唐(tang)隆(long)政(zheng)(zheng)變,是唐(tang)隆(long)元(yuan)年六月(yue)庚子(710年7月(yue)21日),由當時相王李(li)(li)旦(dan)第三子臨淄王李(li)(li)隆(long)基和太(tai)平公(gong)(gong)主(zhu)于帝都長安城共同發起(qi)的(de)一場宮廷(ting)政(zheng)(zheng)變。李(li)(li)隆(long)基以禁軍殺了(le)韋(wei)(wei)后、安樂(le)公(gong)(gong)主(zhu),并(bing)徹底(di)剿滅了(le)韋(wei)(wei)氏(shi)集團告終。這次政(zheng)(zheng)變的(de)后果是,即(ji)位不足一個月(yue)的(de)李(li)(li)重茂退(tui)位,李(li)(li)旦(dan)復辟為(wei)唐(tang)睿宗,李(li)(li)隆(long)基被立為(wei)皇太(tai)子,太(tai)平公(gong)(gong)主(zhu)的(de)權勢更加強大。
李顯以(yi)神(shen)龍(long)(long)革命復辟(pi)后(hou),對與其(qi)共患難的(de)(de)妻(qi)子(zi)韋(wei)(wei)(wei)后(hou)十(shi)分縱容(rong),導致朝(chao)政(zheng)大(da)權逐漸被韋(wei)(wei)(wei)后(hou)一族掌握,武三(san)思(si)在韋(wei)(wei)(wei)后(hou)和昭容(rong)上官婉兒的(de)(de)幫助(zhu)下,位列(lie)宰相,在朝(chao)堂中形(xing)成(cheng)了(le)一個以(yi)韋(wei)(wei)(wei)氏為(wei)首(shou)的(de)(de)武、韋(wei)(wei)(wei)專政(zheng)集團。他(ta)們大(da)肆打壓張(zhang)柬之(zhi)、敬暉等神(shen)龍(long)(long)革命的(de)(de)功臣勢力(li),激(ji)化了(le)其(qi)他(ta)李唐皇族之(zhi)間的(de)(de)矛(mao)盾。首(shou)當其(qi)沖的(de)(de)就是太子(zi)李重(zhong)俊,他(ta)并非韋(wei)(wei)(wei)后(hou)親生(sheng),安(an)樂(le)公主與其(qi)夫(fu)武崇訓(武三(san)思(si)子(zi))經常(chang)侮辱(ru)他(ta)并想奪了(le)他(ta)的(de)(de)太子(zi)之(zhi)位。707年7月,李重(zhong)俊發動兵變(bian),殺(sha)死(si)武三(san)思(si)父子(zi),但因(yin)皇帝(di)仍是中宗,羽林軍倒戈(ge),最終兵敗被殺(sha)。武三(san)思(si)雖死(si)但韋(wei)(wei)(wei)后(hou)的(de)(de)勢力(li)更(geng)加強大(da),而當時天下并不安(an)定,多有(you)水旱之(zhi)災,而韋(wei)(wei)(wei)后(hou)等人打壓反對勢力(li),培植親信(xin),朝(chao)政(zheng)混亂。此時的(de)(de)朝(chao)堂,韋(wei)(wei)(wei)后(hou)及(ji)其(qi)集團雖然大(da)權在握,但對其(qi)痛恨(hen)者甚多。
唐隆(long)元(yuan)年(710年)6月(yue),唐中宗李(li)顯暴死,外界傳韋后(hou)和安(an)樂公主下(xia)毒,暗殺李(li)顯,朝野上下(xia)人心惶惶。韋后(hou)意欲臨朝攝政,她扶李(li)重茂登基,改元(yuan)唐隆(long),并將領南北衙(ya)禁衛(wei)軍交與韋家子弟統領,其獨攬大權之心昭然若揭(jie)。
宰(zai)相宗楚(chu)客(ke)伙同(tong)太(tai)常卿(qing)武延秀、司(si)農(nong)卿(qing)趙履溫(wen)、國子祭酒葉靜(jing)能(neng)以及(ji)韋(wei)(wei)家諸人一同(tong)勸說韋(wei)(wei)后沿用(yong)(yong)武則天(tian)的(de)慣例(li)登基稱帝,當時守衛宮城的(de)南北禁(jin)衛軍以及(ji)地位重要的(de)尚書省諸司(si),都(dou)已經被韋(wei)(wei)氏子弟所控制(zhi),他(ta)們大(da)量網羅黨羽,在朝(chao)廷內外互相勾結(jie)。宗楚(chu)客(ke)又秘密地上書皇太(tai)后韋(wei)(wei)氏,引用(yong)(yong)圖讖來說明韋(wei)(wei)氏理當取(qu)代大(da)唐朝(chao)而君臨天(tian)下。宗楚(chu)客(ke)還打(da)算害死(si)李重茂(mao),只(zhi)是十(shi)分擔心(xin)相王李旦與太(tai)平公(gong)主會從中作(zuo)梗,于是與韋(wei)(wei)溫(wen)和安樂公(gong)主密謀除掉他(ta)們。
相王李(li)旦的(de)兒子臨(lin)淄(zi)王李(li)隆(long)(long)基(ji),在(zai)此(ci)之前(qian)已被(bei)免去潞(lu)州(zhou)別駕的(de)職務(wu),他(ta)(ta)在(zai)京師(shi)私下招(zhao)集智勇雙全之士(shi),謀劃匡復大唐(tang)社稷(ji)。當(dang)初唐(tang)太(tai)宗(zong)選拔官戶(hu)和(he)蕃口中(zhong)驍勇善戰的(de)人(ren)員,讓他(ta)(ta)們(men)身穿繪有(you)虎皮花(hua)紋的(de)衣服,使用繪有(you)豹皮花(hua)紋的(de)馬鞍(an),在(zai)太(tai)宗(zong)巡游狩獵時,就(jiu)讓他(ta)(ta)們(men)隨(sui)侍在(zai)鞍(an)前(qian)馬后一同射(she)殺飛(fei)禽走(zou)獸(shou),這些(xie)人(ren)被(bei)稱為(wei)百騎(qi);武則天時期逐漸增為(wei)千騎(qi),隸屬于左右(you)羽(yu)林(lin)軍;李(li)顯(xian)把這支部隊稱為(wei)萬騎(qi),并設置官員統領(ling)。李(li)隆(long)(long)基(ji)對萬騎(qi)兵中(zhong)的(de)豪杰之士(shi)都深相結納(na)。
兵部侍郎崔(cui)日用平素一向依附韋后及武氏(shi)集團,與宗(zong)楚(chu)客交(jiao)情也很好,他得知宗(zong)楚(chu)客的陰謀以(yi)后,擔心自己(ji)會因此遇禍,便派寶昌(chang)寺(si)僧人普(pu)潤秘密地去向李隆(long)基(ji)報告,并勸李隆(long)基(ji)盡快發難。
李(li)(li)隆(long)基(ji)于(yu)(yu)是(shi)(shi)與太平公主及(ji)其子衛尉卿薛崇簡、西京苑總監(jian)贛縣(xian)人(ren)(ren)鐘紹京、尚衣奉御王(wang)崇曄(ye)、前任朝邑尉劉幽(you)求、利(li)仁府(fu)折沖麻嗣宗(zong)等人(ren)(ren)策劃(hua)先行舉兵發難,鏟除(chu)韋氏(shi)集(ji)團。韋播(bo)、高(gao)嵩二(er)人(ren)(ren)為了(le)(le)樹立自己的威(wei)嚴,多次(ci)鞭打萬(wan)騎兵,從而引(yin)起萬(wan)騎兵對他(ta)(ta)(ta)們(men)的普遍怨恨。果毅葛福(fu)順和陳玄禮向李(li)(li)隆(long)基(ji)訴(su)說此事(shi)(shi)(shi)(shi),李(li)(li)隆(long)基(ji)暗示(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)們(men)應(ying)當(dang)誅除(chu)韋后(hou)集(ji)團,兩人(ren)(ren)聽后(hou)都精神(shen)振(zhen)奮地表示(shi)(shi)愿效死(si)力。萬(wan)騎果毅李(li)(li)仙鳧也(ye)參與了(le)(le)具(ju)體(ti)謀劃(hua)。有人(ren)(ren)建議李(li)(li)隆(long)基(ji)應(ying)當(dang)把(ba)這(zhe)(zhe)件(jian)事(shi)(shi)(shi)(shi)告訴(su)他(ta)(ta)(ta)的父(fu)親相(xiang)(xiang)王(wang)李(li)(li)旦(dan),李(li)(li)隆(long)基(ji)回答(da)說:“我們(men)這(zhe)(zhe)些人(ren)(ren)是(shi)(shi)為了(le)(le)大(da)唐的江山社稷才干這(zhe)(zhe)種(zhong)事(shi)(shi)(shi)(shi)的,事(shi)(shi)(shi)(shi)成之后(hou)福(fu)分歸于(yu)(yu)相(xiang)(xiang)王(wang),萬(wan)一(yi)事(shi)(shi)(shi)(shi)情失敗了(le)(le)我們(men)為宗(zong)廟犧牲也(ye)就(jiu)是(shi)(shi)了(le)(le),不必(bi)因此而連累相(xiang)(xiang)王(wang)。如果告訴(su)了(le)(le)他(ta)(ta)(ta),他(ta)(ta)(ta)同意(yi)這(zhe)(zhe)樣(yang)做,就(jiu)等于(yu)(yu)讓他(ta)(ta)(ta)也(ye)參預這(zhe)(zhe)種(zhong)極為危險的事(shi)(shi)(shi)(shi);若是(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)不同意(yi)這(zhe)(zhe)樣(yang)做,那就(jiu)只會(hui)壞了(le)(le)大(da)事(shi)(shi)(shi)(shi)。”于(yu)(yu)是(shi)(shi)李(li)(li)隆(long)基(ji)沒有把(ba)這(zhe)(zhe)件(jian)事(shi)(shi)(shi)(shi)告訴(su)其父(fu)李(li)(li)旦(dan)。
唐(tang)隆元年(nian)六月(yue)二十日(ri)申時(7月(yue)21日(ri)),李(li)(li)隆基(ji)(ji)身穿(chuan)便(bian)服(fu)與劉幽求等人(ren)進入禁苑(yuan)之(zhi)中,到鐘紹京的住(zhu)所集(ji)合。此時鐘紹京已有(you)后(hou)悔之(zhi)意,便(bian)想將李(li)(li)隆基(ji)(ji)拒之(zhi)門外(wai),他(ta)(ta)的妻子許氏對(dui)他(ta)(ta)說:“為了國家大事(shi)而不(bu)計個人(ren)安危的人(ren)必得神助(zhu),再說你平(ping)常就一(yi)直(zhi)與他(ta)(ta)們(men)共同(tong)謀劃這(zhe)件(jian)事(shi),現(xian)在即(ji)使你不(bu)去親自(zi)參加(jia),又(you)哪里能(neng)夠脫得了干(gan)系呢!鐘紹京聽完后(hou)趕忙開門出來拜(bai)見李(li)(li)隆基(ji)(ji),李(li)(li)隆基(ji)(ji)拉(la)著他(ta)(ta)的手與他(ta)(ta)一(yi)起(qi)坐(zuo)下。
這(zhe)時左右羽(yu)林軍將士都駐扎在玄武(wu)門,等到夜(ye)色降(jiang)臨之際,葛(ge)(ge)福順和李仙鳧都來到李隆基處,求(qiu)問(wen)起事的信號以(yi)便行事。將近二更(geng)時,夜(ye)空的流(liu)星散落如雪(xue),劉幽求(qiu)說道:“天(tian)意(yi)如此(ci),機不可失!”葛(ge)(ge)福順拔劍直闖羽(yu)林營(ying),將韋璿、韋播、高嵩三人斬首示眾(zhong),高聲喝道:“韋后毒死先帝,謀(mou)危(wei)社稷,今(jin)晚大家要齊心協力,鏟除韋家人及(ji)(ji)其死黨(dang),凡是長(chang)得高過馬鞭的人一律斬殺;擁立相王為帝以(yi)安定天(tian)下(xia)。倘(tang)若有人膽敢首鼠兩端幫助逆(ni)黨(dang),判的罪(zui)要連及(ji)(ji)三族。”
羽林(lin)軍將士全都欣然從命。于是葛(ge)福(fu)順(shun)將韋等(deng)(deng)人(ren)(ren)的首級(ji)送給李(li)(li)隆(long)基(ji),李(li)(li)隆(long)基(ji)在(zai)(zai)燈下看過之后,便與劉幽(you)求等(deng)(deng)人(ren)(ren)一同走(zou)出禁苑南門,鐘紹京率領著(zhu)工匠二百余(yu)人(ren)(ren),手持(chi)斧子(zi)鋸子(zi)跟在(zai)(zai)后面。李(li)(li)隆(long)基(ji)派(pai)葛(ge)福(fu)順(shun)率領左(zuo)萬騎(qi)攻打(da)玄德門,派(pai)李(li)(li)仙鳧率領右萬騎(qi)攻打(da)白(bai)獸門,雙方約定(ding)在(zai)(zai)凌煙(yan)閣前會(hui)師后,即(ji)大聲鼓(gu)噪。葛(ge)福(fu)順(shun)等(deng)(deng)人(ren)(ren)分(fen)(fen)別殺掉守門的兵(bing)(bing)將,攻入(ru)(ru)宮(gong)中(zhong)(zhong)(zhong)。李(li)(li)隆(long)基(ji)率兵(bing)(bing)守在(zai)(zai)玄武門外(wai),三(san)更時分(fen)(fen),聽到(dao)宮(gong)中(zhong)(zhong)(zhong)鼓(gu)噪聲之后,即(ji)率領總監及羽林(lin)兵(bing)(bing)進(jin)入(ru)(ru)宮(gong)中(zhong)(zhong)(zhong),在(zai)(zai)太極殿負責守衛中(zhong)(zhong)(zhong)宗靈柩的南牙衛兵(bing)(bing)們聽到(dao)鼓(gu)噪之后,全都披掛整齊響應李(li)(li)隆(long)基(ji)等(deng)(deng)人(ren)(ren)。韋后惶(huang)惑(huo)中(zhong)(zhong)(zhong)逃入(ru)(ru)飛(fei)騎(qi)營,有(you)一個飛(fei)騎(qi)兵(bing)(bing)將韋后斬首,并把首級(ji)獻給李(li)(li)隆(long)基(ji)。安樂公(gong)主正(zheng)對著(zhu)鏡子(zi)畫(hua)眉,被(bei)士兵(bing)(bing)斬殺。此外(wai)還將武延秀斬首于肅章門外(wai),將內(nei)將軍賀婁氏斬首于太極殿西。
在(zai)李(li)隆基(ji)率軍進(jin)入宮中時,上(shang)官(guan)婉兒手(shou)執燈籠率領宮人迎接,并把她起草的李(li)顯遺詔的底(di)稿拿給劉(liu)(liu)幽求看。劉(liu)(liu)幽求為她向李(li)隆基(ji)求情,李(li)隆基(ji)沒有答應,下令將(jiang)上(shang)官(guan)昭容在(zai)旗下斬(zhan)首。
這時李重茂住(zhu)在(zai)太極殿,劉幽求(qiu)對眾人說道(dao):“大家約好了今晚上(shang)擁立相王為帝(di),現在(zai)為什么不(bu)早一點兒(er)定下來呢(ni)!”李隆基急忙制止了他(ta),下令將(jiang)士們捕捉宮(gong)中和把守宮(gong)中各門的(de)韋(wei)氏(shi)族人,平常得到韋(wei)后信任重用的(de)人也一起斬首。天(tian)將(jiang)破曉,宮(gong)內外(wai)均已平定。
唐隆元年六月二十一日(710年7月22日),李(li)隆基(ji)(ji)出(chu)宮拜見李(li)旦,為自己起事(shi)之前未能告訴李(li)旦而叩頭謝罪(zui)。李(li)旦流(liu)著眼淚(lei)抱住李(li)隆基(ji)(ji)說:“大唐宗廟社(she)稷得以保全(quan),全(quan)是(shi)你的(de)功(gong)勞!”李(li)隆基(ji)(ji)于是(shi)率(lv)軍(jun)迎接李(li)旦入宮輔佐李(li)重(zhong)茂。
李隆基(ji)下(xia)(xia)令將京城各門及所有宮門關閉,然后(hou)又派遣萬騎兵分頭搜捕韋家的(de)親(qin)屬徒黨。將太子少(shao)保、同(tong)中書(shu)門下(xia)(xia)三品韋溫(wen)斬首于(yu)東市之北。中書(shu)令宗(zong)楚客身穿(chuan)喪服,騎著一(yi)頭黑驢外逃,在他到(dao)通化門時被(bei)守門的(de)兵士認出。兵士對他說(shuo):“您(nin)就(jiu)是宗(zong)尚書(shu)吧!”說(shuo)完(wan)摘下(xia)(xia)他的(de)孝帽(mao)并將他斬首,同(tong)他一(yi)起被(bei)殺的(de)還(huan)有他的(de)弟弟宗(zong)晉卿。
李(li)(li)(li)(li)(li)(li)旦侍奉少帝來(lai)(lai)到安(an)(an)福門安(an)(an)撫百姓。起(qi)初,趙(zhao)履溫不(bu)惜耗盡國家(jia)資財以(yi)討安(an)(an)樂(le)公(gong)主的(de)(de)歡(huan)心(xin),沒完(wan)沒了地為(wei)安(an)(an)樂(le)公(gong)主起(qi)宅第、修園(yuan)林,甚至于(yu)用(yong)手按住自己的(de)(de)紫色官(guan)服,用(yong)脖(bo)子(zi)駕著公(gong)主坐的(de)(de)牛車。安(an)(an)樂(le)公(gong)主被(bei)(bei)殺(sha)(sha)后(hou),趙(zhao)履溫趕(gan)忙跑到安(an)(an)福樓下(xia)手舞足蹈(dao)地山呼萬(wan)歲;聲(sheng)音未落,李(li)(li)(li)(li)(li)(li)旦便(bian)下(xia)令萬(wan)騎兵(bing)將其(qi)斬(zhan)首(shou)。老百姓早已因趙(zhao)履溫屢次增派勞(lao)役而對他(ta)(ta)恨(hen)之入骨,此(ci)時(shi)見他(ta)(ta)被(bei)(bei)殺(sha)(sha),便(bian)爭相(xiang)割(ge)下(xia)他(ta)(ta)尸(shi)體上(shang)的(de)(de)肉(rou),轉(zhuan)眼就只剩下(xia)一副(fu)骷髏。秘(mi)書監汴王李(li)(li)(li)(li)(li)(li)邕的(de)(de)妻(qi)子(zi)是韋(wei)(wei)后(hou)的(de)(de)妹妹崇(chong)國夫人,他(ta)(ta)與(yu)御史大夫竇從一分(fen)別砍下(xia)各自妻(qi)子(zi)的(de)(de)首(shou)級(ji)進獻給相(xiang)王李(li)(li)(li)(li)(li)(li)旦。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)邕是李(li)(li)(li)(li)(li)(li)鳳的(de)(de)孫子(zi)。左仆射、同中(zhong)書門下(xia)三品韋(wei)(wei)巨源(yuan)聽(ting)到李(li)(li)(li)(li)(li)(li)隆(long)基起(qi)事的(de)(de)消息后(hou),家(jia)人勸(quan)他(ta)(ta)外逃躲避,他(ta)(ta)回(hui)答說(shuo):“我身為(wei)朝(chao)廷(ting)大臣,怎么能有(you)難不(bu)赴!”說(shuo)完(wan)便(bian)走出家(jia)門,來(lai)(lai)到大街上(shang),被(bei)(bei)亂(luan)兵(bing)所殺(sha)(sha),時(shi)年八十歲。此(ci)時(shi)李(li)(li)(li)(li)(li)(li)隆(long)基已派人將馬秦客(ke)、楊均、葉靜能梟(xiao)首(shou)示眾,并將韋(wei)(wei)后(hou)暴尸(shi)街頭。崔日用(yong)帶兵(bing)到京城南(nan)邊的(de)(de)杜曲誅(zhu)殺(sha)(sha)韋(wei)(wei)氏家(jia)族(zu)的(de)(de)其(qi)他(ta)(ta)成員,連尚(shang)在襁褓中(zhong)的(de)(de)嬰(ying)兒(er)也(ye)不(bu)放過,居住在杜曲的(de)(de)杜氏家(jia)族(zu)也(ye)有(you)很多人被(bei)(bei)冤殺(sha)(sha)。
唐(tang)隆(long)元年(nian)(nian)六(liu)月(yue)二十三(san)日(710年(nian)(nian)7月(yue)24日),太平公主逼李重茂退位,李旦登上寶座,是為(wei)唐(tang)睿宗,改元景(jing)云,三(san)天后(hou),李隆(long)基被立為(wei)太子。此次政變雖(sui)結束(shu)了韋皇后(hou)集團(tuan)控制朝堂(tang)的狀況,但代之以(yi)太子李隆(long)基與(yu)太平公主的對(dui)抗,而睿宗無法處理此局面,于景(jing)云三(san)年(nian)(nian)(712年(nian)(nian)),禪讓帝位給李隆(long)基,是為(wei)唐(tang)玄(xuan)宗。
先(xian)天二(er)年(713年)七月,唐玄宗發(fa)兵,誅滅了太平公(gong)主,太平公(gong)主之(zhi)死,才(cai)最終結束了自中(zhong)宗朝以來朝局多年混(hun)亂(luan)的(de)局面。
王夫之(zhi)(zhi):臨淄王之(zhi)(zhi)誅韋氏,不(bu)啟(qi)相王,豪(hao)(hao)杰之(zhi)(zhi)識,有(you)(you)闇合(he)于(yu)君(jun)子(zi)之(zhi)(zhi)道者(zhe),此(ci)(ci)類是也。臣受(shou)命于(yu)君(jun),子(zi)受(shou)命于(yu)父(fu),勿敢專(zhuan)焉,正也。信諸心者(zhe)非(fei)逆(ni)于(yu)理,成(cheng)乎事者(zhe)不(bu)疚(jiu)于(yu)心,則君(jun)父(fu)雖加以尤而(er)不(bu)避。唯豪(hao)(hao)杰以心為(wei)(wei)(wei)師,而(er)斷之(zhi)(zhi)于(yu)事,夫君(jun)子(zi)之(zhi)(zhi)靖乃(nai)心以制義者(zhe),亦如此(ci)(ci)而(er)已(yi)矣。推而(er)至于(yu)圣人,舜之(zhi)(zhi)不(bu)告而(er)娶,亦如此(ci)(ci)而(er)已(yi)矣。理者(zhe),生于(yu)人之(zhi)(zhi)心者(zhe)也,心有(you)(you)不(bu)合(he)于(yu)理,而(er)理無不(bu)協于(yu)心。故豪(hao)(hao)杰而(er)不(bu)可(ke)為(wei)(wei)(wei)圣賢(xian)者(zhe)有(you)(you)矣,未有(you)(you)無豪(hao)(hao)杰之(zhi)(zhi)識而(er)可(ke)為(wei)(wei)(wei)圣賢(xian)者(zhe)也。