清乾(qian)(qian)隆五十九(jiu)(jiu)年三月二(er)十四日(1794年4月23日),魏源生于湖(hu)南邵陽縣金(jin)潭(今邵陽市隆回(hui)縣司門前鎮)。魏源七歲(sui)從(cong)塾師劉(liu)之(zhi)綱、魏輔邦(bang)讀(du)經學(xue)史,常苦讀(du)至(zhi)深夜。九(jiu)(jiu)歲(sui)赴縣城應童子(zi)試,考官指著(zhu)畫有“太(tai)極(ji)圖”的茶杯提(ti)出“杯中含太(tai)極(ji)”囑對(dui)。魏源摸著(zhu)懷中二(er)麥餅對(dui)曰:“腹內孕乾(qian)(qian)坤。”
嘉慶十五年(1810年)庚午科取秀(xiu)才。
嘉慶十六年(1811年)辛未歲試補廩膳生。
嘉慶十八年癸(gui)酉科選(xuan)拔貢。嘉慶二(er)十五年(1820年)全家遷居江蘇揚(yang)州新(xin)城。
道(dao)光二年(nian)(nian)(1822年(nian)(nian))壬午科(ke)中式舉人第二名。道(dao)光五(wu)年(nian)(nian)(1825年(nian)(nian))受江蘇(su)布政使賀(he)長齡之聘(pin),輯《皇(huang)朝經(jing)世(shi)文編(bian)》120卷;又助江蘇(su)巡撫陶澍(shu)辦(ban)漕運、水利(li)諸事。撰《籌(chou)漕篇》、《籌(chou)鹺篇》和《湖(hu)廣水利(li)論》等。
道光(guang)九(jiu)年(nian)(1829年(nian)),應(ying)禮部會試,與龔自珍(zhen)雙(shuang)(shuang)雙(shuang)(shuang)落第,房考劉逢(feng)祿作《兩生行(xing)》哀之,從此龔魏齊名。魏捐內閣(ge)中書(shu)舍人候補(bu),內閣(ge)藏書(shu)豐(feng)富,乃博覽(lan)史(shi)館秘閣(ge)官書(shu)及士大夫私家著述(shu)。時社會動(dong)亂加(jia)劇,他目睹江(jiang)華(hua)瑤民起義,深感清政權的腐敗;道光(guang)二十年(nian)爆(bao)發(fa)了(le)鴉片(pian)戰爭,外國(guo)侵略(lve)危機使他更加(jia)憤激,進一步激發(fa)了(le)愛國(guo)熱(re)情。
道光(guang)十二年(nian)(1832年(nian)),魏(wei)源(yuan)來到南京即相中地(di)處城西清(qing)涼(liang)山(shan)下烏(wu)龍潭邊(bian),,史稱"詩巷"的龍蟠里東側購(gou)地(di)建3進草堂(tang),初始魏(wei)源(yuan)為愛屋起(qi)名(ming)“湖子草堂(tang)”后改名(ming)“小卷阿”。并在(zai)潭邊(bian)淺水處建有“宛在(zai)亭”。魏(wei)源(yuan)后半生,長年(nian)居(ju)住此處,其(qi)名(ming)著《海國圖志》即在(zai)此處撰(zhuan)寫完成。其(qi)間(jian),他與時任江(jiang)蘇巡撫的林則徐往來甚密。
道光二十一年(1841年),魏源入兩江(jiang)總(zong)督(du)裕(yu)謙幕(mu)府,直接參與抗英戰(zhan)爭,并(bing)在前線親自(zi)審訊俘虜。后(hou)見(jian)清政府和戰(zhan)不定,投降派昏庸誤國,憤而辭(ci)歸(gui),立志(zhi)著述。
道光(guang)二十二年(1842年)完成(cheng)了(le)《圣武(wu)記》,敘述了(le)清初(chu)到道光(guang)年間的軍事歷史及軍事制(zhi)度(du)。在文(wen)中提出(chu)“今夫財(cai)用不(bu)(bu)足國(guo)非貧(pin),人(ren)(ren)材不(bu)(bu)競之(zhi)(zhi)謂貧(pin);令不(bu)(bu)行(xing)于(yu)海(hai)外國(guo)非贏,令不(bu)(bu)行(xing)于(yu)境(jing)內之(zhi)(zhi)謂贏。故(gu)先王不(bu)(bu)患財(cai)用,而惟亟(ji)人(ren)(ren)材;不(bu)(bu)憂(you)不(bu)(bu)逞志于(yu)四(si)夷,而憂(you)不(bu)(bu)逞志于(yu)四(si)境(jing)。官無不(bu)(bu)材,則國(guo)楨(zhen)富;境(jing)無廢令,則國(guo)柄強”的人(ren)(ren)才論(lun)觀點。
道光二十(shi)四年(nian)(1844年(nian))甲辰,魏源再次(ci)參(can)加禮部會試(shi),中進士,以(yi)知州用,分(fen)發江蘇(su),任東(dong)臺、興化知縣。期間改革鹽政(zheng)、筑(zhu)堤治水(shui)。他依據林則徐(xu)所輯的西方史(shi)地(di)資料《四州志》,參(can)以(yi)歷(li)代史(shi)志、明以(yi)來《島(dao)志》及當時(shi)夷(yi)圖夷(yi)語編成《海國(guo)圖志》50卷(juan),后(hou)經修訂、增補,到咸豐二年(nian)(1852)成為百卷(juan)本。囊括了世界地(di)理、歷(li)史(shi)、政(zheng)制、經濟、宗教(jiao)、歷(li)法(fa)、文(wen)化、物產。
咸豐(feng)元年(nian)(nian)(1851年(nian)(nian)),魏源授高(gao)郵州(zhou)(zhou)知州(zhou)(zhou),公余整(zheng)理著述(shu),咸豐(feng)三(san)年(nian)(nian)(1853)完(wan)成(cheng)了《元史新(xin)編》。后以“遲誤驛報”,“玩(wan)視軍機”革職。旋(xuan)復職,他(ta)以年(nian)(nian)逾六旬,遭遇(yu)坎坷(ke),以世(shi)亂多故而辭去。晚年(nian)(nian),潛心學(xue)佛,法名(ming)承貫(guan),輯有《凈土四經》。咸豐(feng)七年(nian)(nian)三(san)月(yue)初一日(1857年(nian)(nian)3月(yue)26日),卒于(yu)杭州(zhou)(zhou)東(dong)園(yuan)僧舍(she),終年(nian)(nian)63歲,葬杭州(zhou)(zhou)南屏山方家峪。
海國圖志
魏源學識(shi)淵博(bo),著作很多,主要有《書古(gu)(gu)(gu)微》《詩古(gu)(gu)(gu)微》《默觚(gu)》《老子(zi)本義》、《圣武記(ji)》《元史新編(bian)》和《海(hai)國(guo)圖志》等。其它(ta)著述還有:《古(gu)(gu)(gu)微堂詩文集(ji)》、《公羊古(gu)(gu)(gu)微》《曾子(zi)發(fa)(fa)微》《子(zi)思子(zi)發(fa)(fa)微》《高(gao)子(zi)學譜》《孝經集(ji)傳》《孔子(zi)年(nian)表》、《孟子(zi)年(nian)表》《小學古(gu)(gu)(gu)經》《大學古(gu)(gu)(gu)本發(fa)(fa)微》《兩漢(han)古(gu)(gu)(gu)文家法考》《論學文選》、《明代兵食(shi)二政(zheng)錄》《春秋繁露注》《墨(mo)子(zi)注》《孫子(zi)集(ji)注》等若干卷。作品結集(ji)為《魏源全集(ji)》。
《海國圖志》
《海國圖志》是魏源(yuan)受林則(ze)徐囑托而編著的(de)一(yi)部(bu)世(shi)界(jie)地(di)理歷史知識的(de)綜合性圖書。它(ta)以林則(ze)徐主持(chi)編譯的(de)不足九(jiu)萬字(zi)的(de)《四洲志》為基礎,將當(dang)時搜集(ji)到的(de)其他文獻書刊資料和魏源(yuan)自撰的(de)很多篇論文進行擴編,初刻于道光二(er)十(shi)二(er)年,為五十(shi)卷(juan)。道光二(er)十(shi)七(qi)年增補刊刻為六十(shi)卷(juan)。隨(sui)后,又輯錄徐繼畬在道光二(er)十(shi)八年所成的(de)《瀛環志略》及其他資料,補成一(yi)百卷(juan),于咸豐二(er)年刊行于世(shi)。
《圣武記》
《圣武記》書中談(tan)到18世紀(ji)西北地區穆斯林的反清起義問題(ti)。共(gong)14卷(juan),前(qian)10卷(juan)以紀(ji)事(shi)本末體記述清王朝建(jian)立至道光年間的軍(jun)事(shi)歷史,后4卷(juan)《武功余記》為作者對有關軍(jun)事(shi)問題(ti)的論(lun)述。
《曉窗》《湘江(jiang)舟(zhou)行》《三湘棹歌》《寰海十(shi)章》
魏(wei)源是一(yi)個進步(bu)(bu)的(de)(de)(de)思想(xiang)家、史(shi)學家和堅決反對(dui)外國侵(qin)略的(de)(de)(de)愛國學者。他(ta)積極(ji)要(yao)求清政府進行改(gai)(gai)革(ge),強調:“天下無數百年(nian)不(bu)弊之法,無窮(qiong)極(ji)不(bu)變(bian)之法,無不(bu)除(chu)弊而(er)能(neng)興利(li)之法,無不(bu)易簡而(er)能(neng)變(bian)通之法。”他(ta)著重于經濟(ji)領(ling)域的(de)(de)(de)改(gai)(gai)革(ge),在鴉片戰爭前后提(ti)出了(le)一(yi)些(xie)改(gai)(gai)革(ge)水利(li)、漕(cao)運、鹽政的(de)(de)(de)方案(an)和措施(shi),要(yao)求革(ge)除(chu)弊端以有利(li)于“國計(ji)民生”,認為“變(bian)古愈盡,便(bian)民愈甚”。這些(xie)主張(zhang)不(bu)僅在當(dang)時(shi)具有進步(bu)(bu)意義,對(dui)于后來的(de)(de)(de)資(zi)產階級變(bian)法維新(xin)運動(dong)起了(le)積極(ji)的(de)(de)(de)推動(dong)作用(yong)。
魏源堅決(jue)反(fan)(fan)對西方資本主(zhu)(zhu)(zhu)義(yi)的侵(qin)(qin)(qin)(qin)華活動,提(ti)出了反(fan)(fan)侵(qin)(qin)(qin)(qin)略(lve)的主(zhu)(zhu)(zhu)張與辦法。他(ta)對人民(min)(min)群(qun)眾的力量(liang)有一定的認識,同林(lin)則徐(xu)“民(min)(min)心可(ke)用(yong)(yong)”的觀點(dian)相一致,提(ti)出“義(yi)民(min)(min)可(ke)用(yong)(yong)”的主(zhu)(zhu)(zhu)張。他(ta)從三元(yuan)里(li)和臺(tai)灣等(deng)地人民(min)(min)抗英斗爭中得到鼓舞(wu)。在三元(yuan)里(li)人民(min)(min)痛擊英國侵(qin)(qin)(qin)(qin)略(lve)者(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)后,他(ta)滿懷激情地以(yi)“同仇敵(di)愾(kai)士(shi)心齊,呼市俄聞十萬師(shi)”,“前(qian)時(shi)但說民(min)(min)通寇,此日翻看(kan)吏縱(zong)夷(yi)(yi)”的詩句,熱情謳歌(ge)三元(yuan)里(li)人民(min)(min)的抗英斗爭,憤怒(nu)聲討投降派為侵(qin)(qin)(qin)(qin)略(lve)軍解圍的可(ke)恥行(xing)經,并在《海國圖(tu)志》中寫道:“三元(yuan)里(li)之(zhi)(zhi)(zhi)戰,以(yi)區區義(yi)兵(bing),圍夷(yi)(yi)酋,斬(zhan)夷(yi)(yi)師(shi),殲夷(yi)(yi)兵(bing),以(yi)欵開網之(zhi)(zhi)(zhi)而逸,孰謂(wei)我兵(bing)陸戰之(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)如夷(yi)(yi)者(zhe)?”又說“廣東之(zhi)(zhi)(zhi)斬(zhan)夷(yi)(yi)首,捐(juan)艦者(zhe)皆義(yi)民(min)(min)”,“兩(liang)禽(qin)夷(yi)(yi)舶于(yu)臺(tai)灣,火攻(gong)夷(yi)(yi)船于(yu)南澳者(zhe)亦義(yi)民(min)(min)”。他(ta)主(zhu)(zhu)(zhu)張利用(yong)(yong)和依靠人民(min)(min)群(qun)眾作為抵抗外(wai)來侵(qin)(qin)(qin)(qin)略(lve)的主(zhu)(zhu)(zhu)要力量(liang),與投降派“防(fang)民(min)(min)甚于(yu)防(fang)寇”的反(fan)(fan)動政(zheng)策形(xing)成鮮明的對照。
為了有效地進行(xing)抵抗,他(ta)反(fan)(fan)對“浪(lang)戰(zhan)”,而(er)主張“以(yi)(yi)守為戰(zhan)”。他(ta)總結鴉片戰(zhan)爭的(de)(de)經驗(yan)教(jiao)訓,提出“自(zi)守之(zhi)策二(er):一曰(yue)守外(wai)洋(yang)不(bu)(bu)如守海(hai)口,守海(hai)口不(bu)(bu)如守內河;一曰(yue)調客兵不(bu)(bu)如練土兵,調水(shui)師不(bu)(bu)如練水(shui)勇”,主張采(cai)取誘敵深入的(de)(de)策略(lve),“設(she)阱以(yi)(yi)待虎(hu),設(she)以(yi)(yi)待魚”,以(yi)(yi)殲滅來(lai)犯者(zhe)。這種(zhong)相信熟(shu)悉(xi)情況的(de)(de)當地人民群眾(zhong),發揮他(ta)們的(de)(de)長(chang)處和抗敵的(de)(de)積(ji)極性來(lai)組(zu)織(zhi)反(fan)(fan)侵略(lve)武裝力(li)量,并(bing)采(cai)取機動靈活的(de)(de)戰(zhan)略(lve)戰(zhan)術,是切合(he)于當時敵強我弱,敵寡我眾(zhong)的(de)(de)客觀實際的(de)(de),也是完全(quan)可行(xing)的(de)(de)。
魏(wei)源(yuan)同(tong)林則徐一(yi)(yi)(yi)樣,是鴉(ya)片戰爭時(shi)期(qi)“睜眼(yan)看世界(jie)”,最有(you)(you)(you)(you)眼(yan)光的(de)(de)(de)(de)(de)人物(wu)。他(ta)(ta)(ta)(ta)既堅決反抗侵(qin)略,又重(zhong)視了解和(he)學(xue)(xue)(xue)習西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)科(ke)(ke)學(xue)(xue)(xue)技(ji)(ji)術,作為對(dui)(dui)付侵(qin)略的(de)(de)(de)(de)(de)重(zhong)要(yao)方(fang)(fang)法。他(ta)(ta)(ta)(ta)在《海(hai)國(guo)(guo)(guo)圖志》中很好貫(guan)徹并(bing)(bing)發揮了林則徐了解和(he)學(xue)(xue)(xue)習西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)思想和(he)做(zuo)法,提(ti)出(chu)了“師(shi)夷(yi)長(chang)(chang)技(ji)(ji)以(yi)(yi)制(zhi)夷(yi)”的(de)(de)(de)(de)(de)正確口號,認(ren)(ren)為“善(shan)師(shi)四夷(yi)者(zhe),能制(zhi)四夷(yi);不(bu)善(shan)師(shi)外夷(yi)者(zhe),外夷(yi)制(zhi)之(zhi)(zhi)”,把(ba)學(xue)(xue)(xue)習西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)“長(chang)(chang)技(ji)(ji)”提(ti)高到(dao)關系(xi)國(guo)(guo)(guo)家民(min)(min)(min)(min)族安(an)危的(de)(de)(de)(de)(de)大(da)(da)事(shi)來(lai)(lai)認(ren)(ren)識,使(shi)之(zhi)(zhi)在當(dang)(dang)時(shi)社(she)會上(shang)發生(sheng)了振聾(long)發聵的(de)(de)(de)(de)(de)重(zhong)大(da)(da)影響,針對(dui)(dui)當(dang)(dang)時(shi)封建(jian)頑固派把(ba)西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)先進的(de)(de)(de)(de)(de)工(gong)藝技(ji)(ji)術一(yi)(yi)(yi)概目(mu)之(zhi)(zhi)為“奇(qi)技(ji)(ji)淫(yin)巧(qiao)”的(de)(de)(de)(de)(de)無知,他(ta)(ta)(ta)(ta)指出(chu),“有(you)(you)(you)(you)用(yong)(yong)(yong)之(zhi)(zhi)物(wu),即奇(qi)技(ji)(ji)而(er)非淫(yin)巧(qiao)”,必(bi)須認(ren)(ren)真加以(yi)(yi)學(xue)(xue)(xue)習,而(er)不(bu)能盲目(mu)自(zi)(zi)大(da)(da),自(zi)(zi)甘(gan)落后,為此,他(ta)(ta)(ta)(ta)提(ti)出(chu)一(yi)(yi)(yi)套(tao)具(ju)體方(fang)(fang)案,不(bu)但包括了官(guan)辦(ban)軍(jun)事(shi)工(gong)業,改(gai)進軍(jun)隊武器裝備(bei)的(de)(de)(de)(de)(de)內容,而(er)且提(ti)出(chu)了興(xing)辦(ban)民(min)(min)(min)(min)用(yong)(yong)(yong)工(gong)業,允許商民(min)(min)(min)(min)自(zi)(zi)由興(xing)辦(ban)工(gong)業的(de)(de)(de)(de)(de)主張(zhang)。其中包含了例如:“量天尺、千里鏡、龍(long)尾車、鳳鋸、水(shui)鋸、火(huo)輪舟、自(zi)(zi)來(lai)(lai)火(huo)、自(zi)(zi)轉(zhuan)碓、千金秤之(zhi)(zhi)屬,凡有(you)(you)(you)(you)益民(min)(min)(min)(min)用(yong)(yong)(yong)者(zhe),皆(jie)可(ke)于(yu)(yu)此造(zao)之(zhi)(zhi)”,主張(zhang)以(yi)(yi)后“沿海(hai)商民(min)(min)(min)(min),有(you)(you)(you)(you)自(zi)(zi)愿仿設(she)(she)廠(chang)局(ju),以(yi)(yi)造(zao)船械,或(huo)自(zi)(zi)用(yong)(yong)(yong),或(huo)出(chu)售者(zhe),聽(ting)之(zhi)(zhi)”。他(ta)(ta)(ta)(ta)還(huan)倡議“立(li)譯館翻夷(yi)書”,并(bing)(bing)“于(yu)(yu)閩粵二省武試(shi),增設(she)(she)水(shui)師(shi)一(yi)(yi)(yi)科(ke)(ke),有(you)(you)(you)(you)能造(zao)西(xi)(xi)(xi)洋(yang)戰艦(jian)、火(huo)輪舟、造(zao)飛炮火(huo)箭、水(shui)雷奇(qi)器者(zhe),為科(ke)(ke)甲出(chu)身”,以(yi)(yi)獎勵(li)科(ke)(ke)學(xue)(xue)(xue)發明。他(ta)(ta)(ta)(ta)認(ren)(ren)為這樣做(zuo),即可(ke)以(yi)(yi)“盡(jin)得西(xi)(xi)(xi)洋(yang)之(zhi)(zhi)長(chang)(chang)技(ji)(ji)為中國(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)長(chang)(chang)技(ji)(ji)”,逐步(bu)改(gai)變中國(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)落后面貌(mao),從而(er)達到(dao)“制(zhi)夷(yi)”之(zhi)(zhi)目(mu)的(de)(de)(de)(de)(de)。他(ta)(ta)(ta)(ta)滿(man)懷著(zhu)民(min)(min)(min)(min)族自(zi)(zi)豪感,對(dui)(dui)中華民(min)(min)(min)(min)族的(de)(de)(de)(de)(de)智(zhi)慧才能充(chong)滿(man)信心,認(ren)(ren)為“中國(guo)(guo)(guo)智(zhi)慧無所不(bu)有(you)(you)(you)(you)”,中國(guo)(guo)(guo)“人材非不(bu)足(zu)”,“材料非不(bu)足(zu)”,中國(guo)(guo)(guo)有(you)(you)(you)(you)著(zhu)豐富的(de)(de)(de)(de)(de)礦藏和(he)資(zi)源(yuan),具(ju)有(you)(you)(you)(you)自(zi)(zi)己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)有(you)(you)(you)(you)利條件。他(ta)(ta)(ta)(ta)相信中國(guo)(guo)(guo)人民(min)(min)(min)(min)有(you)(you)(you)(you)能力(li)掌握西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)新式(shi)生(sheng)產技(ji)(ji)術,可(ke)以(yi)(yi)逐步(bu)做(zuo)到(dao)“不(bu)必(bi)仰賴于(yu)(yu)外夷(yi)”,指出(chu)只要(yao)經過(guo)努力(li),若干年后,必(bi)然“風氣日開,智(zhi)慧日出(chu),方(fang)(fang)見東(dong)海(hai)之(zhi)(zhi)民(min)(min)(min)(min),猶西(xi)(xi)(xi)海(hai)之(zhi)(zhi)民(min)(min)(min)(min)”,中國(guo)(guo)(guo)一(yi)(yi)(yi)定(ding)能富強起來(lai)(lai),趕(gan)上(shang)并(bing)(bing)超(chao)過(guo)西(xi)(xi)(xi)方(fang)(fang)資(zi)本主義(yi)國(guo)(guo)(guo)家。
魏(wei)源不僅主張學習西方的(de)先進生產技術,而(er)且(qie)也很推崇和歆慕(mu)資本(ben)主義國家的(de)民主制度(du)。他稱譽(yu)瑞士“不設君(jun)位,不立(li)王侯”,“推擇(ze)鄉官理(li)事”,是“西方桃花源”。又說“墨利加北洲(指美(mei)國)之以(yi)部落代君(jun)長,可垂奕世而(er)無弊”。在封(feng)建(jian)專制制度(du)長期統治下(xia)的(de)當時中國,敢這樣贊美(mei)沒有君(jun)主和皇帝的(de)政治制度(du),不能不說是很有膽識的(de)見解。
在(zai)賦(fu)稅(shui)(shui)問題(ti)上(shang),魏源(yuan)(yuan)主(zhu)(zhu)張培植(zhi)和(he)(he)保(bao)護稅(shui)(shui)源(yuan)(yuan),指(zhi)出“善賦(fu)民(min)者(zhe),譬植(zhi)柳乎,薪其枝而(er)培其本根”。他指(zhi)責苛重稅(shui)(shui)斂,“不善賦(fu)民(min)者(zhe),譬則(ze)剪韭乎,日剪一(yi)(yi)畦(qi),不罄不止”,認為(wei)重稅(shui)(shui)破(po)壞了納稅(shui)(shui)人的(de)財產,也就破(po)壞了國(guo)(guo)(guo)家(jia)賴以生存的(de)基礎“彼貪人為(wei)政(zheng)也,專(zhuan)脧富民(min);富民(min)漸罄,復脧中(zhong)戶(hu)(hu);中(zhong)戶(hu)(hu)復然,遂致邑井成墟”,“有因何不種稻(dao)稷?秋(qiu)收(shou)(shou)不給兩忙稅(shui)(shui),洋銀價高(gao)漕斛(hu)大(da),納過官糧余秸秷。”魏源(yuan)(yuan)主(zhu)(zhu)張國(guo)(guo)(guo)家(jia)利用賦(fu)稅(shui)(shui)手(shou)段保(bao)護工商(shang)(shang)業的(de)發展(zhan),認為(wei)“士(shi)無富民(min)則(ze)國(guo)(guo)(guo)貧,士(shi)無中(zhong)戶(hu)(hu)則(ze)國(guo)(guo)(guo)危,至(zhi)下(xia)戶(hu)(hu)流亡而(er)國(guo)(guo)(guo)非其國(guo)(guo)(guo)矣(yi)”。他所(suo)強調(diao)的(de)富民(min)主(zhu)(zhu)要(yao)是指(zhi)工商(shang)(shang)業者(zhe)。提(ti)出這(zhe)一(yi)(yi)思(si)想(xiang)。有助于民(min)族資本主(zhu)(zhu)義(yi)在(zai)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)的(de)發展(zhan)。魏源(yuan)(yuan)還對(dui)生產經(jing)營成本高(gao)低(di)(di)的(de)原因及其對(dui)財政(zheng)稅(shui)(shui)收(shou)(shou)的(de)影響作了一(yi)(yi)定的(de)分析,例(li)如(ru)他認為(wei)淮鹽(yan)成本之高(gao)是由(you)于細商(shang)(shang)所(suo)支付的(de)浮費和(he)(he)勒索太(tai)多。如(ru)果(guo)廢(fei)除(chu)細商(shang)(shang)專(zhuan)賣(mai)制度(du)允許(xu)散商(shang)(shang)憑票運(yun)銷,即可(ke)大(da)大(da)降(jiang)低(di)(di)成本從而(er)降(jiang)低(di)(di)價格,這(zhe)樣既(ji)可(ke)促進食鹽(yan)銷售,抵制走私,又可(ke)增加國(guo)(guo)(guo)家(jia)的(de)鹽(yan)稅(shui)(shui)收(shou)(shou)入。魏源(yuan)(yuan)的(de)這(zhe)一(yi)(yi)觀點在(zai)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)19世紀以前的(de)經(jing)濟思(si)想(xiang)中(zhong)是極為(wei)罕(han)見的(de)。
梁啟(qi)超(《論中國學術思想變遷之大(da)勢》):《海國圖(tu)志》對日本“明治維(wei)新”起了巨大(da)影響,認為它是“不(bu)龜手之藥”。
梁啟超(《中國(guo)近三百年(nian)學術史》):①《海國(guo)圖志》之(zhi)論,實(shi)(shi)支配百年(nian)來(lai)之(zhi)人心,直(zhi)至(zhi)今日猶未脫(tuo)離凈(jing)盡,則其(qi)(qi)在(zai)中國(guo)歷史上關系不(bu)得(de)謂細也(ye)。②此(ci)二書(《海國(guo)圖志》和《瀛環志略(lve)》)在(zai)今日誠為芻狗,中國(guo)士大夫之(zhi)稍有(you)世界地理(li)知識(shi),實(shi)(shi)自此(ci)始。③其(qi)(qi)論實(shi)(shi)支配百年(nian)來(lai)之(zhi)人心,直(zhi)至(zhi)今日,猶未脫(tuo)離凈(jing)盡”。
宋恕(啟蒙思想(xiang)家):近人(ren)撰(zhuan)外史(shi),如《海國圖志》、《瀛寰志略(lve)》、《四(si)裔年表》等書,題名皆陋。將以尊(zun)內(nei),適使外人(ren)笑我學者為井蛙,反(fan)辱國矣(yi)。
《魏(wei)(wei)源傳》(夏劍欽):綜觀(guan)魏(wei)(wei)源一生(sheng),他從理學(xue)家轉而為(wei)漢學(xue)家,從幕(mu)友轉而為(wei)親民(min)(min)官,從解經(jing)箋詩的通儒轉而為(wei)關心水利鹽漕(cao)的實干家,從憂(you)時(shi)憂(you)民(min)(min)的學(xue)者轉而為(wei)放眼世(shi)界(jie)的先(xian)驅(qu),都充(chong)分(fen)顯示(shi)他是一名真摯的愛(ai)國者。他因受(shou)鴉片戰爭失敗(bai)的刺激,時(shi)時(shi)以(yi)湔洗(xi)國恥(chi)為(wei)念(nian),提出“后王師(shi)前王”、“師(shi)夷長技以(yi)制夷”思想。