已預感到(dao),自己的(de)(de)喪鐘快要敲響(xiang)。一個知道(dao)死神(shen)即(ji)將來(lai)臨(lin)的(de)(de)賭(du)徒,還有什么籌(chou)碼不(bu)敢(gan)推(tui)到(dao)賭(du)桌中央呢?于是(shi),將朱(zhu)粲的(de)(de)食(shi)人法(fa),光(guang)而大之,數百(一說(shuo)三千)巨(ju)碓(dui),同時開工,成為供應軍糧的(de)(de)人肉作(zuo)坊,流(liu)水(shui)作(zuo)業(ye),日夜不(bu)輟。將活生生的(de)(de)大批(pi)鄉(xiang)民,無論男女,不(bu)分老幼,悉數納入巨(ju)舂,頃刻(ke)磨成肉糜。陳州四周(zhou)的(de)(de)老百姓吃光(guang)了,擴大原料供應來(lai)源,“縱兵四掠,自河(he)南、許、汝、唐、鄧、孟、鄭(zheng)、汴、曹、徐、兗等數十州,咸被其毒。”這位革(ge)命領袖大規模吃人不(bu)吐骨頭的(de)(de)行徑(jing),其野蠻,殘(can)酷,恐怖,駭人聽聞,即(ji)使(shi)以唯物史觀判斷,也(ye)很(hen)難再冠(guan)以“革(ge)命”二(er)字來(lai)美化他(ta)了。
當(dang)然(ran),“革(ge)命不(bu)(bu)(bu)是請(qing)客吃飯(fan)”,在鐵與血的(de)較量中,你(ni)不(bu)(bu)(bu)能將敵人(ren)消滅,對手也會將你(ni)毫不(bu)(bu)(bu)留情地除掉(diao)。所以(yi)(yi),歷代農民鋌而走險(xian),反(fan)抗強大的(de)統(tong)治者,起(qi)義(yi)軍的(de)頭目,無不(bu)(bu)(bu)殘忍野蠻,無不(bu)(bu)(bu)殺(sha)人(ren)無算(suan)。但(dan)是,像黃巢以(yi)(yi)人(ren)肉(rou)為糧(liang)糗的(de)惡行(xing),絕(jue)非一(yi)般意義(yi)的(de)戰場上的(de)較量,而是人(ren)性(xing)滅絕(jue)的(de)屠殺(sha)。
無論正史,野(ye)史,對(dui)于黃(huang)巢(chao)的(de)(de)評價全(quan)是(shi)負面的(de)(de)。從黃(huang)巢(chao)之(zhi)亂起,至五(wu)代,至北宋(song),至南(nan)宋(song),中華民族的(de)(de)總(zong)體國勢,一直處于不斷削(xue)弱的(de)(de)過程(cheng)之(zhi)中,這也是(shi)毋(wu)庸(yong)諱(hui)言的(de)(de)事(shi)實。因此(ci),不禁疑問,黃(huang)巢(chao)吃了(le)那么多(duo)老百姓的(de)(de)這場運動,究竟對(dui)歷史起到了(le)推動作用,還(huan)是(shi)起到了(le)促退(tui)作用?對(dui)中華文明起到了(le)張揚作用?還(huan)是(shi)起到了(le)戕害作用?作實事(shi)求是(shi)的(de)(de)考查,平心而(er)論,答案(an)必然是(shi)否(fou)定的(de)(de)。
但科學依據告訴(su)我們人(ren)肉(rou)(rou)水分含(han)量(liang)達到百分之六十(shi)(shi)(shi)左右。拋去血水之后百斤人(ren)肉(rou)(rou)所剩(sheng)無幾。更何況是經過沖砸碾(nian)磨。按每七人(ren)一日食死尸(shi)一具,二(er)十(shi)(shi)(shi)多萬人(ren)除(chu)去四五萬人(ren)飯。還有十(shi)(shi)(shi)多萬人(ren)靠吃(chi)人(ren)為生。那么至(zhi)少每天要吃(chi)近(jin)兩萬人(ren)。三百多天就六百多萬人(ren)。盡(jin)管(guan)如此也不(bu)至(zhi)于(yu)輪到他自(zi)己吃(chi)人(ren)肉(rou)(rou)吧,由此可見史書對農民軍及其首領,存在(zai)過分的抹黑和蔑視。
《舊唐書·列傳第一百五十·黃巢傳》載(zai):“賊圍陳郡三日(ri),關東仍歲無耕(geng)稼,人俄倚墻壁(bi)間,賊俘(fu)人而(er)食,日(ri)殺(sha)數千。賊有舂磨砦,為巨(ju)碓(dui)數百,生納人于(yu)碎之,合骨而(er)食,其流(liu)毒若是。”
《新唐書·列傳第一百五十下》:“楷(kai)擊陳州敗死,巢自(zi)圍之(zhi),略鄧、許(xu)、孟、洛,東入徐、袞數十州。人大饑,倚(yi)死城(cheng)塹,賊俘以食,日數千(qian)人,乃辦列百巨碓,糜骨皮(pi)于臼(jiu),并啖之(zhi)。”
《資治(zhi)通鑒·第二(er)二(er)五卷(juan)》“巢益怒,營(ying)于州(zhou)北,立宮室百司,為持久之(zhi)計(ji)。時(shi)民間無積聚,賊掠人為糧(liang),生投(tou)于碓,并骨食之(zhi),號給糧(liang)之(zhi)處曰(yue)‘舂磨寨(zhai)’。縱兵四(si)掠,自河南(nan)、許、汝、唐、鄧、孟、鄭、卞、曹、濮(pu)、徐、袞等數十州(zhou),咸被其毒。”“黃巢圍陳州(zhou)幾三百日(ri)……”