公(gong)元(yuan)前(qian)333年8月底,亞(ya)力山(shan)大(da)(da)征(zheng)服小(xiao)亞(ya)細亞(ya)腹地(di)以(yi)后,立刻南下進軍(jun)波(bo)斯(si)帝國在小(xiao)亞(ya)細亞(ya)最后的據點(dian)西里(li)西亞(ya)(Cilicia)。波(bo)斯(si)西里(li)西亞(ya)總督(du)阿薩姆(Arsames)繼續誘敵深入,棄守金(jin)牛山(shan)脈上(shang)的險要山(shan)口,使(shi)得馬其頓大(da)(da)軍(jun)輕(qing)易進占(zhan)首府塔蘇斯(si)(Tarsus)。與此同時,波(bo)斯(si)王大(da)(da)流士(shi)親率(lv)十萬大(da)(da)軍(jun)從(cong)巴比倫(lun)出發(fa),于9月初到達阿曼山(shan)脈東側的索克(ke)依(Sochoi)嚴陣以(yi)待,打算(suan)利用這(zhe)里(li)的平(ping)原地(di)形同亞(ya)力山(shan)大(da)(da)決(jue)戰。
波(bo)斯行省西(xi)(xi)里(li)(li)西(xi)(xi)亞(ya)(ya)位于(yu)安納托利(li)亞(ya)(ya)半島(dao)東南角(jiao),是(shi)(shi)小(xiao)亞(ya)(ya)細亞(ya)(ya)進入兩河(he)平原(yuan)的(de)門戶(hu),這里(li)(li)有金(jin)牛山(shan)(shan)脈(mo)(Taurus Mountains)環繞西(xi)(xi)、北兩面(mian),東面(mian)是(shi)(shi)南北走向的(de)阿(a)曼山(shan)(shan)脈(mo)(Amanus Ranges),山(shan)(shan)脈(mo)以(yi)東就是(shi)(shi)廣袤的(de)兩河(he)平原(yuan)。阿(a)曼山(shan)(shan)脈(mo)阻斷了東西(xi)(xi)方向的(de)交(jiao)通,只(zhi)有兩個(ge)山(shan)(shan)口(kou)能夠通行,一個(ge)是(shi)(shi)阿(a)曼山(shan)(shan)口(kou)(Amanic Gate),位于(yu)山(shan)(shan)脈(mo)北部(bu)的(de)伊蘇斯河(he)谷(Issus Valley)附(fu)近(jin),另一個(ge)是(shi)(shi)敘(xu)(xu)利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)口(kou)(Syrian Gate),在(zai)阿(a)曼山(shan)(shan)口(kou)南面(mian)約100公里(li)(li)處。亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)大到達西(xi)(xi)里(li)(li)西(xi)(xi)亞(ya)(ya)以(yi)后感染風寒臥床不起(qi),修(xiu)養了一個(ge)多(duo)月(yue)才復元。他派帕馬(ma)尼(ni)奧率部(bu)南進,控制敘(xu)(xu)利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)口(kou),并打探波(bo)斯軍(jun)隊的(de)動(dong)向。帕馬(ma)尼(ni)奧軍(jun)團在(zai)敘(xu)(xu)利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)口(kou)西(xi)(xi)側扎營(ying),派出探馬(ma)越過敘(xu)(xu)利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)口(kou)向東偵查,很快發(fa)現(xian)駐扎在(zai)索克依的(de)波(bo)斯大軍(jun)。
馬(ma)其頓(dun)軍隊繼續(xu)在沿(yan)海(hai)地區行(xing)軍。亞歷山(shan)大寧愿讓自己的士兵在群山(shan)與大海(hai)之間的狹窄小道(dao)上緩慢前行(xing),也不能讓占數量優勢的敵(di)軍,獲得一(yi)個空間足夠巨大的戰場。
亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)一向(xiang)有料敵之先的能力(li)(li),他接到(dao)(dao)帕馬尼奧的探報,斷(duan)定大(da)(da)(da)(da)流(liu)士將(jiang)從(cong)南(nan)邊的敘(xu)利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口(kou)(kou)通(tong)過。10月(yue)底,亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)將(jiang)傷(shang)病員留在依(yi)蘇斯(si)的營地里,率領大(da)(da)(da)(da)部隊(dui)向(xiang)南(nan)行軍60公里來到(dao)(dao)敘(xu)利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口(kou)(kou),準備(bei)在這里利(li)用地形阻擊大(da)(da)(da)(da)流(liu)士的大(da)(da)(da)(da)軍。正當亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)向(xiang)敘(xu)利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口(kou)(kou)進軍時,大(da)(da)(da)(da)流(liu)士卻從(cong)索(suo)克(ke)依(yi)揮師北上,從(cong)阿曼山(shan)(shan)口(kou)(kou)順利(li)通(tong)過,占領了亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)留在伊(yi)(yi)蘇斯(si)的大(da)(da)(da)(da)營,俘虜了所有的傷(shang)兵員和物(wu)資,截(jie)斷(duan)了亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)的后路。大(da)(da)(da)(da)流(liu)士將(jiang)馬其頓的傷(shang)病員全(quan)部剁去(qu)雙手,放他們(men)前去(qu)給亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)報信,然后從(cong)伊(yi)(yi)蘇斯(si)南(nan)進20公里,到(dao)(dao)皮(pi)納羅河畔(Pinarus River)安(an)營扎寨(zhai),嚴(yan)陣以待(dai)。伊(yi)(yi)蘇斯(si)戰役(yi)就這樣以亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)陷入(ru)絕境(jing)拉開序(xu)幕。
亞歷山大(da)很快(kuai)做(zuo)出了決(jue)策。
輜重與戰斗力(li)較差的(de)希臘同盟軍被亞(ya)歷山大留在南面(mian)防御通向大馬士(shi)革的(de)山口(kou)。這樣,波斯人(ren)的(de)地方(fang)次級(ji)部(bu)隊(dui)便(bian)不能輕易攻擊他的(de)身后。
亞(ya)歷山大本(ben)人帶(dai)領(ling)的主力野戰軍則向北,迅速朝著(zhu)敵軍的方向發起攻擊。在(zai)急行軍穿(chuan)過不適合部(bu)隊展(zhan)開的山口時,擊敗(bai)了(le)波斯軍隊的偵查部(bu)隊。這等于是在(zai)向對手釋放決戰的信(xin)號。
西方(fang)史學家(jia)考(kao)證(zheng),皮納(na)羅(luo)河(he)(he)就是(shi)(shi)今天的(de)(de)(de)(de)帕(pa)亞(ya)斯(si)(si)河(he)(he)(Payas River)。這條河(he)(he)發源于(yu)(yu)阿曼山脈,全(quan)(quan)長大(da)(da)約四公(gong)里,上(shang)(shang)游(you)一公(gong)里多的(de)(de)(de)(de)河(he)(he)段(duan)(duan)在(zai)(zai)(zai)山谷中穿(chuan)行;進入海(hai)岸平原(yuan)最初(chu)的(de)(de)(de)(de)500米(mi)只能(neng)算是(shi)(shi)一條溪(xi)流(liu);中游(you)將近(jin)兩公(gong)里的(de)(de)(de)(de)河(he)(he)段(duan)(duan)加寬(kuan)到(dao)35米(mi),河(he)(he)床上(shang)(shang)石頭密布(bu),河(he)(he)岸由于(yu)(yu)山洪沖(chong)刷而高(gao)聳(song)陡峭,只有幾處平緩(huan)地段(duan)(duan)可以(yi)涉渡;下(xia)(xia)游(you)入海(hai)的(de)(de)(de)(de)500米(mi)河(he)(he)段(duan)(duan)比較(jiao)平坦開闊。根據(ju)亞(ya)力(li)山大(da)(da)的(de)(de)(de)(de)史官卡(ka)利斯(si)(si)蒂尼(ni)(Callisthenes)的(de)(de)(de)(de)記錄,皮納(na)羅(luo)河(he)(he)谷平原(yuan)的(de)(de)(de)(de)寬(kuan)度不超過2.5公(gong)里,即使加上(shang)(shang)可以(yi)部(bu)(bu)(bu)署(shu)兵(bing)(bing)力(li)的(de)(de)(de)(de)一段(duan)(duan)平緩(huan)山坡,整個戰(zhan)場的(de)(de)(de)(de)寬(kuan)度不會超過三公(gong)里(現(xian)在(zai)(zai)(zai)的(de)(de)(de)(de)帕(pa)亞(ya)斯(si)(si)河(he)(he)谷平原(yuan)寬(kuan)3.5公(gong)里)。古典史料記載,大(da)(da)流(liu)士乘坐黃金打造的(de)(de)(de)(de)華(hua)麗戰(zhan)車高(gao)居波(bo)斯(si)(si)陣(zhen)線中央,從戰(zhan)場上(shang)(shang)的(de)(de)(de)(de)任何(he)位置都能(neng)看到(dao)他魁梧的(de)(de)(de)(de)身影(ying)。大(da)(da)流(liu)士身邊簇(cu)擁著(zhu)2千騎兵(bing)(bing)禁(jin)衛軍,前面排列3萬(wan)希(xi)臘雇傭(yong)軍,組成(cheng)中央陣(zhen)營(ying)。由于(yu)(yu)戰(zhan)場狹窄,希(xi)臘雇傭(yong)軍密集方(fang)陣(zhen)的(de)(de)(de)(de)縱深達(da)到(dao)24行。左翼陣(zhen)營(ying)由4萬(wan)的(de)(de)(de)(de)卡(ka)爾達(da)克步(bu)兵(bing)(bing)和2萬(wan)弓箭(jian)手組成(cheng),弓箭(jian)手部(bu)(bu)(bu)署(shu)在(zai)(zai)(zai)步(bu)兵(bing)(bing)方(fang)陣(zhen)的(de)(de)(de)(de)后面。大(da)(da)流(liu)士特別(bie)派遣2萬(wan)步(bu)兵(bing)(bing)在(zai)(zai)(zai)皮納(na)羅(luo)河(he)(he)以(yi)南(nan)依(yi)山列陣(zhen),對馬其頓(dun)軍隊(dui)的(de)(de)(de)(de)右(you)翼形(xing)成(cheng)包抄之勢(shi)。波(bo)斯(si)(si)右(you)翼有2萬(wan)卡(ka)爾達(da)克步(bu)兵(bing)(bing)壓(ya)陣(zhen),而事(shi)先渡河(he)(he)擔任屏障的(de)(de)(de)(de)3萬(wan)波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)在(zai)(zai)(zai)部(bu)(bu)(bu)署(shu)完畢以(yi)后全(quan)(quan)部(bu)(bu)(bu)退到(dao)右(you)翼,占(zhan)據(ju)皮納(na)羅(luo)河(he)(he)的(de)(de)(de)(de)下(xia)(xia)游(you)河(he)(he)段(duan)(duan)。波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)統帥是(shi)(shi)納(na)巴(ba)扎尼(ni)(Nabarzanes),他麾下(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)6千鐵(tie)甲(jia)騎兵(bing)(bing)是(shi)(shi)大(da)(da)流(liu)士寄予厚望的(de)(de)(de)(de)突擊(ji)部(bu)(bu)(bu)隊(dui)。這樣波(bo)斯(si)(si)軍隊(dui)在(zai)(zai)(zai)第(di)一道防(fang)線總共部(bu)(bu)(bu)署(shu)15萬(wan)人,在(zai)(zai)(zai)波(bo)斯(si)(si)陣(zhen)線后面,還有數量不詳的(de)(de)(de)(de)藩邦(bang)部(bu)(bu)(bu)隊(dui)組成(cheng)的(de)(de)(de)(de)第(di)二道防(fang)線。
大(da)流士的(de)(de)(de)排兵(bing)布陣相當精(jing)明,唯一的(de)(de)(de)敗筆(bi)大(da)概是將2千馬(ma)迪亞(ya)(ya)(Mardian)弓箭(jian)手(shou)部署在波斯左翼(yi)重(zhong)裝(zhuang)步(bu)兵(bing)的(de)(de)(de)前面。馬(ma)迪亞(ya)(ya)人是來自伊朗(lang)高原西南(nan)部的(de)(de)(de)游牧民(min)族,以其優秀的(de)(de)(de)弓箭(jian)手(shou)聞(wen)名波斯帝(di)國。大(da)流士這樣布置大(da)概是為(wei)了充分發(fa)揮(hui)馬(ma)迪亞(ya)(ya)弓箭(jian)手(shou)快速準確的(de)(de)(de)直(zhi)射火力,以阻擊(ji)(ji)馬(ma)其頓騎兵(bing)的(de)(de)(de)沖鋒,但他(ta)顯然高估了弓箭(jian)對(dui)馬(ma)其頓重(zhong)騎兵(bing)的(de)(de)(de)殺傷力。輕裝(zhuang)的(de)(de)(de)馬(ma)迪亞(ya)(ya)弓箭(jian)手(shou)根本不具備抗沖擊(ji)(ji)能力,而他(ta)們身后的(de)(de)(de)卡爾達克(ke)重(zhong)裝(zhuang)步(bu)兵(bing)排列成(cheng)希臘(la)風格的(de)(de)(de)密(mi)集陣,并沒有留下足夠開闊的(de)(de)(de)通道給(gei)弓箭(jian)手(shou)后撤。這個弱點將導致波斯左翼(yi)的(de)(de)(de)崩潰。
后(hou)世史(shi)學(xue)家(jia)大(da)(da)多認為波(bo)(bo)(bo)斯軍(jun)隊(dui)的(de)數(shu)量被過(guo)分夸大(da)(da)了。大(da)(da)流(liu)士的(de)貼身衛隊(dui)2千人(ren)應(ying)該沒有(you)水分;希臘雇傭軍(jun)占(zhan)據的(de)陣線(xian)寬度(du)不足一(yi)公里,按照24行的(de)密集陣厚度(du)計(ji)算,實際兵(bing)(bing)力(li)應(ying)該不超過(guo)2萬(wan)人(ren)。同(tong)樣道理(li),左翼4萬(wan)卡爾(er)達克步兵(bing)(bing)和2萬(wan)弓箭(jian)手(shou)實際兵(bing)(bing)力(li)至少(shao)應(ying)該減半(ban),即總共3萬(wan)人(ren)。右翼波(bo)(bo)(bo)斯騎兵(bing)(bing)占(zhan)據的(de)戰場寬度(du)只有(you)500米,無論(lun)如何容不下3萬(wan)騎兵(bing)(bing),后(hou)人(ren)估計(ji)參(can)戰的(de)波(bo)(bo)(bo)斯騎兵(bing)(bing)最多不過(guo)一(yi)萬(wan)人(ren),其中至少(shao)一(yi)半(ban)是鐵甲騎兵(bing)(bing)。這樣估算波(bo)(bo)(bo)斯軍(jun)隊(dui)的(de)一(yi)線(xian)兵(bing)(bing)力(li)大(da)(da)約有(you)7萬(wan)人(ren)。
在大(da)(da)流士調兵(bing)遣將(jiang)的(de)(de)同時,馬其頓(dun)軍隊(dui)繼(ji)續(xu)穩(wen)步(bu)前進,各個部隊(dui)在行進當中按(an)部就班進入指定的(de)(de)陣線(xian)(xian)位置(zhi)。左(zuo)翼(yi)陣營(ying)是(shi)帕(pa)米(mi)尼(ni)奧率(lv)領的(de)(de)馬其頓(dun)密集(ji)(ji)陣共(gong)1萬(wan)2千(qian)(qian)重裝(zhuang)步(bu)兵(bing),由6個團級方陣組(zu)(zu)成,指揮官(guan)分(fen)別是(shi)帕(pa)米(mi)尼(ni)奧之子尼(ni)卡諾(nuo)(Nicanor)、科恩(Coenus)、柏蒂卡(Perdiccas)、美利格(Meleager)、托勒密(Ptolemy)、和(he)阿銘塔(Amyntas)。密集(ji)(ji)陣最初(chu)是(shi)32行縱深,隨著戰場的(de)(de)變寬而不(bu)斷向兩(liang)翼(yi)展開(kai),厚度先(xian)減為(wei)16行,再(zai)減為(wei)8行,以(yi)保持足夠的(de)(de)正面寬度。密集(ji)(ji)陣前面是(shi)2千(qian)(qian)色雷斯標槍(qiang)手(shou)和(he)克里特弓箭手(shou)混編組(zu)(zu)成的(de)(de)散(san)兵(bing)線(xian)(xian),左(zuo)邊有(you)600希臘(la)(la)聯盟重騎(qi)兵(bing)保護側翼(yi)。亞(ya)力山(shan)大(da)(da)照例(li)親率(lv)2千(qian)(qian)近衛(wei)騎(qi)兵(bing)組(zu)(zu)成右(you)翼(yi)主力,左(zuo)側是(shi)3千(qian)(qian)近衛(wei)步(bu)兵(bing)銜接(jie)馬其頓(dun)密集(ji)(ji)陣,右(you)側是(shi)1,800特薩利重騎(qi)兵(bing)和(he)800馬其頓(dun)輕騎(qi)兵(bing),右(you)翼(yi)遠端是(shi)2千(qian)(qian)希臘(la)(la)聯盟游擊步(bu)兵(bing)和(he)3千(qian)(qian)阿格里亞(ya)和(he)色雷斯標槍(qiang)手(shou)。亞(ya)力山(shan)大(da)(da)把希臘(la)(la)聯盟重裝(zhuang)步(bu)兵(bing)4千(qian)(qian)人(ren)作為(wei)預備隊(dui),大(da)(da)概是(shi)考慮(lv)到波(bo)斯軍隊(dui)里希臘(la)(la)雇傭軍數量(liang)眾多,害(hai)怕自己的(de)(de)希臘(la)(la)部隊(dui)面對同胞不(bu)忍(ren)下手(shou)。此役(yi)馬其頓(dun)參戰部隊(dui)總共(gong)3萬(wan)2千(qian)(qian)人(ren)。
大(da)流士布陣(zhen)(zhen)(zhen)完畢,擔任屏障的(de)(de)波(bo)斯(si)騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)迅(xun)速撤回本陣(zhen)(zhen)(zhen),亞力(li)(li)山大(da)終于看到了(le)波(bo)斯(si)陣(zhen)(zhen)(zhen)線的(de)(de)全(quan)貌。顯然大(da)流士和(he)(he)(he)亞力(li)(li)山大(da)英雄所見略同,兵(bing)(bing)(bing)力(li)(li)部署都是左(zuo)(zuo)(zuo)弱(ruo)右強,突擊部隊都放在右翼。馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)(zhen)面(mian)對波(bo)斯(si)希臘雇傭軍和(he)(he)(he)卡爾達克步(bu)兵(bing)(bing)(bing),處于一比(bi)三的(de)(de)兵(bing)(bing)(bing)力(li)(li)劣勢(shi),但波(bo)斯(si)軍隊顯然打算(suan)在這(zhe)里取守(shou)勢(shi),他(ta)們在皮(pi)納羅河(he)北岸容易涉渡的(de)(de)地段(duan)埋置(zhi)大(da)量(liang)削(xue)尖的(de)(de)樹樁,用于阻礙(ai)馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)重裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)沖鋒(feng)。這(zhe)種缺乏信心的(de)(de)表現讓馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)步(bu)兵(bing)(bing)(bing)士氣更(geng)加旺盛。馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)(zhen)的(de)(de)左(zuo)(zuo)(zuo)側(ce)是2千(qian)(qian)標槍(qiang)手(shou)和(he)(he)(he)弓箭(jian)手(shou),以(yi)及600希臘重騎(qi)兵(bing)(bing)(bing),他(ta)們面(mian)對波(bo)斯(si)最精銳的(de)(de)部隊-納巴扎尼統帥的(de)(de)鐵(tie)甲騎(qi)兵(bing)(bing)(bing),實力(li)(li)對比(bi)非常(chang)懸殊(shu)。波(bo)斯(si)左(zuo)(zuo)(zuo)翼的(de)(de)2萬卡爾達克重裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)和(he)(he)(he)1萬弓箭(jian)手(shou)將接受馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)近衛騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)考驗,他(ta)們的(de)(de)任務是盡量(liang)抵擋和(he)(he)(he)遲滯馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)突擊。在馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)陣(zhen)(zhen)(zhen)線右側(ce)山坡上還有(you)數千(qian)(qian)波(bo)斯(si)步(bu)兵(bing)(bing)(bing),威脅(xie)著馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)右翼陣(zhen)(zhen)(zhen)線的(de)(de)側(ce)后方。
亞力(li)山(shan)(shan)大看到馬(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)的(de)左翼(yi)(yi)遠(yuan)端(duan)過于薄(bo)弱,立(li)刻將右翼(yi)(yi)的(de)1,800特薩(sa)利重騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)調(diao)(diao)到左翼(yi)(yi)。這里亞力(li)山(shan)(shan)大展現了高超的(de)指揮(hui)藝術,他(ta)命令特薩(sa)利騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)悄(qiao)無(wu)聲息地(di)貼著馬(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)密集陣的(de)后(hou)(hou)面(mian)(mian)向左移動(dong),大流士(shi)的(de)視線被(bei)豎立(li)如林(lin)的(de)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)長矛遮擋,對(dui)(dui)這個(ge)調(diao)(diao)動(dong)毫無(wu)察覺。亞力(li)山(shan)(shan)大并沒有把特薩(sa)利騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)部(bu)署在馬(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)密集陣的(de)左側,而是讓他(ta)們藏在方(fang)陣后(hou)(hou)面(mian)(mian)作為一支奇(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),接(jie)受帕(pa)米尼奧的(de)指揮(hui)。這支奇(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)在戰(zhan)役當中起到了非常(chang)關鍵的(de)作用。接(jie)下來亞力(li)山(shan)(shan)大派出兩個(ge)營的(de)近(jin)衛騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)600人,在2千游擊(ji)步兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)和1千標槍手的(de)支持下向右側山(shan)(shan)坡(po)(po)上(shang)(shang)的(de)波(bo)斯步兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)發起攻(gong)擊(ji),以消除他(ta)們對(dui)(dui)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)側翼(yi)(yi)的(de)威脅。經過短(duan)暫的(de)戰(zhan)斗,波(bo)斯步兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)被(bei)迫放(fang)棄緩(huan)坡(po)(po)上(shang)(shang)的(de)陣地(di),遠(yuan)遠(yuan)退到山(shan)(shan)麓之(zhi)上(shang)(shang)。亞力(li)山(shan)(shan)大隨后(hou)(hou)派遣300輕(qing)騎(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)留在山(shan)(shan)坡(po)(po)上(shang)(shang)監視警戒,將其(qi)(qi)(qi)他(ta)部(bu)隊(dui)撤回本陣。
當馬其(qi)(qi)頓(dun)軍隊(dui)(dui)前(qian)進到波斯(si)軍隊(dui)(dui)的(de)(de)(de)弓箭射程之外時,亞力(li)山大(da)下令部(bu)隊(dui)(dui)原地(di)稍(shao)息。他(ta)照例策馬馳過馬其(qi)(qi)頓(dun)陣線(xian)檢閱部(bu)隊(dui)(dui),慷慨激(ji)昂(ang)(ang)地(di)發(fa)表演說鼓舞士氣。與此(ci)(ci)同時,波斯(si)軍隊(dui)(dui)的(de)(de)(de)將(jiang)領們也在陣前(qian)向他(ta)們各自的(de)(de)(de)部(bu)隊(dui)(dui)大(da)聲訓話,進行(xing)戰前(qian)動員(yuan),各種(zhong)語言的(de)(de)(de)呼喊聲此(ci)(ci)起彼伏,在河谷(gu)中回(hui)蕩。馬其(qi)(qi)頓(dun)將(jiang)士群情激(ji)昂(ang)(ang),發(fa)出(chu)驚(jing)天(tian)動地(di)的(de)(de)(de)“戰吼”(War Cry),波斯(si)陣營不甘示弱,也以海嘯(xiao)般(ban)的(de)(de)(de)吼叫(jiao)回(hui)應,而數千面波斯(si)戰鼓開始(shi)擂響(xiang),震耳欲聾。伊蘇斯(si)戰役一觸即發(fa)。
亞(ya)歷山(shan)大大帝的(de)父親腓力(li)二世,用(yong)特點鮮明的(de)軍事改革,為王國(guo)的(de)霸業打下地(di)基:
使用(yong)4米(mi)長(chang)槍的(de)步兵孕育而(er)生(sheng),并通過長(chang)期的(de)嚴格訓練,確保(bao)方(fang)陣的(de)完整嚴密(mi)。希臘人和波斯人的(de)長(chang)矛(mao)(mao)都不足(zu)3米(mi),在正面(mian)交(jiao)戰中非常吃虧。何況這些手(shou)(shou)持(chi)長(chang)兵的(de)馬其頓(dun)人,居然(ran)還能(neng)在大部分地形(xing)上,來去自(zi)如地變化作戰隊(dui)形(xing),謹防對(dui)(dui)手(shou)(shou)處(chu)心積慮要獲得的(de)貼身肉搏。他(ta)們不惜使用(yong)直徑60厘米(mi)的(de)小盾牌(pai),也要在瘋狂沖鋒(feng)的(de)對(dui)(dui)手(shou)(shou)面(mian)前,鑄起(qi)槍矛(mao)(mao)林立的(de)防線。
馬其頓的騎(qi)兵隊伍也在這種(zhong)(zhong)思維(wei)模式下,訓(xun)練(lian)成為了當時的頂尖水準。通過對外貿易與本土培育(yu)獲得的優(you)良戰駒,讓身披護甲的騎(qi)手(shou)還能(neng)手(shou)持近3米(mi)的騎(qi)槍,發起沖鋒。這種(zhong)(zhong)沖擊往(wang)往(wang)從側翼展開,非常(chang)有效地(di)擊破隊列完(wan)整的敵(di)軍,從而在跟不上瓦解(jie)對手(shou)的抵抗。
馬其頓(dun)人還有一支精銳的(de)(de)近衛軍(jun)步兵(bing)。他們不僅接(jie)受長槍(qiang)方(fang)陣(zhen)的(de)(de)訓(xun)練,也(ye)需要(yao)身負全套(tao)鎧(kai)甲與大盾牌,進行(xing)野戰(zhan)(zhan)(zhan)拉練。這確保他們可以使用(yong)傳(chuan)統的(de)(de)希臘短矛,在(zai)戰(zhan)(zhan)(zhan)場(chang)上快速行(xing)動(dong),連接(jie)方(fang)陣(zhen)部隊(dui)與沖鋒(feng)的(de)(de)騎兵(bing)。這樣安排的(de)(de)好處在(zai)于(yu)保證了全軍(jun)的(de)(de)戰(zhan)(zhan)(zhan)線(xian)不會出現脫(tuo)節斷裂。他們也(ye)經常與騎兵(bing)一起,發(fa)起側翼的(de)(de)夾擊(ji),支援(yuan)正(zheng)面苦戰(zhan)(zhan)(zhan)的(de)(de)方(fang)陣(zhen)步兵(bing)。
馬(ma)其(qi)(qi)頓軍(jun)隊(dui)同樣不(bu)會忽略遠(yuan)射(she)武器的(de)作用。不(bu)斷擴增的(de)馬(ma)其(qi)(qi)頓王國,既(ji)有財力組建專(zhuan)業的(de)遠(yuan)射(she)輕步兵隊(dui)伍,也能(neng)從雇傭軍(jun)繁多(duo)的(de)周(zhou)邊(bian)地(di)區雇傭具備(bei)特(te)殊技能(neng)的(de)戰士。以馬(ma)其(qi)(qi)頓北部(bu)與色雷斯山區為代表(biao)的(de)標槍手(shou),以克里(li)特(te)人為代表(biao)的(de)高質量弓箭手(shou),都在那(nei)個年代的(de)戰爭中表(biao)現出色。
最為(wei)重要的(de)(de)還是這一(yi)(yi)整支大軍(jun)的(de)(de)軍(jun)官指揮層。熟悉作戰技能(neng)的(de)(de)基層軍(jun)官,深知如何在(zai)逆境(jing)中處變(bian)不驚。來(lai)自(zi)各(ge)地的(de)(de)職(zhi)業雇傭軍(jun)長官更是對(dui)戰爭(zheng)的(de)(de)局面,了然于(yu)胸。至于(yu)以(yi)亞(ya)歷山(shan)大大帝本人為(wei)代表的(de)(de)高層指揮官,自(zi)小(xiao)就(jiu)接受著全套的(de)(de)馬其頓王室(shi)軍(jun)事教育,并(bing)在(zai)青(qing)春(chun)期就(jiu)已在(zai)一(yi)(yi)線戰場獲得(de)鍛(duan)煉。豐(feng)富的(de)(de)履歷與從小(xiao)建(jian)立的(de)(de)同袍之(zhi)情(qing),都讓馬其頓軍(jun)隊(dui)的(de)(de)各(ge)個分(fen)隊(dui),彼此配合默契。
亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)率(lv)(lv)(lv)(lv)領馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)繼(ji)(ji)續(xu)穩步(bu)(bu)前進(jin)(jin),不時(shi)停頓(dun)(dun)(dun)以保(bao)持(chi)陣(zhen)(zhen)線(xian)的(de)(de)完整(zheng)緊(jin)湊。馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)右(you)翼(yi)的(de)(de)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)率(lv)(lv)(lv)(lv)先進(jin)(jin)入(ru)波(bo)(bo)(bo)斯(si)人(ren)的(de)(de)弓(gong)箭(jian)(jian)(jian)射(she)程,正停下(xia)來(lai)等(deng)待左(zuo)側的(de)(de)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)方(fang)陣(zhen)(zhen)跟上來(lai),河(he)(he)對(dui)岸的(de)(de)波(bo)(bo)(bo)斯(si)弓(gong)箭(jian)(jian)(jian)手立刻萬箭(jian)(jian)(jian)齊(qi)發(fa)。古典史料記(ji)載,波(bo)(bo)(bo)斯(si)人(ren)發(fa)射(she)的(de)(de)羽(yu)箭(jian)(jian)(jian)如(ru)此(ci)密(mi)集(ji)(ji),以至于在空(kong)中相互碰撞,據此(ci)我們可以推(tui)測,這(zhe)應該是來(lai)自波(bo)(bo)(bo)斯(si)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)陣(zhen)(zhen)營后(hou)面(mian)(mian)的(de)(de)弓(gong)箭(jian)(jian)(jian)手以45度高(gao)射(she)角(jiao)的(de)(de)齊(qi)射(she)。雖然(ran)(ran)波(bo)(bo)(bo)斯(si)箭(jian)(jian)(jian)雨未(wei)能對(dui)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)造成(cheng)足夠威(wei)(wei)脅,但有數十匹(pi)戰(zhan)馬(ma)(ma)(ma)(ma)受驚狂跳,亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)見(jian)此(ci)情況(kuang),不等(deng)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)跟上來(lai),率(lv)(lv)(lv)(lv)先沖(chong)向敵(di)(di)陣(zhen)(zhen),他的(de)(de)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)各個(ge)連隊(dui)(dui)(dui)以楔形(xing)隊(dui)(dui)(dui)形(xing)緊(jin)跟其(qi)(qi)(qi)后(hou)。馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)沖(chong)進(jin)(jin)皮納(na)羅河(he)(he)時(shi),又遭遇(yu)波(bo)(bo)(bo)斯(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)迪亞部(bu)隊(dui)(dui)(dui)迎面(mian)(mian)而(er)來(lai)密(mi)如(ru)飛蝗的(de)(de)弓(gong)箭(jian)(jian)(jian)直射(she)。大(da)(da)(da)概在波(bo)(bo)(bo)斯(si)人(ren)三次齊(qi)射(she)的(de)(de)功夫,亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)就率(lv)(lv)(lv)(lv)領近(jin)(jin)(jin)衛(wei)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)沖(chong)到近(jin)(jin)(jin)前。馬(ma)(ma)(ma)(ma)迪亞弓(gong)箭(jian)(jian)(jian)手魂飛魄(po)散,紛(fen)紛(fen)轉身(shen)逃命,慌不擇路,沖(chong)亂了后(hou)面(mian)(mian)的(de)(de)卡爾(er)達克(ke)密(mi)集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)。接(jie)踵而(er)至的(de)(de)馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)重騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)如(ru)摧枯拉朽一般突(tu)(tu)入(ru)波(bo)(bo)(bo)斯(si)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)陣(zhen)(zhen)線(xian),而(er)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)各個(ge)方(fang)陣(zhen)(zhen)也陸續(xu)過(guo)河(he)(he)接(jie)敵(di)(di),將波(bo)(bo)(bo)斯(si)防線(xian)的(de)(de)缺口(kou)越撕越大(da)(da)(da)。由于波(bo)(bo)(bo)斯(si)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)方(fang)陣(zhen)(zhen)異常厚實,馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)重騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)突(tu)(tu)進(jin)(jin)敵(di)(di)陣(zhen)(zhen)以后(hou)很(hen)快就陷入(ru)人(ren)海寸步(bu)(bu)難行。近(jin)(jin)(jin)衛(wei)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)習慣于高(gao)速(su)沖(chong)擊,并不擅長(chang)在狹小空(kong)間(jian)里同(tong)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)肉搏,這(zhe)時(shi)馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)(dui)的(de)(de)步(bu)(bu)騎協同(tong)發(fa)揮(hui)了威(wei)(wei)力(li)。跟進(jin)(jin)的(de)(de)近(jin)(jin)(jin)衛(wei)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)投出手中的(de)(de)長(chang)矛以后(hou),紛(fen)紛(fen)拔出短(duan)劍沖(chong)入(ru)敵(di)(di)陣(zhen)(zhen)格斗。羅馬(ma)(ma)(ma)(ma)史學(xue)家(jia)科丘(qiu)斯(si)寫(xie)道:“雙方(fang)陣(zhen)(zhen)線(xian)犬牙交錯,士兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)揮(hui)舞著刀劍格擋(dang)劈砍,向對(dui)手暴露的(de)(de)面(mian)(mian)部(bu)猛刺。現在即使膽(dan)怯(qie)懦弱的(de)(de)人(ren)也無法逃避(bi)戰(zhan)斗,雙方(fang)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)逼近(jin)(jin)(jin)肉搏,只(zhi)有對(dui)手倒下(xia)才能前進(jin)(jin)一步(bu)(bu)。雖然(ran)(ran)(馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing))廝殺得(de)筋疲力(li)盡,他們的(de)(de)對(dui)手依然(ran)(ran)前仆(pu)后(hou)繼(ji)(ji)沖(chong)到面(mian)(mian)前,而(er)傷者(zhe)根本無法撤下(xia)戰(zhan)場,因(yin)為敵(di)(di)人(ren)不斷涌來(lai),而(er)自己的(de)(de)戰(zhan)友拼命在身(shen)后(hou)向前推(tui)擠(ji)。”在馬(ma)(ma)(ma)(ma)其(qi)(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)(dui)步(bu)(bu)騎協同(tong)的(de)(de)凌厲攻勢(shi)之(zhi)下(xia),波(bo)(bo)(bo)斯(si)左(zuo)翼(yi)陣(zhen)(zhen)線(xian)不久(jiu)便土崩瓦解。
幾乎在亞力(li)(li)山大率領近衛騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)發(fa)動進攻(gong)的同時(shi),波(bo)(bo)斯(si)右(you)(you)翼(yi)的鐵(tie)甲騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)也向(xiang)馬(ma)其(qi)頓左(zuo)翼(yi)遠端發(fa)起沖鋒(feng)。由(you)于(yu)(yu)這里的戰場寬度不足(zu)500米,波(bo)(bo)斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)不得(de)不采取(qu)添油(you)戰術,逐次(ci)投入兵(bing)(bing)(bing)(bing)力(li)(li)。第一攻(gong)擊(ji)(ji)(ji)波(bo)(bo)的數千鐵(tie)甲騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)組(zu)成(cheng)密集(ji)隊(dui)形(xing)沖過皮納(na)羅(luo)河(he),朝(chao)600希臘聯盟(meng)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)猛撲過來,很快將他們擊(ji)(ji)(ji)潰(kui),然后(hou)整體左(zuo)轉,向(xiang)馬(ma)其(qi)頓左(zuo)翼(yi)陣(zhen)線的側后(hou)迂(yu)回包抄,從兩(liang)面攻(gong)擊(ji)(ji)(ji)步兵(bing)(bing)(bing)(bing)密集(ji)陣(zhen)左(zuo)側的2千弓(gong)箭手和(he)標槍手。馬(ma)其(qi)頓左(zuo)翼(yi)陣(zhen)線岌岌可(ke)危。在這關鍵時(shi)刻,亞力(li)(li)山大部署在密集(ji)陣(zhen)后(hou)面的1,800特(te)(te)薩(sa)(sa)利(li)重(zhong)(zhong)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)發(fa)動反擊(ji)(ji)(ji),猛攻(gong)波(bo)(bo)斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)的右(you)(you)側,一舉沖散了(le)敵軍的隊(dui)形(xing),逼迫波(bo)(bo)斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)后(hou)退重(zhong)(zhong)新集(ji)結。特(te)(te)薩(sa)(sa)利(li)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)以連為單位(wei)組(zu)成(cheng)菱(ling)形(xing)戰術隊(dui)形(xing),可(ke)以輕易調整進攻(gong)方向(xiang),他們向(xiang)忙于(yu)(yu)集(ji)結的波(bo)(bo)斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)連續(xu)發(fa)動短促突擊(ji)(ji)(ji),最后(hou)將波(bo)(bo)斯(si)人驅(qu)逐到河(he)對岸。特(te)(te)薩(sa)(sa)利(li)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)乘勝渡河(he)追擊(ji)(ji)(ji),同波(bo)(bo)斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)的主力(li)(li)部隊(dui)發(fa)生激戰,由(you)于(yu)(yu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)力(li)(li)懸(xuan)殊,戰況(kuang)膠著起來。
帕馬(ma)(ma)尼奧率領(ling)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)密集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)冒著(zhu)箭(jian)雨渡河,艱(jian)難爬(pa)上陡峭的(de)(de)河岸,越過(guo)波斯人(ren)設置的(de)(de)鹿砦,向波斯陣(zhen)(zhen)(zhen)線(xian)的(de)(de)希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍(jun)(jun)發起進(jin)攻。過(guo)河以后,許(xu)多馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)士(shi)兵受地形阻(zu)礙沒能(neng)跟(gen)上,這(zhe)(zhe)樣密集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)前沿就出(chu)現了(le)(le)許(xu)多缺(que)口,而(er)右(you)側同亞力(li)山大的(de)(de)近(jin)衛步騎兵已經脫節,希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍(jun)(jun)所期待的(de)(de)戰機終(zhong)于(yu)出(chu)現。大批(pi)手持圓盾和(he)(he)短劍(jian)的(de)(de)雇(gu)(gu)傭軍(jun)(jun)士(shi)兵立刻沖進(jin)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)陣(zhen)(zhen)(zhen)線(xian)的(de)(de)缺(que)口和(he)(he)右(you)翼側面,猛攻密集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)暴露的(de)(de)部位(wei),馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)步兵不(bu)得不(bu)扔掉長矛,拔出(chu)短劍(jian)格斗。伊蘇斯戰役最血腥殘酷的(de)(de)戰斗發生(sheng)在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)里,雙方士(shi)兵風格相似,實力(li)相當,彼此(ci)以死相拼殺紅了(le)(le)眼,仿(fang)佛希(xi)臘和(he)(he)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)兩個(ge)民族之間的(de)(de)新仇舊恨(hen)要在(zai)(zai)此(ci)一并清算。馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)密集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)傷亡(wang)慘重(zhong),包括(kuo)團級指揮官托勒密(Ptolemy of Seleucus)在(zai)(zai)內的(de)(de)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)軍(jun)(jun)官120人(ren)在(zai)(zai)此(ci)陣(zhen)(zhen)(zhen)亡(wang),士(shi)兵傷亡(wang)數千(qian)人(ren)。由(you)于(yu)希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍(jun)(jun)加上右(you)側的(de)(de)卡爾達克步兵有(you)(you)3萬人(ren),兵力(li)占有(you)(you)3比1的(de)(de)絕對優勢(shi),逐漸將馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓(dun)(dun)(dun)密集(ji)(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)逼退。這(zhe)(zhe)樣除了(le)(le)亞力(li)山大在(zai)(zai)右(you)側進(jin)展順利以外,中路和(he)(he)左翼的(de)(de)形勢(shi)都不(bu)容樂(le)觀。
其(qi)實(shi)戰局(ju)正朝著(zhu)亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)預(yu)想(xiang)的(de)(de)(de)方(fang)向(xiang)發展。馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)密集(ji)陣(zhen)將(jiang)波(bo)斯步(bu)兵(bing)(bing)主(zhu)(zhu)力緊緊吸(xi)引住,正好起到一塊砧板的(de)(de)(de)作用,而亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)此(ci)時就(jiu)要(yao)高舉近(jin)衛騎(qi)兵(bing)(bing)這把利刃,對大(da)流(liu)士(shi)痛(tong)下(xia)殺手。波(bo)斯左(zuo)翼(yi)潰(kui)散(san)以(yi)后,馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)的(de)(de)(de)右翼(yi)在(zai)亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)的(de)(de)(de)率領(ling)下(xia)向(xiang)左(zuo)旋轉,近(jin)衛步(bu)兵(bing)(bing)開始攻(gong)擊希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍的(de)(de)(de)左(zuo)翼(yi),而亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)率領(ling)近(jin)衛騎(qi)兵(bing)(bing)從(cong)側后方(fang)直撲大(da)流(liu)士(shi)。波(bo)斯希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍抵擋不住來自(zi)兩(liang)面(mian)的(de)(de)(de)攻(gong)擊,不久陣(zhen)形(xing)就(jiu)瓦解,但是頑強的(de)(de)(de)雇(gu)(gu)傭軍士(shi)兵(bing)(bing)們依然(ran)三五成群,和步(bu)步(bu)逼近(jin)的(de)(de)(de)馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)密集(ji)陣(zhen)殊(shu)死搏斗,因為他們都(dou)知道(dao)格拉尼(ni)克斯戰役(yi)希(xi)臘雇(gu)(gu)傭軍的(de)(de)(de)下(xia)場,于是人(ren)人(ren)抱定必死的(de)(de)(de)決心(xin)。亞(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)挺(ting)矛沖(chong)在(zai)最前(qian)面(mian),完(wan)全(quan)不顧自(zi)己的(de)(de)(de)安危,近(jin)衛騎(qi)兵(bing)(bing)在(zai)主(zhu)(zhu)帥(shuai)身先士(shi)卒(zu)的(de)(de)(de)感召之(zhi)下(xia)奮勇向(xiang)前(qian),很快(kuai)馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)騎(qi)兵(bing)(bing)就(jiu)沖(chong)到了(le)大(da)流(liu)士(shi)的(de)(de)(de)兩(liang)千禁衛騎(qi)兵(bing)(bing)陣(zhen)前(qian)。
以大(da)流(liu)士的(de)(de)(de)兄弟奧薩特雷(lei)親王(wang)(Oxyathres)為(wei)首的(de)(de)(de)一批波(bo)(bo)斯(si)(si)貴(gui)族(zu)(zu)(zu)和他(ta)們的(de)(de)(de)衛(wei)隊(dui)(dui)拱衛(wei)于(yu)大(da)流(liu)士的(de)(de)(de)周圍,外圍是波(bo)(bo)斯(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)禁衛(wei)軍。波(bo)(bo)斯(si)(si)貴(gui)族(zu)(zu)(zu)一如既往地以身作則鼓舞士氣(qi),奧薩特雷(lei)是享譽(yu)波(bo)(bo)斯(si)(si)的(de)(de)(de)勇士,他(ta)率部擊潰了突破波(bo)(bo)斯(si)(si)禁衛(wei)軍防線的(de)(de)(de)一股馬其頓騎(qi)兵(bing),親手將(jiang)數人砍落馬下。在這場混戰(zhan)(zhan)中,波(bo)(bo)斯(si)(si)人的(de)(de)(de)單(dan)打獨斗和馬其頓人的(de)(de)(de)組織紀(ji)律性形成鮮明對比(bi),后者始終保(bao)持嚴整的(de)(de)(de)隊(dui)(dui)形互相照(zhao)應。大(da)流(liu)士的(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)車(che)周圍,雙方陣亡將(jiang)士的(de)(de)(de)尸體堆積如山,在此喪命的(de)(de)(de)波(bo)(bo)斯(si)(si)貴(gui)族(zu)(zu)(zu)包括埃及總督薩巴西(Sabaces)和格拉尼克(ke)斯(si)(si)戰(zhan)(zhan)役幸存(cun)的(de)(de)(de)騎(qi)兵(bing)將(jiang)領里奧米特雷(lei)(Rheomithres)等人。
就在(zai)(zai)這關鍵時刻,波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)王(wang)大(da)流(liu)士(shi)(shi)逃(tao)(tao)(tao)離戰場(chang)。希(xi)臘(la)史(shi)學家迪奧(ao)多(duo)羅(luo)記載(zai),大(da)流(liu)士(shi)(shi)座車(che)的(de)(de)(de)(de)(de)役馬(ma)(ma)(ma)受驚,拖(tuo)著他向敵陣沖去,車(che)夫根本駕馭不(bu)住。大(da)流(liu)士(shi)(shi)不(bu)得不(bu)放下波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)(de)(de)架子親自拉(la)住韁(jiang)繩,戰車(che)才停下來(lai)。這時戰車(che)距離敵陣近在(zai)(zai)咫尺(chi),大(da)流(liu)士(shi)(shi)看到有被馬(ma)(ma)(ma)其頓(dun)(dun)人(ren)活捉的(de)(de)(de)(de)(de)危險(xian),頓(dun)(dun)時驚惶失措。他跳上(shang)戰車(che)后(hou)(hou)面備用的(de)(de)(de)(de)(de)一匹馬(ma)(ma)(ma),脫掉身上(shang)的(de)(de)(de)(de)(de)王(wang)袍,在(zai)(zai)奧(ao)薩特(te)雷的(de)(de)(de)(de)(de)保護(hu)下逃(tao)(tao)(tao)之(zhi)夭夭,殘余(yu)的(de)(de)(de)(de)(de)一千禁衛軍(jun)緊(jin)緊(jin)跟(gen)隨(sui)(sui)。大(da)流(liu)士(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)逃(tao)(tao)(tao)遁一舉摧毀了整個波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)陣營的(de)(de)(de)(de)(de)戰斗(dou)意志,本來(lai)秩(zhi)序井然(ran)(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)大(da)軍(jun)剎那間(jian)土崩瓦解。騎(qi)兵(bing)(bing)統帥納巴扎尼發(fa)現波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)王(wang)已經逃(tao)(tao)(tao)跑,立刻下令撤退(tui)(tui)。波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)騎(qi)兵(bing)(bing)擁擠在(zai)(zai)狹(xia)窄的(de)(de)(de)(de)(de)海岸邊上(shang)奪路而逃(tao)(tao)(tao),肆意踐(jian)踏擋道的(de)(de)(de)(de)(de)步兵(bing)(bing),此役波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)軍(jun)隊傷亡的(de)(de)(de)(de)(de)大(da)部分(fen)發(fa)生(sheng)在(zai)(zai)逃(tao)(tao)(tao)亡途(tu)中(zhong)(zhong)。唯一在(zai)(zai)退(tui)(tui)卻(que)中(zhong)(zhong)能(neng)夠保持隊形完整的(de)(de)(de)(de)(de)是殘余(yu)的(de)(de)(de)(de)(de)8千希(xi)臘(la)雇傭軍(jun),他們(men)井然(ran)(ran)有序且戰且退(tui)(tui),越過(guo)阿曼山脈南行,撤到敘(xu)利亞(ya)北(bei)部的(de)(de)(de)(de)(de)特(te)里(li)波(bo)(bo)利港(Tripoli),登上(shang)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)海軍(jun)前來(lai)接應的(de)(de)(de)(de)(de)運輸船逃(tao)(tao)(tao)生(sheng)。這8千希(xi)臘(la)雇傭軍(jun)后(hou)(hou)來(lai)投奔斯(si)(si)(si)(si)巴達國王(wang)阿吉斯(si)(si)(si)(si),兩年后(hou)(hou)跟(gen)隨(sui)(sui)他起兵(bing)(bing)進攻馬(ma)(ma)(ma)其頓(dun)(dun),在(zai)(zai)美(mei)加(jia)羅(luo)波(bo)(bo)利戰役中(zhong)(zhong)全軍(jun)覆沒(mei)。
亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)率騎兵追出四十公(gong)里,卻不(bu)見(jian)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)蹤(zong)跡。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流士早已取道阿曼(man)山(shan)口,一(yi)路不(bu)斷換馬(ma)(ma),晝夜兼程逃回巴比倫(lun)。馬(ma)(ma)其頓(dun)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)軍沖(chong)入(ru)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)營,繳獲黃金(jin)2,900塔倫(lun),珠寶糧秣不(bu)計其數,而(er)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)批波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)婦女(nv)成(cheng)為俘虜。羅(luo)馬(ma)(ma)史學家科丘斯(si)(si)(si)記載,馬(ma)(ma)其頓(dun)士兵奸淫(yin)擄掠無(wu)(wu)惡不(bu)作,波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)營地一(yi)片狼藉,到(dao)處可聞女(nv)人的(de)(de)(de)哭喊之聲(sheng)。只(zhi)有(you)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)帳得以幸(xing)免,因為按照馬(ma)(ma)其頓(dun)的(de)(de)(de)傳統,這是亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)個人的(de)(de)(de)戰利(li)品。亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)在波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)帳里見(jian)到(dao)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流士的(de)(de)(de)母親、王(wang)后(hou)、兩個成(cheng)年的(de)(de)(de)公(gong)主和年僅(jin)6歲的(de)(de)(de)王(wang)子(zi),她(ta)們身邊聚集著一(yi)群妃(fei)姘(pin)侍女(nv),個個披(pi)頭散(san)發,衣衫不(bu)整,驚魂未(wei)定。亞力(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)告訴她(ta)們大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流士安(an)然無(wu)(wu)恙,然后(hou)將她(ta)們妥善(shan)安(an)置,給予王(wang)室應有(you)的(de)(de)(de)待遇。
據阿(a)里安統計,伊蘇(su)斯(si)(si)戰役馬其(qi)頓軍(jun)隊陣亡(wang)(wang)(wang)騎兵150人(ren)(ren)(ren),步兵300人(ren)(ren)(ren),4,500人(ren)(ren)(ren)受傷。后(hou)世史(shi)學家認為馬其(qi)頓方(fang)面(mian)5,000人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)傷亡(wang)(wang)(wang)數字大致(zhi)準確(que),但傷亡(wang)(wang)(wang)比(bi)(bi)例至少應該是(shi)4比(bi)(bi)1,這樣估(gu)(gu)算(suan)陣亡(wang)(wang)(wang)將士有1,200人(ren)(ren)(ren)。阿(a)里安記載的(de)(de)波(bo)(bo)斯(si)(si)軍(jun)隊陣亡(wang)(wang)(wang)6萬人(ren)(ren)(ren)顯然言過其(qi)實(shi)。根據古典史(shi)料關于希臘(la)雇傭軍(jun)8千人(ren)(ren)(ren)幸存的(de)(de)記錄,可以(yi)估(gu)(gu)算(suan)希臘(la)雇傭軍(jun)傷亡(wang)(wang)(wang)12,000人(ren)(ren)(ren),其(qi)中絕大部分戰死;戰役當中波(bo)(bo)斯(si)(si)騎兵并沒有遭(zao)到沉(chen)重打擊,最后(hou)全(quan)身(shen)而(er)退;卡爾(er)達克步兵元氣大傷,自此以(yi)后(hou)從波(bo)(bo)斯(si)(si)軍(jun)隊的(de)(de)序列(lie)中消失,損失必定慘重。波(bo)(bo)斯(si)(si)軍(jun)隊潰退當中互相踐踏死傷甚眾,考(kao)慮到戰敗一(yi)方(fang)傷者的(de)(de)存活(huo)率極低(di),可以(yi)估(gu)(gu)算(suan)波(bo)(bo)斯(si)(si)方(fang)面(mian)陣亡(wang)(wang)(wang)將士至少在2萬人(ren)(ren)(ren)以(yi)上(shang)。
波斯(si)帝國(guo)的末代君王大(da)流士三世(shi)(Darius III Codomanus,380-330 BC)在公元前336年春天繼位時,接手了(le)(le)(le)一個名符(fu)其實的爛攤子。此時的波斯(si)帝國(guo)內憂外(wai)患,大(da)宦官巴(ba)(ba)古阿把持朝(chao)政,印(yin)度已經獨立,埃(ai)(ai)及也局(ju)勢(shi)動蕩。大(da)流士登基不久就除掉了(le)(le)(le)巴(ba)(ba)古阿,穩定了(le)(le)(le)埃(ai)(ai)及局(ju)勢(shi),體現了(le)(le)(le)不同凡響的謀略和魄力。
大流士知人善任(ren),在格拉(la)尼克斯(si)(si)(si)戰役(yi)以后任(ren)命蒙(meng)農為小(xiao)亞(ya)細亞(ya)戰區司令(ling)長官,給予大量財力物力的(de)(de)支持,并對身邊的(de)(de)希臘雇傭軍將(jiang)領非(fei)常(chang)器重。大流士的(de)(de)局限(xian)性,其實(shi)(shi)源(yuan)于波(bo)斯(si)(si)(si)帝國政(zheng)權(quan)構架的(de)(de)弊病。此時的(de)(de)波(bo)斯(si)(si)(si)帝國,皇(huang)家衛隊早(zao)已(yi)不(bu)(bu)堪(kan)使用,戰爭(zheng)動員必須依賴各(ge)(ge)省(sheng)總(zong)督(du)實(shi)(shi)施,波(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)能夠直(zhi)接調(diao)動的(de)(de)資源(yuan)大概(gai)只(zhi)有(you)(you)數量龐大的(de)(de)黃(huang)金(jin)儲備。但此時各(ge)(ge)省(sheng)總(zong)督(du)掌(zhang)握(wo)軍政(zheng)大權(quan),割據(ju)局面已(yi)經根深蒂固,他們對波(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)政(zheng)令(ling)、軍令(ling)的(de)(de)貫(guan)徹多有(you)(you)折扣。大流士繼位(wei)時間不(bu)(bu)長,還在鞏固權(quan)力的(de)(de)階段(duan),因(yin)此不(bu)(bu)得不(bu)(bu)忍受波(bo)斯(si)(si)(si)權(quan)貴(gui)的(de)(de)摯肘,并不(bu)(bu)能完(wan)全(quan)實(shi)(shi)施自己的(de)(de)戰略思路。
公元前333年8月間,大(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)在(zai)巴比(bi)倫召開軍事會議(yi),會上(shang)波(bo)斯貴(gui)族們一如既往地(di)盲目樂觀,紛紛要求同亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)決(jue)戰。希臘雇傭(yong)軍將(jiang)領(ling)們卻持截(jie)然不同的(de)(de)(de)(de)意見(jian),雅典將(jiang)領(ling)卡里(li)德(de)姆(Charidemus)直(zhi)言(yan)不諱,認(ren)為波(bo)斯軍隊雖(sui)然衣著(zhu)豪華、數量(liang)眾(zhong)多,在(zai)硬碰硬的(de)(de)(de)(de)野戰中(zhong)絕不是馬其頓軍隊的(de)(de)(de)(de)對手。他(ta)提議(yi)波(bo)斯王(wang)用黃(huang)金招募希臘所有(you)的(de)(de)(de)(de)雇傭(yong)軍,由他(ta)統帥去和亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)決(jue)戰,而波(bo)斯軍隊中(zhong)看不中(zhong)用,在(zai)戰場(chang)上(shang)只能(neng)成為累贅。性格平(ping)和的(de)(de)(de)(de)大(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)聽到(dao)此言(yan)怒不可遏,當場(chang)命令將(jiang)卡里(li)德(de)姆拖出去砍了,事后才后悔不迭,厚(hou)葬了卡里(li)德(de)姆。古典史(shi)家(jia)大(da)(da)多因為此事認(ren)定大(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)剛愎自(zi)用、一意孤(gu)行(xing),失敗是必然的(de)(de)(de)(de),這(zhe)就(jiu)未(wei)免(mian)過于武斷了。要知(zhi)道卡里(li)德(de)姆的(de)(de)(de)(de)一席話羞(xiu)辱了在(zai)場(chang)的(de)(de)(de)(de)所有(you)波(bo)斯將(jiang)領(ling),大(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)倘若不殺他(ta),只怕無(wu)法平(ping)息波(bo)斯權貴(gui)的(de)(de)(de)(de)怒火。為了維護(hu)自(zi)己的(de)(de)(de)(de)統治基(ji)礎,大(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)這(zhe)樣做也是惟一的(de)(de)(de)(de)理智選擇。口無(wu)遮攔的(de)(de)(de)(de)卡里(li)德(de)姆不幸言(yan)中(zhong),在(zai)不久(jiu)以后的(de)(de)(de)(de)伊(yi)蘇(su)斯戰役中(zhong),亞(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)就(jiu)是在(zai)波(bo)斯步兵陣營突破(po),結(jie)果導致整個波(bo)斯戰線的(de)(de)(de)(de)崩潰。
8月下旬,大流士(shi)(shi)(shi)在巴比(bi)倫舉(ju)行盛(sheng)大閱兵(bing)式,然后大軍(jun)(jun)啟程。來自中(zhong)亞(ya)草原的數(shu)萬(wan)騎兵(bing)因為路途(tu)遙遠,沒有(you)按(an)時(shi)趕到(dao),錯過(guo)了伊(yi)蘇(su)斯(si)(si)戰役(yi)(這(zhe)(zhe)(zhe)些部(bu)隊兩年后參(can)加了高加米拉(la)戰役(yi))。波斯(si)(si)大軍(jun)(jun)整(zheng)整(zheng)花了五天(tian)才渡(du)過(guo)幼發拉(la)底河,向敘利亞(ya)進發。古(gu)典史(shi)家對波斯(si)(si)大軍(jun)(jun)的數(shu)量眾說紛紜,阿里安(an)記(ji)載伊(yi)蘇(su)斯(si)(si)參(can)戰的波斯(si)(si)軍(jun)(jun)隊有(you)60萬(wan)人,羅(luo)馬史(shi)學(xue)家科丘斯(si)(si)(Quintus Curtius Rufus)認為有(you)25萬(wan)人,現代史(shi)學(xue)家大多估(gu)計大流士(shi)(shi)(shi)的作戰部(bu)隊不(bu)超過(guo)10萬(wan)人。大流士(shi)(shi)(shi)在索克依安(an)營扎(zha)寨,等待了一個多月,依然不(bu)見(jian)亞(ya)力山(shan)(shan)(shan)大的蹤(zong)影。大流士(shi)(shi)(shi)并不(bu)知(zhi)道亞(ya)力山(shan)(shan)(shan)大此時(shi)身患(huan)重病臥(wo)床(chuang)不(bu)起,他只(zhi)能通(tong)過(guo)零零碎碎的情報揣測亞(ya)力山(shan)(shan)(shan)大的意(yi)圖和動向。這(zhe)(zhe)(zhe)就是軍(jun)(jun)事史(shi)學(xue)家所謂的“戰爭(zheng)迷霧”(The Fog of War),在古(gu)典時(shi)代的通(tong)訊(xun)條件下,雙方統帥都缺乏(fa)可靠(kao)的情報,如同籠罩在迷霧當中(zhong),戰爭(zheng)決策(ce)很多時(shi)候和賭博一般。大流士(shi)(shi)(shi)最終決定放棄索克依這(zhe)(zhe)(zhe)個預設戰場,率軍(jun)(jun)進入西(xi)(xi)里西(xi)(xi)亞(ya)尋找亞(ya)力山(shan)(shan)(shan)大的主力。
古(gu)典史(shi)料記載,當大(da)流士(shi)猶豫不(bu)(bu)決之(zhi)時,希(xi)(xi)(xi)臘(la)(la)雇傭軍(jun)將(jiang)(jiang)(jiang)領(ling)們(men)極力主張在索(suo)克依按兵(bing)不(bu)(bu)動,等亞力山大(da)來攻。如果大(da)流士(shi)一定(ding)要進軍(jun)西里西亞,那他應(ying)該兵(bing)分兩路,挑選最精(jing)銳的(de)波(bo)(bo)斯(si)軍(jun)隊(dui)隨(sui)行,而(er)將(jiang)(jiang)(jiang)家屬和后勤輜重部隊(dui)留下(xia),因為(wei)西里西亞狹(xia)窄的(de)海岸地(di)形并(bing)不(bu)(bu)利(li)于(yu)(yu)大(da)軍(jun)團作戰。波(bo)(bo)斯(si)貴族則(ze)認為(wei)亞力山大(da)一定(ding)被波(bo)(bo)斯(si)大(da)軍(jun)的(de)兵(bing)勢所震懾,不(bu)(bu)敢(gan)前來迎戰,此時正應(ying)該直搗(dao)黃龍。大(da)概對卡里德姆的(de)羞辱依然耿耿于(yu)(yu)懷,波(bo)(bo)斯(si)將(jiang)(jiang)(jiang)領(ling)強(qiang)烈反對希(xi)(xi)(xi)臘(la)(la)將(jiang)(jiang)(jiang)領(ling)的(de)提議(yi),指責他們(men)別有(you)用心(xin),想削弱大(da)流士(shi)的(de)兵(bing)力,伺機叛(pan)亂(luan)將(jiang)(jiang)(jiang)他至于(yu)(yu)死地(di)。大(da)流士(shi)并(bing)沒有(you)聽信波(bo)(bo)斯(si)貴族的(de)讒(chan)言,而(er)是誠懇地(di)感謝希(xi)(xi)(xi)臘(la)(la)雇傭軍(jun)將(jiang)(jiang)(jiang)領(ling)的(de)忠(zhong)心(xin)耿耿,并(bing)耐心(xin)向(xiang)他們(men)解釋了(le)建議(yi)未被采納的(de)原因。
雖(sui)然(ran)(ran)(ran)(ran)古典史料并(bing)沒(mei)有(you)(you)留下詳(xiang)細(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)記錄,大(da)(da)(da)流(liu)士的(de)(de)(de)(de)(de)決策思(si)路(lu)依然(ran)(ran)(ran)(ran)有(you)(you)跡可(ke)循。顯然(ran)(ran)(ran)(ran)大(da)(da)(da)流(liu)士對蒙(meng)農的(de)(de)(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)(zhan)略構想依然(ran)(ran)(ran)(ran)滿懷信心,對活躍(yue)在(zai)(zai)愛琴(qin)海的(de)(de)(de)(de)(de)波(bo)斯艦隊寄予厚(hou)望。他知道馬其頓海軍(jun)(jun)孱弱(ruo),而(er)亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)過(guo)去(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)一年中(zhong)用(yong)大(da)(da)(da)部(bu)分時間攻(gong)占小亞(ya)(ya)細(xi)亞(ya)(ya)的(de)(de)(de)(de)(de)港口(kou),以(yi)對抗波(bo)斯海軍(jun)(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)威脅。現在(zai)(zai)大(da)(da)(da)流(liu)士最擔心的(de)(de)(de)(de)(de)就(jiu)是亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)拒(ju)絕應戰(zhan)(zhan)(zhan),而(er)是派兵扼守(shou)阿(a)曼(man)山(shan)(shan)(shan)(shan)脈的(de)(de)(de)(de)(de)各(ge)個山(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou),然(ran)(ran)(ran)(ran)后(hou)揮師南下去(qu)攻(gong)打波(bo)斯海軍(jun)(jun)主力(li)來源的(de)(de)(de)(de)(de)腓尼(ni)基(Phoenicia,今天黎巴嫩境內)。不(bu)久帕米尼(ni)奧軍(jun)(jun)團在(zai)(zai)敘利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)附(fu)近扎營,并(bing)派兵控制了山(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou),更加印證(zheng)了大(da)(da)(da)流(liu)士的(de)(de)(de)(de)(de)判斷。事(shi)實上亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)的(de)(de)(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)(zhan)略思(si)路(lu)的(de)(de)(de)(de)(de)確如此,伊蘇斯戰(zhan)(zhan)(zhan)役以(yi)后(hou)他并(bing)沒(mei)有(you)(you)乘勝追擊進(jin)入兩河流(liu)域,而(er)是繼(ji)續沿著敘利(li)亞(ya)(ya)海岸(an)南下,進(jin)攻(gong)腓尼(ni)基和埃及。大(da)(da)(da)流(liu)士此時就(jiu)面臨一個戰(zhan)(zhan)(zhan)略抉擇,繼(ji)續留在(zai)(zai)索克依等候,雖(sui)然(ran)(ran)(ran)(ran)可(ke)以(yi)保有(you)(you)戰(zhan)(zhan)(zhan)場(chang)優勢,卻(que)喪失了主動權,給予亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)戰(zhan)(zhan)(zhan)略機動的(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)間,坐視海軍(jun)(jun)基地的(de)(de)(de)(de)(de)覆滅(mie);如果(guo)要掌握(wo)主動權,就(jiu)必須進(jin)入西里(li)西亞(ya)(ya)保持同敵軍(jun)(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)接(jie)觸,這樣就(jiu)不(bu)得(de)不(bu)接(jie)受海岸(an)狹窄(zhai)地形的(de)(de)(de)(de)(de)限制。可(ke)見大(da)(da)(da)流(liu)士最后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)決定(ding)是經(jing)過(guo)縝(zhen)密的(de)(de)(de)(de)(de)考慮權衡才做出的(de)(de)(de)(de)(de)。
大(da)流士領軍(jun)北上之前,派(pai)遣阿塔(ta)巴茲的(de)(de)(de)兒子科封(Cophen)率(lv)領三萬(wan)軍(jun)隊南下據(ju)守敘利亞的(de)(de)(de)大(da)馬士革城。大(da)馬士革南去索克依300公(gong)里(li),遠離戰(zhan)區(qu),大(da)流士派(pai)遣這(zhe)支(zhi)部(bu)隊顯得沒有(you)(you)道(dao)理。古典史家通常(chang)認為科封軍(jun)團的(de)(de)(de)任(ren)務(wu)是護送2,600塔(ta)倫黃金(jin)到大(da)馬士革,這(zhe)個(ge)解釋相當勉強,因(yin)為用(yong)三萬(wan)軍(jun)隊護送黃金(jin)太過興師動(dong)眾。如果我們注意(yi)到大(da)馬士革西(xi)南方向100公(gong)里(li)的(de)(de)(de)地方便是腓尼基首(shou)都(dou)推羅城(Tyre),大(da)流士此舉的(de)(de)(de)戰(zhan)略意(yi)圖就(jiu)很明顯了 - 科封軍(jun)團的(de)(de)(de)任(ren)務(wu)并(bing)不是衛(wei)戍黃金(jin),而是和推羅城互為犄角(jiao),準備(bei)攔截亞力山大(da)的(de)(de)(de)南犯,同大(da)流士的(de)(de)(de)主力部(bu)隊形成(cheng)一個(ge)南北夾擊的(de)(de)(de)有(you)(you)利局(ju)面。
接下來(lai)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)走(zou)出一步絕(jue)妙好棋,將亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)逼入絕(jue)境。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)并(bing)沒(mei)有就(jiu)近從敘利(li)亞(ya)(ya)山口(kou)(kou)(kou)進入西(xi)(xi)里(li)(li)西(xi)(xi)亞(ya)(ya),而是(shi)北上100公里(li)(li)借道(dao)阿曼山口(kou)(kou)(kou)。古典史家認(ren)為大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)繞道(dao)是(shi)因為敘利(li)亞(ya)(ya)山口(kou)(kou)(kou)已(yi)經被馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓軍隊(dui)(dui)控制(zhi),這顯然又低估了(le)(le)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)的(de)(de)(de)謀(mou)略(lve)。雖然我們并(bing)不(bu)清楚大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)是(shi)否掌握了(le)(le)亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)的(de)(de)(de)動(dong)向(xiang),但波斯大(da)(da)(da)(da)(da)(da)軍在索克依駐扎(zha)將近兩個(ge)月,大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)可以肯定亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)早已(yi)知道(dao)他的(de)(de)(de)位置。即使(shi)亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)不(bu)愿前來(lai)迎(ying)戰,他也應該(gai)率領(ling)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)部隊(dui)(dui)南(nan)下同帕馬(ma)(ma)尼奧匯合(he),隔(ge)著(zhu)敘利(li)亞(ya)(ya)山口(kou)(kou)(kou)同波斯軍隊(dui)(dui)對峙。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)揮師北上從阿曼山口(kou)(kou)(kou)進入西(xi)(xi)里(li)(li)西(xi)(xi)亞(ya)(ya),戰略(lve)意圖(tu)非常(chang)明(ming)顯,那(nei)就(jiu)是(shi)迂回到亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)的(de)(de)(de)背后斷其(qi)(qi)退路。事實證明(ming)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)的(de)(de)(de)判斷非常(chang)正(zheng)確,波斯軍隊(dui)(dui)通(tong)過(guo)無人防守的(de)(de)(de)阿曼山口(kou)(kou)(kou),出現(xian)在伊蘇(su)斯河(he)谷時,亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)剛(gang)剛(gang)南(nan)下同帕米(mi)尼奧匯合(he)。波斯軍隊(dui)(dui)輕取伊蘇(su)斯的(de)(de)(de)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓大(da)(da)(da)(da)(da)(da)營,擄獲大(da)(da)(da)(da)(da)(da)批物資,俘虜數百傷兵(bing)。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)下令將馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓傷兵(bing)剁去雙手,放他們去向(xiang)亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)(da)(da)(da)報信(xin),期望這個(ge)噩耗摧毀(hui)馬(ma)(ma)其(qi)(qi)頓軍隊(dui)(dui)的(de)(de)(de)士(shi)氣。此時的(de)(de)(de)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)一定志(zhi)得意滿,成竹(zhu)在胸。
同古今所(suo)有(you)的(de)(de)(de)名將一樣,亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)對(dui)自(zi)己的(de)(de)(de)判(pan)斷非常自(zi)信(xin),敢(gan)于(yu)冒險(xian)孤注一擲(zhi)。伊(yi)蘇(su)(su)(su)斯(si)(si)戰役開局階段,亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)非常罕(han)見的(de)(de)(de)連(lian)續(xu)犯了幾次(ci)判(pan)斷錯誤(wu),結(jie)果使馬其(qi)(qi)頓大(da)(da)(da)軍陷(xian)入絕境。首(shou)先亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)認為波斯(si)(si)軍隊不會輕易(yi)放棄索克(ke)依的(de)(de)(de)地利條件,因(yin)此率領(ling)大(da)(da)(da)軍南下敘利亞(ya)山(shan)(shan)口;其(qi)(qi)次(ci)亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)似乎(hu)并不知道阿曼山(shan)(shan)口的(de)(de)(de)存(cun)在,沒有(you)派一兵一卒(zu)扼守,也沒有(you)在伊(yi)蘇(su)(su)(su)斯(si)(si)大(da)(da)(da)營留下衛戍部隊。當馬其(qi)(qi)頓傷兵帶來伊(yi)蘇(su)(su)(su)斯(si)(si)大(da)(da)(da)營失陷(xian)的(de)(de)(de)消(xiao)息(xi),亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)最(zui)初的(de)(de)(de)反應是(shi)難以(yi)置信(xin),他派人乘(cheng)坐快艇到伊(yi)蘇(su)(su)(su)斯(si)(si)附近偵(zhen)查,結(jie)果確實(shi)了這個消(xiao)息(xi)。
亞(ya)力(li)山(shan)大(da)面臨一個極(ji)端(duan)兇險的(de)(de)(de)局(ju)面。他(ta)(ta)的(de)(de)(de)軍(jun)隊(dui)(dui)被抄了(le)后(hou)路,后(hou)勤補給(gei)斷(duan)絕(jue),沒有增援部隊(dui)(dui)可以(yi)指望,他(ta)(ta)必須在糧草耗盡以(yi)前(qian)領軍(jun)趕回(hui)伊蘇(su)斯(si),以(yi)疲憊之師迎戰(zhan)(zhan)數倍(bei)于己(ji)的(de)(de)(de)波(bo)(bo)(bo)斯(si)大(da)軍(jun)。波(bo)(bo)(bo)斯(si)軍(jun)隊(dui)(dui)斷(duan)絕(jue)后(hou)路的(de)(de)(de)消息很(hen)快傳(chuan)遍全軍(jun),馬(ma)其頓(dun)將(jiang)士(shi)的(de)(de)(de)驚(jing)懼不(bu)安可想而知。任何將(jiang)領面對(dui)這樣的(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)役開局(ju)都會不(bu)免(mian)膽寒(han),但(dan)越(yue)是困難(nan),亞(ya)力(li)山(shan)大(da)越(yue)是豪(hao)情萬丈。他(ta)(ta)立刻召集將(jiang)領討論戰(zhan)(zhan)局(ju),充滿(man)信心地激勵大(da)家,認為這是同波(bo)(bo)(bo)斯(si)王(wang)決(jue)戰(zhan)(zhan)的(de)(de)(de)天賜良機,而狹窄的(de)(de)(de)海岸(an)地形將(jiang)使波(bo)(bo)(bo)斯(si)軍(jun)隊(dui)(dui)的(de)(de)(de)兵力(li)優勢無法發揮(hui)。歷史證(zheng)明,只要波(bo)(bo)(bo)斯(si)軍(jun)隊(dui)(dui)接(jie)受決(jue)戰(zhan)(zhan),希臘軍(jun)隊(dui)(dui)總是能夠取得勝利。亞(ya)力(li)山(shan)大(da)的(de)(de)(de)熱情和(he)自信深(shen)深(shen)感(gan)染(ran)了(le)每一個人(ren),本來垂頭喪氣的(de)(de)(de)馬(ma)其頓(dun)將(jiang)官頓(dun)時士(shi)氣高漲,人(ren)人(ren)用短劍(jian)敲打(da)著盾牌,渴望和(he)波(bo)(bo)(bo)斯(si)人(ren)決(jue)一死戰(zhan)(zhan)。
與此同時,大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)率(lv)領波斯(si)(si)大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)從伊蘇(su)(su)斯(si)(si)南進20公里(li),在(zai)皮納(na)羅(luo)(luo)河(he)(he)畔安營扎寨(zhai),這(zhe)里(li)距離(li)亞(ya)力(li)山大(da)(da)(da)的營地大(da)(da)(da)約30公里(li)。大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)離(li)開地形(xing)相(xiang)對開闊(kuo)的伊蘇(su)(su)斯(si)(si),來到(dao)狹(xia)窄的皮納(na)羅(luo)(luo)河(he)(he)谷(gu)(gu),讓人難(nan)以(yi)理解。古典史料記載,波斯(si)(si)大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)在(zai)皮納(na)羅(luo)(luo)河(he)(he)谷(gu)(gu)亂糟(zao)糟(zao)地宿營,部隊(dui)紀(ji)律(lv)松懈,人馬(ma)(ma)隨意走動(dong),根(gen)本不(bu)象(xiang)是(shi)(shi)準(zhun)備決(jue)戰(zhan)的架(jia)式。顯然(ran)大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)也犯了(le)一(yi)(yi)個判斷錯(cuo)誤(wu),他(ta)依然(ran)沒有擺脫(tuo)傳統的波斯(si)(si)思維,認為(wei)擁有絕對優勢兵力(li)的波斯(si)(si)大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)斷了(le)馬(ma)(ma)其頓(dun)軍(jun)(jun)隊(dui)的后路,這(zhe)足以(yi)摧毀馬(ma)(ma)其頓(dun)人的抵(di)抗意志。大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)率(lv)軍(jun)(jun)南進到(dao)皮納(na)羅(luo)(luo)河(he)(he)谷(gu)(gu),目的并(bing)不(bu)是(shi)(shi)尋求決(jue)戰(zhan),而是(shi)(shi)進一(yi)(yi)步向(xiang)馬(ma)(ma)其頓(dun)軍(jun)(jun)隊(dui)施加(jia)壓(ya)力(li),瓦解他(ta)們(men)士(shi)(shi)(shi)氣,促使(shi)他(ta)們(men)自動(dong)請降。大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)重復(fu)了(le)一(yi)(yi)百多年(nian)前薛(xue)西斯(si)(si)在(zai)溫(wen)泉關所犯的判斷錯(cuo)誤(wu),但這(zhe)一(yi)(yi)次大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)可沒有他(ta)的祖(zu)先(xian)那么幸運(yun)了(le)。
次(ci)日清晨,亞(ya)力山大(da)率(lv)領馬(ma)其頓(dun)(dun)(dun)大(da)軍(jun)以(yi)(yi)(yi)(yi)每(mei)小(xiao)時五公里(li)的(de)速度向北(bei)進發。皮(pi)納(na)羅河以(yi)(yi)(yi)(yi)南約10公里(li)有一(yi)處關口(kou)(kou),稱作(zuo)“約拿(na)之柱(zhu)”(Pillars of Jonah),這里(li)阿曼山脈(mo)直逼海岸,最狹窄(zhai)的(de)地(di)方僅能(neng)容四人(ren)并排通過(guo)。馬(ma)其頓(dun)(dun)(dun)大(da)軍(jun)正午以(yi)(yi)(yi)(yi)前就到達(da)(da)約拿(na)之柱(zhu),然后足(zu)足(zu)花了四個小(xiao)時才全部通過(guo)。亞(ya)力山大(da)命令馬(ma)其頓(dun)(dun)(dun)密集(ji)陣先(xian)行,通過(guo)關口(kou)(kou)以(yi)(yi)(yi)(yi)后立刻展(zhan)開(kai),以(yi)(yi)(yi)(yi)防備波斯騎兵(bing)的(de)襲擊。約拿(na)之柱(zhu)以(yi)(yi)(yi)(yi)北(bei)地(di)形(xing)逐漸(jian)開(kai)闊,到皮(pi)納(na)羅河畔達(da)(da)到三公里(li)寬。馬(ma)其頓(dun)(dun)(dun)軍(jun)隊的(de)陣形(xing)隨著地(di)形(xing)不斷展(zhan)開(kai),兩(liang)翼(yi)始終保持同海岸和山脈(mo)的(de)接觸。
正午過后,當馬(ma)其頓軍隊(dui)出現在約拿之柱關口(kou)時,波斯(si)騎(qi)兵(bing)飛報大(da)流(liu)(liu)士。古典史料記載,大(da)流(liu)(liu)士得知這(zhe)個消息相(xiang)當沮喪,而散布在河谷(gu)各處的(de)波斯(si)軍隊(dui)亂(luan)成(cheng)(cheng)一(yi)團,有的(de)連忙(mang)收(shou)拾細軟躲到陣營(ying)后面,有的(de)跑到山(shan)坡上看個究竟(jing),這(zhe)說明大(da)流(liu)(liu)士和波斯(si)軍隊(dui)并沒(mei)有決戰的(de)心(xin)理準備。不過大(da)流(liu)(liu)士很快(kuai)打起精(jing)神,立刻(ke)開(kai)始(shi)調兵(bing)遣將。他(ta)先派一(yi)萬(wan)騎(qi)兵(bing)和數千弓箭手到皮納羅河南(nan)岸布陣,形(xing)成(cheng)(cheng)一(yi)道屏障(zhang)。這(zhe)樣做顯然(ran)是(shi)為(wei)了(le)穩定軍心(xin),讓他(ta)能夠從容布陣(阿里安記載這(zhe)些部隊(dui)有三萬(wan)騎(qi)兵(bing)和兩萬(wan)步(bu)兵(bing),顯然(ran)是(shi)過于(yu)夸(kua)張(zhang)了(le))。
此時(shi)大(da)流(liu)士仍(reng)然占據戰(zhan)略(lve)(lve)(lve)優(you)(you)勢,可以選擇(ze)決戰(zhan)或固(gu)守。面(mian)對亞(ya)力山大(da)背水一戰(zhan)的(de)姿態,其實最明智的(de)選擇(ze)應該(gai)是(shi)(shi)掘壕(hao)固(gu)守,消磨馬其頓人的(de)銳(rui)氣。只要(yao)堅持一個星期,馬其頓軍(jun)隊就會斷糧,不戰(zhan)自(zi)潰。以大(da)流(liu)士的(de)老謀深算,這一點他不會沒有(you)想(xiang)到。但可惜的(de)是(shi)(shi),大(da)流(liu)士最終(zhong)決定應戰(zhan),白(bai)白(bai)放棄(qi)了(le)他的(de)戰(zhan)略(lve)(lve)(lve)優(you)(you)勢。大(da)流(liu)士如何做出這個致命的(de)錯(cuo)誤決定,我們已經無從知曉。也(ye)(ye)許(xu)他對自(zi)己的(de)部隊依然抱有(you)幻想(xiang),畢竟波(bo)斯(si)(si)大(da)軍(jun)多于對手(shou),而且有(you)希臘雇(gu)傭軍(jun)、波(bo)斯(si)(si)鐵甲(jia)騎兵(bing)、和卡(ka)爾達(da)克重裝(zhuang)步兵(bing)這樣強悍(han)的(de)部隊。也(ye)(ye)許(xu)他希望(wang)光(guang)明正大(da)地贏得(de)戰(zhan)役的(de)勝利,也(ye)(ye)贏得(de)波(bo)斯(si)(si)貴族發自(zi)內心(xin)的(de)擁戴。當(dang)代史學家(jia)施特勞斯(si)(si)(B. S. Strauss)和奧伯(J. Ober)的(de)一段評論很(hen)說明問題:“大(da)流(liu)士無法奢望(wang)他的(de)權力基礎固(gu)若金湯,如果他逃避(bi)決戰(zhan),如果他顯得(de)過(guo)于依賴希臘顧(gu)問,如果他允許(xu)波(bo)斯(si)(si)帝國的(de)領地成為焦土,那么他立刻(ke)就會被指(zhi)控為膽怯和叛國。”看(kan)來面(mian)對亞(ya)力山大(da)的(de)挑戰(zhan),大(da)流(liu)士縱有(you)滿(man)腹謀略(lve)(lve)(lve)也(ye)(ye)是(shi)(shi)枉然,除了(le)應戰(zhan)別(bie)無選擇(ze)。
此戰(zhan),波斯軍(jun)(jun)隊的(de)(de)大(da)批武(wu)器裝備和(he)金(jin)銀(yin)財(cai)寶(bao),大(da)流(liu)士三世的(de)(de)母(mu)親、皇后和(he)兩個公主都(dou)落入(ru)了亞歷山(shan)大(da)手中。組(zu)織追擊在當時的(de)(de)軍(jun)(jun)事(shi)學術(shu)中成了新現象,并且(qie)同(tong)騎兵(bing)作為一個機動兵(bing)種的(de)(de)發(fa)展相關。伊蘇斯交戰(zhan)的(de)(de)結果是馬(ma)其頓軍(jun)(jun)隊征服波斯王國的(de)(de)西部和(he)保(bao)障馬(ma)其頓艦隊在愛琴海的(de)(de)霸權(quan)。伊蘇斯的(de)(de)勝利為馬(ma)其頓軍(jun)(jun)隊開辟了通向敘利亞和(he)埃及的(de)(de)道路。
總(zong)結伊蘇(su)斯(si)(si)戰役,波(bo)(bo)斯(si)(si)王大(da)(da)流(liu)士的(de)戰役指揮幾乎無可(ke)挑剔,戰略布局和戰術(shu)(shu)安(an)排(pai)(pai)都可(ke)圈可(ke)點。和亞力(li)山大(da)(da)一樣(yang),大(da)(da)流(liu)士將精英部隊放在(zai)(zai)右路,期望波(bo)(bo)斯(si)(si)鐵甲騎(qi)兵(bing)在(zai)(zai)這里突破,迂回(hui)到(dao)側后攻擊(ji)(ji)馬(ma)其頓(dun)密集(ji)(ji)(ji)陣。如果(guo)不(bu)是亞力(li)山大(da)(da)有(you)針(zhen)對性地部署反擊(ji)(ji)力(li)量,波(bo)(bo)斯(si)(si)鐵騎(qi)將輕松完成戰役目(mu)標。大(da)(da)流(liu)士在(zai)(zai)中路的(de)戰術(shu)(shu)意圖非常清楚,就(jiu)是誘(you)使馬(ma)其頓(dun)密集(ji)(ji)(ji)陣渡(du)河進(jin)攻,利用(yong)地形(xing)的(de)阻礙打亂馬(ma)其頓(dun)方陣的(de)隊形(xing),這樣(yang)希臘(la)雇傭軍(jun)(jun)(jun)可(ke)以避開(kai)馬(ma)其頓(dun)步(bu)兵(bing)密集(ji)(ji)(ji)的(de)長矛,從敵(di)軍(jun)(jun)(jun)陣形(xing)出現的(de)缺口乘虛而入,逼近格斗。這個戰術(shu)(shu)安(an)排(pai)(pai)已經(jing)奏效,當時(shi)馬(ma)其頓(dun)密集(ji)(ji)(ji)陣被希臘(la)雇傭軍(jun)(jun)(jun)多處滲透(tou),千瘡百孔,危在(zai)(zai)旦夕(xi),如果(guo)左(zuo)翼(yi)波(bo)(bo)斯(si)(si)步(bu)兵(bing)堅持時(shi)間(jian)再長一些,馬(ma)其頓(dun)密集(ji)(ji)(ji)陣就(jiu)會崩(beng)潰。一百多年以后,羅馬(ma)軍(jun)(jun)(jun)團就(jiu)是使用(yong)同樣(yang)的(de)戰術(shu)(shu)兩次擊(ji)(ji)破了(le)馬(ma)其頓(dun)軍(jun)(jun)(jun)隊,建(jian)立(li)了(le)在(zai)(zai)地中海東部的(de)霸權。波(bo)(bo)斯(si)(si)左(zuo)翼(yi)陣線的(de)任(ren)務非常單純,就(jiu)是盡可(ke)能遲滯馬(ma)其頓(dun)近衛騎(qi)兵(bing)的(de)進(jin)攻,為波(bo)(bo)斯(si)(si)軍(jun)(jun)(jun)隊在(zai)(zai)中路和右路擊(ji)(ji)破敵(di)軍(jun)(jun)(jun)爭取時(shi)間(jian)。
后(hou)人對大(da)流士(shi)排(pai)(pai)兵(bing)布陣(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)詬(gou)病(bing),主要集中(zhong)在(zai)(zai)左(zuo)翼陣(zhen)線的(de)(de)(de)(de)(de)安排(pai)(pai)。有人認(ren)為大(da)流士(shi)應該在(zai)(zai)波(bo)(bo)斯(si)左(zuo)翼和中(zhong)路前(qian)沿全都部署希臘(la)雇(gu)傭(yong)軍,這(zhe)就忽視了他政治上的(de)(de)(de)(de)(de)局限性。大(da)流士(shi)將(jiang)希臘(la)雇(gu)傭(yong)軍布置(zhi)在(zai)(zai)中(zhong)路要沖(chong)委(wei)以(yi)重任(ren),想必已經承受了波(bo)(bo)斯(si)貴族巨大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)壓(ya)力,如果不給(gei)(gei)波(bo)(bo)斯(si)步兵(bing)部隊參戰的(de)(de)(de)(de)(de)機會,他將(jiang)肯定會失去波(bo)(bo)斯(si)貴族的(de)(de)(de)(de)(de)支持。伊蘇(su)斯(si)戰役失敗以(yi)后(hou),大(da)流士(shi)在(zai)(zai)逃命途(tu)中(zhong)仍然(ran)沒有放(fang)棄對全局的(de)(de)(de)(de)(de)掌控。古典史料記載,從伊蘇(su)斯(si)戰場(chang)撤(che)退(tui)的(de)(de)(de)(de)(de)部分波(bo)(bo)斯(si)騎(qi)(qi)兵(bing)沒有返回巴比倫,而是退(tui)往小(xiao)亞細亞,在(zai)(zai)那里開展敵后(hou)游擊戰。我們(men)幾乎可以(yi)肯定,波(bo)(bo)斯(si)騎(qi)(qi)兵(bing)的(de)(de)(de)(de)(de)這(zhe)個戰略舉措完全是大(da)流士(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)授意。這(zhe)些波(bo)(bo)斯(si)騎(qi)(qi)兵(bing)給(gei)(gei)馬其頓軍隊的(de)(de)(de)(de)(de)后(hou)勤補給(gei)(gei)造成很(hen)大(da)麻(ma)煩(fan),堅持一年多后(hou)被駐守小(xiao)亞細亞的(de)(de)(de)(de)(de)馬其頓將(jiang)領(ling)安提(ti)貢(Antigonus)率部殲滅。
伊蘇(su)斯(si)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)役波(bo)斯(si)軍(jun)隊的(de)(de)慘敗,主(zhu)要原因(yin)是部隊的(de)(de)組織(zhi)和素質同馬(ma)(ma)其(qi)頓軍(jun)隊差(cha)(cha)距太大(da)(da)(da)。卡爾達克步(bu)兵作為波(bo)斯(si)帝國軍(jun)事(shi)改革的(de)(de)主(zhu)要成果,戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)斗效(xiao)能仍然無法同馬(ma)(ma)其(qi)頓步(bu)兵相提并(bing)論。波(bo)斯(si)左翼陣(zhen)線過早崩潰(kui)(kui),使大(da)(da)(da)流士的(de)(de)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)役構想成為泡影(ying)。波(bo)斯(si)鐵甲騎(qi)(qi)兵的(de)(de)單兵作戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)能力并(bing)不(bu)(bu)亞(ya)(ya)于(yu)(yu)特薩利騎(qi)(qi)兵,唯一(yi)(yi)(yi)的(de)(de)差(cha)(cha)距在(zai)于(yu)(yu)組織(zhi)紀律性(xing)。另(ling)外波(bo)斯(si)軍(jun)隊缺乏步(bu)騎(qi)(qi)協同,騎(qi)(qi)兵打開局面(mian)以后得不(bu)(bu)到步(bu)兵的(de)(de)支持,無法鞏(gong)固戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)果,也是失敗的(de)(de)原因(yin)之一(yi)(yi)(yi)。可見武器裝備(bei)的(de)(de)提升,并(bing)不(bu)(bu)能彌(mi)補戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)術思想的(de)(de)差(cha)(cha)距。至于(yu)(yu)大(da)(da)(da)流士的(de)(de)臨陣(zhen)脫(tuo)逃(tao),在(zai)當時的(de)(de)情況下無可厚非。波(bo)斯(si)左翼陣(zhen)線崩潰(kui)(kui)以后敗局已定(ding),大(da)(da)(da)流士遭(zao)到馬(ma)(ma)其(qi)頓騎(qi)(qi)兵的(de)(de)圍攻,繼續留在(zai)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)場上只怕兇(xiong)多吉少。對(dui)大(da)(da)(da)流士來說(shuo),波(bo)斯(si)帝國的(de)(de)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)爭資源(yuan)取之不(bu)(bu)盡、用(yong)之不(bu)(bu)竭,只要保住一(yi)(yi)(yi)條性(xing)命就有機會東山再(zai)起。事(shi)實上大(da)(da)(da)流士回(hui)到巴比(bi)倫又重(zhong)新組建一(yi)(yi)(yi)支更加(jia)龐大(da)(da)(da)的(de)(de)軍(jun)隊,而(er)兩年(nian)以后雙方重(zhong)逢高(gao)加(jia)米拉(la),亞(ya)(ya)力山大(da)(da)(da)面(mian)臨的(de)(de)險境一(yi)(yi)(yi)點也不(bu)(bu)亞(ya)(ya)于(yu)(yu)伊蘇(su)斯(si)戰(zhan)(zhan)(zhan)(zhan)役。