曹(cao)彬(bin)(bin)的父親(qin)曹(cao)蕓,任(ren)成德軍節度都(dou)(dou)知兵馬使。曹(cao)彬(bin)(bin)出生周歲時,他的父母把各種玩具(ju)擺放(fang)在桌子上,看他取什么。曹(cao)彬(bin)(bin)左手(shou)拿干戈,右手(shou)抓(zhua)俎豆,過一會兒又(you)拿一方印(yin),其(qi)他的不屑一顧,人們(men)都(dou)(dou)感到(dao)驚異。曹(cao)彬(bin)(bin)年長后,稟(bing)性淳(chun)厚(hou)。
后漢乾祐(you)年(nian)間(jian),任成德軍牙將。成德軍節度(du)使武行(xing)德見他端(duan)重謹慎,指著他對身(shen)邊的(de)人說:“這人是有(you)遠大志向(xiang)與才(cai)能的(de),不是平常(chang)之流(liu)。”
曹(cao)(cao)彬的姨母張氏(shi),嫁于后(hou)(hou)漢樞密使郭(guo)威(后(hou)(hou)周太祖(zu))。廣順(shun)元年(nian)(nian)(951年(nian)(nian)),郭(guo)威稱帝,建立后(hou)(hou)周政權,張氏(shi)被(bei)封為貴妃。郭(guo)威召曹(cao)(cao)彬回(hui)京城,隸屬(shu)其養子柴榮(后(hou)(hou)周世宗)軍(jun)中,并隨其從鎮守(shou)澶淵,補任供奉官,升為河中都監。河中節度(du)使王仁鎬因曹(cao)(cao)彬身份(fen)特殊,對(dui)他特別禮遇(yu)。曹(cao)(cao)彬不(bu)但沒有(you)驕傲(ao)自(zi)大,反(fan)而越發恭敬,公府(fu)舉行宴會(hui)時,整(zheng)天態度(du)端(duan)重,從不(bu)旁視(shi)。王仁鎬對(dui)屬(shu)吏們說:“我自(zi)認為夙(su)夜(ye)匪懈,到看到監軍(jun)矜嚴端(duan)重,才感覺自(zi)己(ji)的散率啊。”
顯德三年(nian)(956年(nian)),曹彬(bin)被改授為(wei)潼關(guan)監軍(jun),又升任西上閣(ge)門使。
顯(xian)德五(wu)年(nian)(958年(nian)),曹(cao)彬(bin)(bin)奉命出使吳越國(guo)。他(ta)(ta)(ta)完成使命后即刻回朝,不接(jie)受(shou)吳越國(guo)主(zhu)的饋贈。吳越國(guo)主(zhu)派人(ren)乘輕(qing)舟(zhou)追送財(cai)物給(gei)(gei)他(ta)(ta)(ta),曹(cao)彬(bin)(bin)再三推辭(ci),仍(reng)不接(jie)受(shou)。過(guo)一會兒,他(ta)(ta)(ta)說(shuo):“我最終拒絕他(ta)(ta)(ta)們(men),是近于邀名啊。”于是接(jie)受(shou)。返京后,他(ta)(ta)(ta)將(jiang)(jiang)這些財(cai)物一一登(deng)記,全部送給(gei)(gei)官府。柴榮強行賜還給(gei)(gei)他(ta)(ta)(ta),曹(cao)彬(bin)(bin)才拜謝接(jie)受(shou),將(jiang)(jiang)之全部分給(gei)(gei)親(qin)朋舊友,自己不留一錢。
其后(hou),曹(cao)彬又(you)外(wai)(wai)出任晉州兵(bing)馬都監(jian)。一天(tian),曹(cao)彬與主將及賓客們在野外(wai)(wai)環坐,遇鄰道(dao)守將騎(qi)馬帶著書(shu)信來(lai)到(dao),使者從來(lai)不認識(shi)曹(cao)彬,暗(an)地里問(wen)人(ren)說:“誰是曹(cao)監(jian)軍?”有人(ren)給他指認曹(cao)彬,使者以為(wei)是騙自(zi)己,笑著說:“哪里有國戚近(jin)臣,而有穿(chuan)綈袍(pao)、坐樸素(su)的胡床的人(ren)呢?”審視半天(tian)后(hou),使者才相信是曹(cao)彬。后(hou)升任引進使。
當(dang)初,殿(dian)前都(dou)點(dian)檢趙匡胤(宋太祖(zu))管領(ling)禁兵,權勢(shi)頗重(zhong)。曹彬(bin)不(bu)(bu)偏不(bu)(bu)倚,不(bu)(bu)遇公事從不(bu)(bu)登門拜訪,群居宴會,他(ta)也很(hen)少參預,因此(ci)得(de)到器重(zhong)。
建隆二年(961年),曹彬從平陽(yang)被(bei)召回(hui)朝,趙(zhao)匡胤(yin)對他說:“往日我(wo)常想親近你,你為(wei)什么總(zong)是疏(shu)遠(yuan)我(wo)呢?”曹彬叩頭謝罪說:“我(wo)是周室(shi)的(de)近親,又忝任宮內職務,端(duan)正(zheng)做官,害怕(pa)有(you)過失,哪里敢妄(wang)自交結呢?”趙(zhao)匡胤(yin)授其為(wei)客省使,與王(wang)全斌、郭進率領(ling)騎兵攻打北漢的(de)樂(le)(le)平縣(今山西昔陽(yang)),戰(zhan)降敵(di)將王(wang)超、侯(hou)霸榮等一(yi)千八百人(ren)(ren),俘獲敵(di)人(ren)(ren)一(yi)千多(duo)人(ren)(ren)。不久賊將蔚(yu)進率領(ling)軍(jun)隊來增援,三次作戰(zhan)都打敗敵(di)人(ren)(ren)。朝廷于是改置樂(le)(le)平建為(wei)平晉(jin)軍(jun)。
乾德元年(nian)(963年(nian)),曹彬被改任(ren)左神(shen)武將(jiang)軍(jun)(jun)。次年(nian),宋軍(jun)(jun)攻(gong)克遼(liao)州。北(bei)漢欲借遼(liao)兵收復(fu)遼(liao)州,引遼(liao)軍(jun)(jun)六萬騎兵來進(jin)攻(gong)平晉軍(jun)(jun),曹彬與昭義軍(jun)(jun)節度(du)使(shi)李繼勛等人率軍(jun)(jun)六萬迎(ying)戰,在城下大破漢遼(liao)聯軍(jun)(jun)。不久,曹彬兼(jian)任(ren)樞(shu)密承旨。
平滅后蜀
乾德二年(964年)冬,趙(zhao)匡(kuang)胤(yin)下(xia)(xia)(xia)詔(zhao)攻伐(fa)后蜀,任命(ming)劉光義(即劉廷讓)為歸州(zhou)行(xing)營前軍副部(bu)(bu)署,曹彬任都(dou)(dou)監(jian)。峽(xia)中(zhong)郡縣都(dou)(dou)被攻下(xia)(xia)(xia),諸將都(dou)(dou)想通過屠(tu)城來逞(cheng)其殺(sha)欲,只有(you)曹彬下(xia)(xia)(xia)令收(shou)斂部(bu)(bu)下(xia)(xia)(xia),所(suo)到各地(di)都(dou)(dou)感(gan)悅聽(ting)命(ming)。趙(zhao)匡(kuang)胤(yin)聽(ting)說,特地(di)下(xia)(xia)(xia)詔(zhao)褒獎他。
后(hou)蜀(shu)(shu)滅亡后(hou),西川行營前軍(jun)(jun)都部署王全(quan)(quan)斌等(deng)人晝夜宴飲,不體恤軍(jun)(jun)士,部下漁(yu)奪百(bai)姓(xing)不停,蜀(shu)(shu)人深(shen)感痛苦。曹彬(bin)多(duo)次請(qing)求班師(shi),王全(quan)(quan)斌等(deng)人不聽從(cong)。不久,后(hou)蜀(shu)(shu)舊(jiu)將全(quan)(quan)師(shi)雄等(deng)人作亂,聚集軍(jun)(jun)隊十萬(wan)人,曹彬(bin)又與劉光義(yi)在新(xin)繁大敗敵軍(jun)(jun),最(zui)終平定蜀(shu)(shu)亂。
當(dang)時,諸(zhu)將多取子(zi)女(nv)玉帛(bo),而曹(cao)彬的(de)行(xing)裝中只有圖書及衣物。回朝(chao)后,趙匡胤(yin)將王全斌等(deng)人交(jiao)給法司治(zhi)罪(zui)(zui)。他認(ren)為曹(cao)彬清介廉謹,授任為宣徽南(nan)院使、義成軍節度使。曹(cao)彬入(ru)宮朝(chao)見趙匡胤(yin),謝絕說(shuo):“征西將士都被治(zhi)罪(zui)(zui),我單獨受(shou)到賞賜,恐怕不(bu)(bu)能以示勸勉。”趙匡胤(yin)說(shuo):“你立有大功,又(you)不(bu)(bu)自我夸耀功勞,即使有點小錯(cuo),王仁贍(滅蜀將領之一)等(deng)哪里值得提呢(ni)?朕執行(xing)勸勉大臣(chen)效忠(zhong)國家的(de)常(chang)典,你不(bu)(bu)必辭讓。”
征伐北漢
乾(qian)德(de)六年(968年),趙匡(kuang)胤(yin)派李繼勛及(ji)侍衛步軍(jun)都指揮(hui)使(shi)黨(dang)進等率軍(jun)征伐北漢(han),曹(cao)彬(bin)任(ren)前軍(jun)都監。曹(cao)彬(bin)在洞渦河擊敗北漢(han)軍(jun),斬首二千余級,俘獲許多(duo)北漢(han)士兵。
開寶二(er)年(969年),趙匡胤準備親征北漢,又任命曹彬(bin)為前軍(jun)都監(jian),率軍(jun)先行。曹彬(bin)駐軍(jun)團柏谷(今(jin)山西祁縣東(dong)南),戰(zhan)降北漢將(jiang)領陳廷山。又在太原城南與(yu)北漢軍(jun)作戰(zhan),逼近(jin)濠(hao)橋(qiao),奪得戰(zhan)馬(ma)一千多匹。等趙匡胤到(dao)來時(shi),曹彬(bin)已在四面分設營寨(zhai),而自己主管北面。
開寶(bao)六年(973年),曹彬(bin)進升為檢校太傅。
開寶七年(nian)(nian)(974年(nian)(nian)),朝廷準備討伐(fa)南(nan)唐。九(jiu)月,曹彬(bin)奉詔(zhao)與李漢瓊、田欽祚(zuo)先行(xing)到荊南(nan)征發戰艦,潘美率領步(bu)兵(bing)接(jie)著出發。十月,詔(zhao)令任命曹彬(bin)為升州(zhou)西南(nan)路行(xing)營馬步(bu)軍(jun)戰艦都部署,分兵(bing)從(cong)荊南(nan)順(shun)流而(er)東,攻(gong)破峽口寨(zhai),接(jie)著攻(gong)克池州(zhou),連續攻(gong)克當涂、蕪湖二縣,駐扎在采石(shi)磯。十一(yi)月,造浮橋,橫跨大江以渡過部隊。十二月大破南(nan)唐軍(jun)于白鷺洲(今江蘇南(nan)京(jing)水西門外)。
開寶八年(975年)正月(yue),又在(zai)新林港大破南唐(tang)(tang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊,二月(yue),軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊進(jin)駐秦淮,南唐(tang)(tang)水陸軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊十多萬人(ren)在(zai)城下列陣,宋軍(jun)(jun)(jun)(jun)大敗(bai)(bai)南唐(tang)(tang)軍(jun)(jun)(jun)(jun),斬殺、俘(fu)獲一萬多敵(di)(di)人(ren)。浮(fu)橋(qiao)造成(cheng)后,南唐(tang)(tang)出兵抵抗,宋軍(jun)(jun)(jun)(jun)在(zai)白(bai)鷺洲大敗(bai)(bai)南唐(tang)(tang)。從(cong)三月(yue)到(dao)(dao)八月(yue),連連擊敗(bai)(bai)敵(di)(di)軍(jun)(jun)(jun)(jun),又攻克潤州。金(jin)陵城被(bei)圍(wei),到(dao)(dao)此時一共有三個(ge)時辰,居民砍柴的路被(bei)斷絕(jue),南唐(tang)(tang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)屢次被(bei)打(da)敗(bai)(bai),南唐(tang)(tang)國主李(li)煜(yu)極(ji)感危(wei)急,派遣其大臣徐鉉送表到(dao)(dao)朝廷(ting),乞求緩師停戰,趙匡胤不(bu)同意。
在此(ci)之(zhi)前,宋軍(jun)排列成(cheng)(cheng)三寨,潘美鎮守偏(pian)北方(fang),把戰爭形勢繪成(cheng)(cheng)圖送(song)給趙(zhao)匡胤。趙(zhao)匡胤指(zhi)著北寨對使(shi)者說:“南唐(tang)必定夜晚(wan)出兵(bing)來進攻,你趕快(kuai)回去,命令曹彬迅(xun)速挖(wa)溝(gou)(gou)來鞏(gong)固陣地,不要中了(le)敵(di)人(ren)的詭計。”深溝(gou)(gou)挖(wa)成(cheng)(cheng)后,南唐(tang)軍(jun)果然(ran)夜里來突襲,潘美率(lv)領所屬(shu)部隊依靠新溝(gou)(gou)抵抗,南唐(tang)大(da)敗(bai)。上奏戰報到(dao)朝廷時,趙(zhao)匡胤笑著說:“果然(ran)如(ru)此(ci)。”
長(chang)期的(de)(de)(de)圍城中,曹彬(bin)常(chang)常(chang)緩攻(gong),希望(wang)李煜(yu)(yu)能(neng)歸降(jiang)。十一月(yue),曹彬(bin)又派(pai)人(ren)曉諭他(ta)(ta):“事勢已經如(ru)此,只可惜一城的(de)(de)(de)百姓(xing),如(ru)果你能(neng)歸降(jiang),真是上(shang)(shang)策啊。”金(jin)陵(ling)城即將(jiang)被(bei)攻(gong)克(ke)時(shi),曹彬(bin)忽然稱(cheng)病不(bu)處理事務,諸將(jiang)都來(lai)探(tan)病。曹彬(bin)說(shuo):“我的(de)(de)(de)病不(bu)是藥(yao)石能(neng)治(zhi)好(hao)的(de)(de)(de),只要諸公(gong)誠心立(li)(li)誓,克(ke)城之日,不(bu)妄殺一人(ren),就(jiu)會自(zi)動痊愈(yu)。”諸將(jiang)答(da)應下來(lai),一起(qi)焚香立(li)(li)誓。次日,他(ta)(ta)自(zi)稱(cheng)病情(qing)稍(shao)微好(hao)轉。再過(guo)一天,金(jin)陵(ling)城被(bei)攻(gong)陷(xian)。李煜(yu)(yu)與(yu)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)大臣們(men)一百多人(ren)到軍營請罪,曹彬(bin)安(an)慰他(ta)(ta),用貴賓(bin)禮接待他(ta)(ta),請李煜(yu)(yu)入宮(gong)(gong)換裝,曹彬(bin)只派(pai)幾個騎兵(bing)等在宮(gong)(gong)門(men)外。部下暗地對曹彬(bin)說(shuo):“李煜(yu)(yu)入宮(gong)(gong)如(ru)有不(bu)測,怎么辦?”曹彬(bin)笑著說(shuo):“李煜(yu)(yu)向(xiang)來(lai)懦弱不(bu)能(neng)果斷,既然已經投降(jiang),一定不(bu)會自(zi)殺。”李煜(yu)(yu)的(de)(de)(de)君臣,最終(zhong)賴以(yi)保(bao)全,從出師到凱(kai)旋,士卒們(men)都畏服(fu)他(ta)(ta),不(bu)敢輕舉妄動。入宮(gong)(gong)朝(chao)見時(shi),名帖上(shang)(shang)自(zi)稱(cheng)“奉令到江南(nan)辦事回來(lai)”,他(ta)(ta)的(de)(de)(de)謙恭(gong)不(bu)夸耀(yao)就(jiu)像這樣(yang)。
當初,曹(cao)(cao)彬(bin)統領軍隊(dui),趙(zhao)匡胤(yin)對他(ta)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“等攻克李煜后(hou)(hou),任命你(ni)為(wei)使(shi)(shi)相。”副帥(shuai)潘美(mei)預先向他(ta)祝(zhu)賀。曹(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“不是這樣,這次行(xing)動,仰仗天威(wei),遵照朝廷謀略,才能(neng)成功,我又有(you)什(shen)(shen)么(me)功勞(lao)呢(ni)?何況使(shi)(shi)相是極(ji)品(pin)嗎?”潘美(mei)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“怎么(me)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)呢(ni)?”曹(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“太原(指北漢)尚未平(ping)定啊。”回朝后(hou)(hou),舉(ju)行(xing)獻(xian)俘(fu)儀(yi)式(shi)。趙(zhao)匡胤(yin)對曹(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“本來(lai)要授任你(ni)為(wei)使(shi)(shi)相,但是劉繼元(yuan)(北漢皇帝)沒有(you)攻滅,暫且稍微(wei)等待一些時候。”聽見這句話后(hou)(hou),潘美(mei)偷看曹(cao)(cao)彬(bin)微(wei)笑(xiao)。宋太祖發覺后(hou)(hou),于是責問他(ta)為(wei)什(shen)(shen)么(me)發笑(xiao),潘美(mei)不敢隱(yin)瞞,于是按實情回答。趙(zhao)匡胤(yin)也大笑(xiao)起來(lai),賜(si)給曹(cao)(cao)彬(bin)錢二十萬。曹(cao)(cao)彬(bin)退(tui)朝后(hou)(hou)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“人生何必(bi)作使(shi)(shi)相,好官也不過多得些錢罷了。”不久后(hou)(hou),他(ta)被任命為(wei)樞密使(shi)(shi)、檢校太尉、忠武(wu)軍節度使(shi)(shi)。
太平興國元(yuan)年(976年),宋(song)太宗趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)即位,加授曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)為(wei)同平章(zhang)事,成(cheng)為(wei)使相。趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)與群臣(chen)商議(yi)征(zheng)(zheng)伐北(bei)(bei)漢,召曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)來問道:“周世宗及太祖(指(zhi)趙(zhao)(zhao)匡胤(yin))都親征(zheng)(zheng)(北(bei)(bei)漢),為(wei)什么(me)不能攻克(ke)?”曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo):“周世宗時,史(shi)彥超在(zai)石嶺關(guan)兵敗身(shen)死,軍情驚(jing)擾,所以(yi)班師;太祖在(zai)甘草(cao)地駐扎部隊(dui),正遇天氣酷熱下雨,士兵們大多染上(shang)疾病,于是(shi)(shi)中(zhong)途停止。”趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)說(shuo)(shuo):“如今現在(zai)我打算北(bei)(bei)征(zheng)(zheng),你(ni)認為(wei)怎么(me)樣(yang)?”曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo):“以(yi)國家的精兵,剪除北(bei)(bei)漢這個孤壘,簡直就(jiu)像摧(cui)枯拉(la)朽,為(wei)什么(me)不可(ke)以(yi)呢?”趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)于是(shi)(shi)決議(yi)出征(zheng)(zheng)。
太(tai)平(ping)興國(guo)三年(nian)(978年(nian)),曹彬進位檢校太(tai)師(shi),隨趙光義征討(tao)北漢,加兼侍中(zhong)。太(tai)平(ping)興國(guo)八年(nian)(983年(nian)),曹彬被弭(mi)德(de)超誣(wu)陷,罷官任天平(ping)軍節度使(shi)。十多(duo)天后,趙光義醒悟,進封他為魯(lu)國(guo)公(gong),對(dui)其愈發(fa)厚待。
雍熙三年(986年),趙(zhao)光(guang)(guang)義詔令曹彬率領幽州行營前(qian)軍馬步水陸軍隊,與(yu)潘(pan)美等人(ren)北伐(fa),分路(lu)進討。三月(yue),在(zai)固安打(da)敗(bai)遼(liao)(liao)軍,攻克涿州,戎(rong)人(ren)來增援,宋(song)軍在(zai)城南(nan)大(da)敗(bai)援兵。四月(yue),又與(yu)米信(xin)一起在(zai)新城打(da)敗(bai)遼(liao)(liao)軍,殺敵二百人(ren)。五月(yue),曹彬等在(zai)歧(qi)溝(gou)關之戰中大(da)敗(bai),退守(shou)易(yi)州,面對易(yi)水扎(zha)營。趙(zhao)光(guang)(guang)義聽說,急忙分派(pai)諸(zhu)將分兵屯守(shou)邊城,追令北伐(fa)諸(zhu)將回朝。
在此之(zhi)前(qian),賀令圖等(deng)人(ren)對趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)說:“契(qi)丹主(遼圣宗(zong))年少(shao),母后(hou)專政,寵幸(xing)大(da)(da)臣們(men)用(yong)事,請趁(chen)其(qi)災禍(huo),攻(gong)(gong)取幽薊。”他于是(shi)派(pai)(pai)曹(cao)(cao)(cao)彬與(yu)崔彥(yan)進(jin)(jin)、米(mi)信從雄(xiong)州(zhou)(今河(he)北(bei)雄(xiong)縣),田(tian)重進(jin)(jin)赴飛(fei)狐,潘(pan)美從雁門出發(fa),約期(qi)一(yi)齊出兵(bing)。將出發(fa)時(shi),趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)對曹(cao)(cao)(cao)彬說:“潘(pan)美所(suo)部(bu)(bu)先奔赴云、應(ying)二州(zhou),你們(men)以(yi)十(shi)萬人(ren)聲言攻(gong)(gong)取幽州(zhou)(今北(bei)京),但(dan)要(yao)持重緩行,不(bu)(bu)得(de)貪求(qiu)功利(li)。敵人(ren)聽(ting)說大(da)(da)軍(jun)(jun)到了(le),一(yi)定全(quan)軍(jun)(jun)救范陽(yang),無暇救山后(hou)。”不(bu)(bu)久,潘(pan)美的(de)部(bu)(bu)隊(dui)先攻(gong)(gong)下(xia)寰(huan)、朔、云、應(ying)等(deng)州(zhou),田(tian)重進(jin)(jin)又攻(gong)(gong)取飛(fei)狐、靈(ling)丘、蔚州(zhou),得(de)到很(hen)多(duo)山后(hou)要(yao)害之(zhi)地,曹(cao)(cao)(cao)彬也連連攻(gong)(gong)下(xia)州(zhou)縣,聲勢大(da)(da)振。每(mei)次奏(zou)本到來,趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)已(yi)經很(hen)驚(jing)訝曹(cao)(cao)(cao)彬進(jin)(jin)軍(jun)(jun)太(tai)快。曹(cao)(cao)(cao)彬駐扎(zha)涿州(zhou)時(shi),十(shi)天食(shi)盡(jin)(jin),于是(shi)退(tui)到雄(xiong)州(zhou)補(bu)(bu)充糧(liang)草(cao)。趙(zhao)(zhao)光(guang)(guang)義(yi)聽(ting)說后(hou)說:“哪(na)有敵人(ren)在前(qian),反退(tui)兵(bing)補(bu)(bu)充糧(liang)草(cao)之(zhi)理,真是(shi)太(tai)失策了(le)。”急(ji)忙派(pai)(pai)使者(zhe)阻止他前(qian)進(jin)(jin),讓(rang)他馬上引(yin)軍(jun)(jun)沿著(zhu)白溝河(he)與(yu)米(mi)信會師,按兵(bing)不(bu)(bu)動(dong),蓄精養銳,聲張西軍(jun)(jun)的(de)軍(jun)(jun)勢;等(deng)潘(pan)美等(deng)人(ren)全(quan)部(bu)(bu)攻(gong)(gong)占山后(hou)之(zhi)地后(hou),與(yu)田(tian)重進(jin)(jin)會師向(xiang)東,合勢攻(gong)(gong)取幽州(zhou)。當(dang)(dang)時(shi)曹(cao)(cao)(cao)彬的(de)部(bu)(bu)將,聽(ting)說潘(pan)美和(he)田(tian)重進(jin)(jin)屢建軍(jun)(jun)功,而自(zi)己手(shou)握重兵(bing)不(bu)(bu)能有所(suo)攻(gong)(gong)取,謀(mou)議蜂(feng)起(qi)。曹(cao)(cao)(cao)彬不(bu)(bu)得(de)已(yi),于是(shi)又帶(dai)著(zhu)糧(liang)草(cao)再(zai)去進(jin)(jin)攻(gong)(gong)涿州(zhou)。契(qi)丹大(da)(da)軍(jun)(jun)當(dang)(dang)前(qian),當(dang)(dang)時(shi)正值氣(qi)候炎熱、軍(jun)(jun)士困乏,糧(liang)草(cao)即將耗盡(jin)(jin),曹(cao)(cao)(cao)彬倉促退(tui)兵(bing),軍(jun)(jun)陣(zhen)混亂,于是(shi)被(bei)契(qi)丹追破。
曹彬等(deng)人(ren)回朝后,詔令由尚書省(sheng)審(shen)訊(xun)、翰(han)林學士(shi)賈黃中等(deng)負責(ze)懲治,曹彬等(deng)人(ren)供認違令、失(shi)律之罪。諸將依次被貶降,其中曹彬被貶為右驍衛上將軍。
雍熙四年(nian)(987年(nian)),曹彬被起用為(wei)侍中、武寧軍節度(du)使。
淳化五年(994年),遷任(ren)平盧軍節度使。
至(zhi)道三年(997年),宋真(zhen)宗(zong)趙(zhao)恒即位,恢(hui)復曹彬檢校(xiao)太師、同平章事之職。數月(yue)后,曹彬被召回朝廷,再(zai)次擔(dan)任(ren)樞密使一(yi)職。
咸平二年(nian)(999年(nian)),曹彬生病。趙(zhao)恒親(qin)自看望,親(qin)手替他和(he)藥,又(you)賜他白(bai)金萬兩(liang)。
趙恒向(xiang)曹(cao)彬詢問后(hou)事,他回答說:“臣(chen)無事可(ke)奏。臣(chen)的(de)兩個(ge)兒(er)子(zi)(曹(cao)璨、曹(cao)瑋)才能可(ke)以被任用(yong),臣(chen)如(ru)果內舉,他們都堪(kan)任為將。”趙恒問他們誰優(you)誰劣,他回答說:“曹(cao)璨不如(ru)曹(cao)瑋。”
同年六月,曹彬去世,終年六十九歲。趙(zhao)恒親自(zi)痛哭(ku)(ku)致(zhi)祭,對(dui)大臣們(men)說(shuo)到曹彬時,必定流涕哭(ku)(ku)泣。追贈(zeng)(zeng)中(zhong)書令、濟陽郡(jun)王,賜謚號為(wei)“武惠”,并且贈(zeng)(zeng)其(qi)妻高氏為(wei)韓國(guo)夫人(ren);任命他的親族、門客(ke)、親校十多人(ren)為(wei)官。后來,曹彬經(jing)歷(li)多次封(feng)贈(zeng)(zeng)至太師、尚(shang)書令,累封(feng)冀王、魯王。
咸平二(er)年(999年)八月二(er)十五日,經(jing)翰(han)林(lin)學士(shi)承旨宋(song)白等(deng)商(shang)議,宋(song)真宗趙(zhao)恒詔令由曹(cao)彬與趙(zhao)普配(pei)享宋(song)太(tai)祖廟(miao)庭。
寶慶二(er)年(nian)(1226年(nian)),宋(song)理宗趙昀圖(tu)畫二(er)十四功臣像于昭勛閣(ge),曹彬位(wei)列其(qi)中(zhong)。
洪武二十(shi)一(yi)(yi)年(1388年),明太(tai)祖朱元璋取(qu)古今功臣(chen)三(san)十(shi)七人配享歷代帝(di)(di)王廟,其中就有(you)曹彬。至清代時,曹彬的塑像還被請到太(tai)廟中,成為四十(shi)一(yi)(yi)位陪(pei)臣(chen)之(zhi)一(yi)(yi),與歷代帝(di)(di)王共享皇家祭祀。
曹彬嚴(yan)于治軍,尤重軍紀,受宋太(tai)祖趙(zhao)匡胤(yin)信任。
滅南唐:開(kai)寶七年(974年),曹(cao)彬(bin)作為主(zhu)帥,親率水陸軍十萬南征。次(ci)年克(ke)金陵,滅南唐。
攻后(hou)蜀(shu):乾德二(er)年(964年),宋(song)軍兩路伐后(hou)蜀(shu),曹彬與(yu)劉光義(即劉廷讓)連(lian)克(ke)峽中郡縣(xian),以不濫殺著稱。
征(zheng)(zheng)(zheng)北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han):建隆(long)二(er)年(nian)(961年(nian)),曹(cao)彬(bin)(bin)與(yu)王全斌(bin)、郭進(jin)等攻克北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)樂平(ping)縣(今(jin)山西(xi)昔(xi)陽(yang)),降服敵(di)軍(jun)(jun)三(san)千余(yu)人,并擊(ji)破(po)北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)援軍(jun)(jun)。乾德(de)二(er)年(nian)(964年(nian)),北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)引(yin)遼軍(jun)(jun)六(liu)萬騎兵來進(jin)攻平(ping)晉(jin)軍(jun)(jun)(即樂平(ping)縣),曹(cao)彬(bin)(bin)與(yu)昭義(yi)節度(du)使李(li)繼勛等率軍(jun)(jun)六(liu)萬迎(ying)戰,大破(po)漢(han)遼聯軍(jun)(jun)。乾德(de)六(liu)年(nian)(968年(nian)),曹(cao)彬(bin)(bin)以前軍(jun)(jun)都監身份(fen)隨李(li)繼勛等北(bei)(bei)(bei)(bei)征(zheng)(zheng)(zheng),于洞渦河(he)敗北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)軍(jun)(jun),斬首二(er)千余(yu)級。次年(nian),趙匡胤親征(zheng)(zheng)(zheng)北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han),曹(cao)彬(bin)(bin)率軍(jun)(jun)先(xian)行,于團柏谷(今(jin)山西(xi)祁縣東南)降北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)將領陳(chen)廷山。進(jin)而包圍北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han)都城太(tai)原。宋太(tai)宗(zong)(zong)趙光(guang)義(yi)即位后,曹(cao)彬(bin)(bin)又力贊北(bei)(bei)(bei)(bei)伐,于太(tai)平(ping)興國三(san)年(nian)(978年(nian))隨太(tai)宗(zong)(zong)親征(zheng)(zheng)(zheng)北(bei)(bei)(bei)(bei)漢(han),攻克太(tai)原。
伐遼(liao)(liao)國:雍(yong)熙三年(nian)(nian)(986年(nian)(nian)),宋(song)太宗分兵三路(lu)攻遼(liao)(liao),曹彬為東路(lu)軍(jun)主將。他先在固安等地連破遼(liao)(liao)軍(jun),攻克涿州,但最終因為孤軍(jun)冒進、兵疲(pi)糧乏(fa)撤(che)軍(jun),于岐溝關之戰大敗,致使宋(song)軍(jun)全(quan)線潰退。
曹彬(bin)為(wei)人(ren)(ren)仁敬和厚,在朝(chao)(chao)廷從未違旨(zhi),也(ye)從未談別人(ren)(ren)的過失。討伐后(hou)(hou)(hou)蜀、南唐,絲(si)毫(hao)無所取。位兼將(jiang)相,不(bu)(bu)以(yi)等(deng)第威勢自異于人(ren)(ren)。在路(lu)上遇到士大夫,一定(ding)引車回避,不(bu)(bu)稱呼(hu)手(shou)下(xia)官(guan)吏的名字,每次手(shou)下(xia)官(guan)吏談政事,一定(ding)先整冠才(cai)接見(jian)(jian)(jian)。做官(guan),俸祿分給宗(zong)族,沒(mei)(mei)有(you)余積。平定(ding)后(hou)(hou)(hou)蜀回朝(chao)(chao)后(hou)(hou)(hou),宋太祖從容問及官(guan)吏的善惡,他回答說(shuo):“軍(jun)政之(zhi)外(wai),不(bu)(bu)是(shi)我(wo)(wo)應該聞見(jian)(jian)(jian)的。”再三問他,只推薦隨軍(jun)轉(zhuan)運(yun)使沈倫(lun)廉(lian)潔端謹可用。任節度(du)使知徐(xu)州時,有(you)個屬(shu)吏犯罪,已經結案,一年以(yi)后(hou)(hou)(hou)才(cai)杖(zhang)打(da)(da)他,人(ren)(ren)們不(bu)(bu)知道為(wei)什么。曹彬(bin)道:“我(wo)(wo)聽(ting)說(shuo)這個人(ren)(ren)剛娶媳婦,如果杖(zhang)打(da)(da)他,他的父母必(bi)定(ding)認為(wei)是(shi)媳婦克夫,而朝(chao)(chao)夕(xi)鞭打(da)(da)辱罵她,使她不(bu)(bu)能活下(xia)去。所以(yi)我(wo)(wo)遲緩處罰,然(ran)而也(ye)沒(mei)(mei)有(you)枉法。”北征失律(lv)后(hou)(hou)(hou),趙(zhao)(zhao)昌(chang)言(yan)(yan)上表(biao)請求對他執行軍(jun)法。到趙(zhao)(zhao)昌(chang)言(yan)(yan)從延安回來時,被彈劾,不(bu)(bu)能入(ru)宮見(jian)(jian)(jian)宋太宗(zong)。曹彬(bin)在宰(zai)府(fu),替(ti)他向宋太宗(zong)請求,方允許趙(zhao)(zhao)昌(chang)言(yan)(yan)朝(chao)(chao)見(jian)(jian)(jian)。
趙恒:國朝將相(xiang)家能(neng)以聲(sheng)名自立,不墜門閥,唯(李)昉與曹彬家爾。
王仁贍:清謙畏謹,不負陛下任(ren)使者,惟(wei)曹彬一(yi)人耳。
李宗諤:彬性仁恕清慎,遜言恭(gong)色,在朝廷未(wei)(wei)嘗(chang)抗(kang)辭忤(wu)旨。博覽強記,美談論,被服(fu)清素(su),有同儒者。尤疎財,未(wei)(wei)嘗(chang)聚蓄。伐二國(guo),秋毫無所(suo)取。位兼(jian)將(jiang)相,不以等(deng)威自異(yi)。造(zao)其(qi)(qi)門(men)者,皆為揖客不名(ming)。下吏每白(bai)事,不冠不見。局量(liang)寬博,喜慍不形(xing),未(wei)(wei)嘗(chang)言人(ren)過。……保功(gong)名(ming),守法度(du),近代良將(jiang),稱(cheng)為第一,真宗屢對近臣稱(cheng)嘆其(qi)(qi)名(ming)德。
宋庠:①逮(dai)魯武惠王(wang)(wang)之(zhi)興,功(gong)蓋(gai)盟府,擁(yong)旄服袞。綢繆累圣,率義而上(shang)。追賁(bi)烜赫,王(wang)(wang)又(you)重(zhong)之(zhi)。以(yi)勞謙明德,保躬不伐。歿從(cong)太烝,為(wei)宋宗臣(chen)。使今天(tian)下言諸侯王(wang)(wang)世家者,以(yi)曹(cao)為(wei)首(shou)。②以(yi)明允篤誠,道參運始。禽(qin)吳馘蜀,助(zhu)平天(tian)下。翊亮三圣,卒(zu)為(wei)元老(lao),諗謀帷(wei)幄。溢動旗常,生極師(shi)臣(chen)之(zhi)尊,沒(mei)從(cong)大享之(zhi)配。顯揚追賁(bi),為(wei)時第一。
田況:曹冀(ji)王彬(bin)遭(zao)會興運(yun),勛效寖著。諸將平蜀(shu),競(jing)掠財貨,彬(bin)獨不犯厘忽,由是太祖(zu)益知(zhi)之。性(xing)兢畏(wei)不伐(fa),破偽唐回入(ru)都城(cheng),令監門者但報自江南勾當公事回。及(ji)勛望曰隆,名寵亦峻,愈謙下誡(jie)懼,以(yi)保祿位(wei)(wei)。每出(chu)鎮藩閫,卑躬待(dai)士。遇計(ji)臺巡(xun)視封部(bu),雖朝籍、省部(bu)位(wei)(wei)至下者,亦屏遠從者,端笏迓于路左。使者見之,無(wu)不愧恐。
歐陽修:曹(cao)武惠王,國朝名將(jiang),勛業之盛,無(wu)與(yu)為比。
陶(tao)弼:蒐兵四解降(jiang)王縛,教(jiao)子三登上(shang)將壇。
王陶:曹彬、潘(pan)美統王師平江南。二將皆知兵善戰,曹之(zhi)識慮(lv)尤遠(yuan),潘(pan)所不(bu)迨。
司馬光:曹侍中彬為人(ren)仁愛多恕,平數(shu)國,未嘗妄斬人(ren)。
王辟(pi)之(zhi):曹冀王彬,前后帥師征討諸國,凡降四國主(zhu):江南(nan)、西川、廣南(nan)、湖南(nan)也(ye),未嘗殺(sha)一無辜,功名顯著,為諸將之(zhi)首。
王(wang)稱:曹、潘二(er)武惠,俱以大(da)將之(zhi)材,慷慨(kai)仗義,征伐四克,勒功帝籍。而彬(bin)操(cao)履忠(zhong)厚,戒誓諸(zhu)將,不(bu)妄(wang)殺戮,得王(wang)師吊伐之(zhi)體,則美有不(bu)逮(dai)矣。……父子俱配食清廟,其最優(you)也夫。
楊萬里:本朝曺武(wu)恵配(pei)(pei)享(xiang)太祖(zu),武(wu)穆(mu)配(pei)(pei)享(xiang)仁宗;韓忠獻配(pei)(pei)享(xiang)英宗,文定配(pei)(pei)享(xiang)徽宗。父子配(pei)(pei)享(xiang),自昔所無(wu)也。
黃震:下江(jiang)南(nan)、蜀(shu)、廣、湖南(nan)四國,未嘗殺一不辜。天(tian)生藝(yi)祖,以仁(ren)濟世,吉德參(can)防,武惠之助多(duo)焉。平生惴惴亷謹,接小吏未嘗以名呼,雖(sui)蟄蟲不忍傷(shang)其(qi)生。而能獎率三軍(jun),令(ling)行(xing)禁止,仁(ren)者之勇夫。
劉清(qing)之:曹彬在朝(chao)忠厚寬和,足師表(biao)一(yi)世。
羅大經:①漢(han)惟一趙(zhao)充國,唐惟一王忠嗣,本朝惟一曹彬(bin),有三代將帥氣象。②至于曹彬(bin)之平江南(nan),功(gong)亦(yi)不細(xi)矣(yi),然使相之除,終至吝惜(xi),止于賜錢百萬而已(yi)。夫太祖豈食言之君,而曹彬(bin)亦(yi)豈飽(bao)則揚去之人哉!英君誼辟遠慮(lv)微權,眾(zhong)人固不識也。
樓鑰:藝祖(趙匡胤)之造邦,武(wu)(wu)惠之元勛,不容(rong)贊嘆。……人徒以為武(wu)(wu)惠為熊羆(pi)之士,不知其用兵行師(shi),不妄殺一人,所謂不二心之臣。
李冶:彬(bin)伐江(jiang)南,未嘗(chang)妄(wang)殺一人,擬之方叔、召虎(hu)可也。漢之韓、彭(peng)、衛、霍(huo),在所不論。
忽(hu)必烈:古之(zhi)善(shan)取江(jiang)南者(zhe),唯曹彬一人。
許衡:帝王之將(jiang),翼(yi)義羽仁。泛埽氛祲,湛(zhan)布陽春。雷歸電熄,天(tian)宇清明。不矜不伐,流慶殷殷。
脫(tuo)脫(tuo):曹彬(bin)以器識受知太祖,遂膺柄用。平居,于(yu)百(bai)蟲(chong)之蟄(zhe)猶不忍傷(shang),出使吳(wu)越,籍上私饋(kui),悉用施予,而不留一錢;則其總(zong)戎專征(zheng),而秋(qiu)毫無犯,不妄(wang)戮(lu)一人者,益可信矣。……二人(曹彬(bin)、潘美)皆謚(shi)武惠,皆與配饗,兩家子孫,皆能樹立,享富貴。而光(guang)獻(慈圣(sheng)光(guang)獻皇后(hou))、章懷(huai)(章懷(huai)皇后(hou))皆稱(cheng)賢(xian)后(hou),非偶(ou)然也。君子謂(wei)仁恕清慎(shen),能保(bao)功名,守(shou)法度,唯彬(bin)為宋(song)良(liang)將(jiang)第一,豈(qi)無意哉?
胡助:飛龍(long)見知,不欺其主。位(wei)高志(zhi)下(xia),寵厚憂巨。平吳(wu)降蜀,勛業最(zui)隆。出將(jiang)入相,善始令終。
孫承恩:懿(yi)美(mei)濟陽,仁厚(hou)慎敬。總師專征,武(wu)略亦(yi)競(jing)。義殺不妄,秋毫(hao)不私。一(yi)代元戎,忠貞(zhen)無疵。
歸有(you)光:宋太祖(zu)受周之禪(chan),去五代(dai)戰爭之患,致(zhi)天下于(yu)太平,則有(you)趙普、潘美、曹(cao)彬之輩(bei)殫其謀(mou)。
李廷機:曹彬(bin)總兵(bing)權,士卒(zu)無傷損。
黃道(dao)周:曹(cao)彬為將(jiang),與(yu)眾不(bu)同。仁以戢下,廉以治躬。奉詔伐(fa)(fa)蜀(shu),圖書自封。毫不(bu)矜(jin)伐(fa)(fa),上(shang)賀(he)其功。江(jiang)南(nan)之伐(fa)(fa),命之總(zong)戎。城危將(jiang)下,忽作病容。誓不(bu)妄(wang)殺,方起(qi)而(er)攻。李煜伏罪(zui),賓待甚恭。盡賀(he)使相(xiang),彬曰無庸。但多得錢,何(he)必位崇(chong)。既而(er)待異,北伐(fa)(fa)食窮。歷(li)念前績,祿位善終。
朱(zhu)軾:古稱元首(shou)股肱明一體,相(xiang)待而成,非獨輔弼之(zhi)(zhi)臣(chen)也,征伐爪牙之(zhi)(zhi)將(jiang)亦(yi)有之(zhi)(zhi)。藝祖初興,武惠著節(jie),擾攘軍(jun)旅之(zhi)(zhi)間,躬擐甲胄,日不暇給,乃能以(yi)仁恕(shu)恭讓為(wei)本(ben)。廉儉律身,以(yi)禮進退,可謂鞠(ju)躬君子也。
《宋會(hui)要輯(ji)稿》:此父(fu)子(曹彬、曹瑋)二(er)人皆配享功臣,昭勛崇德閣,忠賢之報乎!
愛新覺羅·昭梿:宋(song)人伐遼之(zhi)(zhi)役(yi),人皆怪曹、潘(pan)二(er)公(gong),當時宿將,何(he)以僨軍(jun)至(zhi)此,不知二(er)人固有(you)所避忌(ji)也。太(tai)宗性猜忌(ji),高(gao)梁之(zhi)(zhi)役(yi),自有(you)棄軍(jun)之(zhi)(zhi)恥,曹、潘(pan)咸(xian)太(tai)祖時舊(jiu)臣,若使進克幽州(zhou),必招太(tai)宗之(zhi)(zhi)忌(ji),鳥(niao)盡弓藏之(zhi)(zhi)感,良有(you)以也。二(er)將頗(po)識其意(yi),故(gu)濟陽之(zhi)(zhi)師已至(zhi)涿鹿,乃反退雄州(zhou)就食,雖粗知兵者(zhe)所不肯為。而彬顧不知耶,適為僨軍(jun)之(zhi)(zhi)計耳。
朱(zhu)文翰:彬實披堅執銳(rui),冒死攻城(cheng),渡不(bu)測之(zhi)江,系降王(wang)之(zhi)頸,功冠諸將。
鄭觀應:古之所(suo)謂將(jiang)才者(zhe),曰儒將(jiang)、曰大將(jiang)、曰才將(jiang)、曰戰將(jiang)。韓信、馮異、王猛、賀(he)若(ruo)弼、李靖、郭子儀(yi)、曹彬(bin)、徐(xu)達籌,大將(jiang)也。
黃彭年:持己欲靜,待士欲寬,臨事欲謹,治(zhi)軍欲節,貧(pin)毋盜,富毋溢,毋侵有司、毋虐百姓,靜也,曹(cao)彬近之。
蔡東藩(fan):宋(song)初健將,首為曹彬,其(qi)次(ci)莫如潘美,然彬謙仁(ren)有余,智勇不足,岐(qi)溝之敗(bai),誤在不智,又誤在不勇。勇者非(fei)浪戰之謂(wei)也,遇(yu)事有斷,是(shi)謂(wei)之勇。