鄧愈(1337年(nian)3月17日—1377年(nian)12月9日),原名鄧友德,字伯(bo)顏(yan),泗(si)(si)州(zhou)虹(hong)縣(xian)(今安徽(hui)省泗(si)(si)縣(xian))人。明(ming)朝開國名將。
天生魁梧,勇(yong)武(wu)過(guo)人。16歲領兵(bing)抗元(yuan)(yuan)(yuan)。至正十五年(nian)(1355年(nian)),率所部萬余人從盱眙(yi)投奔朱元(yuan)(yuan)(yuan)璋(zhang),任管(guan)軍(jun)總管(guan),朱元(yuan)(yuan)(yuan)璋(zhang)賜其名為(wei)(wei)鄧愈。跟(gen)隨(sui)朱元(yuan)(yuan)(yuan)璋(zhang)渡(du)過(guo)長江,攻克(ke)太平(今安徽當涂)、集慶(今江蘇南(nan)京),直取鎮江,屢立戰功,升為(wei)(wei)廣興翼元(yuan)(yuan)(yuan)帥。后轉戰浙西,屢敗元(yuan)(yuan)(yuan)軍(jun)。累積(ji)軍(jun)功屢次升官(guan),歷任僉行樞密院事、江西行省參知(zhi)政事、江西行省右(you)丞、湖廣行省平章、右(you)御史大夫(fu)、太子(zi)右(you)諭德。為(wei)(wei)人簡(jian)重慎密,智勇(yong)兼備,嚴于治軍(jun),善(shan)撫(fu)降者,功著一時(shi)。1370年(nian)(洪武(wu)三年(nian)),鄧愈跟(gen)隨(sui)徐達遠征甘(gan)肅,擊(ji)敗北元(yuan)(yuan)(yuan)軍(jun)隊,招(zhao)降吐(tu)蕃、烏斯藏諸部。晉(jin)封為(wei)(wei)榮祿大夫(fu)、右(you)柱國,封衛國公(gong)。
洪武十年(1377年)十一月(yue)初九(jiu)日,鄧愈病逝于壽(shou)春(今安徽壽(shou)縣),追封(feng)為寧河王(wang),謚(shi)號武順。
至元三年(1337年)農歷(li)二月(yue)十五,鄧(deng)友德(后來的鄧(deng)愈)出(chu)生在虹縣(xian)(xian)龍須里(今(jin)泗縣(xian)(xian)大路口(kou)鎮大營村)。他的父親(qin)鄧(deng)順(shun)興,重氣節,講信義,被鄉人推為團練,率領人馬,保(bao)境安民。
兒時(shi)的(de)鄧(deng)(deng)友德(de)(de)天生(sheng)魁梧,聰慧好學,勇(yong)武過人,懷(huai)有(you)平定天下的(de)志向。元(yuan)(yuan)朝末年,各地(di)農民紛紛起(qi)義,反抗當時(shi)的(de)黑暗(an)統(tong)治。至正十三年(1353年),鄧(deng)(deng)順興在(zai)和元(yuan)(yuan)軍作戰(zhan)的(de)過程(cheng)中,中箭身亡。鄧(deng)(deng)友德(de)(de)的(de)哥哥鄧(deng)(deng)友隆接掌兵(bing)權(quan)(quan)。不久,鄧(deng)(deng)友隆病逝(shi),于是16歲的(de)鄧(deng)(deng)友德(de)(de)繼掌兵(bing)權(quan)(quan),親(qin)率人馬與元(yuan)(yuan)軍作戰(zhan)。
鄧(deng)友德(de)每次作戰時都親自帶(dai)頭,沖(chong)在士兵(bing)前(qian)面,沖(chong)鋒陷陣,軍(jun)隊(dui)之中人人都佩服(fu)他的勇猛。泗州、靈璧、盱眙等地(di)人民(min)聞風歸(gui)附(fu),求其(qi)保護(hu)。
至正十五(wu)年(1355年)春,鄧(deng)友德(de)率所部(bu)萬余(yu)人前往滁州,投奔朱(zhu)(zhu)元璋(zhang)。朱(zhu)(zhu)元璋(zhang)封鄧(deng)友德(de)為(wei)管(guan)軍總管(guan),賜名鄧(deng)愈。
主(zhu)詞條:鄱陽湖之戰
朱(zhu)元璋為了統一江南,在至正十五年(nian)(1355年(nian))六(liu)月(yue),命令鄧愈和(he)常(chang)遇春領兵自巢湖南下,先后攻占牛渚磯(ji)、太平府(fu)、溧(li)陽、溧(li)水(shui)、句容、蕪湖。
元朝大將蠻(man)子海牙率領水師集結于采石磯,準備進攻(gong)太平(ping),鄧愈率領士兵偷襲,攻(gong)入敵(di)軍(jun)大寨,俘虜了對(dui)方的精銳(rui)兵將;又用(yong)兩只小(xiao)船(chuan),裝滿作(zuo)燃(ran)料用(yong)的雜(za)木,雜(za)木內藏火藥,灌以油脂,小(xiao)船(chuan)沖入元軍(jun)水師之(zhi)中(zhong),火勢猛烈,元軍(jun)大敗,死傷無數。
鄧(deng)愈(yu)(yu)等將領乘(cheng)勝(sheng)率軍渡江(jiang),進攻金陵(ling)(ling)。元朝南臺御(yu)史福壽督兵死守,鄧(deng)愈(yu)(yu)等人浴血奮戰,終于攻破(po)金陵(ling)(ling),殺死福壽。后(hou)來鄧(deng)愈(yu)(yu)又和徐達順(shun)勢占領鎮江(jiang)、丹陽、金壇、廣德。朱元璋因鄧(deng)愈(yu)(yu)戰功卓著,提升(sheng)鄧(deng)愈(yu)(yu)為廣興翼元帥,出守廣德州,破(po)長槍帥謝國璽于城下,俘其總管武世(shi)榮,獲甲士(shi)千(qian)人。
至(zhi)正十(shi)七年(nian)(1357年(nian)),朱(zhu)元(yuan)璋又因(yin)鄧(deng)愈的(de)軍功,提(ti)升鄧(deng)愈為(wei)(wei)樞密院院判。同(tong)年(nian)農歷(li)七月,朱(zhu)元(yuan)璋命鄧(deng)愈為(wei)(wei)征(zheng)南將軍,以胡大(da)海為(wei)(wei)副將,攻取旌德、績溪、休寧,并乘勝攻占江南重鎮徽州。
湖南“苗帥”楊(yang)完(wan)者率(lv)兵十萬來(lai)進攻徽州(zhou)(zhou)。當時徽州(zhou)(zhou)城(cheng)郭殘破,而且胡(hu)大海率(lv)領部(bu)隊攻婺源還沒有回來(lai),鄧(deng)(deng)愈身邊(bian)只有少數士兵,情況危急。于是鄧(deng)(deng)愈激勵士兵,明立賞罰,大開徽州(zhou)(zhou)城(cheng)西(xi)門,布下疑兵計。苗軍(jun)見狀(zhuang),不敢入(ru)城(cheng)。胡(hu)大海得(de)到(dao)消息后,晝夜兼程趕回,與鄧(deng)(deng)愈里應外(wai)合,協力拼殺,苗軍(jun)大敗而逃。
鄧愈(yu)又先后攻(gong)(gong)占(zhan)了(le)婺(wu)源、休(xiu)寧、嚴(yan)州、建德,轉戰皖、浙、贛(gan)等(deng)地(di),戰無不勝,攻(gong)(gong)無不克(ke),敵軍(jun)望(wang)風而降(jiang)。所到之處(chu),軍(jun)紀嚴(yan)明,秋(qiu)毫無犯,各地(di)民眾爭持酒肉慰勞。遷僉行樞密院事,攻(gong)(gong)占(zhan)杭(hang)州,擊敗李伯(bo)升的援軍(jun),遣(qian)使說降(jiang)饒州守將于光,并擊退陳友(you)(you)諒(liang)的多次進犯。鄧愈(yu)升任江(jiang)南行省參政,總制各翼軍(jun)馬(ma),先后攻(gong)(gong)占(zhan)浮梁、樂平、余(yu)干、建昌。進攻(gong)(gong)江(jiang)西(xi)時,陳友(you)(you)諒(liang)部將、撫州守將鄧克(ke)明投降(jiang)。
至正二十(shi)二年(1362年),陳友諒丞(cheng)相胡廷瑞獻龍興(xing)路,朱(zhu)(zhu)元璋(zhang)改(gai)名洪(hong)都(dou)(dou)府,鄧愈被提為江(jiang)西行省參政,率兵鎮(zhen)守洪(hong)都(dou)(dou)(今南(nan)昌)。由(you)于(yu)降將祝(zhu)宗、康泰的叛變,洪(hong)都(dou)(dou)失守,朱(zhu)(zhu)元璋(zhang)并沒有(you)怪(guai)罪(zui)。后徐達還師收(shou)復洪(hong)都(dou)(dou),朱(zhu)(zhu)元璋(zhang)復命鄧愈輔佐大都(dou)(dou)督朱(zhu)(zhu)文正鎮(zhen)守洪(hong)都(dou)(dou)。
至正(zheng)二十三(san)年(1363年)夏,陳友諒號(hao)稱率(lv)領(ling)60萬人(ren)馬圍(wei)攻洪都(今南(nan)(nan)昌),樓船高與城等,乘漲直(zhi)抵(di)城下,圍(wei)數百重。鄧愈防(fang)守撫州門(men),城墻破損(sun)了30余丈(zhang),鄧愈率(lv)軍(jun)且戰(zhan)且筑,協助朱文正(zheng)堅守85天。鄱陽湖(hu)之戰(zhan)后(hou)(hou),鄧愈又奉命先后(hou)(hou)平(ping)定江西南(nan)(nan)安、南(nan)(nan)雄、韶州、贛州諸郡,28歲的鄧愈被提升為江西行(xing)省(sheng)右丞(cheng)。
消滅陳友諒后(hou),鄧愈又(you)奉命(ming)先(xian)后(hou)平定江(jiang)西(xi)南安、南雄、韶州贛州諸郡。28歲的(de)鄧愈被提升(sheng)為(wei)江(jiang)西(xi)行省右丞,在常遇春攻克襄(xiang)陽(yang)之后(hou),鄧愈又(you)以(yi)湖廣行省平章(zhang)的(de)官職,鎮(zhen)守(shou)襄(xiang)陽(yang)等處。
至正二十四(si)年(1364年),朱元璋稱吳王,建(jian)百官司屬,封鄧(deng)愈為(wei)右(you)御史大夫。
洪武元年(nian)(1368年(nian)),朱元璋于(yu)南京(jing)稱帝(di),國(guo)號大明(ming),年(nian)號洪武。加封鄧(deng)愈(yu)為(wei)太子諭德。同年(nian),徐達、常(chang)遇春率領(ling)軍(jun)隊進(jin)攻山(shan)東,鄧(deng)愈(yu)作(zuo)為(wei)偏師進(jin)行配合,從湖(hu)北出(chu)發進(jin)攻河(he)南。平定中(zhong)原后,朱元璋命(ming)鄧(deng)愈(yu)為(wei)征戍將軍(jun)正總兵,平定江淮等(deng)地(di)(di)未歸附(fu)的州(zhou)(zhou)縣。不(bu)到兩年(nian),唐州(zhou)(zhou)、南陽(yang)、均(jun)州(zhou)(zhou)(湖(hu)北丹江口)、商州(zhou)(zhou)、房(fang)州(zhou)(zhou)(今(jin)湖(hu)北房(fang)縣)等(deng)地(di)(di)均(jun)歸附(fu)明(ming)朝(chao)。
洪武三年(nian)(1370年(nian)),朱元(yuan)璋又(you)任命鄧愈(yu)為征虜左副將(jiang)軍,協同(tong)徐達(da)遠(yuan)征甘肅。鄧愈(yu)率兵奮戰北元(yuan)殘(can)軍王保(bao)保(bao)部(bu),斬首2000級,俘獲(huo)王爺公爵以下(xia)百余人(ren),士兵8萬多人(ren),駱駝、馬匹、輜重不(bu)計其數。同(tong)年(nian)農歷八月,進克(ke)河州(zhou)(今(jin)(jin)甘肅臨夏)、烏斯藏(今(jin)(jin)西(xi)藏中、西(xi)部(bu))諸部(bu),招降吐蕃(今(jin)(jin)川、青、藏交界(jie)地(di)區),追擊北元(yuan)豫王至西(xi)黃河,在黑松林斬殺元(yuan)大將(jiang)阿撒(sa)禿,大軍深入(ru)甘肅西(xi)北數千里。因(yin)此,河州(zhou)以西(xi)皆(jie)屬明朝版圖。
同年十一月,鄧愈(yu)班師還京(jing),因功賜宅(zhai)第于南(nan)京(jing)洪(hong)武正(zheng)街,賜虹縣(xian)城南(nan)良田(tian)500頃,佃戶(hu)73家(jia)(jia),守墳戶(hu)150戶(hu),儀(yi)仗(zhang)戶(hu)19家(jia)(jia);官(guan)職授為開國(guo)(guo)輔(fu)運推誠宣(xuan)力武臣、特(te)進(jin)榮祿(lu)大夫、右(you)柱國(guo)(guo),爵位封為衛國(guo)(guo)公,參與(yu)軍國(guo)(guo)大事。每年的(de)(de)俸祿(lu)三千石,并授與(yu)子(zi)孫世(shi)襲的(de)(de)憑證。
洪(hong)武四年(1371年),鄧(deng)愈在明攻滅夏(xia)蜀之戰中(zhong),坐鎮襄陽(今屬(shu)湖北),籌措運輸(shu)軍(jun)隊(dui)中(zhong)人吃的(de)糧食(shi)和(he)馬(ma)吃的(de)草料,供應從征各(ge)部(bu)。
洪武十年(1377年),吐蕃殘(can)部(bu)搶劫烏(wu)斯藏貢使(shi)。同年農歷四月(yue),鄧(deng)愈(yu)任征西將(jiang)軍,和副將(jiang)軍沐(mu)(mu)英前去征討吐蕃反抗勢力。鄧(deng)愈(yu)、沐(mu)(mu)英領兵至甘(gan)肅、青(qing)藏,分(fen)三路前進(jin),進(jin)攻川(chuan)藏,深(shen)入吐蕃腹地,追殺(sha)敵人至昆侖山(shan),俘(fu)虜斬首萬人,獲馬、牛、羊(yang)20余萬匹,招降諸國,開辟疆土數千里。朱(zhu)元璋見到捷報后,降旨嘉獎鄧(deng)愈(yu),賜紅蟒(mang)暖袍(pao)一件,玉帶一圍。
鄧愈班師(shi)回(hui)(hui)朝,在回(hui)(hui)師(shi)途中生病。洪武十(shi)(shi)年(nian)(nian)(1377年(nian)(nian))十(shi)(shi)一(yi)月(yue)初(chu)九日,明軍(jun)到達壽春的時(shi)候(hou),鄧愈因病去世。
朱元璋(zhang)聞訊大哭,停止上朝三天,親迎靈柩祭奠(dian),并(bing)追封鄧愈為(wei)寧(ning)河(he)王,謚號武順,肖像掛在太(tai)廟中享祭。朱元璋(zhang)還(huan)親自選擇墓地(di),將鄧愈安葬在南京雨花臺,墓前(qian)置六對石翁(weng)仲(zhong)石馬,山(shan)上遍(bian)地(di)松柏,禁止砍柴打獵(lie)。并(bing)命(ming)人將鄧愈的功績寫入《洪(hong)武功臣錄》。
《明史》:愈為人簡重慎密,不憚(dan)危苦,將軍嚴,善撫降附。明興(xing)諸(zhu)將,以六(liu)王為稱首。非(fei)獨功(gong)茂,亦由(you)其(qi)忠(zhong)誠有以契主知焉。寧河(he)、黔寧皆以英年(nian)膺腹(fu)心之寄。汗(han)馬宣勞,純(chun)勤不二(er),旂常炳耀,洵無愧矣。寧河(he)盡瘁(cui)馳(chi)驅,功(gong)高齡(ling)促(cu),后(hou)嗣亦少所表見。
朱元(yuan)璋:“友(you)德隨我(wo)二十二年,東征西討,嘗盡辛苦,鎮(zhen)守八州,有功(gong)無(wu)過。天生元(yuan)輔兮輔我(wo)定(ding)乎九州,溯其功(gong)勛德業兮實無(wu)人以可侔,垂(chui)凜(lin)凜(lin)于(yu)尺幅兮直與河岳而(er)長(chang)流。”
輩(bei)分(fen) 關系 姓名 簡介
家(jia)世 曾祖父 鄧大父 贈資善大夫、中書(shu)右丞,追封臨淮伯。
曾祖母 孟氏 追封(feng)臨淮(huai)伯夫人(ren)。
祖父 鄧大公(gong) 贈榮祿大夫、中書平章(zhang)政事(shi)、柱國,追(zhui)封南陽侯。
祖(zu)母 戚(qi)氏 追封南陽侯(hou)夫人(ren)。
父親 鄧順興 元末起(qi)兵,在與元軍作戰中(zhong)陣亡。贈特進榮祿大(da)夫、大(da)都督府(fu)右都督、右柱國(guo),追封衛國(guo)公。
母親 張氏(shi) 追封衛國夫人(ren)。
同輩 兄長 鄧友(you)隆(long) 接掌父親軍隊(dui),不久后病(bing)逝(shi)。
弟弟 鄧哻 官至羽(yu)林衛指揮僉事。
—— 正室 曹(cao)氏 封(feng)衛國(guo)夫人。
側室 王氏 生(sheng)平不(bu)詳(xiang)。
徐氏 生平不(bu)詳。
子(zi)輩 長子(zi) 鄧鎮 庶子(zi),明太祖時改襲(xi)申國(guo)公。后因妻子(zi)是李(li)善長外(wai)孫女,受到(dao)牽(qian)連,被殺。
次子 鄧銘 庶子,官(guan)至錦衣衛指揮僉(qian)事,征蠻時死于軍(jun)中。
三子 鄧鐸 庶子,生平不詳。
四子 鄧銓 庶子,生平不詳(xiang)。
幼子 太(tai)平奴 庶子,生(sheng)平不詳。
長(chang)女 鄧氏 嫡女,為秦王朱樉側妃。
次女 鄧氏 嫁(jia)河南護衛指(zhi)揮周巗。
孫(sun)輩 孫(sun)子(zi) 鄧源 鄧銘之子(zi),出繼鄧鎮。
后(hou)代 玄孫 鄧炳 明孝宗時授南(nan)京(jing)錦衣衛指揮使。
五世(shi)孫 鄧繼坤 明世(shi)宗時續封定遠侯(hou)。
稱鄧(deng)愈有五子(zi)、五女、一(yi)孫、一(yi)孫女,今僅知五子(zi)、二女、一(yi)孫姓名事跡可查。
鄧愈因開國之(zhi)功(gong)受(shou)封(feng)衛國公,子(zi)孫世代承襲,至其(qi)子(zi)鄧鎮時受(shou)到李善長牽(qian)連,奪爵被殺(sha)。明世宗(zong)時鄧愈五(wu)世孫鄧繼坤以功(gong)臣后續封(feng)定遠侯,仍獲誥券。
衛國公歷一世一代;申國公歷一世一代;定遠侯共歷五世五代,至明亡而絕(jue)。
第一代:鄧愈,洪(hong)武三年(nian)(1370年(nian))封衛國公,子(zi)孫世襲。洪(hong)武十年(nian)(1377年(nian))去世,追贈寧(ning)河王,謚號“武順”。
第二代:鄧(deng)(deng)鎮(zhen),鄧(deng)(deng)愈之子,洪(hong)武十(shi)三年(nian)(1380年(nian))襲申(shen)國公。洪(hong)武二十(shi)三年(nian)(1390年(nian))牽連(lian)被殺。
第一(yi)代:鄧繼坤(kun),嘉靖十一(yi)年(nian)(1532年(nian))續封(feng)定遠侯,予世券。嘉靖三十五年(nian)(1556年(nian))去(qu)世。
第(di)二代:鄧祖錫,鄧繼坤之子,嘉靖三(san)十六年(nian)(nian)(1557年(nian)(nian))襲爵。嘉靖三(san)十八年(nian)(nian)(1559年(nian)(nian))去世。
第三(san)代:鄧世棟,鄧祖錫(xi)之(zhi)孫,隆慶六年(1572年)襲爵。萬(wan)歷十(shi)六年(1588年)去(qu)世。
第四代:鄧紹煜(yu)(一作遠(yuan)煜(yu)),鄧世(shi)棟(dong)之子(zi),萬歷二十五年(1597年)十二月襲(xi)爵。天(tian)啟七年(1627年)去世(shi)。
第五代:鄧文明,鄧紹煜之子,崇禎元(yuan)年(1628年)襲爵。崇禎十七年(1644年)被(bei)殺。
《明(ming)史·卷一百二(er)十六·列傳第十四》
《明通鑒》
《續藏書》
《明史記事(shi)本末》
《明文衡·卷七十(shi)四》
鄧(deng)愈(yu)墓,位于(yu)江(jiang)(jiang)蘇南京雨花(hua)臺區中(zhong)華門(men)外雨花(hua)南路。建于(yu)1377年(nian)(明洪武(wu)十年(nian)),于(yu)1982年(nian)被列為江(jiang)(jiang)蘇省文物保護(hu)單位。
鄧(deng)(deng)府山,位(wei)于(yu)城南雨(yu)花臺(tai)和菊花臺(tai)之間(jian),是由(you)朱元璋親自(zi)選(xuan)定賜(si)予鄧(deng)(deng)愈的(de)。穿過鄧(deng)(deng)府山腳下的(de)石牌(pai)坊拾(shi)級而上,山腰間(jian)矗立著一座高2.82米的(de)神(shen)道碑。