清(qing)太(tai)祖大(da)妃(fei)烏喇(la)那拉氏(shi)(1590年-1626年10月1日),名阿巴亥,清(qing)太(tai)祖努爾哈赤第(di)四任大(da)妃(fei),烏喇(la)貝勒(le)滿泰的女兒,清(qing)太(tai)宗(zong)繼妃(fei)堂侄女。
1601年(nian)(nian)(nian),嫁于(yu)努爾(er)哈(ha)赤,為(wei)福晉,即(ji)(ji)平妻,孝(xiao)慈(ci)高皇(huang)后(hou)去世后(hou)被(bei)立為(wei)大(da)福晉,時(shi)年(nian)(nian)(nian)14歲,她為(wei)努爾(er)哈(ha)赤生(sheng)下三子一女,即(ji)(ji)第十二子英親(qin)王阿濟格、第十四(si)子睿(rui)親(qin)王多(duo)爾(er)袞、第十五(wu)子豫親(qin)王多(duo)鐸。天(tian)命(ming)五(wu)年(nian)(nian)(nian),被(bei)庶妃德因澤揭發其與大(da)貝勒代善有(you)染(ran)而遭到(dao)努爾(er)哈(ha)赤休棄(qi),一年(nian)(nian)(nian)后(hou)又被(bei)重(zhong)新立為(wei)大(da)福晉,后(hou)金天(tian)命(ming)十一年(nian)(nian)(nian)不知何故被(bei)逼殉葬,享年(nian)(nian)(nian)37歲。
順治(zhi)(zhi)七年(nian),追尊為皇(huang)后(hou)(hou),全謚為:“孝烈恭敏獻(xian)哲仁和贊(zan)天儷圣(sheng)武皇(huang)后(hou)(hou)”,順治(zhi)(zhi)八年(nian),其子多爾(er)袞得罪(zui),罷謚,出廟(miao)。
阿(a)巴亥于明萬歷十(shi)八年(nian)(1590年(nian))出(chu)生于烏(wu)拉部都城,是烏(wu)拉部主滿(man)泰之女,布(bu)占泰的侄女。
萬(wan)歷二十一(yi)年(1593年),葉(xie)赫(he)部(bu)、烏(wu)拉(la)部(bu)等九部(bu)聯合進攻(gong)建州,結果被(bei)努爾哈(ha)赤打得大敗,九部(bu)皆元氣大傷。布占泰(tai)被(bei)俘,三年后才(cai)被(bei)釋放。
1596年(nian),滿泰(tai)在一次(ci)意外事件中(zhong)被(bei)殺,年(nian)僅7歲的(de)(de)阿巴亥失去了父親,被(bei)新部主、她(ta)的(de)(de)叔父布(bu)占泰(tai)收養(yang)。1601年(nian),努(nu)爾(er)哈赤(chi)毫(hao)不費力地滅了哈達部,為保住烏(wu)拉(la)部不受建(jian)州女真所滅,在布(bu)占泰(tai)的(de)(de)同(tong)父異(yi)母妹妹滹(hu)奈(nai)先(xian)前(qian)嫁給了努(nu)爾(er)哈赤(chi)的(de)(de)同(tong)母弟弟舒(shu)爾(er)哈齊之后(hou),年(nian)僅12歲的(de)(de)阿巴亥由布(bu)占泰(tai)做主,嫁給了比自己(ji)大(da)31歲、當時已有(you)七位妾妃的(de)(de)努(nu)爾(er)哈赤(chi),布(bu)占泰(tai)親自把她(ta)送到建(jian)州女真的(de)(de)赫圖阿拉(la)城。
據說幼小的(de)(de)阿(a)巴亥不僅豐(feng)姿貌美(mei),而且頗有(you)機(ji)變,所以對(dui)于當時四十幾歲的(de)(de)努(nu)爾哈赤(chi)來(lai)說,阿(a)巴亥至少(shao)是可令人喜愛(ai)的(de)(de)。兩年(nian)后,13歲的(de)(de)阿(a)巴亥就被努(nu)爾哈赤(chi)冊為(wei)大福晉。作(zuo)為(wei)一個(ge)既無資歷又無子(zi)女的(de)(de)少(shao)女來(lai)說,這份殊榮(rong)除了努(nu)爾哈赤(chi)對(dui)于和(he)烏拉部關系(xi)的(de)(de)考量(liang),更多的(de)(de)還是由于對(dui)她(ta)的(de)(de)寵信。
萬歷(li)三(san)(san)十(shi)(shi)(shi)三(san)(san)年(1605年)七月(yue)十(shi)(shi)(shi)五日,阿(a)巴亥為(wei)努爾(er)哈赤生下了(le)(le)(le)第十(shi)(shi)(shi)二(er)子(zi)阿(a)濟格,萬歷(li)四十(shi)(shi)(shi)年(1612年)十(shi)(shi)(shi)月(yue)二(er)十(shi)(shi)(shi)五日,阿(a)巴亥生下了(le)(le)(le)第十(shi)(shi)(shi)四子(zi)多爾(er)袞,萬歷(li)四十(shi)(shi)(shi)二(er)年(1614年)二(er)月(yue)二(er)十(shi)(shi)(shi)四日,阿(a)巴亥又生下了(le)(le)(le)第十(shi)(shi)(shi)五子(zi)多鐸。在這個階(jie)段(duan),布占泰(tai)終于為(wei)了(le)(le)(le)葉赫老女(nv)和努爾(er)哈赤作反(fan)了(le)(le)(le)臉(lian),拿箭射了(le)(le)(le)自己正(zheng)懷著孕的(de)媳婦(額(e)恩哲),于是(shi)努爾(er)哈赤滅了(le)(le)(le)烏拉(la)部,但阿(a)巴亥饒機(ji)變不是(shi)虛名,她(ta)的(de)機(ji)敏讓她(ta)穩坐大福晉的(de)寶座,她(ta)所生的(de)三(san)(san)個兒子(zi),因嫡出因素,努爾(er)哈赤將八旗軍隊中的(de)三(san)(san)旗交(jiao)給他們分別掌管(guan)。
后(hou)金(jin)有收繼(ji)婚(hun)習俗,故努(nu)爾哈(ha)赤(chi)考慮在(zai)身后(hou)由大貝(bei)勒(le)即二子代善繼(ji)娶阿巴亥的(de)打算。代善也知道父親(qin)的(de)這(zhe)一想法,而(er)阿巴亥也希(xi)望在(zai)努(nu)爾哈(ha)赤(chi)故去后(hou)在(zai)后(hou)金(jin)政權(quan)中尋(xun)找靠山。而(er)后(hou),隨著努(nu)爾哈(ha)赤(chi)小福晉塔因查的(de)告發,在(zai)天命(ming)五(wu)年引發大妃事件:
努爾哈(ha)赤認(ren)為家丑外揚(yang)也有失體統,并(bing)未予追究。阿巴亥與代(dai)善(shan)相好,無非是想依(yi)靠(kao)大(da)(da)阿哥在家族(zu)中的(de)政治地位,給三個小兒子鋪(pu)開以后(hou)的(de)生路(lu)。與此(ci)同(tong)時,她也留(liu)有一先告(gao)發說大(da)(da)福晉送(song)食(shi)物給代(dai)善(shan)和(he)四貝勒皇(huang)太極吃,皇(huang)太極心機(ji)深(shen)沉,他(ta)接受而未食(shi)但(dan)代(dai)善(shan)接受而食(shi)之;
小福晉塔因查又(you)告(gao)發(fa)說大福晉經常深夜(ye)出(chu)宮到代(dai)(dai)善(shan)家去;還告(gao)發(fa)說舉行聚會時(shi),大福晉精(jing)心打扮(ban)和代(dai)(dai)善(shan)眉來眼去。
努爾(er)哈赤派人調查(cha)屬實(shi),但由于家丑不可外揚,即以私藏(zang)金(jin)銀的罪名(ming)而將阿巴亥“離(li)棄”。后世有人認(ren)為,塔(ta)因查(cha)告發(fa)是(shi)受到皇太極的指(zhi)使,以達(da)到排(pai)擠(ji)代善(shan),打擊烏(wu)喇那拉氏(shi)的目的。
總之,阿巴(ba)亥帶著兒(er)子過了一年多被(bei)休棄的日子,住在小木屋里自(zi)己煮飯吃(chi)。
關于私(si)藏金銀,她(ta)為(wei)了(le)(le)給親(qin)生兒女奠(dian)定經濟(ji)基礎,暗下把(ba)家(jia)中(zhong)的銀兩、綢(chou)緞、首飾及古玩等物,分別藏匿在(zai)大兒子阿(a)濟(ji)格和烏(wu)拉(la)城(cheng)娘家(jia)家(jia)中(zhong)。努爾哈赤(chi)(chi)先(xian)是(shi)派大臣額爾德尼等四(si)人抄了(le)(le)阿(a)濟(ji)格的家(jia),后又(you)到(dao)烏(wu)拉(la)城(cheng)抄了(le)(le)娘家(jia),索回了(le)(le)全部私(si)藏財物。為(wei)了(le)(le)懲罰,努爾哈赤(chi)(chi)給阿(a)巴亥制定了(le)(le)約法三(san)章:一是(shi)不準她(ta)再與(yu)任(ren)何(he)人來(lai)往,二(er)是(shi)不準她(ta)聽(ting)信讒言,三(san)是(shi)與(yu)她(ta)隔房。
阿巴(ba)(ba)亥失寵,告發有功(gong)的(de)庶妃塔因查(cha)和阿濟根(gen)的(de)地位迅(xun)速(su)上升。然而(er),阿巴(ba)(ba)亥畢竟是阿巴(ba)(ba)亥,史書記載她(ta)(ta)“嫉妒、有機變(bian)”并非空穴來風,努爾哈赤占領遼陽之(zhi)后,立(li)即做出了一(yi)(yi)個(ge)重要決(jue)定,就是召(zhao)回(hui)離異(yi)了一(yi)(yi)年的(de)阿巴(ba)(ba)亥,將其重新立(li)為(wei)大(da)福晉。由此可見,努爾哈赤仍舊對(dui)她(ta)(ta)有留念,他需要她(ta)(ta)為(wei)自己的(de)事業助陣。
阿(a)(a)巴(ba)亥(hai)復位后(hou),歷史上關于眾福晉活動的筆墨也開(kai)始出(chu)現。努(nu)爾哈赤的女人們(men)逐漸從閨閣走上政殿,從京(jing)城走向(xiang)野外,她(ta)們(men)不再是帝王(wang)的附庸,開(kai)始有組織地從事一些政務,比如(ru)出(chu)席東(dong)京(jing)城的奠基典禮,奔赴廣(guang)寧前線慰問,隨大汗為墾地開(kai)邊出(chu)行等,這一切與眾妃之首阿(a)(a)巴(ba)亥(hai)的作用(yong)息息相(xiang)關。
后金天命(ming)十一年(nian)(nian)(1626年(nian)(nian))正月,68歲的(de)(de)努爾哈赤(chi)親率13萬大(da)軍攻打由明朝重將袁崇煥鎮守的(de)(de)寧遠(yuan)城(今遼寧省興城市),因身受重傷,大(da)敗而歸。傷勢稍好后,又(you)親率大(da)軍出(chu)征蒙古(gu),半個(ge)月后勝利回師(shi),不久因病勢加重住在清(qing)河溫泉處療養。努爾哈赤(chi)自知大(da)限已到,命(ming)人(ren)去(qu)請(qing)大(da)福(fu)晉阿巴亥(hai)乘船由太子河順(shun)流而下,到渾河見面。幾(ji)天后,努爾哈赤(chi)因毒瘡突(tu)然發作,醫治(zhi)無效,與世(shi)長辭。
但接下(xia)來繽(bin)紛繚繞、瞬息萬變的(de)(de)時(shi)局,就不是阿(a)巴(ba)亥這樣一位勢單力薄的(de)(de)女人可以(yi)左(zuo)右的(de)(de)了(le)。努爾哈(ha)赤尸骨(gu)未(wei)寒,年僅35歲的(de)(de)皇(huang)太(tai)極就抓住(zhu)時(shi)機(ji),乘亂率幾位大貝勒(le)闖入阿(a)巴(ba)亥的(de)(de)后(hou)宮,傳達所謂的(de)(de)“帝(di)遺言”,強迫阿(a)巴(ba)亥從(cong)先(xian)帝(di)之命而(er)殉葬。皇(huang)太(tai)極再清楚不過,治(zhi)死阿(a)巴(ba)亥,既可以(yi)牽制代善,又可以(yi)控制她的(de)(de)三個(ge)兒子。阿(a)巴(ba)亥堅決不從(cong),但又如何能夠(gou)抵擋住(zhu)膨脹到極限(xian)的(de)(de)圖謀繼(ji)位的(de)(de)野(ye)心。
阿(a)(a)巴(ba)(ba)亥(hai)當時(shi)37歲(sui),正值(zhi)盛年,她(ta)的三個(ge)兒子(zi):阿(a)(a)濟(ji)格22歲(sui)已經(jing)成年、多爾袞只有15歲(sui)、多鐸13歲(sui)。出于對(dui)塵世(shi)的留戀和對(dui)愛(ai)子(zi)的牽掛,阿(a)(a)巴(ba)(ba)亥(hai)百般支(zhi)吾(wu),希望(wang)事情能有轉機。但諸(zhu)王寸步不讓,阿(a)(a)巴(ba)(ba)亥(hai)在被逼無(wu)奈、山窮水盡(jin)的情況下(xia),自縊殉死。《太(tai)祖武皇(huang)帝實錄》較(jiao)為詳細地記述了阿(a)(a)巴(ba)(ba)亥(hai)被逼殉死的情景:
“后(hou)饒豐姿,然(ran)心懷(huai)嫉(ji)妒,每致帝(di)不(bu)悅,雖(sui)有機變,終為帝(di)之明所制。留之恐(kong)后(hou)為國亂,預遺(yi)言于(yu)諸(zhu)王(wang)(wang)曰:“俟吾終,必令之殉。”諸(zhu)王(wang)(wang)以(yi)帝(di)遺(yi)言告后(hou),后(hou)支吾不(bu)從。諸(zhu)王(wang)(wang)曰:“先(xian)帝(di)有命,雖(sui)欲不(bu)從,不(bu)可(ke)得(de)也。”后(hou)遂服禮衣,盡以(yi)珠(zhu)寶(bao)飾(shi)之,哀謂諸(zhu)王(wang)(wang)曰:“吾自十(shi)二(er)歲事先(xian)帝(di),豐衣美(mei)食,已(yi)二(er)十(shi)六(liu)年,吾不(bu)忍(ren)離,故相從于(yu)地(di)下。吾二(er)子多爾(er)袞、多鐸,當恩養之。”諸(zhu)王(wang)(wang)泣而對曰:“二(er)幼弟,吾等若無恩養,是忘父(fu)也。豈有不(bu)恩養之理(li)!”于(yu)是,后(hou)于(yu)十(shi)二(er)日辛亥(hai)辰(chen)時(shi)自盡,壽(shou)三(san)十(shi)七,乃與帝(di)同柩。”
天命(ming)十一年(nian)(1626年(nian))八月十二日辰時,阿(a)巴亥自(zi)盡(jin)而死。
皇太極即皇帝(di)位以后,于崇德(de)元年(1636年)追(zhui)謚其生(sheng)母(mu)孟古為“孝慈昭憲純(chun)德(de)真順承天(tian)育圣武皇后”,并將神(shen)牌供放于太廟內。孟古是(shi)努(nu)爾哈赤的(de)(de)大(da)妃,是(shi)皇帝(di)的(de)(de)生(sheng)母(mu),皇太極這樣做,無可厚非。但(dan)阿巴亥同樣是(shi)努(nu)爾哈赤的(de)(de)大(da)妃,與孟古哲哲地位相同,卻(que)沒有(you)被(bei)追(zhui)謚為皇后,也沒有(you)設(she)神(shen)牌,顯(xian)然是(shi)被(bei)有(you)意貶低。
1650年8月(yue),重權在身(shen)的(de)多爾(er)袞為(wei)(wei)生母(mu)阿(a)巴亥(hai)追(zhui)封(feng)為(wei)(wei)“孝烈恭敏獻哲(zhe)仁和贊天儷(li)圣武(wu)皇后(hou)(hou)”之號,一并將牌位放置在太(tai)廟之中,算(suan)是為(wei)(wei)冤死的(de)母(mu)親昭雪。然而,僅僅四個月(yue)過后(hou)(hou),多爾(er)袞因(yin)病逝去,順治(zhi)皇帝廢阿(a)巴亥(hai)封(feng)號,其神牌也從太(tai)廟撤出,從此修史(shi)者不(bu)再提及有(you)關阿(a)巴亥(hai)。
父親:滿泰(烏喇部(bu)貝勒)
養父/叔父:布(bu)占泰(烏喇部(bu)貝勒)
嬸嬸:額(e)實泰(舒(shu)爾哈(ha)齊長(chang)女(nv)(nv))、額(e)恩哲(zhe)(舒(shu)爾哈(ha)齊次女(nv)(nv))、穆庫什(shen)(革和碩(shuo)公主,遏(e)必隆(long)之母,太祖努爾哈(ha)赤(chi)第四女(nv)(nv))
姑姑:烏拉納喇·呼渿(nai),嫁舒(shu)爾哈(ha)齊
丈夫:清太祖努爾哈赤
長子:阿濟格(清太祖第十二子,英親王)
次子:多爾袞(清太(tai)祖第十四子,睿親王,曾追(zhui)封為“清成宗(zong)”)
三子:多(duo)鐸(duo)(清太祖第十五子,豫親王)
女兒:一女,阿巴亥被休(xiu)棄(qi)時(shi)仍在世(shi),后夭折
兄弟:滿泰長子撮胡里、次子博金達(da)理(li)、三子納穆達(da)里、四(si)子阿布泰(實錄(lu)、滿文(wen)老檔謂之舅(jiu)舅(jiu)、國舅(jiu))
堂姑母:清(qing)太宗繼妃
堂姐妹(皆(jie)布(bu)占泰之女)
烏喇(la)納喇(la)氏,名寧古希,嫁廣略貝勒褚英長子安(an)平貝勒杜度
烏喇納(na)喇氏,嫁代善次子已革固山(shan)貝(bei)子碩(shuo)讬
烏(wu)喇納喇氏(shi),名濟海爾,嫁代善三(san)子和碩穎毅親王薩哈廉
烏喇(la)納喇(la)氏,嫁阿敏次子已革鎮國(guo)公愛度禮
《太祖高皇帝(di)實錄》:饒豐姿,然心懷嫉(ji)妒,每致(zhi)帝(di)不悅(yue),雖有機(ji)變,終為(wei)帝(di)之(zhi)明所制。
年(nian)份 影視劇名(ming)稱(cheng) 演(yan)員
1986 努爾(er)哈赤 傅(fu)藝(yi)偉
1987 滿清(qing)十三(san)皇朝 黎燕(yan)珊
1989 莊(zhuang)妃軼事 蔡隱珠
1992 一(yi)代(dai)皇后(hou)大玉兒 孔(kong)蘭(lan)薰
2003 孝莊秘(mi)史(shi) 斯(si)琴高娃
2005 太祖(zu)秘史 程莉莎
2005 明末風(feng)云 周躍(yue)芳(fang)
2005 大清風云 陶慧敏(min)
2015 大玉兒傳奇 惠英紅(hong)
2017 獨(du)步天下 陳欣予