寶(bao)志(zhi)俗姓(xing)朱氏(shi),南(nan)朝梁代句容縣東陽(yang)鎮(zhen)(今(jin)屬南(nan)京市棲霞區)人(ren),齊宋之稍顯(xian)靈跡(ji),梁武帝尤深(shen)敬(jing)事,俗呼(hu)為志(zhi)公(gong)。工篆(zhuan)書(shu),南(nan)唐保大(943~957)中伏龜山屺,得石(shi)函中有銘(ming)云:“天監十四年(nian)(nian)(515)秋八月(yue),葬寶(bao)公(gong)于是。”銘(ming)有引(yin)曰(yue):“寶(bao)公(gong)常為偈大字(zi)書(shu)于版,用帛幕(mu)之。其(qi)字(zi)皆(jie)小篆(zhuan),體勢(shi)完具。”著文字(zi)釋訓。天監十三年(nian)(nian)(514)卒。《唐書(shu)·藝文志(zhi)、江淮異人(ren)錄、傳燈(deng)錄、南(nan)史·隱弘景(jing)傳》
寶志禪師少年(nian)出家,止京師道林寺,師事沙門(men)僧儉修習禪業(ye)。到了(le)宋太(tai)(泰(tai))始年(nian)間(jian)(465-472),寶志禪師的(de)行為舉止發(fa)生了(le)變異:他“居(ju)止無(wu)定,飲食無(wu)時,發(fa)長(chang)數寸,常跣行街巷。執(zhi)一(yi)錫杖,杖頭掛剪刀及鏡,或掛一(yi)兩匹帛。
據《釋教(jiao)會考》載:寶(bao)志心志通達,以(yi)佛(fo)教(jiao)宗旨,誘導梁武帝凈心修習,皈依佛(fo)門,向(xiang)善歸仁,普渡眾生,百姓平安。被尊為“帝師”。《寶(bao)華山(shan)志》記述(shu)寶(bao)志有(you)膽有(you)略,“所謂(wei)格君之(zhi)非者,雖(sui)古之(zhi)大(da)臣莫之(zhi)過也”。大(da)詩人李白尊寶(bao)志為“獨行絕侶(lv)”。梁天監元年(nian)(502年(nian))寶(bao)志年(nian)近花甲,到寶(bao)華山(shan)結庵,集僧(seng)講經傳教(jiao)。
清時(shi)在(zai)南(nan)京大報恩寺塔(ta)中發現一只鐵匣(xia)子,匣(xia)內藏有《寶(bao)(bao)志說戒圖》,壇高(gao)三(san)階,寶(bao)(bao)志踞上座,這比唐高(gao)宗(zong)麟德二年(nian)(665年(nian))終南(nan)山道宣大和尚開設戒壇早130多(duo)年(nian)。后(hou)人為(wei)紀念寶(bao)(bao)志,將(jiang)華山改為(wei)寶(bao)(bao)華山。天監十三(san)年(nian)(514年(nian))圓寂,葬南(nan)京紫金山獨龍阜,明遷靈谷寺。宋太宗(zong)謚(shi)為(wei)“寶(bao)(bao)公”,賜號(hao)“道林真覺”。
寶志禪師七歲時(shi)(shi),追隨僧檢出家,善于修(xiu)習(xi)禪觀,集(ji)三論(lun)宗大成的嘉祥吉藏的師父法(fa)朗,就(jiu)曾(ceng)經向(xiang)寶志禪師學習(xi)禪法(fa)。在劉(liu)宋泰(tai)始初年,寶志禪師的行跡忽(hu)然(ran)僻異,居(ju)無(wu)(wu)定所,飲食(shi)也(ye)無(wu)(wu)定時(shi)(shi),經常長發赤足(zu),手執錫杖,上掛(gua)剪刀(dao)、拂扇(shan)、鏡子等物,游行于街頭(tou)巷尾間。
齊建(jian)元年間,寶(bao)(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪師更是(shi)(shi)(shi)屢現神跡(ji),幾天不進食,也不覺得饑餓(e);又常(chang)講一(yi)(yi)(yi)些他(ta)人(ren)不能(neng)理解的話,但(dan)事(shi)后發現他(ta)所說(shuo)的話都一(yi)(yi)(yi)一(yi)(yi)(yi)應(ying)驗了,所以江(jiang)東一(yi)(yi)(yi)帶(dai)的官(guan)員、百(bai)姓都很尊(zun)崇他(ta)。可是(shi)(shi)(shi)齊武帝(di)卻(que)認為寶(bao)(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪師妖言惑眾(zhong),于是(shi)(shi)(shi)將他(ta)囚禁在牢獄(yu)(yu)(yu)之中。神奇(qi)的是(shi)(shi)(shi),人(ren)們(men)仍舊見到(dao)他(ta)在街市(shi)上游走,前往探(tan)監時,卻(que)又看見他(ta)的確是(shi)(shi)(shi)在牢獄(yu)(yu)(yu)中。一(yi)(yi)(yi)日,寶(bao)(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪師對獄(yu)(yu)(yu)卒(zu)說(shuo):“門外有人(ren)用金(jin)缽(bo)盛(sheng)飯(fan)來(lai),你趕快去取!”獄(yu)(yu)(yu)卒(zu)猶豫地走到(dao)獄(yu)(yu)(yu)外一(yi)(yi)(yi)瞧,果真是(shi)(shi)(shi)文(wen)慧太(tai)子送飯(fan)來(lai)給寶(bao)(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪師。當這件事(shi)傳到(dao)齊武帝(di)的耳中,他(ta)才將寶(bao)(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪師迎入宮(gong)中,居于后堂,但(dan)仍然禁止他(ta)自由(you)出(chu)入。
直到齊(qi)亡,梁(liang)武帝(di)(di)即位,立刻下(xia)詔(zhao):“大士寶志(zhi),跡(ji)拘塵垢,游(you)(you)甚冥寂,水火不(bu)能燋濡,蛇虎不(bu)能侵(qin)懼。語其佛(fo)理,則聲聞之(zhi)上;談其隱(yin)倫,則遁仙高者,豈可以俗(su)法常情空相疑忌?自今中(zhong)外,任使宣化。”在(zai)兩位武帝(di)(di)之(zhi)間(jian)(jian),地位截然不(bu)同的(de)寶志(zhi)禪(chan)師,從此悠然自在(zai),游(you)(you)化世間(jian)(jian)。他與梁(liang)武帝(di)(di)之(zhi)間(jian)(jian)的(de)事跡(ji),留下(xia)許多膾炙人口的(de)傳說。
“翩翩舞廣袖(xiu),似鳥海(hai)東(dong)來”,這是(shi)(shi)形容佛教法服海(hai)青縫(feng)合的(de)廣袖(xiu)。據說廣袖(xiu)的(de)縫(feng)合,便是(shi)(shi)寶(bao)志(zhi)禪(chan)師(shi)(shi)的(de)杰(jie)作。梁武帝(di)信佛虔誠(cheng),然而夫人郗氏(shi)(shi)卻是(shi)(shi)生(sheng)性(xing)忌妒(du),不信佛法。某日,郗氏(shi)(shi)準備了許多肉(rou)包(bao)子(zi),請寶(bao)志(zhi)禪(chan)師(shi)(shi)及其弟子(zi)們前(qian)來應供,心想(xiang):“和尚們若(ruo)吃了肉(rou)包(bao)子(zi),便是(shi)(shi)犯戒;若(ruo)拒絕不吃,便是(shi)(shi)違逆后旨。”想(xiang)要陷僧眾(zhong)(zhong)于(yu)兩難之中。寶(bao)志(zhi)禪(chan)師(shi)(shi)早已(yi)知曉郗氏(shi)(shi)心懷(huai)不軌(gui),在(zai)臨行前(qian),要眾(zhong)(zhong)僧將(jiang)海(hai)青廣袖(xiu)的(de)袖(xiu)口縫(feng)合,袖(xiu)筒中暗藏饅(man)頭。當入宮應供時,一手(shou)把包(bao)子(zi)放進空袖(xiu)筒內(nei),一手(shou)取出饅(man)頭來吃,終使郗氏(shi)(shi)的(de)詭計(ji)無法得逞。
梁(liang)武(wu)帝曾經藉由志(zhi)(zhi)公禪(chan)師的(de)神通(tong)力,見到地(di)獄(yu)(yu)眾(zhong)生(sheng)的(de)種種苦(ku)相,寶志(zhi)(zhi)公告訴他,鐘(zhong)聲(sheng)可使(shi)地(di)獄(yu)(yu)眾(zhong)生(sheng)暫免(mian)受(shou)苦(ku)。武(wu)帝于(yu)是下詔(zhao)天下寺院,擊鐘(zhong)之時,要舒緩(huan)其聲(sheng)。又梁(liang)武(wu)帝在(zai)(zai)即位之初(chu),采用(yong)嚴(yan)刑(xing)峻(jun)法(fa)來治理國政(zheng),寶志(zhi)(zhi)公透過神通(tong)力,讓(rang)梁(liang)武(wu)帝親眼見到先(xian)王(wang)在(zai)(zai)地(di)下受(shou)苦(ku)的(de)怵目驚心慘(can)狀,終于(yu)廢除(chu)錐刀(dao)之刑(xing)。這無非是以(yi)宗教(jiao)力量影響君王(wang),令(ling)行(xing)仁政(zheng),以(yi)發(fa)揚佛教(jiao)慈悲的(de)宗旨。
齊(qi)建(jian)元中(zhong)(479-483),稍見(jian)異跡,數日不食(shi),亦無饑容。與人(ren)言語,始(shi)若(ruo)難曉,后(hou)(hou)皆(jie)效驗(yan)。時或(huo)賦詩,言如(ru)(ru)讖記(ji)。京土士庶,皆(jie)共事之(zhi)。”對(dui)于(yu)寶(bao)志禪(chan)師的(de)這些神(shen)異事跡,一般人(ren)是不可(ke)能(neng)理解的(de),齊(qi)武(wu)帝蕭賾(ze)認為(wei)他是在(zai)惑(huo)眾,于(yu)是將(jiang)他收(shou)入(ru)(ru)了建(jian)康(kang)的(de)監獄(yu)(yu)之(zhi)中(zhong)。但在(zai)收(shou)獄(yu)(yu)的(de)第二天早上,人(ren)們又(you)見(jian)寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)出現于(yu)市(shi),待到有(you)司(si)查驗(yan)監獄(yu)(yu)時,寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)卻(que)仍然(ran)收(shou)檢如(ru)(ru)故。盡管如(ru)(ru)此,齊(qi)文慧太子(zi)、竟陵王子(zi)良仍十分尊敬寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong),嘗送食(shi)物(wu)到獄(yu)(yu)中(zhong)以餉寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)。也(ye)因為(wei)寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)的(de)靈異事跡依(yi)(yi)然(ran)如(ru)(ru)故,于(yu)是建(jian)康(kang)令呂(lv)文顯(xian)將(jiang)之(zhi)奏稟齊(qi)武(wu)帝,武(wu)帝聞之(zhi),將(jiang)寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)延入(ru)(ru)后(hou)(hou)堂,但仍禁止其出入(ru)(ru),可(ke)是寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)的(de)出入(ru)(ru)依(yi)(yi)然(ran)如(ru)(ru)故。到梁武(wu)帝即(ji)位(wei)(502)后(hou)(hou),才解除了對(dui)寶(bao)公(gong)(gong)(gong)(gong)的(de)拘禁。《景德錄》卷二十七(qi)曰(yue):
梁(liang)武帝即位,下詔(zhao)曰:“志公跡拘塵垢(gou),神游冥寂,水火不能焦濡,蛇虎(hu)不能侵懼。語其(qi)佛(fo)理則神聞以(yi)上,譚其(qi)隱淪則遁仙高者,豈(qi)以(yi)俗士常情相拘制?何其(qi)鄙陋一至于此!自(zi)今(jin)勿得(de)復禁。
寶(bao)志禪(chan)師”知名顯奇(qi)四(si)十余載,士(shi)恭事者(zhe)不可(ke)稱“,梁天監(jian)十三年(514)冬,寶(bao)公(gong)密(mi)謂門(men)人(ren)曰:菩(pu)薩將(jiang)去(qu)。”未及(ji)旬日,無(wu)疾而終,舉(ju)體香軟。“寶(bao)公(gong)圓寂后,梁武帝禮(li)葬他(ta)(ta)于鐘山獨龍之阜(fu),并(bing)在其墓(mu)側建開善(shan)精舍(she),敕(chi)陸倕為(wei)他(ta)(ta)作墓(mu)志銘(ming)、王筠為(wei)他(ta)(ta)刻碑于寺門(men)。
寶(bao)公禪(chan)學思想(xiang)集中在(zai)他所留給后人的(de)那些偈(jie)頌(song)(song)。《景德錄》卷二十(shi)九收有寶(bao)公的(de)《大乘贊(zan)》、《十(shi)二時頌(song)(song)》、《十(shi)四科頌(song)(song)》等作品。
寶志禪師圓寂后,梁武帝為他興建開善寺,并在鍾山立塔紀念。寶志禪師留下許多贊頌詩偈,收在《景德傳燈錄》卷二十九,分別是:<志公和尚大乘贊>十首、<志公和尚十二時頌>十二首和<志公和尚十四科頌>,其中<志公和尚十四科頌>中的(de)(de)菩提煩惱不(bu)二(er)(er)(er)、持犯(fan)不(bu)二(er)(er)(er)、佛(fo)與眾生(sheng)不(bu)二(er)(er)(er)、事理不(bu)二(er)(er)(er)、靜(jing)亂不(bu)二(er)(er)(er)、善惡不(bu)二(er)(er)(er)、色空(kong)不(bu)二(er)(er)(er)、生(sheng)死不(bu)二(er)(er)(er)、斷除不(bu)二(er)(er)(er)、真(zhen)俗不(bu)二(er)(er)(er)、解(jie)縛不(bu)二(er)(er)(er)、境照(zhao)不(bu)二(er)(er)(er)、運(yun)用無礙(ai)、迷悟不(bu)二(er)(er)(er)等,最能顯示(shi)這位神異禪師灑脫自在(zai)的(de)(de)本(ben)地風光(guang)。