鄭玄(127年(nian)-200年(nian)),字康成。北海郡高密縣(今山東省高密市)人。東漢末(mo)年(nian)儒家學(xue)者、經學(xue)大師。
鄭玄曾入(ru)太學攻《京氏易(yi)》《公(gong)羊春秋》及《三(san)統(tong)歷》《九章算術》,又從(cong)(cong)張恭(gong)祖(zu)學《古(gu)文(wen)尚(shang)書》《周禮》和《左(zuo)傳》等,最(zui)后從(cong)(cong)馬(ma)融(rong)學古(gu)文(wen)經。游(you)學歸里之(zhi)后,復客耕東萊,聚徒授課,弟(di)子達數千人,家貧好學,終為(wei)大(da)儒。黨錮之(zhi)禍(huo)起,遭禁錮,杜門注疏(shu),潛心(xin)著述。晚(wan)年守(shou)節不仕,卻遭逼迫(po)從(cong)(cong)軍,最(zui)終病(bing)逝于元城(cheng)(今河北(bei)大(da)名縣(xian)境),年七十四。
鄭(zheng)玄治(zhi)學(xue)(xue)以古文(wen)經(jing)(jing)學(xue)(xue)為(wei)主,兼采今文(wen)經(jing)(jing)學(xue)(xue)。他遍注儒家經(jing)(jing)典(dian),以畢(bi)生精力(li)整理古代(dai)(dai)(dai)文(wen)化(hua)遺產,使經(jing)(jing)學(xue)(xue)進入了一(yi)個“小統一(yi)時(shi)代(dai)(dai)(dai)”。著有(you)《天(tian)文(wen)七政論》《中侯》等書(shu),共(gong)百萬余言,世稱(cheng)“鄭(zheng)學(xue)(xue)”,為(wei)漢代(dai)(dai)(dai)經(jing)(jing)學(xue)(xue)的(de)集大成者。唐貞觀(guan)年(nian)間,列鄭(zheng)玄于二十二“先師(shi)”之(zhi)列,配享孔廟(miao)。宋(song)代(dai)(dai)(dai)時(shi)被追封為(wei)高密伯。后人建有(you)鄭(zheng)公祠(ci)以紀念。
鄭(zheng)玄出(chu)生時(shi),鄭(zheng)氏家(jia)族(zu)已經敗落(luo),他的祖父(fu)(fu)鄭(zheng)明、父(fu)(fu)親鄭(zheng)謹,都(dou)沒有出(chu)仕,只在鄉間務(wu)農,家(jia)中生活比較貧寒。他從小學習書(shu)數之學,到八九歲(sui)時(shi)就(jiu)(jiu)精(jing)通算術。十二三歲(sui)時(shi),就(jiu)(jiu)能(neng)誦讀和講述《詩》《書(shu)》《易》《禮記》《春秋》這儒(ru)家(jia)“五經”了。同時(shi),鄭(zheng)玄還喜歡鉆(zhan)研(yan)天(tian)文(wen)學,并掌握了“占候”、“風角”、“隱(yin)術”等一些以氣象、風向的變(bian)化而推測(ce)吉(ji)兇的方術。
鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)自少年(nian)時就一心向學。不(bu)(bu)尚(shang)虛榮,天性務(wu)實,有一件(jian)小事很能說明(ming)這個問(wen)題。十一二歲的時候,他(ta)(ta)曾隨(sui)母(mu)(mu)親到外祖家做客(ke),當時客(ke)人很多(duo),在座(zuo)的十多(duo)位客(ke)人都衣著華(hua)美(mei),打(da)扮得煥然一新,一個個言語清(qing)爽,夸夸其談,顯得很有地位和派(pai)頭。唯獨鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)默(mo)默(mo)地坐(zuo)在一旁,似乎身份(fen)和才(cai)學都趕不(bu)(bu)上(shang)人家。其母(mu)(mu)見狀,感到面(mian)上(shang)無光,便暗地督促他(ta)(ta)出頭露面(mian),顯露點才(cai)華(hua),表現點闊綽和神氣。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)卻(que)不(bu)(bu)以(yi)為然,說這些(xie)庸俗的場面(mian)“非我所志,不(bu)(bu)在所愿也”(引(yin)文見《太平廣記(ji)》卷215引(yin)《鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)別傳》)。
鄭(zheng)玄十六歲的時候,不但(dan)精通(tong)(tong)儒家經典,詳熟古代典制,而且通(tong)(tong)曉讖緯方術之學,又(you)能(neng)寫得一手(shou)好文章,被大家稱為神童。
鄭玄(xuan)雖然立志于(yu)(yu)潛心(xin)鉆研經(jing)(jing)學,并已具(ju)有了一定的(de)(de)經(jing)(jing)學造詣,但由于(yu)(yu)家(jia)境(jing)貧寒,生活困苦,已沒有條件(jian)繼(ji)續(xu)專門攻讀了,父母兄弟迫于(yu)(yu)生計問(wen)題(ti),也都不(bu)(bu)允許他再(zai)不(bu)(bu)事產業而長(chang)年讀書了。在(zai)十(shi)八(ba)歲那年,他不(bu)(bu)得不(bu)(bu)出(chu)仕,充任鄉嗇夫之職(zhi),鄭玄(xuan)在(zai)任上勤(qin)勤(qin)懇懇,十(shi)分(fen)認(ren)真,撫恤孤苦,甚得鄉里的(de)(de)好評,不(bu)(bu)久(jiu)便(bian)晉(jin)級而成(cheng)為鄉佐。
鄭玄(xuan)不安于鄉吏的(de)工作,不愿為吏以謀(mou)生(sheng),一心向(xiang)(xiang)往研(yan)究學術。因此(ci),他在(zai)做鄉吏的(de)同時(shi),還利用(yong)一切可以利用(yong)的(de)機會刻苦學習,每逢(feng)休假日(ri)也不回家,而到學校中向(xiang)(xiang)先(xian)生(sheng)請教各種學術問題。他的(de)父(fu)親對此(ci)極為反對,并一再督責(ze)和(he)訓斥他。但(dan)父(fu)、兄(xiong)的(de)反對也改(gai)變(bian)不了(le)他的(de)志(zhi)向(xiang)(xiang),他仍堅持不懈地努(nu)力學習。到二十一歲時(shi),已經博覽群書,具有了(le)深(shen)厚的(de)經學功底,并精于歷數圖(tu)緯之學,兼精算(suan)術。
當時(shi)的(de)(de)(de)(de)名士(shi)杜密任(ren)太山太守、北(bei)海(hai)相,到(dao)(dao)(dao)高(gao)密縣巡視時(shi)見(jian)到(dao)(dao)(dao)鄭(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan),認(ren)為(wei)他是(shi)(shi)一個不可多得的(de)(de)(de)(de)人(ren)才,就(jiu)把(ba)他升調到(dao)(dao)(dao)郡里為(wei)吏(li)(li)錄,使(shi)他得到(dao)(dao)(dao)學(xue)(xue)習(xi)和深造(zao)的(de)(de)(de)(de)機會。從此,鄭(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)便結束了鄉吏(li)(li)生涯。到(dao)(dao)(dao)了北(bei)海(hai)郡不久,鄭(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)又辭去吏(li)(li)職,入太學(xue)(xue)授(shou)業(ye)。他的(de)(de)(de)(de)老師(shi)第(di)五(wu)元先,是(shi)(shi)當時(shi)京(jing)兆(zhao)平(ping)陵(ling)(今(jin)陜西(xi)(xi)長安)的(de)(de)(de)(de)大姓(xing),曾(ceng)任(ren)兗州(zhou)刺(ci)史,是(shi)(shi)一位很有(you)學(xue)(xue)問的(de)(de)(de)(de)經學(xue)(xue)博(bo)士(shi)。鄭(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)從師(shi)第(di)五(wu)元先,先后學(xue)(xue)了《京(jing)氏易》《公羊春(chun)秋》《三統歷(li)(li)》《九章算(suan)(suan)術》等(deng),俱達到(dao)(dao)(dao)了通(tong)曉(xiao)的(de)(de)(de)(de)程度。其中(zhong)《京(jing)氏易》是(shi)(shi)西(xi)(xi)漢(han)京(jing)房寫的(de)(de)(de)(de),《公羊春(chun)秋》是(shi)(shi)戰國公羊高(gao)傳(chuan)述、西(xi)(xi)漢(han)初成書(shu)的(de)(de)(de)(de),這兩部(bu)(bu)書(shu)都是(shi)(shi)今(jin)文經學(xue)(xue)的(de)(de)(de)(de)重(zhong)要(yao)典籍(ji)。《三統歷(li)(li)》是(shi)(shi)西(xi)(xi)漢(han)劉歆寫的(de)(de)(de)(de)歷(li)(li)法(fa),《九章算(suan)(suan)術》則傳(chuan)說是(shi)(shi)西(xi)(xi)周(zhou)(zhou)周(zhou)(zhou)公著的(de)(de)(de)(de),這兩部(bu)(bu)書(shu)都屬歷(li)(li)數之(zhi)學(xue)(xue)的(de)(de)(de)(de)重(zhong)要(yao)著述。此后十年(nian)左右,皆為(wei)鄭(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)折節求(qiu)學(xue)(xue)的(de)(de)(de)(de)時(shi)代(dai)。
他師(shi)事第五元先后(hou),又從東(dong)郡張(zhang)恭祖(zu)(zu)學習(xi)了(le)《周官》《禮記》《左氏春秋(qiu)》《韓(han)詩》《古(gu)文(wen)尚書》等書,其中除《禮記》和(he)《韓(han)詩》外(wai),均為古(gu)文(wen)經(jing)(jing)學的重要(yao)典籍。鄭玄(xuan)(xuan)向第五元先和(he)張(zhang)恭祖(zu)(zu)學習(xi)了(le)今(jin)古(gu)文(wen)經(jing)(jing)學兩(liang)大學派的重要(yao)經(jing)(jing)籍后(hou),尚不(bu)(bu)以(yi)此(ci)為滿足(zu),又從陳(chen)球(qiu)受業,學習(xi)了(le)《律令》。在(zai)此(ci)期間,他還以(yi)明經(jing)(jing)學、表節操為目的,游學于(yu)幽、并、兗、豫(yu)各州,遍訪名(ming)儒,轉益多(duo)師(shi),虛心向他們學習(xi),共同探討學術問題。讀萬卷書,行萬里路(lu),不(bu)(bu)辭(ci)勞苦,孜(zi)孜(zi)求(qiu)道,鄭玄(xuan)(xuan)的青年(nian)時代,就是這樣匆忙而(er)充實地過(guo)去了(le)。到了(le)而(er)立之年(nian)后(hou),鄭玄(xuan)(xuan)已經(jing)(jing)成了(le)一(yi)(yi)名(ming)有(you)著較深(shen)造詣的經(jing)(jing)學家。他的學問在(zai)山東(dong)(指崤(yao)山或華(hua)山以(yi)東(dong))已經(jing)(jing)可以(yi)說首(shou)屈(qu)一(yi)(yi)指、無(wu)出其右(you)者了(le)。
鄭玄雖然已經學(xue)(xue)富(fu)五車,但(dan)他(ta)自己卻毫(hao)不滿足。當他(ta)感(gan)到(dao)關(guan)(guan)東(dong)(指函谷關(guan)(guan)以(yi)東(dong))學(xue)(xue)者(zhe)已經無人(ren)(ren)再可(ke)請教了的(de)時候,便(bian)通過(guo)友人(ren)(ren)盧植的(de)關(guan)(guan)系,離開故國(guo),千里迢迢西入關(guan)(guan)中(zhong),拜(bai)扶(fu)風人(ren)(ren)馬(ma)融為師(shi),以(yi)求進(jin)一步深(shen)造。馬(ma)融是當時最著名的(de)經學(xue)(xue)大(da)師(shi),學(xue)(xue)問十分(fen)淵博。他(ta)遍(bian)注儒(ru)家經典,使古文經學(xue)(xue)達到(dao)了成熟的(de)境地。他(ta)的(de)門徒上(shang)千,長年追隨在身(shen)邊的(de)就(jiu)有四百余人(ren)(ren),其中(zhong)優秀者(zhe)亦達五十人(ren)(ren)以(yi)上(shang)。
馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)為人比較驕(jiao)貴和講(jiang)究(jiu),雖然門徒眾多,但(dan)他(ta)只親自(zi)面授少(shao)數(shu)高材(cai)(cai)生(sheng),其余學(xue)生(sheng)則(ze)由(you)這(zhe)些高材(cai)(cai)生(sheng)轉相(xiang)授業。鄭(zheng)玄投學(xue)門下后,三年不(bu)為馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)所看(kan)(kan)重(zhong),甚至一(yi)直沒能(neng)見到他(ta)的(de)(de)面,只能(neng)聽其高足(zu)弟子(zi)們的(de)(de)講(jiang)授。但(dan)鄭(zheng)玄并未(wei)因此(ci)而(er)放松學(xue)習,仍舊日(ri)夜尋(xun)究(jiu)誦習,毫(hao)無(wu)怠倦。有(you)一(yi)次,馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)和他(ta)的(de)(de)一(yi)些高足(zu)弟子(zi)在一(yi)起(qi)演算(suan)渾(hun)天問題(ti),遇(yu)到了(le)疑(yi)難而(er)不(bu)能(neng)自(zi)解(jie)。有(you)人說鄭(zheng)玄精于數(shu)學(xue),于是就把他(ta)召去(qu)相(xiang)見。鄭(zheng)玄當場很快就圓滿地解(jie)決了(le)問題(ti),使馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)與在場的(de)(de)弟子(zi)們都驚(jing)服不(bu)已,馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)對(dui)盧(lu)植說:“我和你都不(bu)如他(ta)呀(ya)!”自(zi)此(ci)以后,馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)對(dui)鄭(zheng)玄十分(fen)看(kan)(kan)重(zhong),鄭(zheng)玄便把平時(shi)學(xue)習中發現而(er)未(wei)解(jie)決的(de)(de)疑(yi)難問題(ti)一(yi)一(yi)向馬(ma)(ma)(ma)融(rong)(rong)(rong)求(qiu)教(jiao),對(dui)于篇籍的(de)(de)奧旨尋(xun)微探幽,無(wu)不(bu)精研(yan),終得百尺竿頭(tou)更進一(yi)步(bu)。
鄭玄(xuan)在馬(ma)融門(men)下學習了七年(nian),因父母年(nian)邁需要(yao)歸養(yang),就向馬(ma)融告辭(ci)返(fan)回山(shan)東故里(li)。馬(ma)融此時已經感(gan)到鄭玄(xuan)是個了不起的(de)人才,甚至會(hui)(hui)超過自己,他深有(you)感(gan)慨地對(dui)弟子們說(shuo)(shuo):“鄭生今(jin)去,吾道東矣!”意(yi)思(si)是說(shuo)(shuo),由他承傳的(de)儒家學術思(si)想(xiang),一定會(hui)(hui)由于鄭玄(xuan)的(de)傳播(bo)而在關東發揚(yang)光大(da)。
從馬融那里學(xue)成回鄉后,鄭玄(xuan)已(yi)經四(si)十多歲了(le),這時(shi)他(ta)已(yi)成為(wei)全國精通今古文經學(xue)的大(da)師了(le),于百家之學(xue)無所不通。于是遠(yuan)近有數百上千人投(tou)到他(ta)的門(men)下,拜他(ta)為(wei)師,聽他(ta)講學(xue)。當時(shi)他(ta)家里還很(hen)貧窮,便(bian)“客耕東萊”,一面種田維持生計,一面教授門(men)徒。
漢(han)靈帝建(jian)寧元(yuan)年(nian)(168年(nian)),朝廷下(xia)詔各州郡查究黨人,凡“黨人”及其門生(sheng)、故(gu)吏、父子、兄弟(di)現居官位(wei)者,一概免職禁(jin)錮,發生(sheng)了第二次“黨錮之(zhi)禍”。鄭玄曾為杜密(mi)故(gu)吏,受杜密(mi)的(de)賞(shang)識與提攜,所以也被視(shi)為黨人,于(yu)建(jian)寧四年(nian)(171年(nian))和同郡人孫嵩等四十余人俱被禁(jin)錮。
鄭玄起初從(cong)第五元先學(xue)習(xi)《京氏易》《公羊春秋》,是(shi)屬(shu)于今文經(jing)學(xue)派(pai)的(de)。后來他又跟張恭(gong)祖學(xue)習(xi)《周官》《左氏春秋》《古(gu)(gu)文尚書》,這是(shi)屬(shu)于古(gu)(gu)文經(jing)學(xue)派(pai)的(de)。他在馬(ma)融門下受業(ye)多年,而馬(ma)融乃是(shi)古(gu)(gu)文經(jing)學(xue)大師。
總的(de)(de)看,鄭(zheng)玄傾向(xiang)于古文(wen)(wen)(wen)經(jing)(jing)(jing)學(xue)。但鄭(zheng)玄并(bing)不遵守當時(shi)(shi)經(jing)(jing)(jing)學(xue)中師法、家法那一套,他以自己淵博的(de)(de)學(xue)識遍注古文(wen)(wen)(wen)經(jing)(jing)(jing),注中并(bing)不專(zhuan)用(yong)古文(wen)(wen)(wen)經(jing)(jing)(jing)學(xue)家的(de)(de)釋義,同時(shi)(shi)也采(cai)用(yong)了許多個(ge)今文(wen)(wen)(wen)經(jing)(jing)(jing)學(xue)家的(de)(de)解釋。即以古文(wen)(wen)(wen)為(wei)主,兼采(cai)今文(wen)(wen)(wen),擇善而從。
鄭玄從(cong)四(si)(si)十(shi)五歲(sui)被禁錮,到了五十(shi)八歲(sui)才蒙(meng)赦令,前(qian)后(hou)長(chang)達十(shi)四(si)(si)年。在此期間,他打破了經(jing)學(xue)的(de)(de)(de)(de)家(jia)(jia)法(fa),注釋與著書(shu)“幾百(bai)余萬言”,創立(li)了“鄭學(xue)”,在中國(guo)經(jing)學(xue)發展史(shi)上(shang)做(zuo)出了無與倫比的(de)(de)(de)(de)杰出貢(gong)獻。鄭學(xue)”逐漸(jian)成為“天下(xia)所宗”的(de)(de)(de)(de)儒學(xue)。例如,鄭玄所注的(de)(de)(de)(de)古文(wen)(wen)(wen)經(jing)學(xue)費氏《易(yi)》流(liu)行,而(er)今(jin)文(wen)(wen)(wen)經(jing)的(de)(de)(de)(de)施、孟(meng)、梁(liang)邱三(san)家(jia)(jia)《易(yi)》便(bian)廢止了;鄭注《古文(wen)(wen)(wen)尚(shang)書(shu)》流(liu)傳,而(er)今(jin)文(wen)(wen)(wen)經(jing)的(de)(de)(de)(de)歐陽、大小夏侯三(san)家(jia)(jia)《尚(shang)書(shu)》便(bian)散(san)失了;鄭玄箋注了古文(wen)(wen)(wen)經(jing)的(de)(de)(de)(de)《毛詩(shi)》,而(er)今(jin)文(wen)(wen)(wen)經(jing)的(de)(de)(de)(de)齊、魯、韓三(san)家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)《詩(shi)》也就(jiu)不(bu)顯了。鄭學(xue)的(de)(de)(de)(de)出現,使經(jing)學(xue)的(de)(de)(de)(de)發展產生了重要的(de)(de)(de)(de)變化,它使經(jing)學(xue)進(jin)入了一個“統一時代”(皮錫(xi)瑞語,見《經(jing)學(xue)歷史(shi)》)。
黃巾起義(yi)爆發后,朝廷被迫大(da)赦黨(dang)人。解除黨(dang)禁(jin)后,朝廷當政者對鄭玄的大(da)名(ming)已(yi)早有所(suo)聞(wen),于是(shi)爭相(xiang)聘(pin)請他入朝擔任要職。但鄭玄求(qiu)名(ming)而不求(qiu)官,羞與外戚閹(yan)寺為(wei)伍,絕不愿涉(she)足仕途,乃屢(lv)拒征(zheng)辟(pi),一(yi)心一(yi)意從事著書講(jiang)學(xue)的學(xue)術工(gong)作。
中平二年(185年),執掌朝(chao)(chao)廷權柄的(de)外戚大(da)將軍何進為了(le)籠絡人心,首先征辟(pi)鄭玄(xuan)入朝(chao)(chao)為官(guan)。州郡官(guan)吏脅迫起行,鄭玄(xuan)不(bu)得已(yi),只(zhi)(zhi)好入朝(chao)(chao)去見(jian)何進。何進為表示(shi)禮(li)賢下士(shi),對鄭玄(xuan)禮(li)敬有(you)加,設幾、杖之(zhi)禮(li)以(yi)待之(zhi)。鄭玄(xuan)為保其名士(shi)節(jie)操,拒不(bu)穿(chuan)朝(chao)(chao)服(fu),只(zhi)(zhi)穿(chuan)普(pu)通儒者的(de)便服(fu)與何進相見(jian)。僅隔(ge)了(le)一(yi)夜,未等授予官(guan)職就(jiu)逃(tao)走了(le)。
靈帝中平(ping)四(si)年(nian)(187年(nian)),三(san)府(太尉、司(si)空、司(si)徒)曾先后兩(liang)次征辟鄭(zheng)玄,但(dan)他(ta)都借故婉(wan)言謝絕了(le)。第二年(nian),鄭(zheng)玄與荀爽(shuang)、申屠蟠、襄楷、韓融(rong)、陳紀(ji)等十四(si)人并被征為(wei)(wei)(wei)博士,他(ta)因父喪而未(wei)去。后將軍袁隗表舉鄭(zheng)玄為(wei)(wei)(wei)侍中,他(ta)仍以居喪為(wei)(wei)(wei)理由而拒絕出仕(shi)。
中(zhong)平(ping)六年(189年),靈帝(di)(di)死(si),少帝(di)(di)劉辯繼位,不久董(dong)卓(zhuo)廢少帝(di)(di)而立(li)獻帝(di)(di),遷都長安。這(zhe)時,公(gong)卿們又舉鄭玄任(ren)趙王劉乾的(de)(de)國相,但因(yin)戰亂(luan)道路不通,仍沒(mei)有(you)受召(zhao)。鄭玄屢(lv)拒征辟,其間(jian)除避(bi)亂(luan)于(yu)徐州外,大多在家鄉隱居(ju),聚徒講(jiang)學,專(zhuan)心經(jing)術,著書立(li)說。他的(de)(de)弟子(zi)遍于(yu)天(tian)下,多有(you)人自(zi)遠方而投至門下,如趙商(shang)、崔琰、公(gong)孫方、王基(ji)、國淵、郗(xi)慮等即為著名者。他的(de)(de)學生(sheng)常常超(chao)過千人,為一時之盛。
漢(han)獻帝初平二年(191年),黃巾(jin)軍攻占青州,鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)只得逃到徐州避亂。徐州牧陶(tao)謙曾大破黃巾(jin)軍,境(jing)內比較安(an)定,他聽(ting)得鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)到來,極(ji)為歡迎,以師友(you)之禮相(xiang)接待。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)把自(zi)己安(an)頓(dun)在(zai)南城(cheng)之山棲遲巖(yan)下的一(yi)所石屋里,很(hen)少出頭露面(mian),仍然夜以繼日、孜(zi)孜(zi)不(bu)倦(juan)地(di)研(yan)究儒(ru)家(jia)經(jing)典,注釋《孝經(jing)》。
鄭(zheng)玄(xuan)在徐州住(zhu)了五、六年,當時孔融為北海相,對鄭(zheng)玄(xuan)特別尊崇,他一面為鄭(zheng)玄(xuan)修葺(qi)故居庭院,一面再三派人敦請鄭(zheng)玄(xuan)回郡。
建安元年(196年),鄭玄(xuan)(xuan)從(cong)徐州返(fan)回高密(mi)。據《后漢書》本傳記載,鄭玄(xuan)(xuan)在(zai)回高密(mi)的路(lu)上曾遇(yu)到大批黃巾(jin)軍,但(dan)他們卻(que)對鄭玄(xuan)(xuan)十分(fen)尊重:“見玄(xuan)(xuan)皆拜,相約不(bu)敢入縣境(jing)”。歷史記載黃巾(jin)軍尊重士人,正是(shi)因為如此,鄭玄(xuan)(xuan)才能在(zai)顛沛流離中(zhong)非禮不(bu)動(dong)。據《后漢紀·獻紀》,高密(mi)一縣,竟(jing)未受黃巾(jin)抄掠。
回(hui)到高密(mi)后(hou),孔融待之甚厚(hou),告(gao)訴手下僚屬稱(cheng)之為鄭(zheng)君(jun),不得直呼其名。這(zhe)樣,鄭(zheng)玄在七十歲時(shi)結束了背(bei)井離鄉的(de)流亡生活,他老(lao)當(dang)益(yi)壯,仍終日精研經典,博稽六藝,并時(shi)常睹覽秘書(shu)緯術(shu)。可(ke)就在這(zhe)一年,他竟又慘遭人倫大(da)變,經受了老(lao)年喪(sang)子之痛。他只有一個兒子,名叫鄭(zheng)益(yi)恩,二十三(san)歲時(shi)被北海相孔融舉為孝廉。
此年(nian)春夏(xia)之間(jian),袁紹(shao)之子(zi)(zi)袁譚(tan)率黃巾(jin)降兵攻北海,圍(wei)孔融(rong)于都昌(今山東昌邑),情勢萬分緊急(ji)。鄭益恩受父命率家(jia)兵前去營救(jiu),結果反(fan)被圍(wei)殺,時年(nian)僅二十七(qi)歲。鄭益恩死后,有遺腹子(zi)(zi),鄭玄因其手文與自己相似(si),取名叫(jiao)小(xiao)同(tong)。
建安二年(nian)(197年(nian)),袁紹為大將軍,兼督冀、青、幽、并(bing)四州。一次他大宴賓客(ke),鄭(zheng)玄應(ying)邀出(chu)席(xi),在席(xi)上(shang)對(dui)一些所謂“豪俊”的提問進行了答對(dui),語驚四座,使賓客(ke)無不折服。袁紹乃舉鄭(zheng)玄為茂才,并(bing)表請鄭(zheng)玄為左中(zhong)郎將,但鄭(zheng)玄卻毫不為之(zhi)所動,都予(yu)以婉拒。
建安(an)三(san)年(198年),獻(xian)帝征鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)為大司農(nong),位(wei)列九卿,給安(an)車一乘,所過郡縣長吏送(song)迎。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)在家拜受后,便乘安(an)車至許昌,但馬上(shang)又借口有(you)病,請求告老還鄉。他雖(sui)然并未到(dao)任就(jiu)職(zhi),但已經拜受此命(ming),故世人稱(cheng)他為鄭(zheng)(zheng)司農(nong)(但經學(xue)注(zhu)疏中的鄭(zheng)(zheng)司農(nong)多指東漢(han)初年學(xue)者(zhe)鄭(zheng)(zheng)眾)。
建安五年(nian)(200年(nian)),鄭(zheng)玄已經七十四歲(sui)了,飽經滄桑,身體(ti)常覺不(bu)適(shi)。這(zhe)(zhe)年(nian)春天,他(ta)(ta)(ta)夢(meng)見(jian)孔(kong)子對(dui)他(ta)(ta)(ta)說(shuo):“起、起,今(jin)年(nian)歲(sui)在(zai)辰,來(lai)年(nian)歲(sui)在(zai)巳”(《后漢書》本傳)。這(zhe)(zhe)一年(nian)是農歷庚(geng)辰年(nian),即龍年(nian),而(er)來(lai)年(nian)是辛巳年(nian),也就是蛇年(nian),舊說(shuo)龍、蛇之年(nian)對(dui)圣賢不(bu)利。所(suo)以他(ta)(ta)(ta)醒來(lai)后很不(bu)高興(xing),認(ren)為自己當不(bu)久于人世了。這(zhe)(zhe)一年(nian),袁紹與曹操的(de)大軍在(zai)官渡(今(jin)河(he)南(nan)中牟縣東(dong)北)會戰。袁紹為壯聲勢,爭取(qu)民心和(he)士望,叫袁譚(tan)逼迫鄭(zheng)玄隨軍,鄭(zheng)玄無(wu)奈(nai),只好抱病(bing)(bing)而(er)行。走到元城(今(jin)河(he)北大名縣境),病(bing)(bing)勢加重,不(bu)能再走了,同年(nian)六月病(bing)(bing)逝于該縣。病(bing)(bing)重和(he)臨危之時(shi),他(ta)(ta)(ta)還在(zai)注釋《周易》。
鄭(zheng)(zheng)玄死時正處于天(tian)下大戰亂之際,所以(yi)葬(zang)禮從簡,但(dan)自郡守以(yi)下的(de)官員(yuan)和受業(ye)弟子也有(you)一千多(duo)人(ren)缞(cui)绖(披麻戴孝)送(song)葬(zang)。最初葬(zang)于劇東(今山(shan)(shan)東青州境內),后(hou)又(you)歸葬(zang)于高密縣(xian)西北五十(shi)里劉宗山(shan)(shan)下的(de)厲阜。而今此(ci)地仍存有(you)唐代墓碑和鄭(zheng)(zheng)玄祠廟。距此(ci)不遠,則是孔融(rong)當年給(gei)他立的(de)“鄭(zheng)(zheng)公鄉”。
鄭玄的(de)(de)學(xue)生們為(wei)紀(ji)念恩師的(de)(de)教誨,把(ba)鄭玄平時和弟(di)子們問答五(wu)經的(de)(de)言論(lun)編輯為(wei)《鄭志》,共有8篇。
主詞條:鄭學
鄭(zheng)玄(xuan)曾跟隨東漢著(zhu)名經(jing)(jing)(jing)學(xue)(xue)家馬融(rong)學(xue)(xue)習古文(wen)經(jing)(jing)(jing),后來(lai)外出游學(xue)(xue)十多(duo)年,把握(wo)經(jing)(jing)(jing)書的源(yuan)流(liu),辨析學(xue)(xue)術,考溯源(yuan)流(liu),花費了(le)很多(duo)精(jing)力(li)整理(li)篇章,條貫篇目,確定編(bian)排。為(wei)此,他搜求各家學(xue)(xue)說,仔細考訂異(yi)同,進行歸納和判斷,做了(le)大量細致的工作。注疏有(you)《毛詩》《周易》《論語》等儒學(xue)(xue)經(jing)(jing)(jing)典。家藏經(jing)(jing)(jing)籍逾萬(wan)卷,多(duo)以儒家經(jing)(jing)(jing)籍為(wei)主(zhu)。但《后漢書·鄭(zheng)玄(xuan)傳(chuan)》稱其“所好群(qun)書,率(lv)皆腐敝”。鄭(zheng)玄(xuan)囊(nang)括(kuo)大典,綜合百家,遍注群(qun)經(jing)(jing)(jing),將今、古文(wen)界限打破,達(da)到了(le)經(jing)(jing)(jing)學(xue)(xue)的融(rong)合與統(tong)一。鄭(zheng)玄(xuan)所注經(jing)(jing)(jing)書,代表了(le)漢代學(xue)(xue)術的最(zui)高成就(jiu),被(bei)稱為(wei)“鄭(zheng)學(xue)(xue)”,對后世經(jing)(jing)(jing)學(xue)(xue)產生了(le)極其深遠的影響。
鄭玄以(yi)畢生精力注(zhu)(zhu)釋儒家經典,至(zhi)今保存完整的,有(you)《周禮(li)(li)注(zhu)(zhu)》《儀禮(li)(li)注(zhu)(zhu)》《禮(li)(li)記注(zhu)(zhu)》,合稱《三禮(li)(li)注(zhu)(zhu)》,還有(you)《毛詩傳箋(jian)》。失(shi)傳后,經后人輯佚而部分保存下(xia)來的,有(you)《周易注(zhu)(zhu)》《古文尚書注(zhu)(zhu)》《孝經注(zhu)(zhu)》《論(lun)語注(zhu)(zhu)》。此外,他還曾注(zhu)(zhu)《春秋左氏傳》,未成(cheng),送予學者服虔,遂有(you)《春秋服氏注(zhu)(zhu)》。
鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)遍注(zhu)群經,遠遠不止這些。據(ju)清儒(ru)鄭(zheng)(zheng)珍考證統計,鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)的(de)著述(shu)共(gong)約有60種之多。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)在《戒子(zi)益恩書(shu)》中說,他(ta)致力于(yu)經學,是(shi)(shi)為了“述(shu)先圣之玄(xuan)(xuan)意,思整百(bai)家(jia)之不齊(qi)”。即(ji)是(shi)(shi)說,他(ta)的(de)目的(de)在于(yu)闡述(shu)儒(ru)家(jia)思想(xiang),使(shi)之發揚光大。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)注(zhu)經的(de)成(cheng)就是(shi)(shi)相當高的(de),他(ta)完成(cheng)了自己的(de)心(xin)愿。
鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)最(zui)大(da)的(de)功(gong)績是(shi)(shi)(shi)編(bian)輯、注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)釋了(le)“三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)”。漢代(dai)《禮(li)(li)(li)(li)(li)經(jing)》只(zhi)憑師授而(er)(er)無注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)解(jie),馬(ma)融也(ye)(ye)只(zhi)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)了(le)《喪服》經(jing)、傳,“三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)”這(zhe)個名稱雖然(ran)是(shi)(shi)(shi)馬(ma)融、盧植提出來的(de),但(dan)卻是(shi)(shi)(shi)從鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)分別為(wei)《周(zhou)禮(li)(li)(li)(li)(li)》《儀禮(li)(li)(li)(li)(li)》《禮(li)(li)(li)(li)(li)記(ji)(ji)》作注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)之(zhi)后(hou)才確定(ding)下來的(de)。《禮(li)(li)(li)(li)(li)記(ji)(ji)》49篇的(de)選輯本得(de)以(yi)(yi)獨立(li)成書,也(ye)(ye)始自(zi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)。“三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)”是(shi)(shi)(shi)中(zhong)國古代(dai)典章制度的(de)淵藪,是(shi)(shi)(shi)十分寶貴(gui)的(de)歷史(shi)文(wen)(wen)獻(xian),但(dan)其中(zhong)很多記(ji)(ji)載我(wo)們是(shi)(shi)(shi)很難直接從原(yuan)文(wen)(wen)弄(nong)清(qing)(qing)楚的(de),所(suo)以(yi)(yi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)是(shi)(shi)(shi)不(bu)可(ke)(ke)或缺的(de)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)在幫助我(wo)們弄(nong)明白(bai)“三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)”的(de)內容(rong)方面,以(yi)(yi)及(ji)在訂正(zheng)(zheng)經(jing)文(wen)(wen)的(de)錯謬方面,其功(gong)績是(shi)(shi)(shi)不(bu)可(ke)(ke)磨(mo)滅(mie)的(de)。而(er)(er)且鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)在解(jie)釋經(jing)文(wen)(wen)時(shi),又(you)補充了(le)許(xu)多經(jing)文(wen)(wen)之(zhi)外的(de)材(cai)料,大(da)大(da)豐富了(le)文(wen)(wen)獻(xian)的(de)內容(rong)。這(zhe)些(xie)材(cai)料在當時(shi)肯(ken)定(ding)是(shi)(shi)(shi)有(you)文(wen)(wen)獻(xian)或師說(shuo)(shuo)依(yi)據的(de),而(er)(er)今(jin)已大(da)多亡佚(yi),有(you)賴鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)而(er)(er)得(de)保存其若干(gan),這(zhe)也(ye)(ye)是(shi)(shi)(shi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)的(de)一(yi)件大(da)功(gong)勞。又(you)由于(yu)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)作注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)博綜古今(jin),廣(guang)洽精詳(xiang),兼采異說(shuo)(shuo),若能詳(xiang)加條分縷(lv)析,弄(nong)清(qing)(qing)其源(yuan)流,對(dui)于(yu)后(hou)人研究漢代(dai)的(de)學(xue)(xue)術史(shi),亦將(jiang)大(da)有(you)裨益。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)對(dui)禮(li)(li)(li)(li)(li)義的(de)闡(chan)發,也(ye)(ye)有(you)助于(yu)今(jin)人研究漢代(dai)的(de)政治思想史(shi)。另外如研究古代(dai)的(de)文(wen)(wen)字學(xue)(xue)、音韻學(xue)(xue)、訓詁學(xue)(xue)等等,都離不(bu)開鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)。尤其是(shi)(shi)(shi)現今(jin)考釋地下發掘的(de)先秦以(yi)(yi)下的(de)文(wen)(wen)物,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)的(de)《三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)》更是(shi)(shi)(shi)必須依(yi)靠(kao)的(de)重要文(wen)(wen)獻(xian)。總的(de)來看,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)遍注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)群經(jing),而(er)(er)對(dui)“三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)”用(yong)力(li)最(zui)深,取得(de)的(de)成就也(ye)(ye)最(zui)高。其《三(san)禮(li)(li)(li)(li)(li)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)》遂為(wei)后(hou)世治禮(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)(xue)者所(suo)宗,孔穎達甚至(zhi)說(shuo)(shuo)“禮(li)(li)(li)(li)(li)是(shi)(shi)(shi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)學(xue)(xue)”,這(zhe)無異說(shuo)(shuo)禮(li)(li)(li)(li)(li)是(shi)(shi)(shi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)學(xue)(xue)的(de)精髓和主干(gan)。自(zi)古以(yi)(yi)來研究鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)禮(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)(xue)的(de)著作浩如煙海,并分為(wei)“中(zhong)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)”、“駁鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)”兩派,這(zhe)正(zheng)(zheng)說(shuo)(shuo)明鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)禮(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)(xue)無可(ke)(ke)替代(dai)的(de)歷史(shi)地位。
現存的(de)(de)《毛(mao)詩(shi)(shi)箋(jian)(jian)(jian)(jian)》也(ye)是鄭(zheng)注中(zhong)的(de)(de)力(li)作(zuo)(zuo)。箋(jian)(jian)(jian)(jian)與注釋不同(tong),箋(jian)(jian)(jian)(jian)是宗(zong)一家(jia)之說而又有(you)所引申發(fa)明。鄭(zheng)箋(jian)(jian)(jian)(jian)以(yi)《毛(mao)詩(shi)(shi)故訓(xun)傳(chuan)(chuan)》為主,《毛(mao)詩(shi)(shi)》講的(de)(de)簡(jian)略之處,便加以(yi)補充,有(you)不同(tong)的(de)(de)見解,則另加標明,即“若有(you)不同(tong),便下(xia)己(ji)意”(鄭(zheng)玄(xuan)語),實際(ji)上(shang)也(ye)是融會今(jin)古(gu)(gu)經(jing)(jing),兼(jian)采三(san)(san)(san)家(jia)詩(shi)(shi)說。《詩(shi)(shi)經(jing)(jing)》在(zai)(zai)(zai)史(shi)學上(shang)與文學上(shang)都屬極(ji)重要(yao)的(de)(de)一部經(jing)(jing)典(dian),但由于(yu)時代久遠(yuan),其(qi)中(zhong)許多內容我們今(jin)天(tian)已經(jing)(jing)不易理解了(le)(le)(le)。若要(yao)真正讀懂它,非借助前(qian)人的(de)(de)注釋不可,而鄭(zheng)箋(jian)(jian)(jian)(jian)正是最(zui)好的(de)(de)古(gu)(gu)注本,是《詩(shi)(shi)經(jing)(jing)》研究的(de)(de)第一個里程碑(bei)。鄭(zheng)箋(jian)(jian)(jian)(jian)的(de)(de)成(cheng)就(jiu)(jiu)是多方面的(de)(de),簡(jian)括地(di)說,一是對《詩(shi)(shi)》義的(de)(de)理解較為深刻和(he)符合原意;二是花大力(li)氣點明詩(shi)(shi)的(de)(de)象征特性,突(tu)現詩(shi)(shi)的(de)(de)文學意味(wei);三(san)(san)(san)是在(zai)(zai)(zai)文字、音(yin)韻、訓(xun)詁、博物(wu)等方面取得了(le)(le)(le)相當的(de)(de)成(cheng)就(jiu)(jiu)。漢人傳(chuan)(chuan)詩(shi)(shi)有(you)齊。魯、韓、毛(mao)四(si)家(jia),但前(qian)三(san)(san)(san)家(jia)詩(shi)(shi)相繼亡佚,《毛(mao)詩(shi)(shi)》在(zai)(zai)(zai)魏晉以(yi)后盛(sheng)行(xing),鄭(zheng)玄(xuan)作(zuo)(zuo)箋(jian)(jian)(jian)(jian)是起(qi)了(le)(le)(le)決(jue)定性的(de)(de)作(zuo)(zuo)用的(de)(de)。鄭(zheng)玄(xuan)所注群經(jing)(jing),經(jing)(jing)過長(chang)時期的(de)(de)流(liu)傳(chuan)(chuan),如今(jin)保存在(zai)(zai)(zai)《十三(san)(san)(san)經(jing)(jing)注疏》中(zhong)的(de)(de),尚存四(si)部,那就(jiu)(jiu)是《毛(mao)詩(shi)(shi)箋(jian)(jian)(jian)(jian)》與《三(san)(san)(san)禮注》。在(zai)(zai)(zai)《十三(san)(san)(san)經(jing)(jing)注疏》中(zhong),也(ye)以(yi)這四(si)部注最(zui)為淵博詳明,明顯優于(yu)其(qi)他各家(jia)。宋(song)人劉克莊(zhuang)有(you)《雜詠一百首·鄭(zheng)司農》稱贊(zan)《毛(mao)詩(shi)(shi)箋(jian)(jian)(jian)(jian)》說:“新箋(jian)(jian)(jian)(jian)傳(chuan)(chuan)后學,古(gu)(gu)詩(shi)(shi)在(zai)(zai)(zai)先儒。不擬(ni)狂年少,燈前(qian)罵(ma)老(lao)奴(nu)。”宋(song)人尊鄭(zheng)玄(xuan)者不多,但《毛(mao)詩(shi)(shi)箋(jian)(jian)(jian)(jian)》的(de)(de)成(cheng)就(jiu)(jiu)卻(que)是誰(shui)也(ye)抹殺不了(le)(le)(le)的(de)(de)。
鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)注(zhu)《易(yi)》,用的(de)(de)是費(fei)(fei)氏古文(wen),他把(ba)象(xiang)、彖與(yu)經文(wen)合在一起,并在其前面加上“象(xiang)曰”、“彖曰”字樣,以與(yu)經文(wen)相(xiang)區分。鄭(zheng)(zheng)氏易(yi)學(xue)兼采義(yi)(yi)理、象(xiang)數之說(shuo)。在象(xiang)數學(xue)方(fang)(fang)面,除用互卦、消息等(deng)方(fang)(fang)法外,還(huan)力主五行(xing)生(sheng)成(cheng)說(shuo)與(yu)交辰說(shuo)。在義(yi)(yi)理方(fang)(fang)面,多(duo)采三(san)禮的(de)(de)觀(guan)點,據禮以證易(yi)道廣(guang)大,凡涉(she)及(ji)嫁娶、祭把(ba)、朝聘等(deng)項,所(suo)注(zhu)皆與(yu)禮經所(suo)說(shuo)相(xiang)合,這(zhe)一特點與(yu)后(hou)來易(yi)學(xue)義(yi)(yi)理派的(de)(de)治易(yi)特點相(xiang)通(tong)。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)所(suo)注(zhu)古文(wen)費(fei)(fei)氏《易(yi)》流行(xing),今文(wen)經的(de)(de)施、孟(meng)、梁邱三(san)家《易(yi)》便廢(fei)止了,后(hou)世王弼、韓康伯(bo)注(zhu)《易(yi)》都用鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)本,孔穎達《五經正義(yi)(yi)》即(ji)采用王、韓注(zhu)本,通(tong)行(xing)至今。
鄭玄所注《尚書》用的是古文,但與馬融不同,也兼采今文。鄭注的《古文尚書》流行,“今文經的歐陽與大小夏侯三家《尚書》”便散失了。至于《春秋》,鄭玄本“欲注《春秋傳》”,后因與服虔觀點多相同,故未成之,但著有駁難公羊家何休的《發<墨守>》《針<膏盲>》《起<廢疾>》,表明其揚左氏抑公羊的態度。鄭學于魏晉南(nan)北朝時極受重(zhong)視。這也是以后《左傳》大興的一個原因(yin)。
鄭玄(xuan)還注(zhu)釋過漢代律令。《晉書·刑法志》記載,秦(qin)漢舊(jiu)律諸儒(ru)章句(ju)十有(you)余家(jia),魏明帝(di)曾(ceng)下詔但用鄭氏章句(ju),不得采用余家(jia)。鄭玄(xuan)還注(zhu)過《孝經》與《論語》,都(dou)有(you)較大(da)影響。至(zhi)于他注(zhu)釋緯(wei)書,并用緯(wei)書解經,無論對(dui)緯(wei)書本身,還是對(dui)經今文學、古(gu)文學、訓詁學,也都(dou)是有(you)貢獻的。
總之,鄭(zheng)玄(xuan)以其豐富(fu)的(de)著述創立了(le)“鄭(zheng)學(xue)(xue)”,破(po)除(chu)了(le)過(guo)去今、古(gu)文經(jing)學(xue)(xue)的(de)家法,初(chu)步統(tong)一了(le)今、古(gu)文經(jing)學(xue)(xue),使經(jing)學(xue)(xue)進入了(le)一統(tong)時代,對(dui)經(jing)學(xue)(xue)的(de)發(fa)展做出了(le)重大貢獻(xian)。
總的看,鄭玄以其畢(bi)生(sheng)精力注(zhu)(zhu)(zhu)釋儒(ru)(ru)家經典,是一位空前的經學大師(shi)。從唐代起,其所注(zhu)(zhu)(zhu)的《詩》《三禮》即(ji)被視為儒(ru)(ru)家經典的標準(zhun)注(zhu)(zhu)(zhu)本,收入九經。宋代又把(ba)它列入十三經注(zhu)(zhu)(zhu)疏,長期作為官方教材,是古經典的權威注(zhu)(zhu)(zhu)本。
鄭玄遵循儒家經籍中的一貫(guan)思想(xiang),力主尊師(shi)。他(ta)指出(chu):尊尊師(shi)以(yi)教民,而以(yi)治政則無過差矣(《禮記正義(yi)》卷(juan)二十(shi)二)。《詩·周南·葛(ge)覃》:言(yan)告師(shi)氏,言(yan)告言(yan)歸。毛(mao)傳:言(yan),我也。鄭玄箋:重言(yan)我者,尊重師(shi)教也(《毛(mao)詩正義(yi)》卷(juan)一)。
鄭玄(xuan)(xuan)將尊師與重道聯(lian)系在一起,這是他個人思想(xiang)的體(ti)現。例(li)如:《學記》大學之(zhi)禮,雖詔于天子無北面,所(suo)以尊師也(ye)。鄭玄(xuan)(xuan)注:尊師重道焉,不使處臣位也(ye)(《禮記正義》卷(juan)(juan)三(san)十六)。《曲禮》:請(qing)(qing)業(ye)則起,請(qing)(qing)益則起。鄭玄(xuan)(xuan)注:尊師重道也(ye)(《禮記正義》卷(juan)(juan)二(er))。
《曲禮(li)》:禮(li)聞來(lai)學(xue),不聞往教。這本是尊(zun)(zun)師(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)禮(li),鄭(zheng)玄也(ye)將其概括為尊(zun)(zun)道(dao)(dao)藝(yi)(《禮(li)記(ji)正義》卷一)。由此(ci)可見,在鄭(zheng)玄看來(lai),尊(zun)(zun)師(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)實質在于重道(dao)(dao)。這是由于教師(shi)(shi)(shi)(shi)是道(dao)(dao)德(de)和學(xue)術(shu)的(de)(de)代(dai)表者。馬融曾說:師(shi)(shi)(shi)(shi)者,教人(ren)以(yi)事以(yi)諭諸德(de)也(ye)(《通典》卷五十三),鄭(zheng)玄繼承了這一師(shi)(shi)(shi)(shi)說。也(ye)指出(chu):師(shi)(shi)(shi)(shi),教人(ren)以(yi)道(dao)(dao)者之(zhi)稱也(ye)(《周禮(li)注疏》卷九),這種以(yi)重道(dao)(dao)的(de)(de)角(jiao)度(du)來(lai)看待尊(zun)(zun)師(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)意義的(de)(de)態度(du),比(bi)起(qi)單(dan)純(chun)將師(shi)(shi)(shi)(shi)與天、地、君(jun)、親來(lai)作(zuo)比(bi)附的(de)(de)態度(du)要(yao)積極得多。
鄭玄認為(wei),在教(jiao)學過程中,教(jiao)師(shi)起著主(zhu)導和支配作用。他指出:師(shi)說(shuo)之(zhi)明,則(ze)弟子好述之(zhi),教(jiao)者(zhe)言非(fei),則(ze)學者(zhe)失問(《禮記(ji)正義(yi)》卷三十(shi)六),這不僅反(fan)映了漢代經師(shi)具有巨(ju)大的權威性,在相當大的程度上也(ye)是符合(he)教(jiao)學的一般(ban)規律的。
教(jiao)師(shi)既然(ran)具有如此重要的(de)地(di)位和作用,所(suo)以鄭玄(xuan)說:師(shi)善則善。他將教(jiao)師(shi)本身的(de)品德、學識以及教(jiao)學態度(du)視為教(jiao)育成敗(bai)的(de)關(guan)鍵。鄭玄(xuan)對教(jiao)師(shi)提(ti)出(chu)了很(hen)高(gao)的(de)要求(qiu)。
第(di)一,教(jiao)(jiao)師必(bi)須行以(yi)正(zheng)直,這在(zai)兒童教(jiao)(jiao)育中尤為重要。鄭玄說:小未有所知,常示以(yi)正(zheng)物,以(yi)正(zheng)教(jiao)(jiao)之,無(wu)誑欺(《禮(li)記正(zheng)義(yi)》卷一),這種以(yi)正(zheng)教(jiao)(jiao)之的(de)(de)主張既是一項(xiang)教(jiao)(jiao)育原則,又(you)包(bao)含著對教(jiao)(jiao)師本人的(de)(de)嚴格要求。
第二(er),教(jiao)師(shi)必須精(jing)通學(xue)(xue)業。鄭(zheng)玄批評那些自不(bu)曉經(jing)(jing)之義,但吟誦(song)其(qi)所(suo)(suo)視簡之文,多其(qi)難問(《禮(li)記(ji)正(zheng)(zheng)義》卷(juan)三(san)十(shi)(shi)六)的(de)教(jiao)師(shi),這種人看起(qi)來是(shi)教(jiao)學(xue)(xue)方法不(bu)佳(jia),其(qi)原因還在于(yu)他們自己(ji)(ji)對(dui)經(jing)(jing)籍就沒(mei)(mei)有真正(zheng)(zheng)理解(jie),又怎么可能教(jiao)好別人呢?所(suo)(suo)以《學(xue)(xue)記(ji)》說:記(ji)問之學(xue)(xue),不(bu)足以為人師(shi)。鄭(zheng)玄注:此(ci)或時師(shi)不(bu)必解(jie),或學(xue)(xue)者所(suo)(suo)未能問(《禮(li)記(ji)正(zheng)(zheng)義》卷(juan)三(san)十(shi)(shi)六)。總之,只知照本(ben)宣科,死(si)誦(song)經(jing)(jing)文,而自己(ji)(ji)沒(mei)(mei)有研究成果的(de)教(jiao)師(shi)不(bu)能說是(shi)稱職(zhi)的(de)。
第三,教(jiao)(jiao)(jiao)師(shi)必(bi)須積(ji)極(ji)施(shi)教(jiao)(jiao)(jiao)。雖然教(jiao)(jiao)(jiao)師(shi)有(you)(you)不(bu)往教(jiao)(jiao)(jiao)及不(bu)復告的(de)戒律,但鄭(zheng)玄認(ren)(ren)為這并不(bu)是(shi)(shi)減輕教(jiao)(jiao)(jiao)師(shi)的(de)教(jiao)(jiao)(jiao)育職責(ze)。首先,在(zai)教(jiao)(jiao)(jiao)育對(dui)象上,鄭(zheng)玄認(ren)(ren)為人虛(xu)己(ji)自潔而(er)(er)來,當(dang)與(yu)其(qi)(qi)(qi)進(jin)(jin)之(zhi)(《鄭(zheng)氏逸書·論語注》卷(juan)(juan)四)。凡是(shi)(shi)虛(xu)心(xin)(xin)(xin)求學有(you)(you)上進(jin)(jin)心(xin)(xin)(xin)的(de),就應(ying)該予以(yi)促進(jin)(jin),而(er)(er)不(bu)應(ying)因枝(zhi)節問(wen)題而(er)(er)拒之(zhi)門外。其(qi)(qi)(qi)次(ci),在(zai)教(jiao)(jiao)(jiao)學過(guo)程中,鄭(zheng)玄雖然反(fan)對(dui)填鴨式的(de)強行(xing)灌注,但他(ta)也認(ren)(ren)為學者(zhe)既開(kai)其(qi)(qi)(qi)端意,進(jin)(jin)而(er)(er)復問(wen),乃(nai)極(ji)說之(zhi)(《禮記(ji)正義(yi)》卷(juan)(juan)三十六),而(er)(er)反(fan)對(dui)師(shi)肩所隱(《禮記(ji)正義(yi)》卷(juan)(juan)三十六)的(de)作法,可見(jian)鄭(zheng)玄并不(bu)否(fou)定教(jiao)(jiao)(jiao)師(shi)的(de)積(ji)極(ji)施(shi)教(jiao)(jiao)(jiao)。只是(shi)(shi)這種(zhong)施(shi)教(jiao)(jiao)(jiao)應(ying)在(zai)學生(sheng)具有(you)(you)上進(jin)(jin)心(xin)(xin)(xin)和求知欲的(de)情況(kuang)下(xia),以(yi)啟(qi)發學生(sheng)積(ji)極(ji)思考的(de)方式進(jin)(jin)行(xing)。
第四,教(jiao)(jiao)師應(ying)該不斷深造。按(an)鄭(zheng)玄的(de)話說(shuo),就是能夠(gou)通(tong)過(guo)教(jiao)(jiao)育(yu)(yu)活動(dong)而(er)見己(ji)道之所未達(《禮記(ji)正義》卷三十六(liu))。雖然是教(jiao)(jiao)誨別人,但要(yao)能夠(gou)通(tong)過(guo)教(jiao)(jiao)育(yu)(yu)活動(dong)達到自(zi)反,即(ji)求諸己(ji)的(de)目(mu)的(de);雖然是促進別人提高,但也要(yao)能自(zi)強,即(ji)自(zi)己(ji)也修業(ye)不敢倦(juan)。也就是說(shuo),教(jiao)(jiao)師既應(ying)是教(jiao)(jiao)育(yu)(yu)者,又(you)應(ying)是受教(jiao)(jiao)育(yu)(yu)者。總(zong)之,教(jiao)(jiao)師只有具備以上幾個方面的(de)品格和作風,才能當之無愧(kui)于崇高的(de)地位和重要(yao)職責。
鄭玄畢生致力于(yu)儒(ru)家經(jing)(jing)(jing)籍的(de)(de)研(yan)究和(he)傳授。他(ta)破除了宗師和(he)學(xue)派(pai)的(de)(de)門戶藩籬,集漢代(dai)經(jing)(jing)(jing)學(xue)之大成,他(ta)的(de)(de)經(jing)(jing)(jing)注是(shi)后代(dai)經(jing)(jing)(jing)學(xue)教科書的(de)(de)重要組(zu)成部分。他(ta)對儒(ru)家經(jing)(jing)(jing)籍中所記(ji)載的(de)(de)教育設置和(he)教育觀點(dian)作了大量精辟(pi)的(de)(de)闡發,其(qi)涉(she)及(ji)面之廣要超過(guo)一般思(si)想(xiang)家的(de)(de)專題(ti)論述(shu)。特別(bie)是(shi)鄭玄的(de)(de)教育思(si)想(xiang)多(duo)以(yi)經(jing)(jing)(jing)注的(de)(de)形式出現,盡管有依附于(yu)經(jing)(jing)(jing)籍,失于(yu)支離的(de)(de)弱點(dian),但在將儒(ru)家經(jing)(jing)(jing)籍內容奉為圣人之道的(de)(de)古代(dai),卻(que)有著超出一般學(xue)者論述(shu)的(de)(de)影響。
《后漢書·鄭玄傳》稱(cheng)“玄自(zi)游學(xue),十(shi)余年乃歸鄉(xiang)里(li)。家(jia)貧,客(ke)耕東萊,學(xue)徒相(xiang)隨(sui)已數百千人”。又(you)記(ji)其六(liu)十(shi)歲時(shi)(shi),“弟子河內(nei)趙商(shang)等自(zi)遠(yuan)方至者(zhe)數千”。由此可見,鄭玄當(dang)時(shi)(shi)私門講學(xue),極一時(shi)(shi)之盛。
其弟子眾多,幾(ji)遍全(quan)國各地(di),見載于《鄭(zheng)志》《鄭(zheng)記》與史傳者(zhe),著(zhu)名(ming)(ming)的(de)就有(you)(you)河內趙商(shang)、清河崔(cui)琰、清河王(wang)經、樂(le)安(an)(an)國淵、樂(le)安(an)(an)任(ren)嘏(gu)、北(bei)海(hai)張(zhang)逸、魯國劉琰、汝南程(cheng)秉、北(bei)海(hai)孫乾、山陽郗慮(lv)、南陽許慈(ci)等等。他的(de)學(xue)生有(you)(you)的(de)成了大官,有(you)(you)的(de)成了著(zhu)名(ming)(ming)的(de)學(xue)者(zhe),《后漢書(shu)》本(ben)傳說:“其門人山陽郗慮(lv)至(zhi)御史大夫,東(dong)萊王(wang)基(ji)、清河崔(cui)琰著(zhu)名(ming)(ming)于世。又樂(le)安(an)(an)國淵、任(ren)嘏(gu),時并(bing)童幼,玄稱淵為國器,嘏(gu)有(you)(you)道德,其余亦(yi)多所鑒拔,皆(jie)如其言。”鄭(zheng)玄有(you)(you)知人之能,求學(xue)者(zhe)不遠千里(li)投到(dao)他的(de)門下,也(ye)都能確有(you)(you)所得(de)。
人稱鄭(zheng)玄“著(zhu)書滿家,從學數萬”(《經學史》)恐(kong)怕不(bu)是虛言(yan),他(ta)的弟子(zi)總數當不(bu)會少于萬人。據后(hou)人輯(ji)佚(yi)的《鄭(zheng)志》和《鄭(zheng)記(ji)》記(ji)載,鄭(zheng)玄在進(jin)行教學時(shi),注意(yi)采取(qu)問難和啟(qi)發的方(fang)式,師徒們鍥而不(bu)舍,切磋(cuo)琢磨,治學態(tai)度十分嚴謹。
《食舊堂叢(cong)書》中《論語(yu)鄭注(zhu)(zhu)》記下了這樣一個(ge)故事(shi):《論語(yu)》評《詩經(jing)》有“樂而不(bu)(bu)(bu)(bu)淫(yin),哀(ai)而不(bu)(bu)(bu)(bu)傷”的(de)(de)話(hua),鄭玄(xuan)(xuan)注(zhu)(zhu)曰:“樂得淑女(nv),以(yi)為(wei)君(jun)子(zi)之(zhi)好(hao)仇,不(bu)(bu)(bu)(bu)為(wei)淫(yin)其(qi)色也(ye)(ye)。寤寐思(si)之(zhi),哀(ai)世夫婦之(zhi)道。不(bu)(bu)(bu)(bu)得此人,不(bu)(bu)(bu)(bu)為(wei)減傷其(qi)愛(ai)也(ye)(ye)。”但是,鄭玄(xuan)(xuan)在給《毛(mao)(mao)序(xu)》是以(yi)“《關(guan)睢》樂得淑女(nv)以(yi)配君(jun)子(zi),愛(ai)在進賢(xian),不(bu)(bu)(bu)(bu)淫(yin)其(qi)色,哀(ai)窈窕,思(si)賢(xian)才,而無傷善之(zhi)心焉(yan)”作(zuo)箋(jian)時卻說:“哀(ai)蓋字(zi)之(zhi)誤也(ye)(ye),當為(wei)‘衷’,衷謂中心恕之(zhi),無傷善之(zhi)心,謂好(hao)逑也(ye)(ye)。”這引(yin)起(qi)了弟(di)子(zi)劉(liu)(liu)琰的(de)(de)懷(huai)疑:注(zhu)(zhu)《論語(yu)》以(yi)“哀(ai)”釋之(zhi),注(zhu)(zhu)《毛(mao)(mao)序(xu)》又解作(zuo)“衷”字(zi)之(zhi)誤,為(wei)何前(qian)后不(bu)(bu)(bu)(bu)一致(zhi)呢?鄭玄(xuan)(xuan)贊賞劉(liu)(liu)琰的(de)(de)用心思(si)考,他回(hui)答說:“《論語(yu)注(zhu)(zhu)》人間(jian)行久,義或宜(yi)然,故不(bu)(bu)(bu)(bu)復定(ding),以(yi)遺后說。”就是說,應采取實事(shi)求(qiu)是的(de)(de)態度,拿不(bu)(bu)(bu)(bu)準的(de)(de)就不(bu)(bu)(bu)(bu)強作(zuo)結(jie)論,以(yi)免(mian)貽害后人。博聞(wen)、闕疑,慎言其(qi)余,鄭玄(xuan)(xuan)不(bu)(bu)(bu)(bu)僅(jin)治學(xue)如(ru)此,也(ye)(ye)教育學(xue)生要如(ru)此。
《食舊堂叢(cong)書·鄭志》記有鄭玄與(yu)弟(di)子(zi)趙商(shang)的(de)(de)一(yi)段對(dui)話(hua),是(shi)由《詩·商(shang)頌(song)·長(chang)發(fa)》的(de)(de)序文(wen)引(yin)起的(de)(de)。《毛序》說:“《長(chang)發(fa)》,大禘也(ye)。”鄭玄箋(jian)曰:“大禘,郊祭天也(ye)。……”這(zhe)中間(jian)牽涉到很復雜的(de)(de)祭禮問(wen)題(ti),趙商(shang)引(yin)古(gu)籍不(bu)同意(yi)鄭玄的(de)(de)解(jie)釋,鄭玄在進(jin)行了一(yi)番說明后批評弟(di)子(zi)說:“探意(yi)太過,得無誣乎!”在與(yu)趙商(shang)的(de)(de)另(ling)一(yi)次談(tan)話(hua)時(shi)也(ye)說:“天下之(zhi)事,以前驗后,其(qi)不(bu)合者,何可悉情(qing)?是(shi)故(gu),悉信(xin)(xin)亦非,不(bu)信(xin)(xin)亦非。”從這(zhe)些師徒間(jian)切磋時(shi)的(de)(de)隨意(yi)性談(tan)話(hua)中可以看出(chu),鄭玄教(jiao)育學(xue)生是(shi)很注意(yi)問(wen)難式、啟發(fa)式和因(yin)材施教(jiao)的(de)(de),這(zhe)是(shi)對(dui)孔子(zi)的(de)(de)傳(chuan)統的(de)(de)繼承(cheng)和進(jin)一(yi)步發(fa)展。而(er)其(qi)教(jiao)育方面的(de)(de)突(tu)出(chu)成就,又促進(jin)了其(qi)學(xue)說的(de)(de)傳(chuan)播(bo),終得大行于世。
鄭玄存(cun)(cun)在神(shen)(shen)學(xue)思想,認為有人(ren)格化的(de)(de)天(tian)神(shen)(shen)存(cun)(cun)在,它是宇宙萬物的(de)(de)創(chuang)造(zao)者(zhe)和最高主(zhu)宰。如(ru)其(qi)《尚書(shu)五(wu)(wu)行傳(chuan)注(zhu)》說:天(tian)生五(wu)(wu)材(cai),民(min)并用之(zhi)。其(qi)政道(dao)則神(shen)(shen)怒,神(shen)(shen)怒則材(cai)失性,不為民(min)用。其(qi)它變(bian)異皆屬珍(zhen),珍(zhen)亦(yi)神(shen)(shen)怒,凡神(shen)(shen)怒者(zhe),日(ri)月五(wu)(wu)星即見(jian)適于(yu)(yu)天(tian)矣。一事(shi)失,則逆人(ren)之(zhi)心,人(ren)心道(dao)則怨,木、金、水、火(huo)、土氣為之(zhi)傷,傷則沖勝來(lai)乘珍(zhen)之(zhi),于(yu)(yu)是神(shen)(shen)怒、人(ren)怨將(jiang)為禍亂。故五(wu)(wu)行先見(jian)變(bian)異以譴告(gao)人(ren)……
這(zhe)(zhe)種(zhong)(zhong)天(tian)(tian)(tian)人(ren)(ren)感應的(de)(de)(de)譴告(gao)說,不外(wai)乎宣揚君(jun)(jun)權神授,神化(hua)君(jun)(jun)主。他(ta)還進(jin)一步認為(wei),如果君(jun)(jun)主的(de)(de)(de)行(xing)為(wei)符合天(tian)(tian)(tian)神的(de)(de)(de)意(yi)志,就(jiu)會(hui)由上天(tian)(tian)(tian)降下(xia)種(zhong)(zhong)種(zhong)(zhong)嘉瑞(rui)(rui)、符瑞(rui)(rui)以(yi)示隆興;反(fan)之(zhi),若君(jun)(jun)主過(guo)(guo)失(shi),上天(tian)(tian)(tian)則(ze)會(hui)降下(xia)種(zhong)(zhong)種(zhong)(zhong)災異以(yi)示警告(gao)。由此進(jin)一步推論,則(ze)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)生(sheng)死(si)、貴(gui)賤、貧(pin)富、禍福都是由天(tian)(tian)(tian)命決定的(de)(de)(de),所(suo)(suo)以(yi)應該恭(gong)順(shun)天(tian)(tian)(tian)命,服從封建統治。另一方面(mian),他(ta)還神化(hua)陰(yin)陽(yang)、五行(xing),用(yong)陰(yin)陽(yang)氣的(de)(de)(de)盛衰(shuai)解(jie)說事物的(de)(de)(de)變化(hua),以(yi)君(jun)(jun)子屬(shu)陽(yang),小人(ren)(ren)屬(shu)陰(yin),社(she)會(hui)之(zhi)所(suo)(suo)以(yi)亂(luan),乃是陰(yin)氣過(guo)(guo)盛即小人(ren)(ren)當(dang)道(dao)的(de)(de)(de)結(jie)果。所(suo)(suo)有(you)這(zhe)(zhe)些(xie)(xie),都是成體系的(de)(de)(de),并非(fei)偶然的(de)(de)(de)提及(ji)。當(dang)然,這(zhe)(zhe)些(xie)(xie)思(si)想(xiang)并未超(chao)出漢代“天(tian)(tian)(tian)人(ren)(ren)合一”唯心(xin)(xin)論思(si)想(xiang)的(de)(de)(de)范(fan)疇,很少有(you)鄭(zheng)玄個人(ren)(ren)的(de)(de)(de)發(fa)明。但他(ta)遍注(zhu)群(qun)經(jing),將這(zhe)(zhe)些(xie)(xie)思(si)想(xiang)融于對(dui)經(jing)文的(de)(de)(de)解(jie)釋之(zhi)中,而且其中又進(jin)行(xing)了(le)一些(xie)(xie)系統化(hua)的(de)(de)(de)工(gong)作(zuo),這(zhe)(zhe)就(jiu)將唯心(xin)(xin)主義神學哲(zhe)學進(jin)一步發(fa)揚光大了(le)。總的(de)(de)(de)看(kan),鄭(zheng)玄的(de)(de)(de)哲(zhe)學思(si)想(xiang)并不是進(jin)步的(de)(de)(de),但也未嘗(chang)不具有(you)積極意(yi)義,因為(wei)它另一方面(mian)也強調人(ren)(ren)的(de)(de)(de)主觀能動作(zuo)用(yong)和對(dui)自(zi)己命運的(de)(de)(de)信心(xin)(xin),只要按照(zhao)天(tian)(tian)(tian)意(yi)——實際是某種(zhong)(zhong)客觀規律——辦事,就(jiu)有(you)可能招致好(hao)的(de)(de)(de)結(jie)果。
鄭玄(xuan)(xuan)的(de)(de)政治思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)。與其神(shen)學(xue)哲學(xue)觀相聯系,鄭玄(xuan)(xuan)在(zai)(zai)(zai)政治上是(shi)(shi)(shi)(shi)保守和正(zheng)統(tong)(tong)(tong)的(de)(de),他認(ren)為封(feng)(feng)(feng)建(jian)制度是(shi)(shi)(shi)(shi)合(he)理的(de)(de)和永恒(heng)不變的(de)(de),符(fu)合(he)天(tian)意(yi)的(de)(de),因而(er)積極維(wei)護封(feng)(feng)(feng)建(jian)統(tong)(tong)(tong)治的(de)(de)中(zhong)央(yang)集權制,反對地(di)方(fang)(fang)割據勢力。從(cong)(cong)這(zhe)(zhe)一(yi)點出發(fa),他極力宣(xuan)揚忠君(jun)(jun)思(si)想(xiang)(xiang)(xiang),強調(diao)地(di)方(fang)(fang)服(fu)從(cong)(cong)中(zhong)央(yang),地(di)方(fang)(fang)要以“順道”來事(shi)(shi)奉君(jun)(jun)主。他認(ren)為,人(ren)臣為君(jun)(jun)而(er)死(si)就是(shi)(shi)(shi)(shi)盡忠,是(shi)(shi)(shi)(shi)義(yi)(yi)、勇兼備的(de)(de)行(xing)為;而(er)正(zheng)直、剛克(ke)、柔克(ke)三德(de),為人(ren)臣者(zhe)必(bi)須(xu)具(ju)備其一(yi)。應該說(shuo),鄭玄(xuan)(xuan)對漢室是(shi)(shi)(shi)(shi)忠心的(de)(de),對軍閥割據是(shi)(shi)(shi)(shi)痛心的(de)(de),他在(zai)(zai)(zai)注(zhu)釋群經(jing)時(shi)總是(shi)(shi)(shi)(shi)神(shen)化君(jun)(jun)主,要求(qiu)地(di)方(fang)(fang)諸侯服(fu)從(cong)(cong)君(jun)(jun)主,把封(feng)(feng)(feng)國的(de)(de)財富貢獻給天(tian)子。他注(zhu)《周易》與《周禮》,常(chang)常(chang)寄托(tuo)自己(ji)君(jun)(jun)賢(xian)臣忠的(de)(de)政治理想(xiang)(xiang)(xiang),而(er)在(zai)(zai)(zai)箋(jian)注(zhu)《毛(mao)詩》中(zhong),又寄托(tuo)自己(ji)感(gan)傷時(shi)事(shi)(shi)之情,這(zhe)(zhe)也說(shuo)明他向往從(cong)(cong)前、反對現實(shi)亂世的(de)(de)態(tai)度。另一(yi)方(fang)(fang)面,他還積極宣(xuan)傳孝道,用孝道來為忠君(jun)(jun)思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)眼(yan)務。要求(qiu)人(ren)們(men)像(xiang)事(shi)(shi)奉父母一(yi)樣事(shi)(shi)奉君(jun)(jun)主,像(xiang)尊重長(chang)兄一(yi)樣尊重各(ge)級封(feng)(feng)(feng)建(jian)統(tong)(tong)(tong)治者(zhe)。總的(de)(de)看,鄭玄(xuan)(xuan)是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)位(wei)篤信儒(ru)家(jia)(jia)思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)正(zheng)統(tong)(tong)(tong)學(xue)者(zhe),他理想(xiang)(xiang)(xiang)中(zhong)的(de)(de)政治面貌(mao),應當是(shi)(shi)(shi)(shi)君(jun)(jun)君(jun)(jun)、臣臣、父父、子子,嚴守等級秩序,使政治穩定,風調(diao)雨順,國泰民安(an)。所有(you)這(zhe)(zhe)些,當然也沒有(you)多少(shao)鄭玄(xuan)(xuan)個(ge)人(ren)的(de)(de)東西,而(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)傳統(tong)(tong)(tong)儒(ru)家(jia)(jia)思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)對他熏(xun)陶(tao)而(er)形(xing)成的(de)(de)。但鄭玄(xuan)(xuan)遍詮(quan)群經(jing),已把這(zhe)(zhe)些政治思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)說(shuo)成是(shi)(shi)(shi)(shi)經(jing)典的(de)(de)本義(yi)(yi)和萬古永恒(heng)的(de)(de)常(chang)則,這(zhe)(zhe)對于儒(ru)家(jia)(jia)傳統(tong)(tong)(tong)思(si)想(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)傳播,具(ju)有(you)重要的(de)(de)意(yi)義(yi)(yi)。
鄭(zheng)玄注(zhu)經(jing),不(bu)(bu)(bu)僅兼錄異(yi)文,考訂疑誤,而(er)且致力于(yu)考鏡源流(liu),厘(li)析(xi)篇帙(zhi)。所(suo)以(yi),精擅于(yu)校(xiao)讎(chou)學的(de)清人段玉裁,曾在《經(jing)義雜記序》中(zhong)稱(cheng)贊鄭(zheng)玄成(cheng)校(xiao)讎(chou)學千(qian)古之大業(ye)。今人張舜徽先(xian)(xian)生著有《鄭(zheng)氏校(xiao)讎(chou)學發微》,認為鄭(zheng)玄的(de)校(xiao)讎(chou)學成(cheng)就(jiu)表現在如下(xia)12個方面:一是(shi)(shi)(shi)(shi)辨章六(liu)藝(yi),即(ji)明辨六(liu)經(jing)之體用;二是(shi)(shi)(shi)(shi)注(zhu)述舊(jiu)典(dian),理查群書;三是(shi)(shi)(shi)(shi)條(tiao)理禮書,使之部(bu)秩井(jing)然;四(si)是(shi)(shi)(shi)(shi)敘次(ci)篇目,在目錄學方面有突出創見;五是(shi)(shi)(shi)(shi)廣羅異(yi)本,比(bi)較異(yi)同,細心讎(chou)對;六(liu)是(shi)(shi)(shi)(shi)擇善(shan)而(er)從,不(bu)(bu)(bu)拘于(yu)師法家法和今古文;七是(shi)(shi)(shi)(shi)博綜眾說,舍短取(qu)長,不(bu)(bu)(bu)以(yi)先(xian)(xian)入者為主;八是(shi)(shi)(shi)(shi)求同存(cun)異(yi),自申己見;九(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)考辨遺(yi)編(bian),審定真偽;十(shi)是(shi)(shi)(shi)(shi)校(xiao)正錯簡;十(shi)一是(shi)(shi)(shi)(shi)補脫訂偽;十(shi)二是(shi)(shi)(shi)(shi)審音(yin)定字。
凡(fan)此種種,已大抵涉(she)及到(dao)了校(xiao)(xiao)讎學(xue)的(de)(de)各個方(fang)面(mian),后世有志(zhi)于以整(zheng)(zheng)理(li)古(gu)籍為(wei)務者,皆(jie)以鄭(zheng)玄所為(wei)作為(wei)楷式。中(zhong)(zhong)華文(wen)化源遠流長,古(gu)籍浩(hao)如煙海,整(zheng)(zheng)理(li)古(gu)籍是研(yan)究傳統文(wen)化與歷史(shi)的(de)(de)必需,而(er)校(xiao)(xiao)讎之學(xue),又是古(gu)籍整(zheng)(zheng)理(li)方(fang)面(mian)的(de)(de)一門專業學(xue)問。鄭(zheng)玄的(de)(de)校(xiao)(xiao)讎學(xue)成就(jiu),極大地豐富了中(zhong)(zhong)國校(xiao)(xiao)讎學(xue)的(de)(de)內容,其功實不可(ke)沒。
中(zhong)國(guo)訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)的(de)(de)(de)起源(yuan)甚(shen)早,而訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)的(de)(de)(de)成(cheng)熟發展(zhan),則在漢代(dai)。漢人的(de)(de)(de)訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)成(cheng)就,又以鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)為(wei)(wei)(wei)最。所(suo)(suo)謂(wei)訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue),也(ye)就是用(yong)語(yu)(yu)言(yan)解釋(shi)語(yu)(yu)言(yan),鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)遍注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)群經,其內(nei)容(rong)幾乎包括了(le)后世訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)所(suo)(suo)涉及的(de)(de)(de)全(quan)部:包括釋(shi)詞、釋(shi)句旨、說(shuo)語(yu)(yu)源(yuan)、說(shuo)通假(jia)、注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)音讀(du)(du)、說(shuo)修辭、說(shuo)制(zhi)度、解名物、釋(shi)方言(yan)、校勘(kan)文字(zi)、分析語(yu)(yu)法等(deng)等(deng)。而鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)所(suo)(suo)采用(yong)的(de)(de)(de)訓(xun)詁(gu)(gu)方式,如直訓(xun)、義界、推因等(deng)方法及傳統的(de)(de)(de)義訓(xun)、形訓(xun)、聲訓(xun)等(deng),亦已相當(dang)完(wan)備。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)經所(suo)(suo)用(yong)的(de)(de)(de)訓(xun)詁(gu)(gu)術語(yu)(yu)也(ye)相當(dang)豐富,如:猶,者…也(ye)…,所(suo)(suo)以一(yi)(yi)也(ye),謂(wei),謂(wei)一(yi)(yi)也(ye),喻,亦,言(yan),…貌,…之辭,…曰…,…為(wei)(wei)(wei)…,謂(wei)之,發聲,若,之屬,所(suo)(suo)以,之言(yan),屬,然,聲誤,假(jia)借,之謂(wei),語(yu)(yu)助,…之聲,當(dang)作,當(dang)為(wei)(wei)(wei),今文,故(gu)書(shu),古今字(zi),古文,互言(yan),音,讀(du)(du),讀(du)(du)若,讀(du)(du)如,之言(yan),讀(du)(du)曰,讀(du)(du)為(wei)(wei)(wei),讀(du)(du)當(dang)為(wei)(wei)(wei),或作等(deng)等(deng),皆(jie)為(wei)(wei)(wei)后世所(suo)(suo)沿用(yong),其體例十(shi)分嚴密(mi)。總(zong)的(de)(de)(de)看來,鄭(zheng)(zheng)注(zhu)(zhu)(zhu)(zhu)群經為(wei)(wei)(wei)后世之訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)起到了(le)導源(yuan)的(de)(de)(de)作用(yong),大有發幾起例之功,實為(wei)(wei)(wei)中(zhong)國(guo)訓(xun)詁(gu)(gu)學(xue)(xue)之起源(yuan)。
鄭玄對古音(yin)(yin)(yin)韻學的(de)(de)發展(zhan)做(zuo)出了(le)一定的(de)(de)貢獻。鄭玄有探索古音(yin)(yin)(yin)的(de)(de)創始之功:他第一次明確指出了(le)“聲(sheng)類(lei)(lei)”和(he)“音(yin)(yin)(yin)類(lei)(lei)”,并注意(yi)發揮其(qi)在(zai)注釋中的(de)(de)作用。并分析了(le)“聲(sheng)類(lei)(lei)”和(he)“音(yin)(yin)(yin)類(lei)(lei)”的(de)(de)不(bu)同點:大抵發音(yin)(yin)(yin)部位相(xiang)同的(de)(de)叫做(zuo)“聲(sheng)類(lei)(lei)”,收音(yin)(yin)(yin)部位相(xiang)同的(de)(de)叫做(zuo)“音(yin)(yin)(yin)類(lei)(lei)”,凡是“聲(sheng)類(lei)(lei)”、“音(yin)(yin)(yin)類(lei)(lei)”相(xiang)同或相(xiang)近的(de)(de)字(zi),其(qi)義必相(xiang)同或相(xiang)近。這在(zai)音(yin)(yin)(yin)韻學上所起的(de)(de)作用是不(bu)容(rong)忽視的(de)(de)。
鄭玄對(dui)詞(ci)(ci)(ci)匯(hui)(hui)學(xue)的發(fa)(fa)展有(you)杰(jie)出(chu)貢獻(xian)。在詞(ci)(ci)(ci)匯(hui)(hui)學(xue)方面,鄭玄總結和發(fa)(fa)展前(qian)人的研究成果,在注(zhu)經過(guo)程中對(dui)詞(ci)(ci)(ci)的諸多(duo)(duo)義(yi)(yi)(yi)(yi)項(xiang)和用法(fa)進行全(quan)面訓釋(shi),從而鞏固了(le)(le)先秦以來詞(ci)(ci)(ci)義(yi)(yi)(yi)(yi)發(fa)(fa)展的成果。春(chun)秋戰國時(shi)文(wen)(wen)化空(kong)前(qian)繁榮,經典(dian)史籍所用之詞(ci)(ci)(ci)達到了(le)(le)極大豐(feng)富,但是(shi)作為詞(ci)(ci)(ci)的記(ji)錄(lu)的單字,數量卻并(bing)未(wei)增加多(duo)(duo)少,詞(ci)(ci)(ci)匯(hui)(hui)的豐(feng)富性主要(yao)是(shi)通(tong)過(guo)一詞(ci)(ci)(ci)多(duo)(duo)義(yi)(yi)(yi)(yi)表現出(chu)來的,即是(shi)說,詞(ci)(ci)(ci)在這一時(shi)期產生了(le)(le)大量的引(yin)申義(yi)(yi)(yi)(yi)與假(jia)(jia)借義(yi)(yi)(yi)(yi)。許慎的《說文(wen)(wen)解字》主要(yao)在于明(ming)辨(bian)字的本義(yi)(yi)(yi)(yi),正本清源,功績巨(ju)大,但很少涉(she)及引(yin)申、假(jia)(jia)借問(wen)題。鄭玄則重在闡(chan)述詞(ci)(ci)(ci)的引(yin)申義(yi)(yi)(yi)(yi)與假(jia)(jia)借義(yi)(yi)(yi)(yi),并(bing)揭示出(chu)了(le)(le)一些客觀規律。
馬融(rong):詩書(shu)禮樂皆東矣(yi)。
袁紹:吾本謂鄭君東(dong)州名儒,今乃(nai)是天下長者。夫以布衣雄世(shi),斯豈(qi)徒然哉(zai)?
孔融:鄭康成多臆說(shuo),人見其名學,為有所(suo)出(chu)也。證案大較,要在《五經》四部書,如非此文,近為妄矣。若子所(suo)執,以為郊天鼓必當(dang)麒麟之皮(pi)也,寫《孝經》本當(dang)曾(ceng)子家策乎?(《與諸卿書》,摘自《御覽》卷六百八(ba))
虞(yu)翻:若乃(nai)北(bei)海鄭玄,南陽宋忠,雖各立注,忠小差玄而皆未得其門,難(nan)以示世。
華歆:伏(fu)見故漢(han)大司(si)農北海鄭(zheng)玄,當時(shi)之(zhi)學,名冠華夏,為世儒宗(zong)。
陶潛:體大雅之洪則。學無常師,講求(qiu)道奧(ao),敷宣圣范,錯綜其數。作五經注(zhu)義(yi),窮理盡性也(ye)。(《圣賢群輔錄(lu)》)
范曄:①鄭(zheng)玄(xuan)括囊大典(dian),網羅眾家(jia),刪裁繁誣,刊改漏失,自是學(xue)者(zhe)略知所歸(gui)。王(wang)父豫章君(范寧)每考先儒經訓,而長于玄(xuan),常以為仲尼之(zhi)門不(bu)(bu)能過(guo)也(ye)。及(ji)傳授生徒,并(bing)專以鄭(zheng)氏家(jia)法(fa)云。②玄(xuan)定義乖(guai),褒修禮缺。孔書(shu)遂明,漢章中(zhong)輟(chuo)。③荀爽、鄭(zheng)玄(xuan)、申屠蟠(pan)俱以儒行為處(chu)士(shi),累(lei)征并(bing)謝(xie)病不(bu)(bu)詣。及(ji)董(dong)卓當(dang)朝,復備禮召之(zhi),蟠(pan)、玄(xuan)竟不(bu)(bu)屈以全其高(gao)。(《后漢書(shu)》)
李謐(mi):鄭康成漢末之(zhi)通儒,后學所宗(zong)正,釋五(wu)室之(zhi)位,謂(wei)土居(ju)(ju)中,木火金(jin)水(shui)(shui)各居(ju)(ju)四維(wei)。然四維(wei)之(zhi)室既乖其正,施(shi)令聽朔各失厥(jue)衷。左(zuo)右(you)之(zhi)個,棄而(er)不顧(gu),乃反文之(zhi)以(yi)(yi)美說,飾之(zhi)以(yi)(yi)巧辭,言水(shui)(shui)木用事(shi)交于(yu)(yu)東(dong)北,木火用事(shi)交于(yu)(yu)東(dong)南,火土用事(shi)交于(yu)(yu)西(xi)南,金(jin)水(shui)(shui)用事(shi)交于(yu)(yu)西(xi)北。既依(yi)五(wu)行,當從其,用事(shi)之(zhi)交,出(chu)何經典?可謂(wei)攻于(yu)(yu)異(yi)端,言非而(er)博,疑誤后學,非所望于(yu)(yu)先儒也!(《明(ming)堂(tang)制度論》,摘自(zi)魏收《魏書》)
陳元靚:漢傳六季,藝文乖舛。實生純儒,克(ke)明(ming)大典。斈徒既盛,師道益顯。疏(shu)爵昌夜,允(yun)章(zhang)積善。
歸有光:世之所謂博洽之學,雕蟲之技,傳經之家,若司馬遷、劉向、鄭玄、王弼之流也。
顧(gu)炎武(wu):大(da)哉鄭康成,探賾靡不(bu)舉。六藝既(ji)該通,百家(jia)亦兼取。至今三禮存,其學(xue)非小補(bu)。
王(wang)夫之(zhi):何休(xiu)、鄭玄之(zhi)治(zhi)(zhi)經術(shu),京(jing)房、襄楷、郎顗、張衡(heng)之(zhi)論治(zhi)(zhi)道(dao),始以鬼魅妖孽(nie)之(zhi)影響亂六籍。而(er)上動天(tian)子(zi),下鼓學士,曰此(ci)圣人(ren)之(zhi)本(ben)天(tian)以治(zhi)(zhi)人(ren)也。
趙翼:如(ru)鄭康成一代(dai)大儒,鄭興、賈(jia)逵亦(yi)深于經學,乃(nai)不入《儒林傳》。
皮錫瑞:鄭君生當漢末(mo),未雜玄虛之(zhi)習(xi)、偽撰(zhuan)之(zhi)書,箋注流傳,完全無缺;欲治(zhi)“漢學(xue)”,舍(she)鄭莫(mo)由。北學(xue),《易》、《書》、《詩》、《禮》皆宗(zong)(zong)鄭氏(鄭玄),《左傳》則服子慎(服虔)。是(shi)(shi)鄭、服之(zhi)學(xue)本是(shi)(shi)一(yi)家(jia);宗(zong)(zong)服即宗(zong)(zong)鄭,學(xue)出于一(yi)也。(《經學(xue)歷史·經學(xue)分立時代》)
費正清:我們(men)可以看出一種開(kai)始脫離(li)帝國太(tai)學(xue)(xue)(xue)(xue)的(de)(de)趨勢,這在后來出現于(yu)東漢(han)的(de)(de)獨立的(de)(de)經學(xue)(xue)(xue)(xue)研究(jiu)的(de)(de)私家學(xue)(xue)(xue)(xue)校中反映了出來,這些學(xue)(xue)(xue)(xue)校以馬融(79—166年(nian))和鄭玄(xuan)(127—200年(nian))辦的(de)(de)最為著名……東漢(han)最杰出的(de)(de)學(xue)(xue)(xue)(xue)者鄭玄(xuan)的(de)(de)注(zhu)(zhu)疏在其(qi)后的(de)(de)經學(xue)(xue)(xue)(xue)研究(jiu)中起了非(fei)常(chang)巨大的(de)(de)作(zuo)用,事實上他在其(qi)注(zhu)(zhu)疏中就(jiu)放手地大量使用讖(chen)緯著作(zuo),以盡力調和注(zhu)(zhu)釋的(de)(de)不(bu)同(tong)學(xue)(xue)(xue)(xue)派。(《劍橋中國秦漢(han)史》)
相傳鄭玄(xuan)酷愛車前草(cao),因此車前草(cao)又以鄭玄(xuan)命名,被稱(cheng)為鄭君草(cao)。
鄭玄(xuan)對術數之學的(de)研(yan)究(jiu)也很(hen)有心得,成名很(hen)早。據《鄭玄(xuan)別(bie)傳》記載,鄭玄(xuan)十(shi)七歲時,有一天正在家讀書,忽見刮(gua)起了大風(feng),他根據自(zi)己掌握的(de)一些(xie)方術來(lai)推算,預測到某(mou)(mou)日(ri)、某(mou)(mou)時、某(mou)(mou)地將要發生(sheng)(sheng)火(huo)災。于是,他立(li)即到縣(xian)府(fu)去報告(gao),讓政府(fu)早做(zuo)準(zhun)備(bei)。到了某(mou)(mou)日(ri)某(mou)(mou)時,某(mou)(mou)地果然(ran)發生(sheng)(sheng)了火(huo)災,但由于早有準(zhun)備(bei),并沒釀(niang)成大害。這件(jian)事不脛而走,鄭玄(xuan)又被當地視為“異(yi)人(ren)”。
鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)曾拜馬(ma)(ma)融為師,學(xue)(xue)(xue)(xue)習算(suan)學(xue)(xue)(xue)(xue),三(san)年沒有(you)(you)見到(dao)(dao)馬(ma)(ma)融的(de)(de)面。馬(ma)(ma)融只(zhi)是讓他(ta)(ta)的(de)(de)一(yi)(yi)個學(xue)(xue)(xue)(xue)得較(jiao)好的(de)(de)學(xue)(xue)(xue)(xue)生(sheng)(sheng)教鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)而(er)已。一(yi)(yi)次,馬(ma)(ma)融計算(suan)渾天算(suan)的(de)(de)不符合,問他(ta)(ta)的(de)(de)弟子們,沒有(you)(you)一(yi)(yi)個能算(suan)出(chu)(chu)來的(de)(de)。有(you)(you)個弟子說鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)能算(suan)。馬(ma)(ma)融立(li)即將(jiang)鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)召來讓他(ta)(ta)計算(suan),一(yi)(yi)轉(zhuan)眼的(de)(de)工(gong)夫(fu)就算(suan)出(chu)(chu)來了,大家都(dou)既感(gan)到(dao)(dao)吃(chi)驚又佩服。馬(ma)(ma)融感(gan)嘆地說:“詩書禮樂,鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)都(dou)精通啦(la)!”心中暗(an)暗(an)產生(sheng)(sheng)殺(sha)機。等到(dao)(dao)鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)學(xue)(xue)(xue)(xue)業(ye)學(xue)(xue)(xue)(xue)成(cheng)后辭別老師回(hui)歸故里時,鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)懷疑(yi)有(you)(you)人(ren)追(zhui)(zhui)趕(gan)他(ta)(ta)。于是坐(zuo)在(zai)一(yi)(yi)座橋的(de)(de)下(xia)面,將(jiang)穿(chuan)著腳上的(de)(de)木(mu)(mu)屐(ji)放在(zai)水(shui)面上。馬(ma)(ma)融果(guo)然(ran)用“式”這種卜具推(tui)算(suan)出(chu)(chu)他(ta)(ta)離去的(de)(de)方位,帶領人(ren)去追(zhui)(zhui)殺(sha)鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)。看見鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)后,對(dui)跟(gen)他(ta)(ta)一(yi)(yi)起來追(zhui)(zhui)殺(sha)鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)的(de)(de)人(ren)說:“鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)在(zai)土(tu)下(xia)水(shui)上而(er)依靠著木(mu)(mu)(按:木(mu)(mu)屐(ji)代木(mu)(mu)。古(gu)人(ren)認(ren)為要在(zai)土(tu)下(xia)水(shui)上,既是棺木(mu)(mu)),這回(hui)他(ta)(ta)必定得死。”于是不殺(sha)鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan),轉(zhuan)身離去。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)(xuan)方才免于一(yi)(yi)死。
鄭玄長到八九(jiu)歲時就(jiu)能用(yong)籌碼進行(xing)乘(cheng)除(chu)法(fa)的(de)運算。十(shi)一二歲隨(sui)母親(qin)回到家里,正逢臘(la)月宴會。同席(xi)的(de)十(shi)多個人,個個衣著(zhu)華(hua)美(mei),能說(shuo)會道,唯獨(du)鄭玄神情漠然,一言(yan)不(bu)發。母親(qin)暗中幾(ji)次(ci)督促鄭玄,讓他(ta)也跟同席(xi)人說(shuo)說(shuo)話(hua)。鄭玄說(shuo):“說(shuo)話(hua)閑聊(liao)練嘴皮子,這不(bu)是我的(de)志向。”
鄭玄家中(zhong)的侍婢都頗為(wei)通曉《毛詩》。一(yi)位(wei)婢女(nv)(nv)曾因(yin)違逆鄭玄,被他懲罰長(chang)跪在臺階(jie)前。另一(yi)位(wei)婢女(nv)(nv)開(kai)玩笑對她(ta)說:“‘胡(hu)為(wei)乎(hu)泥中(zhong)(引自(zi)《詩經·邶風·式微》,意為(wei)為(wei)什么跪在地上(shang)(shang))?’”這個婢女(nv)(nv)回答:“‘薄言往愬,逢彼之怒(引自(zi)《詩經·邶風·柏舟(zhou)》,意為(wei)向他報告事(shi)情,正(zheng)趕上(shang)(shang)他發(fa)怒)’”。
鄭玄跟老師馬(ma)融學習,三年沒有(you)學到(dao)什么。后(hou)來,馬(ma)融讓他回去。一日(ri),鄭玄在(zai)樹蔭下和衣(yi)小睡(shui),夢見一個(ge)人用刀(dao)劃(hua)開(kai)他的心,對他說(shuo):“你是完全可(ke)以使自己成為有(you)學問的人!”鄭玄睡(shui)醒后(hou)立即返(fan)回,不久就把(ba)所有(you)的典籍(ji)弄懂弄通了。
與鄭玄(xuan)同(tong)時代(dai)的(de)(de)(de)今(jin)文經學(xue)大師何休用十(shi)七(qi)年的(de)(de)(de)時間(jian)寫成了(le)《公羊春(chun)秋(qiu)解詁》一(yi)書,對《公羊》一(yi)書的(de)(de)(de)內容(rong)多所發明。從他(ta)的(de)(de)(de)《公羊墨守(shou)》《左氏膏肓》《谷梁廢(fei)疾》三文中(zhong)可見,他(ta)認為《春(chun)秋(qiu)》三傳中(zhong)只有《公羊》義理深(shen)遠,像墨子的(de)(de)(de)城防一(yi)樣無懈可擊。而《左氏》與《谷梁》二傳則存在嚴重的(de)(de)(de)缺點,根本(ben)不值得研究。
鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)乃針(zhen)對他的觀(guan)點,著《發墨守》《針(zhen)膏肓》《起廢疾(ji)》以(yi)駁斥之。他認為三傳(chuan)各有(you)其優缺點,《公羊(yang)》并非(fei)十(shi)全十(shi)美。何(he)(he)休讀了鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)的文章,也帶著嘆服的口氣(qi)說:“康成入吾室,操吾矛,以(yi)伐我(wo)乎!”意思(si)是(shi)說鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)能從他的文章中找出矛盾,用他自相(xiang)矛盾的說法(fa)來駁倒(dao)他的立(li)論。鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)對何(he)(he)休的批(pi)駁十(shi)分有(you)力,經(jing)師和學者(zhe)(zhe)們十(shi)分驚服。據說當時京師之人稱何(he)(he)休為“學海”,而稱鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)為“經(jing)神”,鄭(zheng)(zheng)的聲望遠超過何(he)(he)。當時求學者(zhe)(zhe)不遠千里投到鄭(zheng)(zheng)玄(xuan)(xuan)門下者(zhe)(zhe)甚眾(zhong),他的徒黨(dang)通于天(tian)下。
貞觀二十一年(nian)(647年(nian)),唐太(tai)宗列鄭玄于(yu)二十二“先師”之列,配享孔廟。
元豐元年(1078年),鄭玄(xuan)被追封(feng)為高密(mi)伯,仍從祀孔廟。
《后漢(han)書·卷三十五·張曹鄭列傳第(di)二十五》
2016年微電(dian)影《鄭玄(xuan)的故(gu)事之鄭玄(xuan)斷婚》:臧金生飾演(yan)鄭玄(xuan)。