沙(sha)丘之變(bian),又(you)稱(cheng)沙(sha)丘之謀,秦始皇在沙(sha)丘宮(今河北省廣宗縣)去世(shi)后,趙(zhao)高與(yu)李斯殺(sha)害公子扶蘇,擁立秦二世(shi)即(ji)位的事件。
始皇三(san)十七年(前210年),秦始皇生平最(zui)后一次出巡(xun)。像(xiang)往常一樣,李(li)斯、胡亥(hai)、趙(zhao)高從(cong)行,去疾留守(shou)。巡(xun)游時在途(tu)中突然(ran)去世,遺詔令公(gong)子扶蘇主(zhu)持葬禮,意(yi)即使之(zhi)返都即位。
此時(shi)扶(fu)蘇正在上郡(jun)監督蒙(meng)恬的軍隊,管理(li)詔書的趙高卻發動(dong)了陰謀,威脅(xie)丞相李斯,矯詔處死(si)扶(fu)蘇與蒙(meng)恬。隱(yin)瞞秦始皇(huang)(huang)死(si)訊,以(yi)咸(xian)魚放到(dao)秦始皇(huang)(huang)車上,遮擋秦始皇(huang)(huang)尸(shi)體發出(chu)的臭味。回到(dao)咸(xian)陽後,他們擁立公子(zi)胡亥為(wei)皇(huang)(huang)帝,就(jiu)是秦二世。
不(bu)料(liao)始皇(huang)于(yu)沙(sha)丘暴(bao)卒,宦(huan)官趙高脅迫左相李(li)斯發動“沙(sha)丘之變”,他們合(he)謀(mou)篡改了始皇(huang)的傳位詔書,廢太(tai)子扶(fu)蘇,改立胡亥為(wei)(wei)新帝,為(wei)(wei)秦二(er)世。
始(shi)皇(huang)三十七年(前(qian)210年)冬季(ji),秦(qin)始(shi)皇(huang)出游,左丞相李斯陪同(tong)前(qian)往,右丞相馮(feng)去疾留守咸陽(yang)。始(shi)皇(huang)有二十多(duo)個兒子,小兒子胡亥最受寵愛,他要求隨父皇(huang)出游,獲秦(qin)始(shi)皇(huang)準許。
十一(yi)(yi)月,秦始(shi)皇一(yi)(yi)行(xing)到達(da)云夢(meng),向著(zhu)九疑山(shan)遙(yao)祭(ji)葬在(zai)那(nei)里的舜帝。然(ran)后乘(cheng)船順長江(jiang)而下,觀覽籍柯,渡(du)經(jing)海渚,過(guo)丹陽(yang),抵錢(qian)唐,到達(da)浙(zhe)江(jiang)邊。因錢(qian)塘江(jiang)潮波濤洶涌,便向西行(xing)駛一(yi)(yi)百(bai)二十里,從(cong)富(fu)陽(yang)與分水之(zhi)間的狹窄處渡(du)江(jiang)。隨之(zhi)始(shi)皇登上(shang)會稽山(shan),祭(ji)祀禹帝,遙(yao)望南海,刻立(li)巨石歌功頌德。然(ran)后起駕返回(hui),歸途(tu)中(zhong)經(jing)過(guo)吳地,從(cong)江(jiang)乘(cheng)縣渡(du)過(guo)長江(jiang),沿海北上(shang),抵達(da)瑯邪(xie)、之(zhi)罘(fu)。始(shi)皇看見(jian)大魚,即發(fa)箭將魚射(she)殺。接(jie)著(zhu)又沿海西行(xing),到了(le)平原渡(du)口后便病倒(dao)了(le)。
秦(qin)始皇(huang)很(hen)厭(yan)惡(e)談論“死(si)”,因此群(qun)臣中(zhong)沒有(you)人敢(gan)于提(ti)關于死(si)的(de)事(shi)(shi)。待(dai)到他(ta)病勢更加(jia)沉重時,才命中(zhong)車府令(ling)、兼(jian)掌符(fu)璽事(shi)(shi)務的(de)趙高寫(xie)詔書(shu)給長子扶(fu)蘇說(shuo):“參加(jia)喪事(shi)(shi)處(chu)(chu)理,靈柩到咸陽后安葬(zang)。”詔書(shu)已封好(hao),但卻擱置(zhi)在趙高處(chu)(chu),沒有(you)交給使者送出。秋季,七月,丙寅(二十日),始皇(huang)在沙(sha)丘(qiu)宮(gong)平臺駕崩。丞(cheng)相李斯因皇(huang)帝在都城外病逝(shi),唯恐各位皇(huang)子及(ji)天下(xia)發(fa)生什么(me)變故,于是就秘(mi)不發(fa)喪,將棺材停(ting)放在能調節(jie)冷暖的(de)涼(liang)車中(zhong),由始皇(huang)生前最(zui)寵信的(de)宦官(guan)在車的(de)右(you)邊陪乘(cheng)。所到一地,上呈餐飯、百官(guan)奏(zou)報(bao)事(shi)(shi)務與過去一樣(yang),宦官(guan)即從(cong)車中(zhong)接受并(bing)批復奏(zou)事(shi)(shi)。只有(you)胡(hu)亥、趙高及(ji)受寵幸的(de)宦官(guan)五(wu)六個人知道(dao)內(nei)情。
趙(zhao)高(gao)素來(lai)得(de)到胡(hu)(hu)亥(hai)(hai)的信任(ren),恰又怨恨蒙氏兄(xiong)弟,便勸(quan)說(shuo)(shuo)胡(hu)(hu)亥(hai)(hai),讓他詐稱始皇(huang)遺(yi)詔(zhao)命殺掉扶蘇(su),立胡(hu)(hu)亥(hai)(hai)為(wei)太子。胡(hu)(hu)亥(hai)(hai)同意了(le)趙(zhao)高(gao)的計(ji)策(ce)。趙(zhao)高(gao)又說(shuo)(shuo):“這(zhe)件(jian)事如果不(bu)與(yu)丞相(xiang)合謀進行(xing),恐怕不(bu)能(neng)(neng)成功。”隨即會見(jian)丞相(xiang)李(li)斯,說(shuo)(shuo):“皇(huang)上(shang)賜給扶蘇(su)的詔(zhao)書(shu)及符璽都(dou)在胡(hu)(hu)亥(hai)(hai)那里。定立太子之(zhi)事只(zhi)在您我口中的一句話罷了(le)。這(zhe)件(jian)事將怎(zen)么(me)辦呢?”李(li)斯說(shuo)(shuo):“怎(zen)么(me)能(neng)(neng)夠說(shuo)(shuo)這(zhe)種亡國(guo)的話呀!此(ci)事不(bu)是我們這(zhe)些為(wei)人(ren)(ren)(ren)臣子的人(ren)(ren)(ren)所應當議論的啊!”趙(zhao)高(gao)道:“您的才能(neng)(neng)、謀略、功勛、人(ren)(ren)(ren)緣以(yi)及獲扶蘇(su)的信任(ren),這(zhe)五(wu)點全部拿(na)來(lai)與(yu)蒙恬相(xiang)比(bi),哪(na)一點比(bi)得(de)上(shang)他呢?”李(li)斯回答:“都(dou)比(bi)不(bu)上(shang)他。”趙(zhao)高(gao)說(shuo)(shuo):“既然如此(ci),那么(me)只(zhi)要扶蘇(su)即位,就(jiu)必定任(ren)用蒙恬為(wei)丞相(xiang),您最終不(bu)能(neng)(neng)懷揣通侯的印信返歸故鄉的結局已(yi)經是顯而易見(jian)的了(le)!而胡(hu)(hu)亥(hai)(hai)仁慈(ci)忠厚,是可以(yi)擔當皇(huang)位繼承人(ren)(ren)(ren)的。希(xi)望(wang)您慎(shen)重地(di)考慮一下,作出定奪(duo)!”
李(li)斯(si)聽后(hou)認為(wei)趙高說的(de)有理,便與(yu)他(ta)(ta)共同謀(mou)(mou)劃,詐(zha)稱接受了(le)始(shi)皇(huang)的(de)遺詔(zhao),立(li)胡亥為(wei)太(tai)子,又篡改始(shi)皇(huang)給扶(fu)(fu)蘇的(de)詔(zhao)書(shu),指斥(chi)他(ta)(ta)多(duo)年(nian)來不(bu)(bu)能開辟疆土、創立(li)功業,卻使士卒大量傷(shang)亡(wang),并且數次上書(shu),直言誹謗父皇(huang),日日夜(ye)夜(ye)地抱怨(yuan)不(bu)(bu)能獲準解(jie)除監軍職務,返歸(gui)咸陽(yang)當太(tai)子;而將軍蒙恬(tian)不(bu)(bu)糾正扶(fu)(fu)蘇的(de)過失(shi),并參與(yu)和了(le)解(jie)扶(fu)(fu)蘇的(de)圖謀(mou)(mou)。因此令他(ta)(ta)們自殺,將兵權移(yi)交給副將王離(li)。
扶蘇(su)接到詔書,哭泣(qi)著進(jin)入內(nei)室(shi),打算自(zi)(zi)殺(sha)(sha)。蒙恬說:“陛下(xia)在外地,并未確立誰(shui)是太(tai)子。他派我(wo)率領三十萬軍(jun)隊鎮守邊陲,令您(nin)擔任(ren)監軍(jun),這乃是天下(xia)的重任(ren)啊。現在僅僅一(yi)個(ge)使(shi)者(zhe)前來傳(chuan)書,我(wo)們(men)就自(zi)(zi)殺(sha)(sha),又怎么能知(zhi)道其中不(bu)(bu)是有詐呢?!讓(rang)我(wo)們(men)再奏請證(zheng)實一(yi)下(xia),然后(hou)(hou)去死(si)(si)也不(bu)(bu)晚呀。”但(dan)是使(shi)者(zhe)多次(ci)催促他們(men)自(zi)(zi)行了(le)斷,扶蘇(su)于(yu)是對(dui)(dui)蒙恬說:“父親(qin)賜兒子死(si)(si),還哪里需(xu)要再請示查實呢!”隨即自(zi)(zi)殺(sha)(sha)。蒙恬不(bu)(bu)肯死(si)(si),使(shi)者(zhe)便(bian)將他交給官吏治罪(zui),囚禁在陽(yang)周;改置(zhi)李(li)斯(si)的舍人擔任(ren)護軍(jun),然后(hou)(hou)回報李(li)斯(si)、趙(zhao)高。胡亥這時已聽說扶蘇(su)死(si)(si)了(le),便(bian)想釋放(fang)蒙恬。恰逢蒙毅(yi)(yi)代替始皇(huang)外出(chu)祈禱(dao)山川(chuan)神靈求福后(hou)(hou)返回,趙(zhao)高即對(dui)(dui)胡亥說:“先帝想要薦(jian)舉賢能確定你為太(tai)子已經很長時間(jian)了(le),可是蒙毅(yi)(yi)一(yi)直(zhi)規勸(quan)他,認為不(bu)(bu)可如(ru)此。現在不(bu)(bu)如(ru)就把蒙毅(yi)(yi)殺(sha)(sha)掉算了(le)!”于(yu)是逮捕了(le)蒙毅(yi)(yi),將他囚禁到代郡。
皇(huang)(huang)(huang)室車隊于是從井陘抵達九原。當時正值酷暑,裝(zhuang)載始皇(huang)(huang)(huang)遺體的(de)(de)涼(liang)車散發出(chu)惡臭,胡亥等便指示隨(sui)從官員在車上裝(zhuang)載一石鮑魚,借魚的(de)(de)臭味混淆腐尸(shi)的(de)(de)氣味。從直道抵達咸陽后,發布治(zhi)喪的(de)(de)公告。胡亥繼承(cheng)了(le)皇(huang)(huang)(huang)位。
胡亥將秦始皇(huang)葬(zang)在驪山皇(huang)陵,把銅(tong)熔化(hua)后(hou)(hou)灌入(ru)(ru),堵(du)塞住(zhu)地下深(shen)處的(de)(de)(de)(de)(de)水。崐又運來各種奇珍異寶(bao),藏(zang)滿(man)墓(mu)(mu)穴(xue)(xue)。還下令工(gong)匠制作帶有(you)機(ji)關的(de)(de)(de)(de)(de)弓弩,遇到穿入(ru)(ru)靠(kao)近墓(mu)(mu)穴(xue)(xue)的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),即(ji)自動射殺。用水銀做成百川、江(jiang)河、大海,以機(ji)械(xie)灌注輸送。墓(mu)(mu)穴(xue)(xue)頂部(bu)布有(you)天文圖象,底部(bu)設置地理(li)模型。后(hou)(hou)宮嬪(pin)妃(fei)凡未生(sheng)子女的(de)(de)(de)(de)(de),令她們(men)全部(bu)陪(pei)葬(zang)。下葬(zang)以后(hou)(hou),有(you)人(ren)說工(gong)匠們(men)制造(zao)隱(yin)藏(zang)的(de)(de)(de)(de)(de)機(ji)械(xie)裝置,知道(dao)其中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)全部(bu)秘(mi)密(mi),如果他(ta)們(men)再(zai)作第二重機(ji)關,就會將其中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)秘(mi)密(mi)泄露出(chu)去(qu)。于是待送終的(de)(de)(de)(de)(de)大事完畢后(hou)(hou),那些工(gong)匠即(ji)被盡數封閉在墓(mu)(mu)穴(xue)(xue)中(zhong)。
胡亥想要(yao)殺(sha)掉(diao)蒙恬(tian)(tian)兄弟二人,子嬰規勸說(shuo):“趙王趙遷殺(sha)李(li)牧而(er)用(yong)顏聚,齊國(guo)田建殺(sha)他前代(dai)的(de)(de)忠(zhong)(zhong)臣而(er)用(yong)后勝(sheng),結(jie)果最終都亡了(le)國(guo)。蒙恬(tian)(tian)兄弟是(shi)秦國(guo)的(de)(de)重臣、謀士,陛(bi)下(xia)卻(que)打算(suan)一下(xia)子就(jiu)把他們(men)拋棄、除(chu)掉(diao)。似此誅殺(sha)忠(zhong)(zhong)臣而(er)扶立節操品行(xing)不(bu)(bu)端的(de)(de)人,是(shi)在(zai)內失去群臣的(de)(de)信任(ren),在(zai)外(wai)使將士們(men)意志渙散啊!”但是(shi)二世不(bu)(bu)聽從勸告,隨即殺(sha)掉(diao)了(le)蒙毅,并要(yao)殺(sha)內史(shi)蒙恬(tian)(tian)。蒙恬(tian)(tian)說(shuo):“我(wo)們(men)蒙家自我(wo)的(de)(de)先人起直(zhi)至子孫,在(zai)秦國(guo)建立功業和忠(zhong)(zhong)信已經三(san)代(dai)了(le)。如今我(wo)領兵三(san)十多(duo)萬,身體雖然被囚禁,但我(wo)的(de)(de)勢力仍然足以進行(xing)反(fan)叛。可(ke)是(shi)我(wo)知道(dao)自己必定得死卻(que)還(huan)是(shi)要(yao)奉守節義,是(shi)因(yin)為我(wo)不(bu)(bu)敢辱沒祖先的(de)(de)教(jiao)誨,并表示我(wo)不(bu)(bu)忘先帝的(de)(de)大恩大德啊!”于是(shi)即吞服(fu)毒藥自殺(sha)身亡。
胡(hu)亥登基后,見不得人的(de)(de)陰謀和突(tu)如其來(lai)的(de)(de)權力共同催生出強烈的(de)(de)不安全感,隨(sui)之(zhi)而來(lai)的(de)(de)是以維護秦帝(di)國(guo)穩定(ding)為借口的(de)(de)血腥(xing)政治(zhi)清洗,于是,胡(hu)亥的(de)(de)兄弟姐妹(mei)一個接一個地成為犧牲品,恐(kong)怖(bu)的(de)(de)氣息如同濃重的(de)(de)陰霾逐漸擴散(san)到整(zheng)個秦帝(di)國(guo)的(de)(de)每一個角落。
咸陽城外反秦浪潮(chao)也(ye)此起彼伏,秦二世元年(前(qian)209年)七月,陳勝、吳廣以(yi)扶蘇(su)、項燕為名發動大澤鄉起義,農民起義席卷(juan)全國,六國也(ye)紛紛復辟,秦王朝風雨(yu)飄搖,兩年后就滅亡了。
常(chang)楚老:黑(hei)云兵氣(qi)射天裂,壯士朝眠(mian)夢冤結。祖龍(long)一夜死(si)(si)沙丘,胡亥空(kong)隨鮑魚轍(che)。腐肉偷生三千里(li),偽書先賜扶蘇死(si)(si)。墓(mu)接驪山土未乾,瑞光已向(xiang)芒碭起。陳勝城中鼓(gu)三下,秦(qin)家天地(di)如崩瓦。龍(long)蛇(she)撩(liao)亂入咸陽(yang),少(shao)帝(di)空(kong)隨漢家馬。
蔡東藩:始(shi)皇(huang)稔惡(e),道死(si)沙(sha)邱,趙(zhao)高(gao)包藏禍心,倡(chang)謀(mou)廢立(li),始(shi)唆胡亥,繼唆李斯;胡亥少不(bu)更事,為高(gao)所惑,尚可言也,李斯身為丞相,位至通(tong)侯,受始(shi)皇(huang)之顧命,乃(nai)甘心從逆,與謀(mou)不(bu)軌,是豈大臣之所為乎(hu)?雖(sui)暴(bao)秦之罪,上通(tong)于(yu)(yu)天,不(bu)如是不(bu)足以致亡,但斯為秦相,應具相術,平時(shi)既不(bu)能(neng)匡主,臨變又不(bu)思除奸,徒營營于(yu)(yu)利祿之私(si),同預廢立(li)之計,例以《春秋》書法,斯為首惡(e),而(er)趙(zhao)高(gao)猶其次焉者也。