周(zhou)(zhou)(zhou)亞(ya)夫是西漢(han)開國功臣絳(jiang)侯(hou)周(zhou)(zhou)(zhou)勃之子。漢(han)文帝后二年(nian)(nian),襲父爵為(wei)(wei)絳(jiang)侯(hou)。開始(shi),周(zhou)(zhou)(zhou)亞(ya)夫做河內(nei)(并非今越南河內(nei))郡守,當時有個老(lao)婦(fu)人許負(fu),以(yi)善(shan)于(yu)看面相(xiang)著名。有次,周(zhou)(zhou)(zhou)亞(ya)夫請她到(dao)自己(ji)的官府中,為(wei)(wei)自己(ji)看相(xiang)。許負(fu)對他說(shuo):“您(nin)的命(ming)相(xiang)比較尊貴,三年(nian)(nian)之后可以(yi)封侯(hou),再(zai)過(guo)八年(nian)(nian),就可以(yi)做丞相(xiang)了,地位顯貴了。但您(nin)再(zai)過(guo)九年(nian)(nian),就會因(yin)饑餓而死(si)的。”
周亞夫聽了根本不(bu)信,他說(shuo)(shuo):“我肯定不(bu)會(hui)(hui)被封侯的(de),因為我的(de)哥(ge)哥(ge)已(yi)經繼承(cheng)了父親的(de)侯爵,即(ji)使他死(si)了也會(hui)(hui)讓侄(zhi)子(zi)繼承(cheng),排(pai)不(bu)到我。說(shuo)(shuo)我餓死(si)也不(bu)可能,因為既然(ran)我尊(zun)貴(gui)了,又怎么(me)會(hui)(hui)餓死(si)呢?”
許負說她(ta)只(zhi)是根(gen)據面相得出的結論,她(ta)還(huan)指著周亞(ya)(ya)夫的嘴角說:“您的嘴邊緣有條(tiao)豎(shu)直(zhi)的紋到(dao)了嘴角,這是種餓(e)死的面相。”周亞(ya)(ya)夫聽了,驚訝不已。
事情(qing)也有湊巧的(de)(de)時候,過了(le)三年,周(zhou)(zhou)亞夫(fu)(fu)的(de)(de)哥哥周(zhou)(zhou)勝(sheng)之因殺人罪被剝奪了(le)侯(hou)爵之位。文(wen)帝念(nian)周(zhou)(zhou)勃(bo)對(dui)漢朝建國立下(xia)戰功(gong),所(suo)以(yi)不愿意就此剝奪了(le)周(zhou)(zhou)家(jia)的(de)(de)爵位,于(yu)是下(xia)令推(tui)選周(zhou)(zhou)勃(bo)兒子中最好的(de)(de)來繼(ji)承爵位。大家(jia)一致推(tui)舉了(le)周(zhou)(zhou)亞夫(fu)(fu),所(suo)以(yi)周(zhou)(zhou)亞夫(fu)(fu)就繼(ji)承了(le)父親(qin)的(de)(de)爵位。
公元前158年(漢文(wen)帝二(er)(er)十二(er)(er)年),匈奴進犯北部邊境,文(wen)帝急忙調(diao)邊將鎮守(shou)防御。為了警衛京師,文(wen)帝派三路軍(jun)隊到(dao)長安附近抵(di)御守(shou)衛。宗正劉禮駐守(shou)在(zai)灞上,祝茲侯徐厲駐守(shou)在(zai)棘門(men),河(he)內太守(shou)周亞夫則守(shou)衛細柳。
文(wen)帝(di)為鼓舞士氣,親(qin)自到(dao)(dao)三路軍(jun)(jun)隊里去犒勞(lao)慰問。他先到(dao)(dao)灞(ba)上(shang),再(zai)到(dao)(dao)棘(ji)門(men)(men),這兩處都(dou)不用通(tong)報,見到(dao)(dao)皇帝(di)的(de)車馬來了,軍(jun)(jun)營都(dou)主動放行。而且兩地(di)的(de)主將直到(dao)(dao)文(wen)帝(di)到(dao)(dao)了才知道消息,迎接時慌慌張(zhang)(zhang)張(zhang)(zhang)。送文(wen)帝(di)走時也是(shi)親(qin)率全軍(jun)(jun)送到(dao)(dao)營寨(zhai)門(men)(men)口。
文(wen)(wen)帝(di)(di)到(dao)了周(zhou)(zhou)亞(ya)夫(fu)的營(ying)寨(zhai),和(he)先去(qu)的兩處截然不同。前(qian)邊開(kai)(kai)道的被攔在營(ying)寨(zhai)之外,在告知皇帝(di)(di)要來慰(wei)問后,軍(jun)門的守衛都尉(wei)卻(que)說(shuo):“將軍(jun)有令,軍(jun)中只聽將軍(jun)命令,不聽皇帝(di)(di)詔令。”等文(wen)(wen)帝(di)(di)到(dao)了,派使者拿自己的符節進去(qu)通報,周(zhou)(zhou)亞(ya)夫(fu)才(cai)命令打開(kai)(kai)寨(zhai)門迎(ying)接(jie)。守營(ying)的士兵還嚴肅地告訴文(wen)(wen)帝(di)(di)的隨從:“將軍(jun)有令:軍(jun)營(ying)之中不許(xu)車(che)馬急(ji)馳。”車(che)夫(fu)只好控(kong)制著(zhu)韁(jiang)繩,不讓馬走得(de)太快。到(dao)了軍(jun)中大帳前(qian),周(zhou)(zhou)亞(ya)夫(fu)一身戎裝(zhuang),出來迎(ying)接(jie),手持兵器向(xiang)文(wen)(wen)帝(di)(di)行拱手禮(li):“介胄之士不拜(bai),請(qing)陛下允許(xu)臣(chen)下以軍(jun)中之禮(li)拜(bai)見。”文(wen)(wen)帝(di)(di)聽了,非常感動,欠身扶著(zhu)車(che)前(qian)的橫木向(xiang)將士們行軍(jun)禮(li)。
勞軍完畢,出(chu)了營門,文(wen)(wen)帝感慨(kai)地對驚訝的群臣說:“這(zhe)才是真將軍啊!那些霸上(shang)和棘門的軍隊,簡直(zhi)是兒(er)戲一(yi)般。如果敵人(ren)來(lai)偷(tou)襲,恐怕他們的將軍也要被(bei)俘虜了。可(ke)周亞夫(fu)怎么可(ke)能有(you)機會(hui)被(bei)敵人(ren)偷(tou)襲呢?”好長時間里,文(wen)(wen)帝對周亞夫(fu)都贊嘆不(bu)已。
一個月后,匈(xiong)奴兵(bing)退去(qu)。文帝命(ming)三(san)路軍隊撤兵(bing),然后升(sheng)周亞夫為中尉(wei),掌管京(jing)城的兵(bing)權,負責京(jing)師的警衛。
后(hou)來,文帝病重彌留之際,囑(zhu)咐太子(zi)劉(liu)啟也就(jiu)是后(hou)來的景帝說:“以(yi)后(hou)關鍵時刻可以(yi)用周(zhou)亞夫,他是可以(yi)放心(xin)使用的將軍(jun)。”文帝去世后(hou),景帝讓周(zhou)亞夫做了車騎將軍(jun)。
公元(yuan)前(qian)154年(nian)(漢景帝(di)三年(nian)),吳王劉(liu)濞聯合楚王劉(liu)戊、膠西王劉(liu)卬等七國(guo)發動叛(pan)(pan)亂,打出“誅晁錯、清君(jun)側”的(de)旗號。景帝(di)于是(shi)升周(zhou)亞(ya)(ya)夫為太(tai)尉,領兵(bing)平叛(pan)(pan)。這(zhe)時(shi)的(de)叛(pan)(pan)亂軍(jun)(jun)正在(zai)猛攻梁國(guo),但(dan)周(zhou)亞(ya)(ya)夫并不想直接救援,他向景帝(di)提出了自己的(de)戰(zhan)略計劃:“楚軍(jun)(jun)素來剽(piao)悍,戰(zhan)斗力很強(qiang),如(ru)果正面決戰(zhan),難(nan)以取勝。我打算先暫時(shi)放棄梁國(guo),從背后斷其糧道,然后伺機再擊潰叛(pan)(pan)軍(jun)(jun)。”景帝(di)同(tong)意(yi)了周(zhou)亞(ya)(ya)夫的(de)計劃。
于(yu)是(shi)周(zhou)亞(ya)夫(fu)繞道(dao)進(jin)軍。到(dao)了(le)灞上時,遇(yu)到(dao)一位名叫趙涉的(de)士(shi)人,趙涉建(jian)議周(zhou)亞(ya)夫(fu)再往右繞道(dao)進(jin)軍,以免半(ban)路受到(dao)叛軍的(de)襲擊。周(zhou)亞(ya)夫(fu)聽從(cong)了(le)趙涉的(de)建(jian)議,走藍田、出武關,迅速到(dao)達了(le)雒(luo)陽,搜索(suo)之后果然抓(zhua)獲了(le)伏(fu)兵。
此時(shi)的(de)梁(liang)國被叛軍(jun)(jun)輪番(fan)急攻,梁(liang)王向周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)求援。周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)卻(que)派軍(jun)(jun)隊向東(dong)到達昌(chang)邑城(在(zai)今山東(dong)巨野(ye)西(xi)南),堅守不(bu)出(chu)。梁(liang)王再次派人求援,周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)還(huan)是不(bu)發救(jiu)兵。最后梁(liang)王寫(xie)信給景帝,景帝又下(xia)詔(zhao)要周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)進兵增援,周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)還(huan)是不(bu)為所動。但他(ta)卻(que)暗中(zhong)派軍(jun)(jun)截斷(duan)了叛軍(jun)(jun)的(de)糧(liang)道,還(huan)派兵劫去叛軍(jun)(jun)的(de)糧(liang)食。叛軍(jun)(jun)只好先來攻打周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu),但幾(ji)次挑戰,周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)都不(bu)出(chu)戰。時(shi)間(jian)一長(chang),周(zhou)(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)軍(jun)(jun)中(zhong)都有些(xie)軍(jun)(jun)心(xin)不(bu)穩了。
一(yi)天(tian)(tian)晚上,營中突然發生混(hun)亂,嘈雜(za)聲連周(zhou)亞夫的大(da)帳里都(dou)能(neng)聽見(jian),但周(zhou)亞夫始終躺在床上不動。會兒(er),混(hun)亂自然就平息了(le)。幾天(tian)(tian)后,叛(pan)軍大(da)舉進攻軍營的東南,聲勢浩大(da),但周(zhou)亞夫卻讓部(bu)下到西北(bei)去防御。
叛軍因為缺糧,最(zui)后只好退卻(que)(que),周(zhou)亞夫(fu)(fu)趁機(ji)派精兵(bing)(bing)追擊(ji),取得(de)勝利。叛軍首領劉濞(bi)的人頭(tou)也被越國(guo)人割(ge)下(xia)送(song)來。這次(ci)叛亂經三個月就很快平定(ding)了,戰爭結束后,大家這才紛紛稱贊周(zhou)亞夫(fu)(fu)的用兵(bing)(bing)之道。但梁(liang)王卻(que)(que)因為周(zhou)亞夫(fu)(fu)沒有及時(shi)救援,和他結下(xia)了仇。七王之亂的平定(ding),維護了西漢王朝(chao)的統(tong)一(yi),加強了中央集權(quan)。
在公元前152年(nian)(漢(han)景(jing)帝五年(nian)),丞相陶(tao)青有(you)病(bing)退職(zhi),景(jing)帝任命周(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)為丞相。開(kai)始(shi)景(jing)帝對他非常器重,有(you)一次,漢(han)景(jing)帝要(yao)廢掉劉榮(rong)(rong),劉榮(rong)(rong)是栗(li)姬(ji)所生,所以叫(jiao)栗(li)太子。但周(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)卻(que)反對,結果導(dao)致景(jing)帝對他開(kai)始(shi)疏遠。還有(you)和他有(you)仇的(de)梁(liang)王,每(mei)次到京城來,都在太后面前說周(zhou)亞(ya)(ya)夫(fu)的(de)壞話,對他也很不利。
后(hou)(hou)來,有兩件(jian)事(shi)導(dao)致了(le)(le)(le)周亞(ya)夫的(de)悲(bei)劇。一(yi)(yi)件(jian)是皇后(hou)(hou)的(de)兄長封(feng)(feng)侯(hou)(hou),一(yi)(yi)件(jian)是匈(xiong)奴將軍封(feng)(feng)侯(hou)(hou)的(de)事(shi)。竇太(tai)后(hou)(hou)想讓景帝封(feng)(feng)皇后(hou)(hou)的(de)哥(ge)哥(ge)王信為侯(hou)(hou),但景帝不(bu)(bu)(bu)愿(yuan)意,說(shuo)竇太(tai)后(hou)(hou)的(de)侄子在(zai)父親文帝在(zai)世(shi)的(de)時(shi)候也沒有封(feng)(feng)侯(hou)(hou)。竇太(tai)后(hou)(hou)說(shuo)她(ta)的(de)哥(ge)哥(ge)在(zai)世(shi)時(shi)沒有封(feng)(feng)侯(hou)(hou),雖然侄子后(hou)(hou)來封(feng)(feng)了(le)(le)(le)侯(hou)(hou),但總覺得對不(bu)(bu)(bu)起(qi)哥(ge)哥(ge),所以勸景帝封(feng)(feng)王信為侯(hou)(hou),景帝只好推脫說(shuo)要和大(da)臣商量(liang)。在(zai)景帝和周亞(ya)夫商量(liang)時(shi),周亞(ya)夫說(shuo)劉(liu)邦說(shuo)過(guo),不(bu)(bu)(bu)姓劉(liu)的(de)不(bu)(bu)(bu)能封(feng)(feng)王,沒有功(gong)勞的(de)不(bu)(bu)(bu)能封(feng)(feng)侯(hou)(hou),如果封(feng)(feng)王信為侯(hou)(hou),就是違背了(le)(le)(le)先祖(zu)的(de)誓約。景帝聽了(le)(le)(le)無話(hua)可說(shuo)。
在(zai)后來匈奴(nu)將軍(jun)唯許盧等五(wu)人(ren)歸(gui)順漢(han)朝(chao),景帝非常(chang)高(gao)興,想封(feng)他(ta)們為侯(hou)(hou),以鼓(gu)勵其它(ta)匈奴(nu)人(ren)也(ye)歸(gui)順漢(han)朝(chao),但(dan)周亞夫又反(fan)對說:“如(ru)果把這些背(bei)叛國家的(de)人(ren)封(feng)侯(hou)(hou),那以后我們如(ru)何處罰那些不守節(jie)的(de)大臣呢?”景帝聽了(le)很不高(gao)興:“丞相的(de)話迂腐不可(ke)用(yong)!”然后將那五(wu)人(ren)都封(feng)了(le)侯(hou)(hou)。周亞夫失落(luo)地托病辭職(zhi)。景帝批準了(le)他(ta)的(de)要(yao)求。
此后,景帝(di)(di)又把(ba)他(ta)(ta)召進宮(gong)中設宴招(zhao)待,想試探(tan)他(ta)(ta)脾氣是不(bu)是改(gai)了(le),所以(yi)他(ta)(ta)的面前不(bu)給放筷子。周亞夫(fu)(fu)不(bu)高興(xing)地向管事的要筷子,景帝(di)(di)笑著對(dui)他(ta)(ta)說(shuo):“莫(mo)非這(zhe)還不(bu)能讓你高興(xing)嗎(ma)?”周亞夫(fu)(fu)羞(xiu)憤(fen)不(bu)已,不(bu)樂意地向景帝(di)(di)跪下謝罪。景帝(di)(di)剛說(shuo)了(le)個“起(qi)”,他(ta)(ta)就(jiu)馬(ma)上站了(le)起(qi)來(lai),不(bu)等(deng)景帝(di)(di)再說(shuo)話,就(jiu)自己走了(le)。景帝(di)(di)嘆(tan)息著說(shuo):“這(zhe)種(zhong)人怎么能輔佐少主呢?”
周(zhou)亞夫兒(er)子(zi)周(zhou)陽見(jian)他年老了,就偷偷買了五百(bai)甲盾,準(zhun)備在他去世(shi)時發(fa)(fa)喪時用(yong)(yong),這甲盾是國家禁(jin)止個(ge)人買賣(mai)的。周(zhou)亞夫的兒(er)子(zi)給傭(yong)工(gong)期限少(shao),還不想早點(dian)給錢,結果,心有(you)怨氣的傭(yong)工(gong)就告發(fa)(fa)他私自買國家禁(jin)止的用(yong)(yong)品,要謀反。景(jing)帝派人追查(cha)此事。
負(fu)(fu)責調查的(de)人叫來周亞夫(fu),詢問(wen)(wen)原因(yin)。周亞夫(fu)不知(zhi)(zhi)道兒子做了什么(me),對問(wen)(wen)的(de)問(wen)(wen)題(ti)不知(zhi)(zhi)如何回答,負(fu)(fu)責的(de)人以為(wei)他在(zai)賭氣,便向景(jing)帝報告了。景(jing)帝很(hen)生氣,將周亞夫(fu)交給最高(gao)司法官廷(ting)尉審理。
廷(ting)尉問周亞夫:“君侯為什么要謀(mou)反啊?”
周亞夫(fu)答道(dao):“兒子(zi)買的都是喪葬(zang)品(pin),怎么(me)說(shuo)是謀反呢?”
廷尉諷(feng)刺(ci)道:“你就是(shi)不(bu)在(zai)地上謀反,恐(kong)怕(pa)也要(yao)到(dao)地下謀反吧!”
周(zhou)亞夫受(shou)此屈辱,無法忍受(shou),開始(shi)差(cha)官召他入朝時(shi)就要(yao)自殺(sha),被夫人阻攔,這次又受(shou)羞辱,更是難以忍受(shou),于是閉(bi)食抗議,五天后,吐血身亡。
周(zhou)亞夫在軍事上有(you)(you)三(san)大(da)貢獻,一是(shi)改變了以車騎為(wei)主的(de)戰術,提出(chu),短(duan)兵(bing)、利刃(ren)、鮮護(hu)的(de)方略,使之(zhi)更(geng)利于迎(ying)戰匈(xiong)奴騎兵(bing)。二是(shi),聲東擊(ji)西(xi)(xi),布疑兵(bing)于山西(xi)(xi)、河(he)北,主力卻出(chu)寧夏、甘肅,使匈(xiong)奴首尾不(bu)(bu)能相顧(gu),一戰將其擊(ji)潰。為(wei)后來漢武帝徹底掃除(chu)侵(qin)邊的(de)匈(xiong)奴,奠定了基礎。三(san)是(shi),以少勝(sheng)多平定七(qi)王之(zhi)亂。當時(shi)七(qi)國(guo)(guo)之(zhi)軍有(you)(you)五十萬,漢朝廷(ting)僅有(you)(you)軍十萬,周(zhou)亞夫力排(pai)眾議(yi),派三(san)千奇(qi)兵(bing)襲敵糧道,盡奪(duo)其糧草(cao)。七(qi)國(guo)(guo)不(bu)(bu)戰自敗,聯軍回封地的(de)能力也沒(mei)有(you)(you)了。七(qi)國(guo)(guo)之(zhi)亂遂平。
縱觀(guan)周亞夫的(de)一生,干了(le)兩件輝煌的(de)大事:一是駐軍細(xi)柳,嚴(yan)于治軍,為(wei)保衛國都長安免遭匈奴鐵騎的(de)踐(jian)踏而做(zuo)出了(le)貢獻。二是指揮平定七國之亂,粉碎(sui)了(le)諸侯(hou)王企圖分(fen)裂和割據(ju)的(de)陰(yin)謀,維護了(le)統(tong)一安定的(de)政治局面。周亞夫為(wei)鞏固西漢王朝的(de)統(tong)治立下了(le)汗(han)馬功勞。
司(si)馬遷:“亞夫(fu)之用(yong)兵,持威重,執堅刃,穰苴曷有(you)加焉!足己而(er)不(bu)學,守節不(bu)遜,終(zhong)以(yi)窮困。悲夫(fu)!”
許負(fu):“君(jun)後三歲而侯(hou)。侯(hou)八歲為將相,持國秉,貴(gui)重矣,於人(ren)臣無兩(liang)。”
劉恒:“嗟乎(hu),此真將(jiang)軍矣(yi)!曩者霸上、棘門(men)軍,若兒戲(xi)耳,其將(jiang)固可(ke)(ke)襲而虜也。至於亞(ya)夫(fu),可(ke)(ke)得而犯邪!”“即有緩急,周(zhou)亞(ya)夫(fu)真可(ke)(ke)任將(jiang)兵。”
陳琳:“及吳王濞驕恣屈強,猖猾(hua)始亂,自以(yi)兵(bing)強國富,勢陵京城。太尉帥師,甫下滎陽,則七國之(zhi)(zhi)軍(jun),瓦解冰冸,濞之(zhi)(zhi)罵言未絕(jue)于(yu)口,而丹徒(tu)之(zhi)(zhi)刃以(yi)陷其(qi)胸。”
蘇轍(che):“周亞夫為(wei)大(da)將(jiang),折吳、楚之(zhi)銳鋒(feng),不(bu)數月而平(ping)大(da)難,及其為(wei)相,守正不(bu)阿。”
歐(ou)陽澈:“使(shi)富國強兵,內無(wu)動揺,民(min)安(an)如故,有(you)如大夫種之(zhi)能(neng);轉輸(shu)供(gong)饋(kui),外(wai)無(wu)勞民(min)擾攘之(zhi)役(yi),有(you)如范蠡之(zhi)知;臨機果斷,折沖(chong)千里(li),有(you)如周瑜之(zhi)勇(yong);度長慮逺,收(shou)功(gong)于(yu)必成(cheng),有(you)如趙充國之(zhi)守。嚴細柳之(zhi)軍,有(you)如周亞夫者;奔項(xiang)羽之(zhi)營,有(you)如樊(fan)噲者;孜(zi)孜(zi)奉國,知無(wu)不為,有(you)如房玄齡者;兼資(zi)文武,出將入相(xiang),有(you)如李靖者,則雖愚(yu)夫愚(yu)婦(fu)亦(yi)知其可以(yi)必勝矣。”
錢時:“文帝(di)之遺其后嗣者,相則(ze)有(you)(you)申屠嘉,將(jiang)則(ze)有(you)(you)周亞夫。兩人剛(gang)方不(bu)撓有(you)(you)氣節,使之輔少主必有(you)(you)可觀,而皆以憤悶嘔血死,甚可為景帝(di)惜也。”
《十七史百將(jiang)傳》:“孫子曰(yue):‘將(jiang)能而(er)(er)君不(bu)御(yu)者勝。’亞(ya)夫(fu)嚴約,而(er)(er)天子按縉(jin)徐行。又曰(yue):‘守而(er)(er)必(bi)固者,守其所不(bu)攻(gong)。’吳(wu)攻(gong)東南,而(er)(er)亞(ya)夫(fu)使備西北是也。”
徐鈞:“削平吳楚大功成,一旦生疑觸怒霆。自是(shi)君王多(duo)任刻,非關許負(fu)相書靈。”
陳(chen)普:“西來(lai)三十(shi)六將(jiang)軍。業(ye)業(ye)孤城勢欲焚(fen)。細柳不(bu)逢(feng)豪杰主(zhu),當時已(yi)驗口(kou)從文。”
陳元靚:“條侯建封(feng),象賢嗣德(de)。天假(jia)雄(xiong)材,世資武力。甲胄戒嚴,旌旗変色。將軍傳(chuan)令,天子憑軾。功冠東西,敵備西北。七國(guo)連衡,一戰(zhan)齊克。 太尉董(dong)戍,丞相率職(zhi)。名紀緹緗,功在社稷(ji)。”
王世貞:“漢將能(neng)持重決勝,無如(ru)條侯周亞夫;其為相,侃(kan)侃(kan)識大體,賢于申屠嘉遠矣,父勃亦不如(ru)也。”
黃道周:“亞夫治兵,既嚴且銳(rui)。軍(jun)中不馳,天子(zi)按轡。霸上棘(ji)門(men),有如兒戲。昊(hao)楚反時,剽(piao)輕難(nan)(nan)制。堅(jian)壁守之,以挫其(qi)氣。委(wei)粱絕蛭(zhi),西(xi)北謹(jin)備。挑戰不出,驚擾高憩(qi)。昊(hao)師饑奔,方乘(cheng)其(qi)弊(bi)。既斬(zhan)昊(hao)頭(tou),太尉(wei)謀是(shi)。功高難(nan)(nan)居,嘔血而斃。”
曾國藩:“周亞夫剛正之(zhi)氣,已(yi)(yi)開后世(shi)言氣節者之(zhi)風。觀其(qi)細柳勞軍,天子改容,已(yi)(yi)凜(lin)然不(bu)可(ke)犯。厥后將兵(bing),不(bu)救梁王之(zhi)急,不(bu)肯候工(gong)信,不(bu)肯王匈奴六人,皆秉剛氣而持正論,無(wu)所瞻顧,無(wu)所屈撓。”