在清代(dai)安(an)徽桐(tong)城張(zhang)(zhang)氏家(jia)族中,張(zhang)(zhang)英、張(zhang)(zhang)廷玉(yu)、張(zhang)(zhang)若靄(ai),祖孫三代(dai),侍值內廷,頗(po)受(shou)康(kang)、雍、乾三帝的青(qing)睞,可謂“合家(jia)頂(ding)戴(dai)”,滿(man)門(men)朱紫(zi)。尤其張(zhang)(zhang)廷玉(yu),“登(deng)朝垂五十(shi)年,長詞林者二十(shi)七(qi)年,主撰席(xi)者二十(shi)四(si)年,凡(fan)軍(jun)國大事,奉(feng)旨商度(du)”。
康熙十一年(nian)(1672年(nian))九月九日(ri),張廷(ting)玉生于(yu)京(jing)師。
康熙(xi)三(san)十(shi)六年(1697年),二十(shi)六歲的張廷(ting)玉(yu)準(zhun)備參加會試(shi),但因其父張英奉命為總裁官而(er)回避不試(shi)。康熙(xi)三(san)十(shi)八年(1699年),張廷(ting)玉(yu)的夫人姚(yao)氏離世(shi),父親(qin)張英登上相(xiang)位。
康(kang)熙(xi)三十九年(nian)(nian)(1700年(nian)(nian)),考中進士(shi),授為翰林院庶吉士(shi)。康(kang)熙(xi)四(si)(si)十二年(nian)(nian)(1703年(nian)(nian)),張廷(ting)玉(yu)(yu)授翰林院檢討,開始(shi)擔任《親征平定朔北略》的纂修(xiu)官。康(kang)熙(xi)四(si)(si)十三年(nian)(nian)(1704年(nian)(nian))四(si)(si)月,入值南(nan)書(shu)房(fang)。康(kang)熙(xi)帝(di)召他(ta)至暢春園,詢問其(qi)父(fu)張英致(zhi)仕居家近(jin)況(kuang)。命他(ta)賦詩,張廷(ting)玉(yu)(yu)作七言(yan)律(lv)詩二首(shou),頗得康(kang)熙(xi)帝(di)稱許。當日奉旨侍值南(nan)書(shu)房(fang),特旨帶數(shu)珠(zhu),著四(si)(si)品官服色。“辰(早(zao)七時)入戌(晚九時)出,歲無(wu)虛日。塞外啟從(cong),凡十一次,夏則(ze)避暑熱河(he),秋則(ze)隨獵于(yu)邊塞”。圣祖(zu)車駕遠巡(xun)遍歷蒙古諸(zhu)部落,“窮(qiong)邊絕(jue)漠,余(廷(ting)玉(yu)(yu))皆洱筆(bi)以從(cong)”。張廷(ting)玉(yu)(yu)身居內廷(ting),承襲(xi)父(fu)業,“久持講握(wo),簡(jian)任機密(mi)”。
康(kang)(kang)熙(xi)四(si)十(shi)四(si)年(nian)(nian)(1705年(nian)(nian))后,多次隨康(kang)(kang)熙(xi)南巡及(ji)巡行(xing)蒙古諸部(bu)。康(kang)(kang)熙(xi)四(si)十(shi)七年(nian)(nian)(1708年(nian)(nian))六(liu)(liu)月(yue)(yue),張廷(ting)玉(yu)母親(qin)離世。九月(yue)(yue),父親(qin)張英離世。服闋,仍(reng)原(yuan)官。康(kang)(kang)熙(xi)五十(shi)一年(nian)(nian)(1712年(nian)(nian))二月(yue)(yue),充(chong)(chong)(chong)會試同考官。四(si)月(yue)(yue),授司(si)經局洗馬,兼(jian)翰林院(yuan)修撰(zhuan)。康(kang)(kang)熙(xi)五十(shi)五年(nian)(nian)(1716年(nian)(nian)),授內閣(ge)學士兼(jian)禮部(bu)侍(shi)郎。康(kang)(kang)熙(xi)五十(shi)六(liu)(liu)年(nian)(nian)十(shi)二月(yue)(yue)(1718年(nian)(nian)1月(yue)(yue)),充(chong)(chong)(chong)經筵講官。康(kang)(kang)熙(xi)五十(shi)七年(nian)(nian)(1718年(nian)(nian))十(shi)月(yue)(yue),充(chong)(chong)(chong)武英殿(dian)試讀(du)卷官,十(shi)一月(yue)(yue),充(chong)(chong)(chong)纂修《省方盛典(dian)》副總(zong)裁官。
康熙五十(shi)九年(nian)(1720年(nian))五月,授(shou)刑部左(zuo)侍(shi)郎(lang)。次年(nian)授(shou)吏(li)部左(zuo)侍(shi)郎(lang),兼翰林院士。康熙六(liu)十(shi)年(nian)(1721年(nian))二月,身任刑部右侍(shi)郎(lang)的(de)張(zhang)廷玉奉旨與都統耗賴(lai)等赴山東(dong)穩妥地(di)處(chu)理了(le)鹽販(fan)王美公等“聚(ju)眾(zhong)劫掠屯莊”案。六(liu)月,調吏(li)部左(zuo)侍(shi)郎(lang)。他“絕苞(bao)且(qie),杜請花(hua),銼(cuo)玫肅然”。張(zhang)廷玉涉政不久,他的(de)才干便嶄露頭(tou)角。
康熙六(liu)十一年(1722年)十一月,康熙帝駕(jia)崩于暢(chang)春(chun)園,皇(huang)四子(zi)胤(yin)禛(zhen)(zhen)入承(cheng)大(da)(da)統。經(jing)過二、三十年的艱苦激烈的奮爭,胤(yin)禛(zhen)(zhen)深覺(jue)皇(huang)位來(lai)之(zhi)(zhi)不(bu)易,為(wei)了(le)實現(xian)自(zi)己(ji)奪(duo)得(de)(de)皇(huang)位的夙愿(yuan),大(da)(da)力(li)(li)扶植(zhi)和培養自(zi)己(ji)的勢力(li)(li)。他曾(ceng)說(shuo)(shuo):“為(wei)政以(yi)得(de)(de)人(ren)為(wei)要,不(bu)得(de)(de)其人(ren),雖食(shi)法美意(yi),徒美觀(guan)聽,于民(min)無濟(ji)也。”于是,慎(shen)選張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)作為(wei)輔佐他籌劃軍國大(da)(da)政的主(zhu)要助手。張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)在《澄懷主(zhu)人(ren)自(zi)訂(ding)年譜》中記述了(le)胤(yin)禛(zhen)(zhen)相中他,并對(dui)他賦予厚望。一是他學問優長,“氣(qi)度端凝、應對(dui)明晰”,有(you)才干。二是他為(wei)自(zi)己(ji)恩師張(zhang)英之(zhi)(zhi)子(zi)。這(zhe)對(dui)胤(yin)禛(zhen)(zhen)來(lai)說(shuo)(shuo)是日(ri)后難得(de)(de)的貼(tie)己(ji)之(zhi)(zhi)人(ren)。圣(sheng)祖(zu)新逝,胤(yin)禛(zhen)(zhen)登極(ji),即命(ming)張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)兼學士銜,協同(tong)翰(han)林(lin)院掌院學士阿克敦等辦理大(da)(da)事(shi)典禮翰(han)墨,供幾筵祭告文(wen)字(zi)。康雍之(zhi)(zhi)交,政務殷繁,諭旨(zhi)每日(ri)下數十次,皆(jie)由張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)承(cheng)命(ming)應辦。若有(you)緊急奏(zou)事(shi),胤(yin)禛(zhen)(zhen)令他入大(da)(da)內,口(kou)授(shou)大(da)(da)意(yi),或(huo)于御(yu)前伏地而書(shu),或(huo)隔簾授(shou)幾。稿(gao)就即呈御(yu)覽,“精敏詳瞻(zhan),悉當圣(sheng)意(yi)”。同(tong)年十二月,特旨(zhi)授(shou)禮部尚書(shu),并指出:“朕再四思維,非汝不(bu)克勝任(ren)”。從此,張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)躋身(shen)于樞(shu)臣之(zhi)(zhi)列。
雍(yong)(yong)正(zheng)元年(1723年),張(zhang)廷(ting)(ting)(ting)玉(yu)(yu)復值南書房(fang),與朱軾等人同為諸皇子師傅。四月(yue)(yue)(yue),任順天府鄉試(shi)主考官(guan)。雍(yong)(yong)正(zheng)帝嘉其公慎,加太(tai)子太(tai)保(bao)。八月(yue)(yue)(yue),署理都察(cha)院事(shi),兼管翰林院掌院學士(shi)事(shi)。九月(yue)(yue)(yue),調(diao)任戶(hu)部(bu)(bu)(bu)尚(shang)書。十月(yue)(yue)(yue),張(zhang)廷(ting)(ting)(ting)玉(yu)(yu)任四朝國史總裁官(guan)。雍(yong)(yong)正(zheng)初年,清廷(ting)(ting)(ting)在西(xi)北對蒙古準噶(ga)爾(er)部(bu)(bu)(bu)大(da)(da)舉用兵。由于兩路大(da)(da)將(jiang)軍用兵失(shi)機,準部(bu)(bu)(bu)叛(pan)兵屢擾邊境(jing)。雍(yong)(yong)正(zheng)帝心(xin)情(qing)焦勞,頻繁指授方略(lve)。張(zhang)廷(ting)(ting)(ting)玉(yu)(yu)“日侍內(nei)值,自朝至(zhi)暮,不(bu)敢退(tui),間(jian)有待至(zhi)一二鼓”。雍(yong)(yong)正(zheng)六(liu)年(1728年)三月(yue)(yue)(yue),晉保(bao)和(he)殿大(da)(da)學士(shi)。不(bu)久又(you)兼管吏部(bu)(bu)(bu)尚(shang)書事(shi)務。
雍(yong)正七年(1729年),雍(yong)正在隆宗(zong)門開始(shi)設立(li)軍(jun)機(ji)(ji)(ji)處,命張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)(yu)(yu)與怡(yi)親(qin)(qin)王胤祥(xiang)、蔣廷(ting)(ting)錫(xi)領其(qi)事(shi)(shi)。雍(yong)正帝將軍(jun)需一應事(shi)(shi)宜交怡(yi)親(qin)(qin)王胤祥(xiang)、大學(xue)士張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)(yu)(yu)、蔣廷(ting)(ting)錫(xi)密為辦理。之后,雍(yong)正帝以內閣在太和門外,侍(shi)值者多虞泄漏(lou),“始(shi)設軍(jun)機(ji)(ji)(ji)處于隆宗(zong)門內,為承旨(zhi)出政(zheng)之總匯(hui)”。張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)(yu)(yu)擬(ni)(ni)定了辦理軍(jun)機(ji)(ji)(ji)處的(de)規制(zhi):“諸臣陳奏,常事(shi)(shi)用疏(shu),自通政(zheng)司上,下內閣擬(ni)(ni)旨(zhi);要事(shi)(shi)用折,自奏事(shi)(shi)處上,下軍(jun)機(ji)(ji)(ji)處擬(ni)(ni)旨(zhi),親(qin)(qin)御朱(zhu)筆(bi)批發”。應當說,雍(yong)正帝設立(li)軍(jun)機(ji)(ji)(ji)處,其(qi)主要制(zhi)度(du)都是張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)(yu)(yu)所籌劃(hua)的(de)。正是從這時起,大學(xue)士“必充軍(jun)機(ji)(ji)(ji)大臣,始(shi)得(de)予政(zheng)事(shi)(shi),日(ri)必召入承旨(zhi),平章(zhang)(zhang)政(zheng)事(shi)(shi),參與機(ji)(ji)(ji)密”。張(zhang)廷(ting)(ting)玉(yu)(yu)(yu)不(bu)僅(jin)典掌軍(jun)機(ji)(ji)(ji),又兼理吏(li)部、戶(hu)部要職。總裁乾隆《吏(li)部則例》等典章(zhang)(zhang)制(zhi)度(du),對清(qing)朝政(zheng)治(zhi)制(zhi)度(du)的(de)確立(li)奠(dian)定了基礎。
雍正十(shi)二(er)年(1734年)七月,雍正帝特召兩(liang)路(lu)領兵(bing)(bing)將軍(jun)返京,與王(wang)公、滿漢文(wen)武(wu)大臣(chen)共同商(shang)議,博采眾論,詳慎(shen)籌劃。和碩(shuo)康親王(wang)巴爾圖主(zhu)張兩(liang)路(lu)士兵(bing)(bing)已駐(zhu)扎邊陲,叛軍(jun)的(de)地勢情形俱已深(shen)悉(xi),糧草、馬駝(tuo)、軍(jun)裝、器械,無不預備整齊(qi)。乘此北(bei)路(lu)、西路(lu)“約(yue)會齊(qi)進,并力殲除”。當時力主(zhu)用兵(bing)(bing)者(zhe)居多。而張廷玉堅持(chi)遣(qian)使宣諭,并起草奏疏一稿,隨(sui)其簽(qian)名(ming)的(de)大臣(chen)有十(shi)余人。雍正帝最終(zhong)降(jiang)旨采納了張廷玉遣(qian)使宣諭的(de)建議。盡管對準部的(de)作亂最終(zhong)還是用戰爭來(lai)解決問題,但(dan)張廷玉的(de)言論對雍正帝的(de)影(ying)響(xiang)是很大的(de)。
雍(yong)正十三年(1735年),雍(yong)正帝(di)病(bing)危。臨終前(qian),張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)與莊(zhuang)親王(wang)(wang)允祿、大(da)(da)(da)學(xue)士鄂(e)爾泰等同為顧命(ming)大(da)(da)(da)臣(chen),遺詔(zhao)他日以(yi)張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)配享(xiang)太廟。乾(qian)隆帝(di)即位后,奉大(da)(da)(da)行皇帝(di)遺命(ming),由莊(zhuang)親王(wang)(wang)允祿、果(guo)親王(wang)(wang)允禮(li)、大(da)(da)(da)學(xue)士鄂(e)爾泰、張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)輔政。因他們懇辭,以(yi)總(zong)(zong)(zong)(zong)理(li)事務(wu)王(wang)(wang)大(da)(da)(da)臣(chen)稱職。乾(qian)隆元(yuan)年(1736年),張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)再次奉命(ming)為皇子師傅,仍兼管(guan)翰林(lin)院事。二月,乾(qian)隆帝(di)親謁景陵(ling),張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)與王(wang)(wang)大(da)(da)(da)臣(chen)留京(jing)(jing)總(zong)(zong)(zong)(zong)理(li)事務(wu)。自此以(yi)后,皇帝(di)每逢巡(xun)幸,張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)總(zong)(zong)(zong)(zong)是留京(jing)(jing)總(zong)(zong)(zong)(zong)理(li)事務(wu)。乾(qian)隆帝(di)還總(zong)(zong)(zong)(zong)是將(jiang)他留京(jing)(jing)總(zong)(zong)(zong)(zong)理(li)朝政,夜(ye)宿紫禁城(cheng),并(bing)典(dian)試科(ke)舉,選拔人才(cai),考察薦舉官吏。張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)雖政務(wu)繁(fan)重(zhong),因學(xue)間深通,還榮膺雍(yong)乾(qian)兩代皇子師傅;兼任(ren)編纂(zuan)《清圣祖實錄》、《明史(shi)》、《大(da)(da)(da)清會(hui)典(dian)》、《皇清文(wen)穎》、《清世宗實錄》、《玉(yu)(yu)碟》等重(zhong)要典(dian)籍的總(zong)(zong)(zong)(zong)裁(cai)官。
乾隆(long)二(er)年(1737年)十一月,授(shou)總(zong)理事務大(da)臣,加拜他喇(la)布勒(le)哈(ha)番,特命進三(san)等伯爵,賜號勤宜。乾隆(long)三(san)年(1738年),乾隆(long)帝將臨辟雍視學,舉(ju)“三(san)老(lao)五更”古禮。張廷玉上疏指出(chu),“待人行(xing),事因(yin)時起”,古禮不可行(xing)。同年,罷總(zong)理事務之名而(er)以(yi)大(da)學士掌機要(yao)。
乾隆八(ba)年(nian)(1743年(nian))十月,朝(chao)官條奏,“取士之(zhi)(zhi)法,不(bu)(bu)當(dang)專用(yong)制(zhi)科試士之(zhi)(zhi)法,不(bu)(bu)當(dang)專用(yong)制(zhi)藝者”。他(ta)(ta)“力持(chi)以(yi)為(wei)(wei)不(bu)(bu)可更(geng)張(zhang)(zhang),當(dang)以(yi)仍舊為(wei)(wei)善”。又有朝(chao)官奏請“均田(tian)限(xian)田(tian)”,他(ta)(ta)以(yi)“事(shi)屬(shu)難(nan)行,徒(tu)滋擾累”為(wei)(wei)由(you),也力主不(bu)(bu)準。盡管(guan)這些事(shi)沒有影響乾隆帝對他(ta)(ta)的寵(chong)幸(xing),譬如,清朝(chao)本無文臣(chen)封公侯伯之(zhi)(zhi)例,卻封張(zhang)(zhang)廷玉為(wei)(wei)伯爵,“系(xi)格外加殊恩”。然而,年(nian)逾古(gu)稀的張(zhang)(zhang)廷玉的固執和好激動,使他(ta)(ta)與乾隆帝之(zhi)(zhi)間漸(jian)生嫌隙。
乾隆(long)十年(1745年)四月,鄂爾(er)泰病故,訥(ne)親取代了他。雖(sui)然(ran)張(zhang)廷玉(yu)面奏內閣班次應(ying)訥(ne)親居首,但其心中(zhong)亦(yi)有難(nan)言之隱。為(wei)了平(ping)衡各(ge)種(zhong)因(yin)素,確定“嗣(si)后內閣行(xing)走列名(ming),訥(ne)親在(zai)前。吏部行(xing)走列名(ming),張(zhang)廷玉(yu)在(zai)前”。乾隆(long)帝的種(zhong)種(zhong)做法,實(shi)際上是加劇(ju)了滿(man)漢(han)臣(chen)僚之間的矛盾,使他們很難(nan)協(xie)調,以致明(ming)爭暗斗、互不(bu)尊服。張(zhang)廷玉(yu)與鄂爾(er)泰共事(shi)十余年,“往往竟日(ri)不(bu)交一語(yu)”。鄂爾(er)泰有所(suo)過失,他必微語(yu)譏諷,使鄂爾(er)泰無地(di)自容(rong)。
乾隆十三(san)年(nian)(1748年(nian))正月,張(zhang)廷玉陳(chen)疏以老(lao)病乞休。乾隆帝專降諭(yu)旨:“卿受兩朝厚恩,且奉皇(huang)考(kao)遺命(ming),將來配享太(tai)廟。豈有(you)從祀元臣歸田終老(lao)之理(li)?”宣諭(yu)慰留(liu)。
乾隆(long)(long)十四年(nian)(1749年(nian))正月,命(ming)他如(ru)宋代(dai)文彥博舊例(li),十日一(yi)(yi)至都堂議(yi)事,四五日一(yi)(yi)入內廷(ting)備顧問(wen)。當年(nian)冬天,張(zhang)廷(ting)玉(yu)再次乞(qi)求離職養病。乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)批準以(yi)原(yuan)官(guan)致仕,并(bing)御制詩三章賞賜(si)。張(zhang)廷(ting)玉(yu)入謝(xie),而見乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)時(shi),上奏說:“以(yi)前世宗憲皇(huang)帝(di)(di)(di)破(po)格給予(yu)臣厚(hou)恩(en)(en),遺(yi)命(ming)臣配享太(tai)廟,去(qu)(qu)(qu)年(nian)跟(gen)從陛下祭祀時(shi)又有(you)(you)(you)挽留臣告(gao)老回鄉的(de)(de)(de)諭(yu)旨,臣恐怕(pa)死后不能有(you)(you)(you)這樣高的(de)(de)(de)待遇(yu)啊,而且(qie)外(wai)間也有(you)(you)(you)類似(si)的(de)(de)(de)議(yi)論。”他免(mian)冠叩(kou)首,請求乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)出一(yi)(yi)個(ge)憑證。乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)很(hen)不高興(xing),但還是(shi)擬了手詔(zhao),申明(ming)雍(yong)正帝(di)(di)(di)的(de)(de)(de)成命(ming),并(bing)賜(si)詩以(yi)安(an)其心(xin)。詩云:“造(zao)膝陳情(qing)乞(qi)一(yi)(yi)辭,動予(yu)矜惻動予(yu)悲。先皇(huang)遺(yi)詔(zhao)惟(wei)欽此,去(qu)(qu)(qu)國余(yu)恩(en)(en)或過(guo)之。可例(li)青田原(yuan)佑廟,漫愁鄭國競摧碑(bei)。吾(wu)非(fei)堯舜誰皋契(qi),汗簡評論且(qie)聽伊(yi)。”次日,張(zhang)廷(ting)玉(yu)具折謝(xie)恩(en)(en),遣(qian)子(zi)張(zhang)若澄入宮向乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)謝(xie)恩(en)(en)。乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)因張(zhang)廷(ting)玉(yu)不親自謝(xie)恩(en)(en)頗(po)為惱火,傳旨令(ling)他明(ming)白回奏。當時(shi),由(you)(you)軍(jun)(jun)機(ji)大(da)臣傅恒(heng)、汪由(you)(you)敦傳寫諭(yu)旨,旨還未下達。翌日黎明(ming),張(zhang)廷(ting)玉(yu)即(ji)來內廷(ting)謝(xie)恩(en)(en)。乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)更為不快,認為這是(shi)軍(jun)(jun)機(ji)處泄(xie)露消息的(de)(de)(de)原(yuan)故。切責了汪由(you)(you)敦漏言。于是(shi)廷(ting)臣會議(yi),商議(yi)剝奪張(zhang)廷(ting)玉(yu)的(de)(de)(de)官(guan)爵,罷去(qu)(qu)(qu)配享太(tai)廟的(de)(de)(de)優容。于是(shi)乾隆(long)(long)帝(di)(di)(di)下令(ling)削去(qu)(qu)(qu)他的(de)(de)(de)伯(bo)爵。
乾(qian)隆十(shi)五年(nian)(nian)(1750年(nian)(nian)),皇長子(zi)永璜剛去世(shi)不久,張廷(ting)玉(yu)(yu)再次(ci)請求歸鄉,激怒了乾(qian)隆帝(di),于(yu)是命以太(tai)廟配享(xiang)諸臣名示張廷(ting)玉(yu)(yu),命其自審應否配享(xiang)。乾(qian)隆帝(di)用(yong)大學(xue)士九(jiu)卿議,罷配享(xiang),免治罪(zui)。隨后歸去。后來又(you)因四川學(xue)政編(bian)修朱筌(quan)坐罪(zui),命張廷(ting)玉(yu)(yu)盡(jin)繳頒賜諸物。乾(qian)隆二十(shi)年(nian)(nian)(1755年(nian)(nian))三月(yue)二十(shi)日,張廷(ting)玉(yu)(yu)卒于(yu)家中,享(xiang)年(nian)(nian)八十(shi)四歲(sui)。死后葬于(yu)龍眠山(shan),乾(qian)隆帝(di)最終仍遵清世(shi)宗遺詔,命配享(xiang)太(tai)廟。
整治吏治
康熙(xi)末年,吏(li)治松弛、政治不清,張廷玉時任吏(li)部左(zuo)侍郎(lang),堅決摒除請托(tuo)行賄之風(feng),并嚴懲(cheng)(cheng)了奸胥滑吏(li)并頂住各(ge)方壓力嚴懲(cheng)(cheng)了吏(li)部舞文弄法的蠧吏(li)“張老虎”,被時人成為“伏(fu)虎侍郎(lang)”。
張廷玉(yu)首先(xian)從(cong)小(xiao)處(chu)做(zuo)(zuo)起,堵塞住(zhu)所有漏洞(dong)。由于深(shen)得康熙(xi)皇帝信(xin)任,他曾經三任會試(shi)同考官(guan)(guan),這(zhe)在當時(shi)幾乎是(shi)(shi)無人(ren)能及的(de)(de)(de)。一(yi)般人(ren)很容易(yi)在任考官(guan)(guan)時(shi)收(shou)受(shou)好處(chu),即(ji)使(shi)考前不(bu)收(shou)好處(chu),考完之后(hou),被錄取的(de)(de)(de)進士們作為(wei)門生來給(gei)老師(shi)送(song)(song)上禮金(jin),作為(wei)答謝(xie)(xie)(xie),稱為(wei)“紈敬(jing)”,這(zhe)在當時(shi)是(shi)(shi)普遍現象,也是(shi)(shi)一(yi)種約定俗成的(de)(de)(de)俸祿之外的(de)(de)(de)補充收(shou)入(ru)。而(er)張廷玉(yu)不(bu)僅在入(ru)闈之前摒絕送(song)(song)禮,試(shi)畢門生來謝(xie)(xie)(xie),他也一(yi)律只象征性的(de)(de)(de)收(shou)一(yi)點(dian)禮品,而(er)絕對不(bu)受(shou)重金(jin)。他以(yi)同鄉(xiang)左光斗(dou)的(de)(de)(de)故(gu)事勉(mian)(mian)勵自(zi)己(ji)也教育(yu)門生:左光斗(dou)是(shi)(shi)明朝名臣,在他早年參加鄉(xiang)試(shi)時(shi),手持裝(zhuang)幀(zhen)精美(mei)的(de)(de)(de)柬帖來拜謝(xie)(xie)(xie)房師(shi)陳大(da)綬,陳大(da)綬接見了他,勉(mian)(mian)勵他許多(duo)話,但卻不(bu)收(shou)他的(de)(de)(de)拜帖,認為(wei)帖子太豪華了,告(gao)誡(jie)他“今日行事儉,即(ji)異日做(zuo)(zuo)官(guan)(guan)清,不(bu)就此跕定腳跟,后(hou)難措手”。張廷玉(yu)以(yi)陳大(da)綬的(de)(de)(de)行為(wei)要(yao)求自(zi)己(ji),同時(shi)告(gao)誡(jie)自(zi)己(ji)的(de)(de)(de)門生,清廉要(yao)從(cong)小(xiao)處(chu)做(zuo)(zuo)起:“不(bu)矜細行,終(zhong)累大(da)德。”
奏章制度
清朝入(ru)關之初,沿襲(xi)前明舊制(zhi),官(guan)(guan)(guan)員(yuan)(yuan)有(you)事(shi)報告(gao)皇帝,公事(shi)用(yong)題(ti)(ti)本(ben)(ben),私事(shi)用(yong)奏(zou)本(ben)(ben)。題(ti)(ti)本(ben)(ben)蓋(gai)印(yin),奏(zou)本(ben)(ben)不蓋(gai)印(yin)。這兩種文書都是公開的,不利于(yu)下情上(shang)達;而(er)且題(ti)(ti)本(ben)(ben)辦(ban)文程(cheng)序繁(fan)瑣,還容(rong)易泄密(mi)。雍正年(nian)間,張廷玉把(ba)奏(zou)折(zhe)(zhe)制(zhi)度化,稍微(wei)重要(yao)一(yi)點(dian)的事(shi)務(wu),地(di)方官(guan)(guan)(guan)員(yuan)(yuan)都先撰擬奏(zou)折(zhe)(zhe),經過(guo)皇帝朱批,認可之后才寫題(ti)(ti)本(ben)(ben)作正式報告(gao)。但奏(zou)折(zhe)(zhe)中的朱批內容(rong),不得寫入(ru)題(ti)(ti)本(ben)(ben)。題(ti)(ti)本(ben)(ben)由此成(cheng)為官(guan)(guan)(guan)樣文章(zhang),奏(zou)折(zhe)(zhe)代替了原(yuan)來題(ti)(ti)本(ben)(ben)的作用(yong),成(cheng)為主要(yao)官(guan)(guan)(guan)方文書。這一(yi)制(zhi)度堅(jian)持到(dao)清末(mo)。
張廷玉還制定了(le)完善(shan)的保密制度(du),為(wei)了(le)保證奏(zou)折的內容(rong)不致泄漏,清(qing)(qing)廷定立(li)了(le)一整套保密制度(du),使奏(zou)折制度(du)更加完善(shan)起(qi)來。自此(ci)以后(hou),作為(wei)一種官(guan)文書(shu)制度(du)的奏(zou)折制度(du)才被確立(li)下來。它不僅牽涉朝(chao)廷政令的推行(xing),而且關乎(hu)君臣間權力的分(fen)配。它的確立(li)和軍機處的設立(li)一樣,都(dou)是(shi)清(qing)(qing)朝(chao)官(guan)僚政治上的重大(da)變化,對清(qing)(qing)朝(chao)中后(hou)期的政治產生了(le)十分(fen)巨大(da)而深遠(yuan)的影(ying)響。
軍機制度
雍正八(ba)年(1730年)因西(xi)北用兵(bing),雍正皇(huang)帝命設軍(jun)(jun)機房,以怡(yi)親王(wang)允祥(xiang)、張廷(ting)玉和大學(xue)士蔣廷(ting)錫領其事。“軍(jun)(jun)機處初設,職制(zhi)皆廷(ting)玉所定”。張廷(ting)玉定規制(zhi):“諸臣陳奏(zou),常事用疏,自(zi)通政(zheng)司上,下內閣擬旨(zhi);要事用摺,自(zi)奏(zou)事處上,下軍(jun)(jun)機處擬旨(zhi),親御筆批發。”身為軍(jun)(jun)機大臣的張廷(ting)玉每天(tian)一定被召(zhao)入內廷(ting)以備應對(dui),秉承圣旨(zhi),評議(yi)奏(zou)章(zhang)政(zheng)務,參與國家機密的商討(tao)。
軍(jun)機處(chu)成為(wei)清朝(chao)的(de)(de)(de)中(zhong)樞機構并深深影響清代(dai)中(zhong)后期的(de)(de)(de)歷(li)史(shi)。張(zhang)廷(ting)玉制定軍(jun)機處(chu)廷(ting)寄辦(ban)法,創(chuang)廷(ting)寄之法,既保(bao)證了中(zhong)央政(zheng)令的(de)(de)(de)嚴格貫徹,速度又較前加快,從而(er)提高了清朝(chao)政(zheng)府的(de)(de)(de)行政(zheng)效率。
安定流民
康、雍(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)交,有大(da)批流民前來浙閩贛粵幾省邊界深山(shan)(shan)老林之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)搭棚(peng)居住,以墾(ken)山(shan)(shan)種谷(gu)種麻、植(zhi)靛、造(zao)紙、作(zuo)菇為生,也(ye)有少許(xu)開爐冶鐵維持生計者。他們呼(hu)朋引類在深山(shan)(shan)中(zhong)(zhong)滋養(yang)生息日久(jiu),人員愈(yu)多,既(ji)不(bu)可驅(qu)令(ling)回籍,又不(bu)聽編入縣(xian)(xian)冊。去來任(ren)(ren)意,出入無常,偶(ou)遇年(nian)谷(gu)不(bu)登,輒(zhe)結黨(dang)盜竊,為地(di)方(fang)(fang)之(zhi)(zhi)(zhi)害。此(ci)事關(guan)系(xi)到朝(chao)廷的(de)聲(sheng)譽與地(di)方(fang)(fang)的(de)制度,如不(bu)審慎妥(tuo)善處理,勢必釀成禍亂(luan)。張(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)聞(wen)知此(ci)事便于雍(yong)正二(er)年(nian)(1724年(nian))正月向雍(yong)正帝奏諫一份旨在解(jie)決如此(ci)棘(ji)手問題的(de)朝(chao)折,折中(zhong)(zhong)建(jian)議:查(cha)明有麻棚(peng)之(zhi)(zhi)(zhi)州縣(xian)(xian),秉公揀選才守兼優(you)之(zhi)(zhi)(zhi)員保(bao)題補授。庶平時撫馭有方(fang)(fang),流民奉其(qi)約束,臨事捕緝有法,匪黨(dang)不(bu)至蔓延(yan)。至安插之(zhi)(zhi)(zhi)后,善為撫綏(sui),并取具五家連(lian)環互結,又嚴行保(bao)甲之(zhi)(zhi)(zhi)法,不(bu)時稽查(cha)。其(qi)中(zhong)(zhong)若有臂(bei)力,技勇(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)人與讀書向學之(zhi)(zhi)(zhi)子,許(xu)其(qi)報(bao)明本(ben)縣(xian)(xian),申詳上司(si),分(fen)別考驗,加恩收錄。雍(yong)正帝閱后即朱批令(ling)發往贛浙諸省督撫行議。張(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)此(ci)議對區(qu)分(fen)匪黨(dang),安撫流民,選賢(xian)任(ren)(ren)能,收服民心(xin)及實(shi)現邊疆諸省的(de)安定無疑都起到了頗為積(ji)極之(zhi)(zhi)(zhi)效用。
寬限賦稅
雍正十(shi)年(nian)(1732年(nian)),山(shan)東(dong)官(guan)吏奏銷上(shang)年(nian)賦稅(shui)“若有欠(qian)糧不完者(zhe)當按(an)慣例革(ge)除(chu)功名”。雍正帝(di)詢問眾臣該如何辦理此(ci)事。同官(guan)曰(yue):“法當如此(ci)不褫無以(yi)警眾”。上(shang)復問廷玉,廷玉對曰(yue):“紳士抗(kang)糧罪因(yin)應褫”。第山(shan)東(dong)連年(nian)荒歉輸將不給(gei)“情(qing)有可原(yuan)”尚與尋(xun)常抗(kang)玩者(zhe)有間。他跪請雍正帝(di)昭法外(wai)之恩寬限一年(nian)。帝(di)聞之心惻,遂降旨寬限三年(nian)。此(ci)次得免者(zhe)凡一千四百九十(shi)七人(ren)。
奏改濫禁
張廷玉在奏(zou)改刑(xing)(xing)部濫(lan)禁之弊之奏(zou)折中直言指陳(chen)“刑(xing)(xing)部衙門遇八旗部院、步軍統(tong)領(ling)衙門以及五城御史等(deng)交送人(ren)犯(fan),不論曾經(jing)(jing)奏(zou)聞與否,亦不論情事之大小與罪犯(fan)之首從,一經(jing)(jing)鎖送刑(xing)(xing)部……甚至(zhi)有(you)傾(qing)家痰斃者(zhe)。及至(zhi)定(ding)案時,而斬絞(jiao)軍流(liu)重犯(fan)原無幾(ji)人(ren),其(qi)余不過(guo)徒杖笞責(ze)之罪。且有(you)偶爾干連審系(xi)無辜,應行釋(shi)放者(zhe)。如(ru)今年(nian)二月間刑(xing)(xing)部清查案件,省釋(shi)者(zhe)二百幾(ji)十人(ren),即此類也。”
在(zai)(zai)條奏中(zhong)(zhong),張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)說明了刑(xing)部濫禁(jin)(jin)之弊。并(bing)依據他的(de)司法(fa)實踐經驗針對(dui)辦(ban)案程(cheng)序(xu)提(ti)出(chu)了個人主(zhu)張(zhang)(zhang)(zhang):1.抓人,張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)反(fan)對(dui)刑(xing)部在(zai)(zai)抓人過程(cheng)中(zhong)(zhong)濫用公(gong)權,株連無辜(gu)。他反(fan)復(fu)說明并(bing)要求(qiu)官(guan)吏(li)只抓該抓的(de)罪犯(fan)(fan)而(er)(er)非無辜(gu)百姓(xing)(xing)。2.收禁(jin)(jin),針對(dui)負(fu)責審核各省重(zhong)(zhong)(zhong)大刑(xing)案的(de)刑(xing)部對(dui)眾衙門所(suo)送之一干(gan)(gan)犯(fan)(fan)人,不論(lun)其罪行大小而(er)(er)將其一律(lv)收禁(jin)(jin),以致無數無辜(gu)遭受株連之現象,張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)主(zhu)張(zhang)(zhang)(zhang)要按(an)罪犯(fan)(fan)所(suo)犯(fan)(fan)罪行的(de)輕重(zhong)(zhong)(zhong)大小分為首犯(fan)(fan)“從犯(fan)(fan)”協(xie)犯(fan)(fan),即(ji)按(an)情(qing)事之大小與罪犯(fan)(fan)之首從分別(bie)予以收禁(jin)(jin)。3.收監取(qu)保,張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)主(zhu)張(zhang)(zhang)(zhang)受干(gan)(gan)連者無辜(gu)者應行釋放。除重(zhong)(zhong)(zhong)犯(fan)(fan)外(wai)不過是徒杖笞責之罪,可從輕處理,勿未等(deng)定案而(er)(er)將無辜(gu)者輕罪者“傾家痰斃”。4.判案,張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)提(ti)出(chu)判案應視(shi)犯(fan)(fan)罪事實具體犯(fan)(fan)罪情(qing)節,依法(fa)定程(cheng)序(xu)定例遵行,省釋無辜(gu)百姓(xing)(xing)。張(zhang)(zhang)(zhang)廷玉(yu)(yu)于此處亦指(zhi)出(chu)刑(xing)部官(guan)員在(zai)(zai)辦(ban)案過程(cheng)中(zhong)(zhong)存有合法(fa)性傷害等(deng)嚴重(zhong)(zhong)(zhong)問題。
改濫引律例之弊
張廷玉在其上(shang)奏改(gai)刑(xing)部(bu)濫(lan)引律(lv)例(li)之(zhi)(zhi)弊(bi)的折中指出:“律(lv)例(li)之(zhi)(zhi)文(wen)(wen),各有本旨,而(er)刑(xing)部(bu)引用之(zhi)(zhi)時(shi)。往往刪去(qu)前后(hou)(hou)文(wen)(wen)詞。止(zhi)摘中間數語(yu)(yu)。即以所(suo)斷(duan)之(zhi)(zhi)罪承之(zhi)(zhi)。甚(shen)至有求其仿(fang)佛而(er)比(bi)照定擬者。”臣(chen)思都察院、大理(li)(li)寺與(yu)刑(xing)部(bu)同為法(fa)司衙門(men)。若刑(xing)部(bu)引例(li)不確。應令(ling)都察院、大理(li)(li)寺駁(bo)查改(gai)正。倘駁(bo)而(er)不改(gai),即令(ling)題參。如院寺扶(fu)同朦混(hun)。或草率疏忽。別(bie)經發覺。則將都察院、大理(li)(li)寺官員(yuan)一并加以處分。這說明當時(shi)刑(xing)部(bu)有些官員(yuan)在援引法(fa)律(lv)條文(wen)(wen)判(pan)案時(shi)。常(chang)刪去(qu)刑(xing)律(lv)法(fa)文(wen)(wen)之(zhi)(zhi)前后(hou)(hou)文(wen)(wen)而(er)只(zhi)錄(lu)其間數語(yu)(yu)就判(pan)定所(suo)斷(duan)罪名。
張廷玉為防(fang)范此類事(shi)情發(fa)生。提出了(le)自己的(de)看法和主張:1.說(shuo)明律(lv)例(li)的(de)功用(yong)。指(zhi)出法律(lv)條文各有本旨。對各種(zhong)犯罪事(shi)實如何判決都有詳細規定。2.揭露刑部官(guan)員(yuan)在(zai)引用(yong)律(lv)文時。刪(shan)除前后(hou)文詞。只摘中(zhong)間數語以判案(an)。甚(shen)至求其案(an)件相似而附會(hui)比照。內含刑部官(guan)員(yuan)的(de)私(si)人目(mu)的(de)及其利益關(guan)系。從(cong)而導致(zhi)刑部嚴重(zhong)的(de)程(cheng)式(shi)化(hua)辦案(an)判案(an)之(zhi)歪(wai)風程(cheng)式(shi)化(hua)辦案(an)問題。3.問責落實到位(wei)。若都察院、大理寺(si)等(deng)法司衙門發(fa)現刑部有引用(yong)法律(lv)條文不正(zheng)確(que)。即(ji)濫引律(lv)例(li)的(de)錯處。應立即(ji)駁查(cha)改(gai)正(zheng)。若在(zai)駁查(cha)責其改(gai)正(zheng)之(zhi)后(hou)。刑部等(deng)法司衙門駁而不改(gai)。即(ji)令御史彈劾題參(can)有關(guan)違(wei)法官(guan)員(yuan)。
雍正(zheng)帝(di):①和平端(duan)正(zheng),學問優長,自(zi)簡任機務,夙夜匪懈贊(zan)朕之(zhi)不(bu)逮(dai),正(zheng)資倚任。②雍正(zheng)帝(di)登基伊始就(jiu)說:朕在藩邸時(shi),不(bu)欲與廷臣(chen)(chen)相按,是以(yi)未(wei)識汝(ru)面。囊者(zhe)(zhe)奉皇考命會同(tong)(tong)大學士辦理公事,汝(ru)與學士趨(qu)蹌其(qi)間。聯見汝(ru)氣度端(duan)凝,應一(yi)(yi)寸明(ming)晰(xi),心(xin)甚器(qi)重之(zhi)。詢之(zhi)旁人,知為吾張師(shi)傅之(zhi)子。聯心(xin)喜日:`吾師(shi)付有予(yu)矣’。后聞汝(ru)官刑部吏部皆有令名,更為喜慰。今見汝(ru)居心(xin)赤忠,辦事敬誠(cheng),益知為天主所篤(du)生(sheng),皇考所教養成茲偉器(qi),以(yi)鋪詡聯躬(gong)者(zhe)(zhe)也(ye)(ye)。汝(ru)其(qi)勉之(zhi)。③雍正(zheng)亦贊(zan)揚他(ta)“器(qi)量純全(quan),抒誠(cheng)供職”,稱其(qi)為“大臣(chen)(chen)中第一(yi)(yi)宣力者(zhe)(zhe)”。④“朕即位(wei)十一(yi)(yi)年來,朝廷之(zhi)上近親大臣(chen)(chen)中,只(zhi)和你(ni)(ni)一(yi)(yi)天也(ye)(ye)沒有分離過(guo)。我和你(ni)(ni)義固君臣(chen)(chen),情(qing)同(tong)(tong)密(mi)友(you)。如今相隔月(yue)余,未(wei)免每每思念。”
乾隆帝(di):①“不(bu)茹還不(bu)吐,既(ji)(ji)(ji)哲亦(yi)既(ji)(ji)(ji)明”。②“要(yao)請之(zhi)(zhi)(zhi)愆雖由自取(qu),皇(huang)考(kao)(kao)之(zhi)(zhi)(zhi)命(ming)朕何忍違!且張(zhang)廷玉在皇(huang)考(kao)(kao)時(shi),勤(qin)慎贊襄,小心書諭,原屬舊臣(chen)(chen),宜(yi)(yi)加優恤,應(ying)仍謹遵(zun)遺詔,配(pei)享(xiang)(xiang)太廟,以(yi)彰我國(guo)酬獎勤(qin)勞之(zhi)(zhi)(zhi)盛典。”③“風(feng)度如(ru)九齡,祿位兼(jian)韋平(ping)。承家有(you)(you)厚德,際主(zhu)為名卿(qing)。不(bu)茹還不(bu)吐,既(ji)(ji)(ji)哲亦(yi)既(ji)(ji)(ji)明。述旨信無二(er),萬言傾刻成(cheng)。善皇(huang)祖(zu)實錄,記注能盡誠(cheng)。以(yi)此蒙恩眷,顧(gu)命(ming)配(pei)享(xiang)(xiang)行(xing)。及予之(zhi)(zhi)(zhi)蒞政,倚任(ren)原非(fei)輕(qing)。時(shi)時(shi)有(you)(you)贊襄,休哉國(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)楨(zhen)!懸車回故里,乞(qi)言定后(hou)榮(rong)。斯乃不(bu)信吾,此念詎宜(yi)(yi)萌(meng)?臧武(wu)仲以(yi)防,要(yao)君圣所評。薄懲理固當,以(yi)示臣(chen)(chen)道貞。后(hou)原與配(pei)食,遺訓改或(huo)更?求享(xiang)(xiang)彼過昭,仍享(xiang)(xiang)吾意(yi)精。斯人而有(you)(you)知,猶應(ying)感九京。”
《清史稿》論曰:世宗初即位,擢鄂(e)爾泰(tai)於郎(lang)署,不數年(nian)(nian)至總(zong)督。廷(ting)玉已貳禮部,內直稱旨,不數年(nian)(nian)遂(sui)大拜。軍機處初設,職制皆(jie)廷(ting)玉所定。鄂(e)爾泰(tai)稍后(hou),委寄與相(xiang)埒。庶政修(xiu)舉,宇內乂安,遂(sui)乃(nai)受遺(yi)命,侑(you)大烝,可謂(wei)極心膂股肱之(zhi)重(zhong)矣。顧以在政地(di)久,兩家子(zi)弟賓客,漸且競權勢(shi)、角門(men)戶,高宗燭幾摧萌,不使成朋黨(dang)之(zhi)禍,非(fei)二臣(chen)之(zhi)幸歟(yu)?
晚清大臣(chen)、學者(zhe)李元度(du)評價:“公以一名相子,迥翔卿貳,文學經濟,已錫然負臺輔望(wang)矣。”