陸(lu)秀(xiu)夫三歲的(de)時(shi)候,他(ta)(ta)的(de)父親就(jiu)把(ba)家遷徙到(dao)了(le)鎮江。稍大以后(hou),就(jiu)跟隨本鄉的(de)兩位孟先生(sheng)讀書(shu)學習,孟先生(sheng)的(de)學生(sheng)經常(chang)有百余人,但他(ta)(ta)單(dan)單(dan)指著(zhu)陸(lu)秀(xiu)夫說:“這小家伙不一般哪。”景定元年(nian)(nian)(公(gong)元1260年(nian)(nian)),考(kao)上了(le)進士。李庭(ting)芝(zhi)鎮守淮(huai)南時(shi),聽說了(le)陸(lu)秀(xiu)夫,就(jiu)將他(ta)(ta)羅(luo)致到(dao)自己的(de)幕府中(zhong)。當時(shi)天下人稱(cheng)搜羅(luo)人才(cai)最多的(de),以淮(huai)南李庭(ting)芝(zhi)為第(di)一名(ming),號稱(cheng)“小朝廷”。
陸(lu)(lu)秀(xiu)夫才(cai)思(si)清麗,在(zai)(zai)當時(shi)的文(wen)人(ren)(ren)中(zhong)很少有能夠趕得上(shang)他的。性格沉靜(jing),不茍(gou)求被別人(ren)(ren)知(zhi)道,每(mei)當幕僚們到(dao)官署請(qing)見,賓主(zhu)共(gong)歡同樂,只有陸(lu)(lu)秀(xiu)夫一人(ren)(ren)默默地不發一言。有時(shi)在(zai)(zai)府(fu)(fu)中(zhong)舉行宴會,在(zai)(zai)宴席上(shang),他總是正(zheng)襟(jin)危坐,矜持(chi)莊重,很少與人(ren)(ren)交(jiao)往(wang)。等到(dao)考察他的事(shi)務,他都治(zhi)理(li)得很好,李庭(ting)芝由(you)是更加(jia)器重他,即使調任官職,也不讓陸(lu)(lu)秀(xiu)夫離開(kai)自己,自從他到(dao)李庭(ting)芝幕府(fu)(fu)中(zhong),曾三次進升,直到(dao)主(zhu)管(guan)機宜文(wen)字。
咸淳(chun)十年(公元1274年),李(li)庭芝任(ren)淮東制置使(shi),提升(sheng)陸秀(xiu)夫(fu)(fu)為(wei)參議官。德佑(you)元年(公元1275年),邊(bian)防緊急,幕(mu)僚大多逃走了,只有陸秀(xiu)夫(fu)(fu)幾個人沒有離開。李(li)庭芝向朝(chao)廷舉薦陸秀(xiu)夫(fu)(fu),因此他被(bei)任(ren)為(wei)司農(nong)寺丞,屢次升(sheng)遷,直到(dao)任(ren)為(wei)宗正少(shao)卿兼代(dai)理起居舍人。
(公元1276年(nian))正月,以禮部侍(shi)郎身份(fen)到(dao)前(qian)線講和,還沒(mei)有(you)到(dao)達,敵人就又(you)反悔了(le)。二王到(dao)溫州(zhou),陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫與蘇劉義,追隨(sui)二王而去,派人召回了(le)陳(chen)宜中、張(zhang)世杰等,于是(shi)(shi)大家共同(tong)擁立益王于福州(zhou)。進升為端明殿學(xue)士、簽發樞密院事。陳(chen)宜中因為陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫長期在(zai)軍隊里,熟知(zhi)軍務,每當有(you)事都征求陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫的意(yi)見然后辦(ban)理,陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫也全心全意(yi)為他參謀,言(yan)無不(bu)盡。不(bu)久因議事與陳(chen)宜中產生矛(mao)盾(dun),陳(chen)宜中指(zhi)使諫(jian)官(guan)上奏彈劾陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫并罷免了(le)他。張(zhang)世杰責備(bei)陳(chen)宜中說(shuo):“這都是(shi)(shi)什(shen)么時候了(le),還動輒讓(rang)臺(tai)諫(jian)官(guan)彈劾人?”陳(chen)宜中非常惶恐不(bu)安,急(ji)忙召回了(le)陸(lu)秀(xiu)(xiu)夫。
當(dang)(dang)時(shi)(shi)君臣(chen)流亡海濱(bin),大(da)(da)小政(zheng)事(shi)都疏(shu)于(yu)治理,楊太妃垂簾聽政(zheng),與臣(chen)下說話(hua)還自(zi)稱為奴。每當(dang)(dang)群臣(chen)朝(chao)會(hui)的(de)時(shi)(shi)候,陸(lu)秀(xiu)夫(fu)(fu)仍端持著手(shou)板,儼然像(xiang)過(guo)去上朝(chao)一樣(yang),有(you)(you)(you)時(shi)(shi)在(zai)行程途中,凄(qi)然淚(lei)下,用朝(chao)衣(yi)拭淚(lei),衣(yi)服都濕透了,左(zuo)右的(de)人(ren)為他(ta)所(suo)感染都無不(bu)(bu)(bu)悲痛欲絕。因(yin)井澳大(da)(da)風(feng)的(de)原(yuan)因(yin),益王(wang)(wang)驚(jing)懼而(er)死,群臣(chen)都想(xiang)借此(ci)機(ji)會(hui)離開。陸(lu)秀(xiu)夫(fu)(fu)說:“度(du)宗皇(huang)帝有(you)(you)(you)一個兒子(zi)還在(zai),把(ba)他(ta)怎(zen)么辦呢?古人(ren)中曾有(you)(you)(you)過(guo)僅憑(ping)借一旅即成(cheng)就中興的(de),而(er)我們現今百官都在(zai),還有(you)(you)(you)數萬軍隊,上天如果(guo)還沒想(xiang)滅絕大(da)(da)宋(song),難道就不(bu)(bu)(bu)能憑(ping)此(ci)振興國家嗎?”于(yu)是(shi)與眾(zhong)大(da)(da)臣(chen)共同擁立衛王(wang)(wang)。當(dang)(dang)時(shi)(shi)陳(chen)宜中前(qian)往(wang)占城去了,因(yin)與張世杰(jie)不(bu)(bu)(bu)合,所(suo)以屢次征召(zhao)他(ta)都不(bu)(bu)(bu)到。于(yu)是(shi)以陸(lu)秀(xiu)夫(fu)(fu)為左(zuo)丞相,與張世杰(jie)共同秉政(zheng)。其時(shi)(shi)張世杰(jie)領(ling)兵駐守崖(ya)山,陸(lu)秀(xiu)夫(fu)(fu)則(ze)既要(yao)(yao)籌(chou)措軍旅,又要(yao)(yao)調(diao)集工役,而(er)且凡是(shi)有(you)(you)(you)什么需要(yao)(yao)寫(xie)的(de),也都由他(ta)親自(zi)動手(shou)。雖然在(zai)顛沛流離之中,事(shi)務繁(fan)多,時(shi)(shi)間匆(cong)忙,他(ta)每天都還是(shi)要(yao)(yao)寫(xie)《大(da)(da)學章句》以勸講別人(ren)。
陸(lu)秀夫在海(hai)上的時候(hou),將二王的事(shi)都詳細地(di)記(ji)述下來匯成一書,并將書授給禮部侍郎鄧光薦說(shuo):“你如果僥(jiao)幸不(bu)死,就把書傳(chuan)出去(qu)。”
至元(yuan)十(shi)六年(nian)(公(gong)元(yuan)1279年(nian))二(er)月的(de)一(yi)(yi)天晚上,風雨(yu)昏霧(wu)四塞(sai),咫尺之間不能相辨,張世(shi)杰派小船(chuan)到宋(song)主那里,想要奉宋(song)主到他(ta)的(de)船(chuan)上,策劃(hua)乘(cheng)機突(tu)圍,但陸秀(xiu)夫害怕被人出賣,或被俘(fu)辱,固(gu)執著(zhu)不肯帶宋(song)主上船(chuan)。后崖山被攻(gong)破,陸秀(xiu)夫護衛(wei)衛(wei)王(wang)的(de)船(chuan)一(yi)(yi)起逃走(zou),而(er)張世(shi)杰、蘇劉(liu)義則(ze)各自逃生(sheng)去了,陸秀(xiu)夫考慮到難以逃脫,于是將自己的(de)妻子兒女(nv)趕(gan)下(xia)海去,自己背著(zhu)衛(wei)王(wang)赴海而(er)死(si)(si),當時(shi)他(ta)年(nian)僅四十(shi)四歲。在華夏五千年(nian)歷史(shi)長河中(zhong),陸秀(xiu)夫也、是唯一(yi)(yi)抱幼(you)主壯烈蹈(dao)海、以死(si)(si)殉(xun)國的(de)愛國丞相。
崖山平定后,鄧光薦(jian)將那本(ben)書帶回了(le)廬陵。鄧光薦(jian)去世(shi)(shi),這部書的存亡就(jiu)無從(cong)得知(zhi)了(le),所以(yi)那段海上的事,世(shi)(shi)人就(jiu)再也無法得知(zhi)其詳情(qing)了(le)。
后(hou)人為(wei)紀念(nian)這(zhe)位與國共存亡的抗(kang)元英(ying)雄(xiong),將其遺(yi)著匯(hui)編成《陸忠烈集》。
《宋史(shi)》:秀(xiu)夫才思(si)清麗(li),一時(shi)文人(ren)少能及之。性沈靜,不茍(gou)求人(ren)知(zhi)。
蔣一(yi)葵:當時有先兆曰(yue):”擎天者,文天祥。捧(peng)日者,陸秀夫。“
林景熙:紫宸黃閣共樓船,海氣(qi)昏(hun)昏(hun)日月偏。平地已(yi)無(wu)行在所,丹心猶數中興年。生藏(zang)魚腹不見水,死(si)抱龍須直上(shang)天。版蕩純臣(chen)有如此,流芳千古更無(wu)前(qian)。
瞿佑(you):余(yu)觀(guan)卷中(zhong)所(suo)載,如謂(wei)陸(lu)秀夫殉國,家鉉翁持節,汪(wang)水云賜(si)還,實足以丑奸臣(chen),壯義士。
解(jie)縉:崖山敗后(hou),祥興乘黑(hei)云(yun)中與(yu)數(shu)舟漂(piao)去。宰(zai)執陸秀(xiu)才赴(fu)水死,公有(you)炯炯一(yi)心(xin)在天水相與(yu)永之詩。
趙文(wen)濂:瞻、廣、秀夫、世(shi)杰事跡(ji),焜耀(yao)史策。后之論(lun)者,莫不仰其風,高其志,想見其為人。
蔡東藩:及文、張、陸三人(ren)之(zhi)(zhi)奔波海陸,百(bai)(bai)折不(bu)回,尤(you)為(wei)可(ke)歌可(ke)泣,可(ke)悲(bei)可(ke)慕。六合全覆(fu)而(er)爭之(zhi)(zhi)一隅(yu),城守(shou)不(bu)能而(er)爭之(zhi)(zhi)海島,明知無益事,翻作有情(qing)癡(chi),后人(ren)或(huo)笑其(qi)迂拙,不(bu)知時局至此,已萬無可(ke)存(cun)之(zhi)(zhi)理,文、張、陸三忠,亦(yi)不(bu)過(guo)吾(wu)盡吾(wu)心已耳(er)。讀諸葛武侯《后出師表》,結(jie)末云(yun):“鞠躬(gong)盡瘁,死而(er)后已,成(cheng)敗(bai)利(li)鈍,非所逆睹。”千古忠臣義士,大(da)都如此,于(yu)(yu)文、張、陸何尤(you)乎(hu)?宋亡而(er)綱常不(bu)亡,故胡(hu)運不(bu)及百(bai)(bai)年而(er)又歸于(yu)(yu)明,是(shi)為(wei)一代(dai)計(ji)(ji),固足悲(bei),而(er)為(wei)百(bai)(bai)世計(ji)(ji),則猶足幸也。
熊逸(yi):那些(xie)理學名儒,如許衡、吳(wu)澄輩,皆(jie)俯首稱臣。只有文天祥、張世杰、陸(lu)秀夫、謝疊山不肯臣元,都死了節。