第(di)五(wu)倫(lun)少年時耿介而好義氣。新莽末年,盜(dao)賊四起,宗族鄉(xiang)親爭著依附第(di)五(wu)倫(lun)。第(di)五(wu)倫(lun)于是(shi)在(zai)險(xian)要之(zhi)處修筑堡壘,賊人(ren)來(lai)(lai)后,他(ta)便率眾引弓持矛堅(jian)守(shou)自(zi)(zi)衛(wei)。先后有銅馬、赤眉的(de)(de)軍兵數(shu)十部圍攻他(ta)們,都無(wu)法攻克。第(di)五(wu)倫(lun)開始(shi)以營壘首領去見郡尹鮮于褒,鮮于褒見到他(ta)后,很欣賞他(ta)的(de)(de)才干,征為自(zi)(zi)己的(de)(de)屬吏。后來(lai)(lai)鮮于褒因(yin)過失降職為高唐縣令(ling),臨行時,握著第(di)五(wu)倫(lun)的(de)(de)手告別(bie)說(shuo):“只(zhi)恨與(yu)你相知(zhi)太晚。”
第五倫(lun)后(hou)來(lai)(lai)任鄉(xiang)里(li)嗇夫(fu),均(jun)平(ping)徭役(yi),調解怨忿(fen),很得鄉(xiang)里(li)人(ren)(ren)(ren)歡心。他(ta)(ta)(ta)自認為長久任此官不(bu)能升遷(qian),于是帶(dai)著家人(ren)(ren)(ren)遷(qian)居河東(dong)郡(jun),改(gai)名變姓(xing),自稱(cheng)王(wang)伯齊。載鹽(yan)來(lai)(lai)往(wang)于太原(yuan)、上黨之(zhi)間,所過(guo)(guo)之(zhi)處,都把(ba)糞便打掃干(gan)凈才離去,路人(ren)(ren)(ren)都稱(cheng)他(ta)(ta)(ta)為有(you)(you)道(dao)之(zhi)士。親(qin)友(you)和過(guo)(guo)去的(de)(de)熟人(ren)(ren)(ren)卻不(bu)知他(ta)(ta)(ta)在(zai)哪里(li)。多年(nian)以后(hou),鮮于褒把(ba)他(ta)(ta)(ta)推(tui)薦給京兆(zhao)尹閻興,閻興當即征召他(ta)(ta)(ta)為主(zhu)簿。當時(shi)長安(an)鑄(zhu)錢的(de)(de)官吏多耍奸弄巧(qiao),閻興任命第五倫(lun)為督鑄(zhu)錢掾,管理(li)長安(an)的(de)(de)市(shi)場。第五倫(lun)統一(yi)衡器,糾正斗斛,市(shi)場上再沒有(you)(you)弄虛作(zuo)假,欺騙(pian)買主(zhu)之(zhi)事(shi)(shi),百姓(xing)歡悅嘆(tan)服。他(ta)(ta)(ta)每次讀光武帝劉(liu)秀的(de)(de)詔書,常常嘆(tan)息說:“這是圣明(ming)的(de)(de)君主(zhu),見他(ta)(ta)(ta)一(yi)面,便可(ke)以解決大事(shi)(shi)。”同(tong)僚們笑(xiao)他(ta)(ta)(ta)說:“你連州將都無法說服,怎(zen)么(me)能說動(dong)萬乘的(de)(de)君王(wang)呢?”第五倫(lun)說:“是因為沒有(you)(you)遇到知己,道(dao)不(bu)同(tong)的(de)(de)緣故(gu)。”
建武二(er)十七(qi)年(51年),第五倫(lun)被舉為(wei)孝廉(lian),補任淮陽國(guo)的(de)醫工(gong)長,隨同淮陽王到(dao)他的(de)封國(guo)。劉秀(xiu)召見(jian)他,深感(gan)他與眾不同。
建(jian)武二十九年(53年),隨從淮陽王至京城(cheng),與(yu)其他官屬一(yi)(yi)同被接見(jian),劉秀(xiu)(xiu)(xiu)向他詢問政事,第(di)(di)五(wu)(wu)倫趁(chen)機(ji)對奏為政之道,劉秀(xiu)(xiu)(xiu)非常(chang)高興(xing)。第(di)(di)二天(tian),又特地(di)召(zhao)見(jian)他入(ru)宮,和(he)他一(yi)(yi)直談到天(tian)黑。劉秀(xiu)(xiu)(xiu)和(he)第(di)(di)五(wu)(wu)倫開玩笑說:“聽(ting)說愛卿曾毆打岳父,不讓兄長和(he)你一(yi)(yi)起吃飯,有這種事嗎?”第(di)(di)五(wu)(wu)倫回答說:“臣三次娶妻,她們都(dou)沒有父親。少年時曾遭饑荒之苦,實在(zai)不敢隨便(bian)請(qing)人吃飯。”劉秀(xiu)(xiu)(xiu)大笑。
第五(wu)倫(lun)離開(kai)(kai)雒陽(yang)后,劉秀任(ren)(ren)(ren)命(ming)他為(wei)扶夷縣(xian)長(chang),還(huan)沒(mei)有到任(ren)(ren)(ren),又追任(ren)(ren)(ren)為(wei)會稽太守。他雖(sui)然身(shen)為(wei)二千(qian)石一級(ji)的(de)(de)(de)(de)官員,仍然親自鋤草(cao)喂馬(ma),妻子下(xia)炊作(zuo)飯。所得到的(de)(de)(de)(de)俸(feng)祿(lu),也只留下(xia)一個月(yue)的(de)(de)(de)(de)口糧,其余(yu)的(de)(de)(de)(de)都(dou)(dou)(dou)低價賣給貧(pin)苦百(bai)姓(xing)。會稽地區風(feng)俗,多濫設祀(si)廟,喜歡占卜。民(min)(min)眾(zhong)常常殺牛(niu)祭神(shen),百(bai)姓(xing)的(de)(de)(de)(de)財產因此(ci)困乏,那些自己食用祭祀(si)牛(niu)肉的(de)(de)(de)(de)人,發病將死時,先作(zuo)出(chu)牛(niu)鳴。先后幾任(ren)(ren)(ren)郡長(chang)官都(dou)(dou)(dou)不敢禁止殺牛(niu)祭祀(si)的(de)(de)(de)(de)作(zuo)法。第五(wu)倫(lun)到任(ren)(ren)(ren)以(yi)(yi)(yi)后,給各(ge)屬縣(xian)發布文書,曉諭(yu)百(bai)姓(xing),凡(fan)是巫祝有依托(tuo)鬼神(shen)以(yi)(yi)(yi)詐術恐(kong)嚇愚昧百(bai)姓(xing)者(zhe),都(dou)(dou)(dou)要捉拿問罪。胡(hu)亂殺牛(niu)的(de)(de)(de)(de)人,官吏(li)都(dou)(dou)(dou)必須給予處(chu)罰。民(min)(min)眾(zhong)開(kai)(kai)始時都(dou)(dou)(dou)很恐(kong)懼,有的(de)(de)(de)(de)巫祝胡(hu)言亂語地加以(yi)(yi)(yi)詛咒(zhou),第五(wu)倫(lun)卻追查得更(geng)緊,以(yi)(yi)(yi)后便(bian)逐漸絕(jue)滅(mie)了,百(bai)姓(xing)得以(yi)(yi)(yi)安定。
永平五(wu)(wu)年(62年),第五(wu)(wu)倫因觸犯(fan)法令被(bei)征召,郡中的老(lao)少百姓攀(pan)住他的車(che)(che)子,拉著(zhu)馬,啼哭著(zhu)跟隨,每天只能走幾里路,無法趕(gan)路。第五(wu)(wu)倫于是假裝(zhuang)住在(zai)亭舍里,卻(que)暗中乘船(chuan)離去了。眾(zhong)人(ren)知道后(hou)(hou),又前來追趕(gan)。及至被(bei)送到延尉(wei),官民到京(jing)城(cheng)上書為他求情的有千余人(ren)。當(dang)時漢明帝(di)正審理梁(liang)松(song)的案子,也有很多人(ren)為梁(liang)松(song)申冤(yuan)。明帝(di)深為不(bu)安(an),下詔給公車(che)(che)司(si)馬令,令其不(bu)要再(zai)接收為梁(liang)松(song)和會稽太守申訴的上書。后(hou)(hou)碰巧明帝(di)巡查廷尉(wei)監獄,審錄囚犯(fan),第五(wu)(wu)倫得以免(mian)罪,放(fang)歸田(tian)里。他親自下田(tian)耕種,不(bu)與官宦來往。
數年之后,他又(you)被(bei)任(ren)(ren)為宕渠(qu)縣令,第(di)五(wu)倫任(ren)(ren)職(zhi)四(si)年,升任(ren)(ren)蜀郡(jun)太(tai)守。蜀郡(jun)田地(di)肥沃,官(guan)民富裕,掾史家(jia)(jia)中(zhong)的(de)資財多(duo)至千萬,都乘坐漂亮(liang)的(de)車子,以高頭大馬(ma)駕車,很多(duo)人(ren)(ren)因為有(you)財產(chan)得以擔任(ren)(ren)官(guan)職(zhi)。第(di)五(wu)倫把家(jia)(jia)境豐足的(de)官(guan)吏全(quan)部精簡(jian)掉遣送回家(jia)(jia),改選(xuan)孤弱貧寒有(you)節操的(de)人(ren)(ren)擔任(ren)(ren)屬吏。從此爭相賄賂之風便被(bei)禁絕了,官(guan)員(yuan)的(de)職(zhi)守得到(dao)整(zheng)飭。他所舉(ju)薦的(de)人(ren)(ren)多(duo)官(guan)至九卿或二千石級的(de)官(guan),當時人(ren)(ren)們都認為他善于識別(bie)人(ren)(ren)才。
第五倫任(ren)蜀郡(jun)太守七年后(hou),漢章帝新繼位(wei),就(jiu)把第五倫從(cong)遠郡(jun)調入(ru)朝廷(ting),接替牟融任(ren)司空(kong)。
章帝因為馬(ma)(ma)(ma)太后(明(ming)德皇后)的(de)緣故,尊崇皇舅(jiu)馬(ma)(ma)(ma)廖,讓(rang)(rang)他(ta)們(men)兄(xiong)弟都(dou)居于(yu)(yu)要職。馬(ma)(ma)(ma)廖傾心與(yu)達官顯貴交往(wang),官員士大夫爭(zheng)相前往(wang)依附。第五倫認為后族勢力(li)太盛,便想讓(rang)(rang)朝廷(ting)壓抑削減(jian)他(ta)們(men)的(de)權(quan)力(li)。上(shang)疏(shu)說(shuo):“臣(chen)聽說(shuo)忠言不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)用避諱隱瞞,直臣(chen)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)逃避迫害。臣(chen)下(xia)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)勝狂妄,冒死上(shang)疏(shu)表(biao)白意見。《尚書》說(shuo):‘臣(chen)下(xia)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)應作(zuo)威作(zuo)福,否則將使自(zi)家(jia)(jia)(jia)受(shou)害,國(guo)家(jia)(jia)(jia)也會(hui)受(shou)損(sun)。’《谷梁(liang)傳》說(shuo):‘大夫不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)應在(zai)(zai)境外(wai)(wai)與(yu)人交往(wang),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)應接受(shou)一(yi)束肉的(de)饋贈。’近代的(de)光(guang)烈皇后(陰麗華),雖然非(fei)常親(qin)愛自(zi)己(ji)的(de)家(jia)(jia)(jia)人,但(dan)終于(yu)(yu)讓(rang)(rang)兄(xiong)弟陰就回到自(zi)己(ji)的(de)封國(guo),流徙(xi)和趕走(zou)陰興的(de)賓客。此后梁(liang)家(jia)(jia)(jia)和竇家(jia)(jia)(jia),都(dou)有(you)人犯法,明(ming)帝即位之后,多加以(yi)誅(zhu)殺,自(zi)此以(yi)后洛陽(yang)城(cheng)(cheng)中不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)再有(you)手(shou)握大權(quan)的(de)外(wai)(wai)戚(qi)(qi),通過書信請(qing)托(tuo)的(de)事(shi)也都(dou)沒有(you)了。她又(you)告諭(yu)諸(zhu)家(jia)(jia)(jia)外(wai)(wai)戚(qi)(qi)說(shuo):‘辛(xin)苦交結士人,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如一(yi)心報(bao)效國(guo)家(jia)(jia)(jia),既(ji)戴(dai)上(shang)盆(pen)子(zi),又(you)要望天,事(shi)情無法兩全。’臣(chen)下(xia)對(dui)(dui)這(zhe)(zhe)些話常銘記在(zai)(zai)心,書寫在(zai)(zai)帶上(shang)。而今(jin)議論又(you)集中在(zai)(zai)馬(ma)(ma)(ma)家(jia)(jia)(jia)。我(wo)聽說(shuo)衛尉馬(ma)(ma)(ma)廖以(yi)三(san)千匹布,城(cheng)(cheng)門校(xiao)尉馬(ma)(ma)(ma)防以(yi)三(san)百萬(wan)錢,私(si)下(xia)送給(gei)三(san)輔的(de)士大夫,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)論是否相識(shi),無不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)贈送。還(huan)聽說(shuo)在(zai)(zai)臘祭之日,又(you)送給(gei)洛陽(yang)每個士人五千錢;越騎校(xiao)尉馬(ma)(ma)(ma)光(guang),曾在(zai)(zai)臘祭時用羊三(san)百頭,米(mi)四百斜,油五千斤。臣(chen)認為這(zhe)(zhe)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)符合經義,心中惶(huang)恐得(de)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)敢不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)向陛(bi)下(xia)報(bao)告。陛(bi)下(xia)本(ben)心是厚待(dai)他(ta)們(men),但(dan)也應設法保(bao)證他(ta)們(men)的(de)安全。臣(chen)今(jin)天說(shuo)這(zhe)(zhe)些話,實在(zai)(zai)要對(dui)(dui)上(shang)忠于(yu)(yu)陛(bi)下(xia),對(dui)(dui)下(xia)保(bao)全外(wai)(wai)戚(qi)(qi)之家(jia)(jia)(jia),請(qing)陛(bi)下(xia)檢省裁(cai)決。”
當(dang)馬(ma)(ma)防任(ren)車騎將(jiang)軍,準備出兵征(zheng)討西羌時,第五倫又上疏說(shuo):“臣(chen)下認為(wei)對外戚可(ke)以(yi)封(feng)侯使(shi)他(ta)(ta)(ta)們(men)富貴,不(bu)應當(dang)任(ren)命官職,委以(yi)重任(ren)。為(wei)什么?對他(ta)(ta)(ta)們(men)繩(sheng)之以(yi)法(fa)(fa)則(ze)損傷(shang)恩(en)(en)德,因私(si)人感(gan)情(qing)思寵他(ta)(ta)(ta)們(men)又違背國家(jia)法(fa)(fa)令(ling)。聽說(shuo)馬(ma)(ma)防如(ru)(ru)今要西征(zheng),臣(chen)下認為(wei)太后恩(en)(en)德仁(ren)厚,陛下極為(wei)孝敬,恐怕(pa)稍有(you)(you)(you)過失,難以(yi)因恩(en)(en)寵而不(bu)加懲罰。據說(shuo)馬(ma)(ma)防請杜篤為(wei)從事(shi)中郎,賜給(gei)他(ta)(ta)(ta)很(hen)多錢財(cai)絹帛。杜篤在鄉(xiang)里為(wei)人們(men)所(suo)(suo)不(bu)恥,寄居在美陽(yang),妹(mei)妹(mei)是馬(ma)(ma)氏(shi)的(de)(de)(de)妻子(zi),依憑這(zhe)種關系與馬(ma)(ma)家(jia)來(lai)往,他(ta)(ta)(ta)們(men)所(suo)(suo)在的(de)(de)(de)縣令(ling)深為(wei)他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)不(bu)守法(fa)(fa)令(ling)所(suo)(suo)苦,將(jiang)其收捕論罪。如(ru)(ru)今到了馬(ma)(ma)防那里,議(yi)論的(de)(de)(de)人都有(you)(you)(you)懷疑,覺得奇怪,何況又以(yi)他(ta)(ta)(ta)為(wei)從事(shi),臣(chen)恐怕(pa)將(jiang)會因此(ci)議(yi)論朝廷(ting)。如(ru)(ru)今應該選拔賢德有(you)(you)(you)能(neng)力的(de)(de)(de)人輔助馬(ma)(ma)防,不(bu)應讓他(ta)(ta)(ta)自己請人,有(you)(you)(you)損于他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)事(shi)業(ye)和前途。我有(you)(you)(you)這(zhe)些(xie)想法(fa)(fa),怎敢(gan)不(bu)上奏(zou)給(gei)您。”但他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)意(yi)見都沒(mei)有(you)(you)(you)被采納。
第(di)(di)五倫雖(sui)然(ran)剛烈耿直,然(ran)而他(ta)(ta)也(ye)常憎(zeng)惡庸(yong)(yong)碌官(guan)吏的(de)(de)(de)(de)(de)苛刻(ke)(ke)。等到升達三公之(zhi)(zhi)位,又(you)逢(feng)章帝(di)是位忠厚(hou)長者,多(duo)有(you)良(liang)好的(de)(de)(de)(de)(de)政(zheng)(zheng)治(zhi)措施(shi)(shi),第(di)(di)五倫于是上(shang)疏贊揚美好盛德,借此來勉(mian)勵教(jiao)化(hua)和德行。上(shang)疏說(shuo):“陛(bi)下(xia)(xia)即位之(zhi)(zhi)后(hou)(hou)親自(zi)推廣天生的(de)(de)(de)(de)(de)德性,體現(xian)溫文的(de)(de)(de)(de)(de)風姿,以(yi)(yi)寬(kuan)宏(hong)大量(liang)對待臣(chen)民(min)。即位四(si)年,先后(hou)(hou)處(chu)死(si)六名貪婪(lan)、殘暴的(de)(de)(de)(de)(de)刺(ci)史、二千石級(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)官(guan)員(yuan)(yuan)。這(zhe)些都是英(ying)明圣(sheng)德的(de)(de)(de)(de)(de)裁斷(duan),遠非各(ge)位臣(chen)屬所(suo)能及(ji)。然(ran)而詔(zhao)書(shu)(shu)每次都要求(qiu)寬(kuan)和,但施(shi)(shi)政(zheng)(zheng)卻仍然(ran)不(bu)(bu)(bu)見寬(kuan)松,務必要求(qiu)節儉,可奢(she)侈之(zhi)(zhi)風仍然(ran)不(bu)(bu)(bu)能制(zhi)止的(de)(de)(de)(de)(de)原因,就在(zai)(zai)于風俗有(you)弊端,群臣(chen)不(bu)(bu)(bu)稱職。光(guang)武(wu)皇帝(di)在(zai)(zai)王莽(mang)動亂之(zhi)(zhi)后(hou)(hou),多(duo)以(yi)(yi)嚴(yan)厲的(de)(de)(de)(de)(de)法(fa)令(ling)施(shi)(shi)政(zheng)(zheng),后(hou)(hou)代又(you)承襲光(guang)武(wu)帝(di)的(de)(de)(de)(de)(de)作法(fa),于是形成風氣。諸郡和封國(guo)舉(ju)薦的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),大多(duo)是只(zhi)(zhi)知守(shou)職的(de)(de)(de)(de)(de)庸(yong)(yong)碌官(guan)吏,很少有(you)寬(kuan)厚(hou)博愛能夠符(fu)合圣(sheng)上(shang)要求(qiu)的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)。陳留縣(xian)令(ling)劉(liu)(liu)豫(yu),冠軍(jun)縣(xian)令(ling)駟協(xie)都是以(yi)(yi)刻(ke)(ke)薄的(de)(de)(de)(de)(de)方(fang)式來治(zhi)理百(bai)姓;處(chu)理政(zheng)(zheng)務時,一心(xin)想著(zhu)誅(zhu)殺,務必使百(bai)姓窘迫困苦;官(guan)民(min)憂愁怨恨,沒有(you)不(bu)(bu)(bu)痛恨的(de)(de)(de)(de)(de),可現(xian)在(zai)(zai)議論的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)卻認為(wei)他(ta)(ta)們能干。這(zhe)是違背上(shang)天的(de)(de)(de)(de)(de)意愿,不(bu)(bu)(bu)符(fu)合經典義理的(de)(de)(de)(de)(de),實在(zai)(zai)是不(bu)(bu)(bu)能不(bu)(bu)(bu)慎重。不(bu)(bu)(bu)應(ying)只(zhi)(zhi)是將(jiang)劉(liu)(liu)豫(yu)、駟協(xie)治(zhi)罪,還應(ying)當譴責舉(ju)薦他(ta)(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)。若一心(xin)進(jin)用仁德賢良(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),委(wei)任以(yi)(yi)政(zheng)(zheng)務,用不(bu)(bu)(bu)著(zhu)多(duo)少人(ren),風俗自(zi)然(ran)就會改變過來。臣(chen)下(xia)(xia)曾讀史書(shu)(shu)和記載,知道秦朝因為(wei)用法(fa)嚴(yan)酷急迫而亡國(guo),又(you)親眼目睹王莽(mang)因為(wei)法(fa)令(ling)苛刻(ke)(ke)而自(zi)我(wo)毀滅,所(suo)以(yi)(yi)施(shi)(shi)政(zheng)(zheng)勤勤懇懇,就在(zai)(zai)于防止重蹈(dao)他(ta)(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)覆轍。又(you)聽說(shuo)諸王、公主、貴戚、驕奢(she)僭越(yue)國(guo)家制(zhi)度,京城中尚且這(zhe)樣(yang),又(you)怎么能限制(zhi)外地人(ren)呢(ni)?所(suo)以(yi)(yi)說(shuo):‘自(zi)己不(bu)(bu)(bu)端正,雖(sui)有(you)命(ming)令(ling)也(ye)無人(ren)執行,以(yi)(yi)身作則進(jin)行教(jiao)育(yu),別(bie)人(ren)就愿意服從;以(yi)(yi)言(yan)論教(jiao)訓別(bie)人(ren),則容易引(yin)起爭(zheng)論。陰陽調(diao)和了(le)(le),才會獲得豐收;君臣(chen)一心(xin),教(jiao)化(hua)就能形成。對刺(ci)史、太守(shou)以(yi)(yi)下(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)官(guan)員(yuan)(yuan),任命(ming)為(wei)京官(guan)以(yi)(yi)及(ji)在(zai)(zai)洛陽之(zhi)(zhi)外的(de)(de)(de)(de)(de),陛(bi)下(xia)(xia)都應(ying)召(zhao)見,可以(yi)(yi)趁機了(le)(le)解四(si)方(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)況(kuang),還可觀察本人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)品行能力。對各(ge)位官(guan)員(yuan)(yuan)上(shang)書(shu)(shu)提出建(jian)議,有(you)不(bu)(bu)(bu)合法(fa)令(ling)政(zheng)(zheng)策的(de)(de)(de)(de)(de),可讓他(ta)(ta)們回歸家鄉,不(bu)(bu)(bu)應(ying)過分地以(yi)(yi)自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)喜怒(nu)而處(chu)罰(fa),以(yi)(yi)明示施(shi)(shi)政(zheng)(zheng)寬(kuan)厚(hou)。臣(chen)的(de)(de)(de)(de)(de)愚見,不(bu)(bu)(bu)足以(yi)(yi)讓陛(bi)下(xia)(xia)采納。”
等到馬(ma)氏諸人(ren)因(yin)罪而(er)(er)回(hui)到封國,竇(dou)氏又開始尊貴(gui)了。第五倫又上疏說:“臣(chen)(chen)(chen)下以空虛無(wu)能的(de)(de)(de)(de)(de)(de)才質,處(chu)(chu)于(yu)(yu)輔佐陛下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)職位。素來(lai)性情遲頓怯懦,卻地位尊貴(gui),爵位很高。因(yin)而(er)(er)遵循經(jing)典大(da)義,暗自鞭策(ce)砥(di)礪,即使(shi)(shi)處(chu)(chu)于(yu)(yu)百死(si)之(zhi)位,也不(bu)敢逃避,又何況身處(chu)(chu)于(yu)(yu)清(qing)談高論的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時代。如今承襲百王遺留的(de)(de)(de)(de)(de)(de)弊端(duan),人(ren)們(men)都崇(chong)尚文飾巧(qiao)言,大(da)多趨于(yu)(yu)邪(xie)路,沒(mei)有(you)人(ren)能守正道(dao)。臣(chen)(chen)(chen)見虎賁中郎將(jiang)竇(dou)憲,屬(shu)于(yu)(yu)后妃的(de)(de)(de)(de)(de)(de)親屬(shu),掌領禁衛軍,出入宮廷,正值壯年,志向(xiang)遠大(da),謙(qian)卑(bei)而(er)(er)喜好善事,這實(shi)在是他喜歡名士(shi)并(bing)與他們(men)交(jiao)結(jie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)原因(yin)。然而(er)(er)那些出入奔走(zou)于(yu)(yu)外戚(qi)(qi)門下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),大(da)多品行不(bu)端(duan),曾受過法(fa)(fa)令制裁,特(te)別缺少遵守法(fa)(fa)令,安于(yu)(yu)貧窮的(de)(de)(de)(de)(de)(de)氣節。士(shi)大(da)夫(fu)中沒(mei)有(you)志向(xiang)之(zhi)徒更是互相吹(chui)(chui)(chui)捧引見,云集在貴(gui)戚(qi)(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)門下。眾人(ren)一起(qi)吹(chui)(chui)(chui)氣也會把(ba)山吹(chui)(chui)(chui)走(zou),眾多蚊子(zi)一起(qi)叫(jiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)聲音也如同打雷(lei)一樣(yang),這就是驕橫佚產生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)原因(yin)。三(san)輔地區議論的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)甚(shen)至說,因(yin)為(wei)貴(gui)戚(qi)(qi)而(er)(er)被廢職禁煙,應(ying)當(dang)再由(you)貴(gui)戚(qi)(qi)來(lai)洗清(qing)罪過,猶(you)如用酒(jiu)來(lai)解除醉酒(jiu)一樣(yang)。那些陰險謅(zou)佞趨炎附勢之(zhi)徒,實(shi)在不(bu)可親近。臣(chen)(chen)(chen)認為(wei)陛下和皇(huang)后應(ying)嚴(yan)令竇(dou)憲等閉門自守,不(bu)得(de)任意(yi)交(jiao)結(jie)官吏士(shi)人(ren),以防止(zhi)禍患(huan)于(yu)(yu)尚未(wei)(wei)萌生之(zhi)日,思慮災害尚未(wei)(wei)發生之(zhi)時,使(shi)(shi)竇(dou)憲可以永久保往幸福和俸祿,使(shi)(shi)君臣(chen)(chen)(chen)都歡喜,沒(mei)有(you)絲毫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)隔閡。這是臣(chen)(chen)(chen)下極大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)愿望。”
第(di)五倫晚年(nian)(nian)時,多(duo)次以年(nian)(nian)老(lao)多(duo)病為由(you),上疏(shu)請(qing)求辭職。
元和三年(nian)(86年(nian)),章帝允(yun)許請辭職,終身給予二干(gan)石(shi)官員的俸祿,加賜(si)錢(qian)五(wu)十(shi)萬,公(gong)宅一所。第五(wu)倫(lun)于數年(nian)后去世,享年(nian)八十(shi)余(yu)歲(sui),朝廷下(xia)詔賜(si)給安(an)葬的秘器、衣衾和錢(qian)布(bu)。
《東(dong)觀(guan)漢記》:①第(di)五倫為鄉(xiang)嗇夫(fu),平徭役,理怨滯,得(de)民(min)之(zhi)歡(huan)心。②第(di)五倫性節儉,作會稽(ji)郡,雖為二千石,臥布被,自(zi)養(yang)馬,妻炊爨,受(shou)俸(feng)(feng)祿常(chang)求赤米,與(yu)(yu)小(xiao)吏(li)受(shou)等(deng),財留一月俸(feng)(feng),馀皆賤糶與(yu)(yu)民(min)饑羸者。③第(di)五倫為司空,奉公不撓(nao),言議果決(jue),無所依違,諸子諫止,輒(zhe)叱之(zhi)。
范曄:①第五倫峭核為(wei)方(fang),非(fei)夫愷悌(ti)之(zhi)士(shi),省其奏(zou)議,惇惇歸諸寬(kuan)厚,將懲苛切之(zhi)敝使其然乎?昔人以弦韋為(wei)佩,蓋猶此矣。然而(er)君子(zi)侈不僭上,儉不逼下,豈尊臨千里而(er)與牧圉等庸(yong)乎?詎非(fei)矯激,則未(wei)可(ke)以中和(he)言(yan)也(ye)。②伯魚(yu)、子(zi)阿(a),矯急(ji)去苛。臨官以潔,匡帝(di)以奢。
錢時:《泰九(jiu)二》曰:“包荒用馮河,不(bu)遐(xia)遺(yi)。”此大臣所以廣進人才之路(lu)也。然(ran)有一(yi)毫朋(peng)比之私(si),即(ji)非中矣(yi)。是故(gu),必朋(peng)亡而(er)后得尚于(yu)中行,豈可(ke)以賂遺(yi)之故(gu)而(er)遂(sui)不(bu)忘(wang)于(yu)心乎。心不(bu)能(neng)忘(wang)者,心已動于(yu)賂故(gu)也。雖(sui)不(bu)受,猶(you)受也。雖(sui)不(bu)用,猶(you)用也。其(qi)(qi)原弗窒,其(qi)(qi)流滔(tao)滔(tao),此殖已崇私(si)之病根也。雖(sui)然(ran),卻其(qi)(qi)馬而(er)不(bu)受,絕其(qi)(qi)人而(er)不(bu)用,而(er)獨以心不(bu)能(neng)忘(wang)為私(si),則第五倫亦賢矣(yi)。
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):①若(ruo)第五倫(lun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)欲棄耿恭也(ye),則無謂矣。……車師(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)屯(tun),其(qi)當與否,非(fei)事后所(suo)可(ke)歸咎于恭也(ye);恭所(suo)守者,先帝(di)(di)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)命,所(suo)持(chi)者漢(han)廷之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)節,死(si)而(er)(er)(er)不(bu)易其(qi)心(xin)(xin),斯不(bu)亦忠臣(chen)(chen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)操乎(hu)!車師(shi)可(ke)勿屯(tun),而(er)(er)(er)恭必不(bu)可(ke)棄,明矣。倫(lun)獨(du)非(fei)人(ren)臣(chen)(chen)子(zi)與?而(er)(er)(er)視(shi)忠于君(jun)(jun)者,如芒(mang)刺(ci)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)欲去體,何也(ye)?鮑昱之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)議是已(yi),然猶未及(ji)于先帝(di)(di)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)命也(ye)。山陵無宿草,忿疾而(er)(er)(er)委其(qi)銜(xian)命之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)臣(chen)(chen)于原(yuan)野,怨懟君(jun)(jun)父以寄其(qi)惡怒于孤臣(chen)(chen),倫(lun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)(xin),路人(ren)知之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)矣。倫(lun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)操行矯異,無孝友和順之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)天良,自其(qi)薄待從兄以立名而(er)(er)(er)已(yi)然,是詎足(zu)為(wei)天子(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大臣(chen)(chen)乎(hu)?②章(zhang)(zhang)帝(di)(di)初(chu)立,鮑昱、陳寵急撟先君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)過,第五倫(lun)起而(er)(er)(er)持(chi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),視(shi)明帝(di)(di)若(ruo)胡亥之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)慘,而(er)(er)(er)己為(wei)漢(han)高,章(zhang)(zhang)帝(di)(di)聽而(er)(er)(er)速(su)改焉(yan),將不(bu)得復(fu)為(wei)人(ren)子(zi)矣。
蔡世遠:漢唐以來,人材(cai)輩出,后先相望,略綜其(qi)概,雍容翊贊、有(you)始有(you)終(zhong)者,魏、丙、第五倫、姚、宋、王旦、李沆(hang)、韓、富也。
奉公盡節
第五(wu)倫(lun)一(yi)心奉(feng)公,盡守節操,上(shang)書論(lun)說(shuo)政事(shi)(shi)從不(bu)違心阿附。他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)兒子(zi)們(men)經常(chang)勸他(ta)(ta)(ta)不(bu)要(yao)這樣(yang)(yang),他(ta)(ta)(ta)都(dou)(dou)(dou)予以(yi)(yi)訓斥;吏(li)員們(men)上(shang)奏及直接上(shang)奏之事(shi)(shi),他(ta)(ta)(ta)都(dou)(dou)(dou)封(feng)好上(shang)報,第五(wu)倫(lun)就是這樣(yang)(yang)公正無私(si)。他(ta)(ta)(ta)天性質樸(pu)憨厚(hou),沒(mei)(mei)(mei)(mei)有文采雕(diao)飾,任職以(yi)(yi)貞潔清白著稱(cheng),當時的(de)(de)人(ren)把他(ta)(ta)(ta)比作(zuo)前(qian)代(dai)的(de)(de)貢禹(yu)。然(ran)(ran)而他(ta)(ta)(ta)對人(ren)對事(shi)(shi)不(bu)太寬容(rong),缺少(shao)威嚴(yan)儀表,因此(ci)而受(shou)人(ren)輕視。有人(ren)問(wen)第五(wu)倫(lun)說(shuo):“您(nin)有私(si)心嗎(ma)?”回答道(dao):“先(xian)前(qian)有人(ren)送(song)我(wo)(wo)一(yi)匹千里馬,我(wo)(wo)雖未接受(shou),每次三公選拔舉薦官員時,我(wo)(wo)心里都(dou)(dou)(dou)無法忘(wang)記此(ci)事(shi)(shi),但始終沒(mei)(mei)(mei)(mei)有任用此(ci)人(ren)。我(wo)(wo)哥哥的(de)(de)兒子(zi)常(chang)常(chang)生病(bing),我(wo)(wo)一(yi)夜前(qian)去(qu)看(kan)望十次,回來后卻安然(ran)(ran)入(ru)睡。我(wo)(wo)的(de)(de)兒子(zi)生病(bing),雖然(ran)(ran)沒(mei)(mei)(mei)(mei)去(qu)看(kan)望,卻整夜難眠。這樣(yang)(yang)看(kan)來,怎(zen)么(me)可以(yi)(yi)說(shuo)沒(mei)(mei)(mei)(mei)有私(si)心呢?”
巧答劉秀
漢光武帝劉秀曾(ceng)和第(di)五(wu)(wu)倫(lun)開(kai)玩笑(xiao)說(shuo)(shuo):“聽說(shuo)(shuo)愛(ai)卿(qing)曾(ceng)毆打岳父(fu),不讓兄長和你一起吃飯,有(you)這(zhe)種(zhong)事(shi)嗎?”第(di)五(wu)(wu)倫(lun)回答說(shuo)(shuo):“臣三(san)次娶(qu)妻,她們都沒有(you)父(fu)親。少年時曾(ceng)遭饑荒之苦,實在不敢隨便請人吃飯。”劉秀大笑(xiao)。