知遇之恩
豫(yu)讓最(zui)初是范(fan)氏家(jia)臣(chen),后又給中行氏做(zuo)家(jia)臣(chen),都是默默無聞。直(zhi)到他(ta)做(zuo)了智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)的家(jia)臣(chen)以后,才(cai)受到重用(yong),而且(qie)主臣(chen)之間關(guan)系很密切,智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)對他(ta)很尊重。正在(zai)他(ta)境遇好轉的時候(hou),智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)向(xiang)趙(zhao)(zhao)襄子(zi)(zi)(zi)進攻時,趙(zhao)(zhao)襄子(zi)(zi)(zi)和韓、魏(wei)合謀將智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)滅(mie)掉了,消(xiao)滅(mie)智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)以后,三家(jia)分割了他(ta)的國土(就是智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo)在(zai)晉國里的領地)。趙(zhao)(zhao)襄子(zi)(zi)(zi)最(zui)恨智(zhi)(zhi)(zhi)伯(bo)(bo)(bo),就把他(ta)的頭蓋骨漆成飲具。公(gong)元前475年(nian)(nian),執晉國國政二十(shi)年(nian)(nian)的趙(zhao)(zhao)簡子(zi)(zi)(zi)駕崩(beng),其子(zi)(zi)(zi)趙(zhao)(zhao)襄子(zi)(zi)(zi)嗣立。
立志復仇
豫讓逃(tao)到山(shan)里,思念智伯(bo)的好(hao)處,怨(yuan)恨趙襄(xiang)子把智伯(bo)的頭顱做成(cheng)漆(qi)器(qi),盛了酒漿(jiang),發誓要為智伯(bo)報仇,行(xing)刺趙襄(xiang)子。
于是,他(ta)(ta)更名改姓,偽裝成受過(guo)刑(xing)的(de)人,進(jin)入趙(zhao)(zhao)(zhao)襄(xiang)(xiang)(xiang)子宮中修(xiu)整廁(ce)所(suo)(suo)。他(ta)(ta)懷揣匕(bi)首(shou),伺(si)機行刺趙(zhao)(zhao)(zhao)襄(xiang)(xiang)(xiang)子。趙(zhao)(zhao)(zhao)襄(xiang)(xiang)(xiang)子到(dao)廁(ce)所(suo)(suo)去,心(xin)一悸動,拘問修(xiu)整廁(ce)所(suo)(suo)的(de)人,才(cai)知道是豫(yu)讓(rang),衣服里面還藏著利刀,被(bei)(bei)趙(zhao)(zhao)(zhao)襄(xiang)(xiang)(xiang)子逮捕。被(bei)(bei)審問時(shi),他(ta)(ta)直言不諱地說(shuo)(shuo):“欲為智伯報仇(chou)!”侍衛(wei)要(yao)殺(sha)掉(diao)他(ta)(ta)。襄(xiang)(xiang)(xiang)子說(shuo)(shuo):“他(ta)(ta)是義士,我謹慎小心(xin)地回避就是了。況(kuang)且智伯死后沒有(you)繼承人,而他(ta)(ta)的(de)家臣想替他(ta)(ta)報仇(chou),這(zhe)是天下的(de)賢士啊。”最后還是把他(ta)(ta)放走了。
漆身吞炭
過(guo)了不(bu)(bu)久,豫(yu)讓(rang)為便于行事,順利實現報仇的(de)(de)(de)(de)意圖(tu),不(bu)(bu)惜把漆(qi)涂在身上(shang),使皮膚爛得像癩瘡(chuang),吞下炭火使自己的(de)(de)(de)(de)聲音變成嘶啞,他(ta)(ta)(ta)(ta)喬(qiao)裝打(da)扮使自己的(de)(de)(de)(de)相貌不(bu)(bu)可辨認,沿街(jie)討飯。就連他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)妻子也不(bu)(bu)認識他(ta)(ta)(ta)(ta)了。路上(shang)遇見(jian)他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)朋友(you)(you),辨認出來,說(shuo)(shuo):“你(ni)不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)豫(yu)讓(rang)嗎(ma)?”回(hui)答說(shuo)(shuo):“是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)我(wo)(wo)(wo)。”朋友(you)(you)流著眼(yan)淚說(shuo)(shuo):“憑著您(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)才能(neng),委身侍(shi)奉趙襄子,襄子一定會親近(jin)寵(chong)愛(ai)您(nin)(nin)。親近(jin)寵(chong)愛(ai)您(nin)(nin),您(nin)(nin)再干您(nin)(nin)所想(xiang)干的(de)(de)(de)(de)事,難道不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)很容(rong)易嗎(ma)!”豫(yu)讓(rang)說(shuo)(shuo):“托(tuo)身侍(shi)奉人家以后,又要殺掉他(ta)(ta)(ta)(ta),這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)懷著異(yi)心侍(shi)奉他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)君主啊。我(wo)(wo)(wo)知道選擇這(zhe)(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)做(zuo)法是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)非常困難的(de)(de)(de)(de),可是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)我(wo)(wo)(wo)之所以選擇這(zhe)(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)做(zuo)法,就是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)要使天下后世的(de)(de)(de)(de)那些懷著異(yi)心侍(shi)奉國君的(de)(de)(de)(de)臣子感到慚愧。”他(ta)(ta)(ta)(ta)認為那樣做(zuo)有悖君臣大義。
赤橋伏擊
晉(jin)哀公四年(前(qian)453年),智伯(bo)被韓、趙(zhao)、魏三家攻滅,趙(zhao)襄子(zi)(zi)把智伯(bo)的(de)頭蓋骨(gu)涂漆后(hou)做成了酒杯。豫讓萬分(fen)悲憤,立誓要為智伯(bo)報(bao)仇(chou),刺殺趙(zhao)襄子(zi)(zi)。他(ta)(ta)先是改換姓名(ming),混(hun)入罪犯之中(zhong),懷(huai)揣匕首到趙(zhao)襄子(zi)(zi)宮(gong)中(zhong)做雜活,因行跡暴露而被逮(dai)捕(bu)。審問(wen)時他(ta)(ta)直(zhi)言:“欲為智伯(bo)報(bao)仇(chou)。”趙(zhao)襄子(zi)(zi)覺得(de)他(ta)(ta)忠勇可(ke)嘉,將(jiang)他(ta)(ta)釋放。豫讓獲釋后(hou)仍不甘(gan)心,他(ta)(ta)將(jiang)漆涂在身上,使皮膚腫(zhong)爛,剃掉(diao)胡子(zi)(zi)眉毛,同時吞吃炭塊,使嗓子(zi)(zi)變啞,使人認不出他(ta)(ta)的(de)本來(lai)面目。
豫讓(rang)(rang)(rang)摸準了(le)趙(zhao)襄子要(yao)出(chu)來的(de)(de)(de)時間和路線。在趙(zhao)襄子要(yao)外出(chu)的(de)(de)(de)一(yi)(yi)天,提前埋伏于一(yi)(yi)座橋(qiao)(qiao)(即(ji)豫讓(rang)(rang)(rang)橋(qiao)(qiao),據傳(chuan)有兩處,其一(yi)(yi)在河北(bei)邢(xing)臺市襄都區內;其二在晉祠(ci)北(bei)一(yi)(yi)里處.因(yin)鄰(lin)赤(chi)橋(qiao)(qiao)村(cun),村(cun)以(yi)橋(qiao)(qiao)得名(ming),豫讓(rang)(rang)(rang)橋(qiao)(qiao)又被(bei)稱為(wei)赤(chi)橋(qiao)(qiao))下。趙(zhao)襄子過橋(qiao)(qiao)的(de)(de)(de)時候(hou),馬突然(ran)受(shou)驚(jing),猜到是(shi)(shi)有人(ren)(ren)(ren)行(xing)(xing)刺(ci),很可能又是(shi)(shi)豫讓(rang)(rang)(rang)。手下人(ren)(ren)(ren)去打探,果然(ran)不(bu)差。趙(zhao)襄子責(ze)問豫讓(rang)(rang)(rang):“您(nin)不(bu)是(shi)(shi)曾(ceng)經侍奉(feng)過范(fan)(fan)氏(shi)(shi)、中(zhong)行(xing)(xing)氏(shi)(shi)嗎?智伯(bo)把(ba)他(ta)們(men)都消(xiao)滅(mie)了(le),而您(nin)不(bu)替他(ta)們(men)報仇,反而托身(shen)為(wei)智伯(bo)的(de)(de)(de)家臣(chen)。智伯(bo)已經死了(le),您(nin)為(wei)什么(me)單(dan)單(dan)如(ru)此急(ji)切地為(wei)他(ta)報仇呢?”豫讓(rang)(rang)(rang)說:“臣(chen)事范(fan)(fan)、中(zhong)行(xing)(xing)氏(shi)(shi),范(fan)(fan)、中(zhong)行(xing)(xing)氏(shi)(shi)眾人(ren)(ren)(ren)遇(yu)(yu)我(wo)(wo),我(wo)(wo)故眾人(ren)(ren)(ren)報之(zhi)。至(zhi)于智伯(bo),國(guo)(guo)士(shi)遇(yu)(yu)我(wo)(wo),我(wo)(wo)故國(guo)(guo)士(shi)報之(zhi)。(意思是(shi)(shi):我(wo)(wo)侍奉(feng)范(fan)(fan)氏(shi)(shi)、中(zhong)行(xing)(xing)氏(shi)(shi),他(ta)們(men)都把(ba)我(wo)(wo)當作一(yi)(yi)般(ban)人(ren)(ren)(ren)看待,所以(yi)我(wo)(wo)像一(yi)(yi)般(ban)人(ren)(ren)(ren)那樣(yang)(yang)報答(da)他(ta)們(men)。至(zhi)于智伯(bo),他(ta)把(ba)我(wo)(wo)當作國(guo)(guo)士(shi)看待,所以(yi)我(wo)(wo)就(jiu)像國(guo)(guo)士(shi)那樣(yang)(yang)報答(da)他(ta)。)”趙(zhao)襄子很受(shou)感(gan)動(dong),但又覺得不(bu)能再把(ba)豫讓(rang)(rang)(rang)放掉,就(jiu)下令讓(rang)(rang)(rang)兵士(shi)把(ba)他(ta)圍住。
死為知己
豫讓(rang)知道生還無望,無法(fa)完成刺殺(sha)(sha)趙(zhao)襄子的(de)誓(shi)愿(yuan)了,就請求(qiu)趙(zhao)襄子把衣服脫(tuo)下一件,讓(rang)他象征性(xing)地刺殺(sha)(sha)。趙(zhao)襄子滿足了他這個要求(qiu),派人拿(na)著自(zi)己的(de)衣裳給豫讓(rang),豫讓(rang)拔出寶劍(jian)多次跳起(qi)來擊刺它,仰天大呼曰:“吾可以下報智伯矣(yi)!”遂伏(fu)劍(jian)自(zi)殺(sha)(sha)。
豫讓的(de)(de)事跡傳開,趙國的(de)(de)志士仁人無不為(wei)他的(de)(de)精神(shen)所(suo)感動,為(wei)他的(de)(de)死而(er)悲泣。
江淹:“乃有劍(jian)客慚恩,少(shao)年報士,韓國趙廁,吳宮燕市,割慈忍愛(ai),離邦去里,瀝泣共訣,抆(wen)血相視(shi)。”
胡曾:”豫讓酬恩歲已深,高名不(bu)朽(xiu)到如今。年年橋(qiao)上(shang)行(xing)人過,誰有當(dang)時國士心?“
張孟兼:“豫(yu)讓(rang)橋(qiao)邊楊柳樹,春至年(nian)年(nian)青一度。行(xing)人但見柳青青,不(bu)問當時豫(yu)讓(rang)名。斯人已(yi)往竟千載,遺事不(bu)隨塵世(shi)改。斷碑零落(luo)野苔深,誰識孤臣不(bu)二(er)心(xin)。豫(yu)讓(rang)橋(qiao),路千里(li),橋(qiao)下滔滔東逝水。君看世(shi)上二(er)心(xin)人,遇(yu)此多應羞(xiu)愧死。”
殷嶧:“臥波(bo)虹(hong)影欲驚鷗,此地曾(ceng)聞手(shou)椹愁(chou)。山(shan)雨(yu)往來時漲涸(he),岸花開落自春秋(qiu)。智家鼎已三分裂,志(zhi)士恩(en)憑一劍酬。返(fan)照石欄(lan)如有字,二心臣(chen)子莫徑由(you)。”
李孚青:“女(nv)為悅己容,士為知己死(si)。壯哉一豫讓,乃能(neng)達斯(si)旨(zhi)。吞炭復(fu)漆身,忠烈忘妻子。國士與(yu)眾人(ren),豈(qi)曰可(ke)方比。斬衣志未成,報智(zhi)亦足矣(yi)。荒橋舊址空,流水只如此。至今太行云(yun),猶作劍鋒氣。”
姚慶(qing)恩(en):“一望旌(jing)旗雜戍譙,寒(han)沙莽莽路迢(tiao)迢(tiao)。長虹貫日荊軻水,滿馬悲風豫(yu)讓橋。臺(tai)上黃金能(neng)買士,樽(zun)前紅(hong)粉可(ke)憐宵。感今撫昔蒼涼甚,惟有詩情(qing)未寂寥。”
計(ji)東:“秋盡蓬山慘不驕,流泉夾(jia)岸(an)夕陽遙。傷心國士(shi)酬恩地,瘦馬單衫豫讓橋(qiao)。”
王葆謙:“俠腸烈膽矢精誠,只為(wei)報仇不(bu)為(wei)生。今(jin)日試聽橋畔水,淙淙猶似剁袍聲。”
八九先生(sheng):“颯颯西風起(qi),佇(zhu)立(li)悼豫讓。再尋三躍(yue)處,猶聞(wen)俠骨香。壯士(shi)死知己(ji),青史(shi)留華(hua)章。不(bu)見后繼者 ,惆(chou)悵復惆(chou)悵。”
方孝孺:“扶(fu)危于未(wei)亂(luan),而捐軀于既(ji)敗者(zhe),不足以當國士(shi)”
趙翼:“自(zi)戰國(guo)豫讓、聶政、荊軻、侯(hou)嬴(ying)之徒,以意氣相尚,一意孤(gu)行(xing),能為人所不敢為,世競慕之。”
田中(zhong)芳樹:豫讓這個(ge)人,也是刺客的一種典型,不為(wei)自(zi)己個(ge)人的利益,只是單純地為(wei)了(le)報恩,也算是一種獨特的悲壯美學。