1865年(nian)(同治四年(nian)),譚(tan)(tan)嗣同出生(sheng)于北京(jing)宣(xuan)武城南(nan)孏眠胡同邸第,其父譚(tan)(tan)繼洵時任湖北巡撫(fu)。
1870年(nian)(同(tong)治九年(nian)),譚嗣同(tong)五歲,時得(de)重病(bing),昏死三日,竟(jing)又奇跡般(ban)復(fu)(fu)活,故名“復(fu)(fu)生”。
1875年(nian)(光緒元年(nian)),譚(tan)嗣同10歲時,拜瀏(liu)陽著名學者歐陽中鵠為師。在歐陽中鵠的影響下(xia),他對王(wang)夫(fu)之的思想(xiang)發(fa)生了(le)興趣,受到了(le)愛國主義(yi)的啟蒙。他讀書(shu)務求廣博,好講(jiang)經世(shi)濟民(min)的學問,文章(zhang)寫得很有(you)才華。他對傳統的時文八股非(fei)常反(fan)感,在課本上(shang)寫下(xia)“豈有(you)此理”幾個(ge)字。他仰慕那些鋤強濟弱的草莽英雄,曾和當時北京的一個(ge)“義(yi)俠(xia)”大刀王(wang)五結交,二人成(cheng)為生死不渝的摯友。
1877年(nian)(光(guang)緒三年(nian)),譚嗣同在(zai)瀏陽與唐(tang)才常訂交,他又(you)(you)師從涂啟先,系統學習(xi)中國的典籍(ji),開始接觸(chu)算學、格(ge)致等自然科(ke)學。此(ci)后(hou)又(you)(you)到(dao)蘭州,在(zai)他父親的道(dao)署中讀書。
1884年(光緒(xu)十年),譚嗣同離(li)家出走(zou),游歷直(zhi)隸(今河(he)(he)北(bei))、甘肅、新疆、陜西、河(he)(he)南、湖(hu)北(bei)、江(jiang)西、江(jiang)蘇、安(an)徽、浙(zhe)江(jiang)、山東(dong)、山西等省,觀察風土,結(jie)交名(ming)士。
1888年(nian)(光緒十四年(nian)),他在著名學者(zhe)劉(liu)人熙的(de)(de)指導下開始(shi)認真(zhen)研究王(wang)夫之等(deng)人的(de)(de)著作(zuo),汲取其中的(de)(de)民主(zhu)性(xing)精華和(he)唯物色彩(cai)的(de)(de)思想(xiang),同時又(you)廣為搜羅和(he)閱讀當時介紹西方(fang)科(ke)學、史地(di)、政治的(de)(de)書籍(ji),豐(feng)富自己。
1895年(nian)(光緒二十一年(nian))4月17日,中(zhong)日簽(qian)訂《馬關條(tiao)約(yue)》,時年(nian)30歲的譚嗣同(tong)在家(jia)鄉滿懷(huai)憂(you)憤,即努力提倡新(xin)學,呼(hu)號變法,并在家(jia)鄉組(zu)織算(suan)學社(she),集同(tong)志講求鉆研,同(tong)時在南臺書院設立史學、掌故(gu)、輿地等(deng)新(xin)式課程。
1895年(nian)(光緒二十(shi)一年(nian))5月2日,康有(you)為聯(lian)合在(zai)京參加會試的(de)1000多名舉人上書清政府,要求拒(ju)和、遷都、變(bian)(bian)法(fa)。深重的(de)民(min)族(zu)災難,焦灼著譚嗣同的(de)心,他(ta)對帝國(guo)主義的(de)侵略義憤(fen)填膺,堅決反對簽(qian)訂和約,對清政府“竟忍以四萬(wan)萬(wan)七千萬(wan)人民(min)之身家性命一舉而(er)棄之”的(de)妥協行徑(jing)極為憤(fen)慨。在(zai)變(bian)(bian)法(fa)思潮的(de)影響下(xia),開始(shi)“詳考數(shu)十(shi)年(nian)之世(shi)變(bian)(bian),而(er)切究其事理”,苦思精研挽救(jiu)民(min)族(zu)危亡的(de)根本大計。他(ta)感到“大化之所(suo)趨,風氣之所(suo)溺,非守文因舊所(suo)能(neng)挽回者”,必須對腐朽的(de)封建專制制度實(shi)行改革,才能(neng)救(jiu)亡圖存。
1896年(光緒二(er)十(shi)二(er)年)2月,譚嗣(si)同入(ru)京,結交(jiao)梁啟超、翁(weng)同和(he)等人(ren)。
1896年(光緒二十二年),譚嗣同旋奉父(fu)命,入貲(zi)為(wei)江蘇候(hou)補知(zhi)府,在從北京(jing)去江蘇任職的途中(zhong)游歷了天津、湖南(nan)、湖北等地(di),后在南(nan)京(jing)候(hou)缺期間,開始創作(zuo)著《仁學》。
1897年(光緒二(er)十三年)1月17日,譚嗣同寫成其重要著(zhu)作《仁學(xue)》,它是維新派的(de)第一部哲學(xue)著(zhu)作。
1897年(nian)(光緒二(er)十(shi)三年(nian))2月(yue),譚嗣同回到湖南,在巡(xun)撫陳寶箴、按(an)察使黃遵憲(xian)、學(xue)(xue)政江標的(de)(de)支持下,與(yu)唐才常(chang)等(deng)倡(chang)辦(ban)時(shi)務(wu)學(xue)(xue)堂,他(ta)首先(xian)加強了時(shi)務(wu)學(xue)(xue)堂中維新派力量(liang)。自己擔任(ren)了分教(jiao)習(xi),又(you)安排唐才常(chang)任(ren)中文教(jiao)習(xi),協助任(ren)總教(jiao)習(xi)的(de)(de)梁啟(qi)超,在教(jiao)學(xue)(xue)中大力宣傳變法(fa)革新理論,“所言皆當時(shi)一(yi)派之民(min)權(quan)論,又(you)多言清代故實,臚舉失(shi)敗”。孔(kong)子改制、平(ping)等(deng)、民(min)權(quan)等(deng)學(xue)(xue)說(shuo)由此而乘風揚(yang)波,日益恢(hui)張。他(ta)還把《明(ming)夷待(dai)訪錄》、《揚(yang)州(zhou)十(shi)日記》等(deng)含(han)有民(min)族主義(yi)意(yi)識(shi)的(de)(de)書籍發給學(xue)(xue)生,向他(ta)們灌(guan)輸革命意(yi)識(shi),使時(shi)務(wu)學(xue)(xue)堂真(zhen)正成了培養(yang)維新志士的(de)(de)機構。又(you)倡(chang)導開(kai)礦山、修鐵路(lu),宣傳變法(fa)維新,推行新政,使湖南成為(wei)全(quan)國(guo)最富(fu)朝氣的(de)(de)一(yi)省。
1898年(光緒二十四年)初,譚嗣(si)同創建南學會(hui),辦《湘報》,宣(xuan)傳變法,抨擊舊(jiu)政,成(cheng)為維新運動(dong)的激進派。
1898年(光(guang)緒(xu)二十四年)6月(yue)11日,光(guang)緒(xu)頒布《定(ding)國是詔(zhao)》,決定(ding)變法。同(tong)年8月(yue),因為翰(han)林院侍(shi)讀學(xue)士徐致靖的推薦,譚嗣同(tong)被光(guang)緒(xu)帝征召入京。
1898年(nian)(光(guang)緒(xu)二十四年(nian))9月(yue)5日,光(guang)緒(xu)下詔授給譚嗣同和林旭、劉光(guang)弟、楊銳四品(pin)卿銜軍(jun)機章(zhang)京,參(can)與變法(fa)。次(ci)日,光(guang)緒(xu)又召見他并說:“汝(ru)(ru)等所欲變者,俱可隨意奏(zou)來,我(wo)必依從(cong)。即我(wo)有過失,汝(ru)(ru)等當面責我(wo),我(wo)必速改。”光(guang)緒(xu)帝變法(fa)的(de)決心和對維新派的(de)信賴使(shi)譚嗣同非常感動,覺(jue)得(de)實現自(zi)己抱負的(de)機會已經(jing)在握(wo)。
1898年(nian)(nian)(光緒(xu)二十四年(nian)(nian))9月(yue)底(di)光緒(xu)帝(di)去天津(jin)閱(yue)兵(bing)時,慈禧太后等人早有密(mi)(mi)謀,發動兵(bing)變,廢黜(chu)光緒(xu)帝(di),一舉撲(pu)滅新(xin)政。譚(tan)嗣(si)同密(mi)(mi)會袁(yuan)(yuan)世凱,要(yao)袁(yuan)(yuan)帶兵(bing)入京(jing),除掉(diao)頑固派。袁(yuan)(yuan)世凱假惺惺地表示先回天津(jin)除掉(diao)榮祿,然后率兵(bing)入京(jing)。袁(yuan)(yuan)世凱于二十日晚趕回天津(jin),向榮祿告密(mi)(mi),榮祿密(mi)(mi)報西太后。
1898年(光(guang)緒(xu)二十四年)9月(yue)21日(ri),西太后發動政變。慈禧(xi)連發諭旨,捉(zhuo)拿維(wei)新派。譚(tan)嗣同(tong)聽到政變消(xiao)息后并(bing)不驚(jing)慌,置自(zi)己(ji)的安危于(yu)不顧,多方活動,籌謀(mou)營(ying)救(jiu)光(guang)緒(xu)帝。但措手不及,計劃(hua)均告落空。在這種情況下,他決心以死來殉變法事業,用自(zi)己(ji)的犧牲(sheng)去(qu)向封建頑固勢(shi)力(li)作最后一次反抗。他對(dui)勸他離開的人說(shuo):“各(ge)國變法無(wu)不從流血(xue)(xue)而成,今日(ri)中(zhong)國未(wei)聞有因變法而流血(xue)(xue)者,此國之所(suo)以不昌也(ye)。有之,請自(zi)嗣同(tong)始。”
1898年(光緒二十(shi)四(si)年)9月24日(ri),譚嗣同在瀏陽會館被捕。
1898年(nian)(nian)(nian)(光緒(xu)二十四年(nian)(nian)(nian)),譚嗣(si)同參(can)加戊戌(xu)變法。變法失敗(bai)后,于1898年(nian)(nian)(nian)(光緒(xu)二十四年(nian)(nian)(nian))9月28日在(zai)北京宣(xuan)武門外的菜市口刑場英(ying)勇就義,年(nian)(nian)(nian)僅(jin)33歲。同時被害(hai)的維新人士(shi)還(huan)有林旭、楊深秀(xiu)、劉光第(di)、楊銳、康(kang)廣(guang)仁(ren),六人并(bing)稱(cheng)“戊戌(xu)六君子”。
1899年(光緒二十五年),他的遺骸運回原籍(ji),葬(zang)在湖南瀏陽城外石山下。
譚(tan)嗣(si)同代表著(zhu)有:《仁學》《寥天一閣文(wen)》《莽蒼蒼齋詩》《遠遺堂集外(wai)文(wen)》等(deng),后人將(jiang)其著(zhu)作編為《譚(tan)嗣(si)同全(quan)集》。
譚嗣(si)同一生致力(li)于維新(xin)(xin)變(bian)(bian)法,主(zhu)張(zhang)中(zhong)國(guo)要強盛,只有發(fa)展民族工(gong)商業,學(xue)習西方資產(chan)階(jie)級的(de)(de)政(zheng)(zheng)治制(zhi)度。公(gong)開提出廢科舉、興學(xue)校、開礦(kuang)藏、修鐵路、辦(ban)工(gong)廠、改(gai)官制(zhi)等變(bian)(bian)法維新(xin)(xin)的(de)(de)主(zhu)張(zhang),是維新(xin)(xin)派中(zhong)的(de)(de)最激(ji)(ji)進(jin)者。早年在(zai)湖(hu)南舉辦(ban)新(xin)(xin)政(zheng)(zheng),利用時務學(xue)堂培養了大量的(de)(de)維新(xin)(xin)志士(shi);后(hou)來參(can)與領導了發(fa)生在(zai)1898年(光緒(xu)二十四年)的(de)(de)戊戌變(bian)(bian)法,期(qi)間他力(li)輔光緒(xu)皇帝推行變(bian)(bian)法,整頓(dun)官制(zhi),革除(chu)弊政(zheng)(zheng),最后(hou)懷著“愿以頸血刷污政(zheng)(zheng)”的(de)(de)決心為(wei)變(bian)(bian)法而(er)犧(xi)牲,傳播(bo)了資產(chan)階(jie)級新(xin)(xin)文化、新(xin)(xin)思想,批判封(feng)建主(zhu)義(yi)(yi)舊(jiu)文化、舊(jiu)思想。雖然資產(chan)階(jie)級的(de)(de)博愛、平等、自由(you)是虛(xu)假的(de)(de),但是他用博愛、平等、自由(you)來沖決封(feng)建專(zhuan)制(zhi)主(zhu)義(yi)(yi)和封(feng)建倫(lun)常(chang),在(zai)舊(jiu)中(zhong)國(guo)那個史況(kuang)下(xia),在(zai)激(ji)(ji)烈的(de)(de)反封(feng)建專(zhuan)制(zhi)主(zhu)義(yi)(yi)這點上,有它突出的(de)(de)進(jin)步性。
譚(tan)嗣同身(shen)處晚清新(xin)舊(jiu)中(zhong)(zhong)西(xi)混(hun)雜(za)的(de)(de)思(si)(si)(si)想(xiang)格(ge)局中(zhong)(zhong),交往(wang)師友眾多,強調(diao)兼收并(bing)蓄。譚(tan)嗣同在《仁學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)》序言仁學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)界(jie)說二十七界(jie)說第二十五條中(zhong)(zhong)說:“凡(fan)為仁學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)者,于佛(fo)書(shu)(shu)(shu)當(dang)通《華嚴(yan)》及(ji)(ji)心(xin)(xin)宗(zong)、相宗(zong)之(zhi)書(shu)(shu)(shu),于西(xi)書(shu)(shu)(shu)當(dang)通《新(xin)約》及(ji)(ji)算學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)、格(ge)致(zhi)、社會(hui)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)之(zhi)書(shu)(shu)(shu),于中(zhong)(zhong)國書(shu)(shu)(shu)當(dang)通《易》、《春秋(qiu)公羊傳》、《論語》、《禮(li)記》、《孟子(zi)(zi)》、《莊子(zi)(zi)》、《墨子(zi)(zi)》、《史(shi)記》及(ji)(ji)陶(tao)淵明、周茂叔、張橫渠、陸子(zi)(zi)靜、王(wang)(wang)陽(yang)明、王(wang)(wang)船山(shan)、黃梨(li)洲之(zhi)書(shu)(shu)(shu)。”從中(zhong)(zhong)可以看(kan)出,他的(de)(de)思(si)(si)(si)想(xiang)來源中(zhong)(zhong)包括(kuo)了經學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)、理學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)、佛(fo)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)、諸子(zi)(zi)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)和西(xi)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)。經學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)提倡今文經學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue),理學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)提倡王(wang)(wang)陽(yang)明、陸九淵的(de)(de)心(xin)(xin)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue);佛(fo)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)提倡禪宗(zong)、華嚴(yan)宗(zong)、唯識宗(zong);諸子(zi)(zi)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)提倡莊子(zi)(zi)、墨子(zi)(zi)以及(ji)(ji)明末遺民王(wang)(wang)船山(shan)、黃宗(zong)羲等的(de)(de)思(si)(si)(si)想(xiang);西(xi)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)攻格(ge)致(zhi)、算學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)、社會(hui)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)。既有(you)(you)唯物(wu)主義也(ye)有(you)(you)唯心(xin)(xin)主義,既有(you)(you)自然科學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)又有(you)(you)社會(hui)科學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue),既有(you)(you)宗(zong)教、哲學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)又有(you)(you)政治思(si)(si)(si)想(xiang),這樣(yang)就形成(cheng)了一個融(rong)中(zhong)(zhong)西(xi)古今之(zhi)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)于一體的(de)(de)龐雜(za)體系。
譚嗣同在(zai)1897年(光緒二十三年)于南京“閑戶養心讀書,冥探孔(kong)、佛之精奧,會通群哲之心法,衍繹(yi)南海之宗旨,成(cheng)(cheng)《仁學(xue)》一(yi)書”,《仁學(xue)》是一(yi)部將(jiang)哲學(xue)、宗教、科(ke)學(xue)冶為一(yi)爐,自成(cheng)(cheng)一(yi)體的學(xue)術(shu)著(zhu)作,匯聚了譚嗣同短暫一(yi)生(sheng)的學(xue)術(shu)研(yan)究成(cheng)(cheng)果。成(cheng)(cheng)書五(wu)十篇,分(fen)為二卷(juan),五(wu)萬余字。譚嗣同在(zai)而立之年就因參加(jia)社會革命而慷慨就義,也使得(de)《仁學(xue)》成(cheng)(cheng)為他的學(xue)術(shu)絕(jue)唱。
哲學
《仁(ren)學》作為(wei)維新(xin)派的第一部哲學著作,在(zai)書中譚嗣(si)同雜糅儒、釋、道、墨各家和西(xi)方(fang)資(zi)產階級自然科學、社會政治經濟學說,形成(cheng)(cheng)了(le)獨特的哲學體(ti)系。在(zai)《仁(ren)學》中,譚嗣(si)同指出世(shi)界是(shi)物(wu)質(zhi)的原質(zhi)所構成(cheng)(cheng),其本體(ti)是(shi)“仁(ren)”,世(shi)界的存在(zai)和發展都是(shi)由于(yu)“仁(ren)”的作用,故稱他的哲學為(wei)“仁(ren)學”。“仁(ren)”是(shi)萬物(wu)之源;“以太”構成(cheng)(cheng)萬物(wu)的本質(zhi),是(shi)“不生不滅(mie)(mie)”的;宇(yu)宙(zhou)間(jian)各種(zhong)事物(wu)只有(you)“變易”,沒(mei)有(you)“存亡”,只有(you)“聚散”,沒(mei)有(you)“生滅(mie)(mie)”。
佛學
譚(tan)(tan)嗣(si)(si)同(tong)對佛(fo)(fo)(fo)(fo)教思(si)想(xiang)進行過系統(tong)的研(yan)究(jiu),并且還進行學(xue)(xue)(xue)佛(fo)(fo)(fo)(fo)的實(shi)踐,譚(tan)(tan)嗣(si)(si)同(tong)將(jiang)他的研(yan)究(jiu)、實(shi)踐成(cheng)果納(na)入《仁(ren)學(xue)(xue)(xue)》之中。譚(tan)(tan)嗣(si)(si)同(tong)接受(shou)佛(fo)(fo)(fo)(fo)學(xue)(xue)(xue),是因為(wei)佛(fo)(fo)(fo)(fo)學(xue)(xue)(xue)博大(da)(da)精(jing)(jing)深(shen),并且有著“自貴其(qi)心”、積極(ji)進取的救世(shi)(shi)(shi)精(jing)(jing)神(shen)。在(zai)(zai)學(xue)(xue)(xue)術上,譚(tan)(tan)嗣(si)(si)同(tong)認為(wei)佛(fo)(fo)(fo)(fo)學(xue)(xue)(xue)廣大(da)(da),“六經(jing)未有不與(yu)佛(fo)(fo)(fo)(fo)經(jing)合”,“故言佛(fo)(fo)(fo)(fo)教,則(ze)地球三教,可合而一(yi)。”在(zai)(zai)譚(tan)(tan)嗣(si)(si)同(tong)看來,佛(fo)(fo)(fo)(fo)教積極(ji)入世(shi)(shi)(shi)、普渡眾生的精(jing)(jing)神(shen)與(yu)“孔孟救世(shi)(shi)(shi)之深(shen)心”是一(yi)致的。“度(du)眾生外無(wu)佛(fo)(fo)(fo)(fo)法(fa)”。《仁(ren)學(xue)(xue)(xue)》一(yi)書,正體現出以佛(fo)(fo)(fo)(fo)法(fa)求世(shi)(shi)(shi)法(fa)、經(jing)世(shi)(shi)(shi)致用(yong),積極(ji)入世(shi)(shi)(shi)的經(jing)世(shi)(shi)(shi)佛(fo)(fo)(fo)(fo)學(xue)(xue)(xue)思(si)想(xiang)。
新華網:戊戌變法雖然失(shi)敗,譚(tan)嗣同也被殺,他的(de)那種愿以頸血刷污政,視死如歸的(de)精神不僅直(zhi)指清朝政府的(de)腐敗和黑暗,同時也為(wei)人民樹立(li)了一座(zuo)不朽(xiu)的(de)豐碑,讓(rang)后人永遠去敬仰。
光(guang)明日(ri)報:(唐才常、譚嗣(si)同)兩人生前“生同志,死(si)同烈”的誓(shi)言,激勵了一代又一代的中國人。
新浪新聞:同(tong)樣是湖(hu)南人(ren),同(tong)樣是書(shu)生救(jiu)國(guo),稍(shao)早的曾(ceng)國(guo)藩走到了(le)傳統(tong)“人(ren)臣”道(dao)路(lu)上的最高(gao)階(jie)段,而菜市(shi)口引頸(jing)待戮的譚嗣同(tong),則有一種以身殉道(dao)的悲(bei)壯。這(zhe)種悲(bei)壯,終結(jie)了(le)湘(xiang)學“經世致用”精神(shen)在傳統(tong)道(dao)路(lu)上的努(nu)力(li),開創了(le)湖(hu)湘(xiang)志士新的救(jiu)國(guo)之(zhi)路(lu)。
梁啟(qi)超稱譚嗣同為:中國(guo)為國(guo)流血第一士。
康(kang)有為曾(ceng)經這樣贊揚譚嗣同:挾(xie)高士之(zhi)才,負萬夫之(zhi)勇,學奧博而文(wen)雄奇,思(si)深遠而仁質(zhi)厚,以(yi)天下為己任(ren),以(yi)救中國為事,氣猛志(zhi)銳(rui)。
北(bei)京西城(cheng)區政協主席杜(du)靈欣:作(zuo)為(wei)近代中國為(wei)改革變法而流血犧牲的(de)(de)第一人(ren),譚(tan)嗣同的(de)(de)思想學說得到后人(ren)重視,他敢于擔當、勇于奉獻的(de)(de)愛國精神(shen)更是時(shi)下銳(rui)意創新、不斷(duan)深化改革需要(yao)的(de)(de)一種精神(shen)傳承。
湘(xiang)潭大學(xue)(xue)副校長(chang)、湖南湘(xiang)學(xue)(xue)研究(jiu)院副院長(chang)王繼平教授:譚(tan)嗣同是湖湘(xiang)文化、湘(xiang)學(xue)(xue)的(de)產物,是湘(xiang)學(xue)(xue)的(de)杰出代表,同時(shi)他又弘揚了(le)湘(xiang)學(xue)(xue),促進了(le)湘(xiang)學(xue)(xue)的(de)近代轉型。