張孝祥是(shi)歷陽烏(wu)江(今安徽和(he)縣烏(wu)江鎮)人(ren),為唐代(dai)詩人(ren)張籍之七世孫。
靖康(kang)二年(1127年),北宋(song)為(wei)女真(zhen)金朝所滅,徽(hui)、欽二帝(di)被俘(fu),同年,康(kang)王趙構(即(ji)宋(song)高宗)在南京(jing)應天府(fu)稱帝(di),建(jian)立了(le)南宋(song)政權。在南宋(song)與金朝常(chang)年對峙(zhi)的風雨之中,發生了(le)百姓大規模南遷避難的情況。張孝(xiao)祥之父張祁亦率母領弟避難移居至明(ming)州鄞縣(今浙(zhe)江鄞縣)。
紹興(xing)二(er)年(nian)(1132年(nian)),張孝祥出生在明(ming)州鄞縣(xian)桃源鄉(今寧波市(shi)鄞州區橫街(jie)鎮)方廣寺(si)的僧房中,并在鄞縣(xian)生活到十(shi)三歲。
由于孝祥(xiang)伯父(fu)張(zhang)邵(shao)因不(bu)肯屈膝金朝而(er)被拘(ju)禁在(zai)(zai)彼,而(er)父(fu)張(zhang)祁僅任小官(guan),張(zhang)家(jia)在(zai)(zai)鄞縣又無田(tian)產,因此較之于陸游,朱熹(xi),張(zhang)元干等出身書(shu)香(xiang)門第(di),家(jia)境(jing)富足的(de)同(tong)時代文人境(jing)況不(bu)同(tong),張(zhang)孝祥(xiang)是(shi)在(zai)(zai)貧(pin)苦中(zhong)(zhong)成長,如(ru)王質在(zai)(zai)《于湖集序》中(zhong)(zhong)所云 “故宋中(zhong)(zhong)書(shu)舍人奮起荒涼寂寞之鄉”。
紹興(xing)十(shi)四(si)年(1144年),張祁舉(ju)家(jia)返鄉(xiang),然而(er)并沒有回故鄉(xiang)歷陽,而(er)是居于(yu)蕪(wu)湖(hu)(今安徽省蕪(wu)湖(hu)市),蕪(wu)湖(hu)位于(yu)長江之南,金人(ren)威(wei)脅(xie)較少。蕪(wu)湖(hu)、于(yu)湖(hu)二縣(xian)名字唐(tang)后混淆,因此(ci)張孝祥(xiang)自號(hao)“于(yu)湖(hu)居士”,指代實際是蕪(wu)湖(hu),亦足見他對(dui)蕪(wu)湖(hu)這一第二故鄉(xiang)的深厚(hou)感情。
張孝祥自幼(you)資質過(guo)人,被視為神童,《宋史》稱他“讀書一過(guo)目不忘”,《宣城張氏信譜傳(chuan)》說他“幼(you)敏悟,書再(zai)閱成(cheng)誦,文章俊逸,頃刻千(qian)言,出人意表(biao)”。
紹興十(shi)(shi)(shi)七年(nian)(1147年(nian)),張(zhang)孝(xiao)(xiao)祥十(shi)(shi)(shi)六(liu)歲(sui)(sui)(sui),通過了(le)(le)鄉試,走(zou)出(chu)了(le)(le)邁向(xiang)仕途的(de)(de)第一步。十(shi)(shi)(shi)八歲(sui)(sui)(sui),孝(xiao)(xiao)祥在建康(kang)從(cong)蔡清宇學,二(er)(er)十(shi)(shi)(shi)二(er)(er)歲(sui)(sui)(sui)時(shi)(shi),“再舉(ju)冠里選(xuan)” (張(zhang)孝(xiao)(xiao)伯《張(zhang)于湖先(xian)生集序》)。到二(er)(er)十(shi)(shi)(shi)三歲(sui)(sui)(sui)中狀元前(qian),事(shi)跡(ji)大致如此。作為一個出(chu)身”荒涼寂(ji)寞“的(de)(de)年(nian)青(qing)人,能在同(tong)時(shi)(shi)代(dai)文(wen)人中脫(tuo)穎(ying)而出(chu),必有不凡之處(chu),歸(gui)納起來,一是才華卓絕,如時(shi)(shi)人對他的(de)(de)評價“天(tian)上張(zhang)公子,少年(nian)觀國光”(王十(shi)(shi)(shi)朋),其次也有英邁的(de)(de)性(xing)格(ge),“談(tan)笑翰墨,如風無蹤(zong)”(張(zhang)拭),“當其得意,詩酒淋漓,醉(zui)墨縱(zong)橫,思(si)飄月(yue)外”(楊萬里)。從(cong)這些(xie)時(shi)(shi)人對他的(de)(de)評價中,可見(jian)他自少年(nian)時(shi)(shi)代(dai)起,便(bian)具(ju)瀟(xiao)灑(sa)倜儻的(de)(de)氣質,英偉不羈性(xing)格(ge)。
紹興二十四(si)年(1154年),張孝祥二十三歲,參加廷試。高宗親自將(jiang)其擢為第一,居秦檜孫秦塤之上,同榜(bang)中(zhong)進士的有范成大、楊(yang)萬里、虞允文。此(ci)次科(ke)舉考試,本來掌(zhang)握在(zai)秦檜手中(zhong),因為高宗干預,張孝祥才能得中(zhong)狀元(yuan)。高中(zhong)狀元(yuan)一事(shi),改變了他(ta)一生命運。
登(deng)上(shang)(shang)政治舞臺(tai)不(bu)久,張孝祥(xiang)便(bian)站在了(le)主戰派一(yi)(yi)面(mian),一(yi)(yi)則,他方第(di)不(bu)久便(bian)上(shang)(shang)言為岳飛(fei)鳴(ming)冤,二則,他在朝堂上(shang)(shang)對(dui)秦(qin)檜(gui)黨(dang)羽曹泳提親“不(bu)答”,這一(yi)(yi)對(dui)主和派鮮明的(de)反對(dui)立場,使得(de)他得(de)罪(zui)秦(qin)檜(gui)一(yi)(yi)黨(dang)。秦(qin)檜(gui)指使黨(dang)羽誣告其父張祁(qi)殺嫂謀反,將張祁(qi)投入(ru)監獄,百(bai)般折磨(mo),張孝祥(xiang)因此牽連受難(nan),幸而(er)秦(qin)檜(gui)不(bu)久身死,才結束了(le)這段(duan)艱難(nan)的(de)時期。
紹興(xing)二十(shi)四年(nian)(nian)(1154年(nian)(nian))至紹興(xing)二十(shi)九(jiu)年(nian)(nian)(1159年(nian)(nian))的(de)五(wu)年(nian)(nian)中(zhong)(zhong),張孝(xiao)祥官(guan)居臨安,接(jie)連異(yi)遷,直至升任(ren)為(wei)中(zhong)(zhong)書舍人,為(wei)皇帝執筆(bi)代言,平步青云之態,難免遭人嫉妒。汪徹一(yi)紙彈劾(he),使其(qi)丟官(guan)外(wai)任(ren)。罷(ba)官(guan)以(yi)后,張孝(xiao)祥回蕪湖閑賦(fu)兩(liang)年(nian)(nian)半,在(zai)此(ci)期間,金(jin)(jin)主完顏(yan)(yan)亮(liang)南(nan)下(xia)(xia)。張孝(xiao)祥雖無官(guan)職,仍舊密切關注戰局變化,并提出抗金(jin)(jin)計(ji)策(ce),致書李顯(xian)忠、王權(quan)等大將,據陳戰略。他(ta)的(de)好友(you)、同年(nian)(nian)進士虞允文在(zai)采(cai)石(shi)(shi)磯大敗金(jin)(jin)兵(bing),迫使金(jin)(jin)主完顏(yan)(yan)亮(liang)移師(shi)揚州(zhou)渡(du)江,完顏(yan)(yan)亮(liang)最終被部下(xia)(xia)叛將所殺(sha),南(nan)宋朝廷得到相(xiang)對(dui)的(de)穩定(ding)。聽(ting)聞(wen)此(ci)事后,張孝(xiao)祥當即作(zuo)了一(yi)首《水調歌(ge)頭·聞(wen)采(cai)石(shi)(shi)磯戰勝》,詞(ci)中(zhong)(zhong)所呼“我(wo)欲乘風(feng)去,擊楫誓(shi)中(zhong)(zhong)流!”表(biao)達了他(ta)渴望能(neng)夠建功(gong)立業,做一(yi)番事業的(de)心(xin)情(qing)。采(cai)石(shi)(shi)戰后,他(ta)赴建康(kang),謁南(nan)宋主戰重臣張浚,席(xi)上賦(fu)《六(liu)州(zhou)歌(ge)頭》詞(ci),慷慨激憤,張浚為(wei)之罷(ba)席(xi)。其(qi)愛國拳拳之心(xin)可鑒。
紹興三(san)十(shi)二年(nian)(1162年(nian)),張孝祥復官,知撫(fu)州。隆興元(yuan)年(nian)(1163年(nian)),孝宗即位,知平江府(fu),時(shi)值宋(song)軍(jun)遭符離之敗(bai),損失慘重(zhong)。
隆興(xing)二年(1164年),張(zhang)(zhang)(zhang)浚推薦張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang),稱其“可負事任”,升(sheng)遷為中(zhong)書舍人,遷直學士院兼都督府參(can)贊軍(jun)事,領建康留(liu)守,盡管當時因(yin)為軍(jun)事失利,朝廷內(nei)議(yi)和(he)聲大(da)起(qi),張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang)仍(reng)舊堅(jian)持自(zi)己(ji)主(zhu)(zhu)戰收(shou)復中(zhong)原的理想,向孝(xiao)(xiao)宗奏議(yi)。四月(yue),張(zhang)(zhang)(zhang)浚被(bei)罷(ba)(ba)黜,八月(yue)逝世。十月(yue),張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang)被(bei)罷(ba)(ba)為知建康府。主(zhu)(zhu)戰派(pai)完全失敗。湯(tang)思退指使尹檣彈劾張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang),張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang)因(yin)此第二次在(zai)政治(zhi)生涯上遭到打擊和(he)排斥。雖然被(bei)打擊重重,但是在(zai)無情政治(zhi)斗(dou)爭中(zhong),張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)(xiao)祥(xiang)更加(jia)堅(jian)定了自(zi)己(ji)主(zhu)(zhu)戰的政治(zhi)主(zhu)(zhu)張(zhang)(zhang)(zhang),認為只要能(neng)不懈奮斗(dou),就(jiu)能(neng)成功收(shou)復中(zhong)原,而一味求和(he)茍安(an),是不可取(qu)的。(參(can)加(jia)《太平州(zhou)學記》)
乾道元年(1165年)至(zhi)乾道二年(1166年),張(zhang)孝(xiao)祥復官,出任知靜江(jiang)府。
乾(qian)道三年(nian)(1167年(nian)),張孝祥改知潭州。
乾道四年(nian)(nian)(nian)(1168年(nian)(nian)(nian)),轉任知荊南府(fu)、荊湖(hu)北路安撫使。次年(nian)(nian)(nian)三月(yue),張孝祥請祠侍親獲準,回鄉退隱,絕(jue)意仕途。
在(zai)(zai)十幾年的(de)(de)(de)官場(chang)生(sheng)涯中,張(zhang)孝(xiao)(xiao)祥幾番起落,終(zhong)究沒有能實現自(zi)己的(de)(de)(de)政治(zhi)(zhi)抱(bao)負,最(zui)后(hou)黯然離(li)開官場(chang)時(shi)(shi)的(de)(de)(de)心(xin)(xin)情(qing)是(shi)抑郁的(de)(de)(de),但是(shi)他為官期間,頗有治(zhi)(zhi)才,懷著(zhu)“惻袒愛(ai)民(min)(min)之誠(cheng)心(xin)(xin)”,政績卓著(zhu)。在(zai)(zai)撫州時(shi)(shi)他身(shen)先士卒(zu),一人(ren)單馬(ma)與(yu)亂兵對峙(zhi),干凈(jing)利落的(de)(de)(de)平定了兵亂,離(li)開撫州之時(shi)(shi),父老夾道相送(song)。在(zai)(zai)平江時(shi)(shi),他懲治(zhi)(zhi)大姓奸商,收(shou)繳其米倉,第二年饑(ji)荒,用收(shou)繳的(de)(de)(de)糧食(shi)接濟災(zai)(zai)民(min)(min);浙(zhe)東大水,兩次上(shang)(shang)疏請不(bu)(bu)催(cui)兩浙(zhe)積欠,由于他的(de)(de)(de)努力(li),朝廷從其所(suo)請,使得萬(wan)千災(zai)(zai)民(min)(min)得以生(sheng)存。在(zai)(zai)建康時(shi)(shi),孝(xiao)(xiao)祥專心(xin)(xin)治(zhi)(zhi)理水患,為民(min)(min)請命,招撫流民(min)(min),處(chu)理妥當,足見其才能與(yu)魄力(li)。在(zai)(zai)潭(tan)州時(shi)(shi),孝(xiao)(xiao)祥關注農事,勤勉(mian)公事,善待于民(min)(min),使得“獄事清靜,庭(ting)無留(liu)滯”(《敬簡堂記》)。最(zui)終(zhong)在(zai)(zai)荊州任(ren)上(shang)(shang),盡(jin)管不(bu)(bu)過短短數月,心(xin)(xin)境對朝廷的(de)(de)(de)失望而愈發沉郁,孝(xiao)(xiao)祥仍(reng)舊盡(jin)忠職(zhi)守,加強(qiang)武備,整修(xiu)軍塞,筑堤(di)防洪,建倉儲糧,置(zhi)萬(wan)盈(ying)倉以儲漕運。而在(zai)(zai)其第二故(gu)鄉蕪(wu)湖,張(zhang)孝(xiao)(xiao)祥更是(shi)捐出(chu)自(zi)己的(de)(de)(de)三(san)百畝(mu)田地為湖,疏通(tong)水源,為蕪(wu)湖開通(tong)“水澤地脈”(即今日鏡湖)便可(ke)為證。
縱觀孝祥(xiang)出守(shou)六郡,所至皆(jie)有惠政,本著愛(ai)民(min)之心,能(neng)因地制宜(yi),做出不同(tong)的政策,切(qie)合(he)百姓的要求,所以每能(neng)創出佳績,受到人(ren)們的敬(jing)重(zhong)和懷念。
乾道六年(1170年)三月,張孝(xiao)祥返還蕪湖。七月,得急(ji)病(bing)而(er)逝。卒年三十(shi)八歲(sui)。對(dui)于(yu)其死因,據(ju)周(zhou)密《齊東野語(yu)》:“以當(dang)暑送虞雍公(虞允文(wen)),飲蕪湖舟中,中暑卒。”
張(zhang)孝祥的死是讓人意外的,孝宗有用才(cai)不盡(jin)的嘆息,他(ta)的好友、張(zhang)浚之(zhi)(zhi)子(zi)張(zhang)拭更(geng)是哀(ai)悼,著(zhu)文(wen)以悼之(zhi)(zhi)。
有《于(yu)湖(hu)居士(shi)文集》40卷、《于(yu)湖(hu)詞(ci)》1卷傳世。《全(quan)宋詞(ci)》輯(ji)錄其223首(shou)詞(ci)。《全(quan)宋詩(shi)》亦收錄其詩(shi)。其主(zhu)要作品如下:
詞
《六州歌頭(tou)·長(chang)淮(huai)望斷》《水(shui)調(diao)歌頭(tou)·聞(wen)采(cai)石(shi)磯戰勝(sheng)》《念奴嬌·過(guo)洞庭》《浣溪(xi)(xi)沙·霜日明霄水(shui)蘸空》《西江(jiang)月·問訊湖邊春色(se)》《西江(jiang)月·阻風山峰下》《蝶戀花·懷于湖》《卜算(suan)子(zi)·雪月最相(xiang)宜》《念奴嬌》《多麗》《二郎(lang)神(shen)》《天仙子(zi)》《木蘭花慢·紫簫(xiao)吹(chui)散后》《水(shui)龍吟》《水(shui)龍吟·過(guo)浯溪(xi)(xi)》《水(shui)調(diao)歌頭(tou)·泛(fan)湘江(jiang)》《水(shui)調(diao)歌頭(tou)·和龐佑父》《水(shui)調(diao)歌頭(tou)·金山觀月》
散文
《觀月記》
書法
《靜安府帖》《臨存帖》《關轍帖》《涇(jing)川帖》《柴溝帖》《黃庭(ting)堅書(shu)伏波神祠詩卷》
詞
張(zhang)孝祥作為(wei)(wei)南宋初(chu)期著名文人(ren),其文體靡所(suo)(suo)不(bu)該,而憂(you)國慨敵的情懷無所(suo)(suo)不(bu)在(zai)。客(ke)觀(guan)而言,張(zhang)孝祥的文不(bu)如詩(shi),而詩(shi)則不(bu)如詞(ci)。其詞(ci)“豪壯典麗(li)”,并不(bu)局限于(yu)一種文風,而尤以(yi)忠憤(fen)悲慨的愛(ai)國詞(ci)為(wei)(wei)世(shi)所(suo)(suo)名。
總觀(guan)張孝(xiao)祥的(de)(de)(de)愛(ai)國詞作(zuo),字里行間(jian)無(wu)一不(bu)表(biao)達了他(ta)對(dui)(dui)故國的(de)(de)(de)哀思長懷,對(dui)(dui)北伐中(zhong)(zhong)(zhong)原的(de)(de)(de)謳歌頌(song)揚和(he)(he)對(dui)(dui)萎靡國事的(de)(de)(de)感憤(fen)悲慨(kai):如《浣溪沙·荊州約馬舉(ju)先登城樓觀(guan)》寫(xie)“萬里中(zhong)(zhong)(zhong)原烽火北”,表(biao)達了對(dui)(dui)在(zai)金人(ren)(ren)統治下的(de)(de)(de)北中(zhong)(zhong)(zhong)國的(de)(de)(de)懷念;《水(shui)調歌頭(tou)·和(he)(he)龐佑父》以“剪燭(zhu)看吳鉤”,“擊楫(ji)誓中(zhong)(zhong)(zhong)流”,表(biao)達北伐抗敵的(de)(de)(de)熱情。他(ta)的(de)(de)(de)代表(biao)作(zuo)《六州歌頭(tou)》“長淮望斷”概括了自紹興和(he)(he)議、隆興元(yuan)年符離兵敗后20余年間(jian)的(de)(de)(de)社會狀況(kuang),對(dui)(dui)于(yu)南(nan)宋(song)王朝不(bu)修邊備、不(bu)用(yong)賢才(cai)、實行屈(qu)辱求和(he)(he)的(de)(de)(de)政策,表(biao)示了極大的(de)(de)(de)憤(fen)慨(kai)。詞中(zhong)(zhong)(zhong)寫(xie)道:“聞道中(zhong)(zhong)(zhong)原遺(yi)老,常(chang)南(nan)望、翠葆霓旌;使(shi)行人(ren)(ren)到(dao)此,忠憤(fen)氣填(tian)膺,有淚如傾(qing)。”據(ju)說當時(shi)他(ta)在(zai)建康(kang)留守(shou)席上賦此詞,張浚讀了之后深為感動,為之罷席而去(《說郛》引《朝野遺(yi)記(ji)》)。清代陳廷(ting)焯《白雨齋(zhai)詞話》也說這首詞“淋漓痛快,筆飽墨(mo)酣,讀之令人(ren)(ren)起舞”,可(ke)見其(qi)影響之大。
除卻立意鮮明的(de)(de)愛國詞(ci)作(zuo)外,張孝祥的(de)(de)詠(yong)懷(huai)(huai)詞(ci)也因(yin)其英姿奇氣的(de)(de)高雅格調而(er)(er)為人(ren)稱頌(song),此類寫(xie)景寄情、因(yin)事立意之作(zuo),如(ru)(ru)《念(nian)奴嬌·離思》《水調歌(ge)頭·泛(fan)湘(xiang)江》,通過(guo)對江上“處處風波惡”的(de)(de)描繪和(he)對屈(qu)原的(de)(de)吊念(nian),表(biao)達(da)了(le)(le)自己“天涯漂泊”和(he)無(wu)辜被黜的(de)(de)感(gan)慨,隱約而(er)(er)含蓄的(de)(de)表(biao)達(da)了(le)(le)對朝(chao)廷(ting)的(de)(de)不(bu)滿(man),而(er)(er)通過(guo)筆(bi)下(xia)描繪的(de)(de)曠朗(lang)情境,亦展示了(le)(le)自我胸懷(huai)(huai)。這一(yi)種經常(chang)流露(lu)的(de)(de)放曠、豁達(da)的(de)(de)人(ren)生態(tai)度,顯然(ran)是受(shou)到(dao)蘇軾很深的(de)(de)影(ying)響,譬(pi)如(ru)(ru)《西江月·洞庭(ting)》的(de)(de)“世路如(ru)(ru)今(jin)已(yi)慣(guan),此心(xin)到(dao)處悠然(ran)”,《浣溪沙》的(de)(de)“已(yi)是人(ren)間(jian)不(bu)系舟,此心(xin)元自不(bu)驚鷗,臥看駭浪與天浮(fu)”等,在(zai)清(qing)疏淡遠的(de)(de)韻調中(zhong)隱含著作(zuo)者在(zai)飽(bao)受(shou)打(da)擊之后的(de)(de)牢騷不(bu)平。又如(ru)(ru)《念(nian)奴嬌·過(guo)洞庭(ting)》是乾道二年(1166)因(yin)受(shou)讒毀(hui)罷官后自桂林北(bei)歸的(de)(de)途(tu)中(zhong)所作(zuo)。上闋描寫(xie)“表(biao)里(li)俱澄澈”的(de)(de)洞庭(ting)湖景色,下(xia)闋抒發“肝(gan)肺皆冰(bing)雪(xue)”的(de)(de)高潔胸懷(huai)(huai),被前人(ren)推為其詞(ci)作(zuo)中(zhong)最杰(jie)出的(de)(de)一(yi)首。這類詞(ci)作(zuo)境界清(qing)疏空闊,情調凄涼蕭颯,雖然(ran)沒有直接(jie)寫(xie)社會現(xian)實,但卻呈現(xian)出了(le)(le)那個時代的(de)(de)特殊色彩(cai)。
除卻同國(guo)(guo)事緊密相關的(de)愛國(guo)(guo)詠懷詞(ci)外,張(zhang)孝(xiao)祥的(de)情詞(ci)也別(bie)具風格。其(qi)情詞(ci)深(shen)婉清麗,情切(qie)意深(shen),佳作尤推思念情人(ren)(ren)李(li)氏的(de)幾首作品,譬如(ru)《念奴(nu)嬌·風帆更起》中,“別(bie)岸風煙,孤(gu)舟(zhou)燈火,今夕知何處?不如(ru)江(jiang)月,照伊清夜同去。”面對與(yu)愛人(ren)(ren)被迫分別(bie),他的(de)內心是自責(ze)而痛苦的(de),江(jiang)月可以隨人(ren)(ren),而人(ren)(ren)不如(ru)月,身不由(you)己,只能“默想音容,遙(yao)憐兒女,獨立衡皋(gao)暮。”又展現了詞(ci)人(ren)(ren)另一面多情的(de)內心世(shi)界。
張(zhang)孝(xiao)祥(xiang)的(de)(de)才(cai)情(qing)也(ye)能從其隨(sui)手拈(nian)來(lai)的(de)(de)早期寫景小詞(ci)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)領略(lve)十分,這(zhe)類寫景詞(ci)清雅(ya)流麗(li)(li),其中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)有(you)許多描繪臨安景色的(de)(de)作品,譬如《西(xi)江月》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)描繪西(xi)湖春(chun)色的(de)(de)“十里輕紅自笑,兩山(shan)濃翠相呼”,或《菩薩蠻(man)》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)“吳波細卷(juan)東風(feng)急,斜陽半落蒼煙(yan)濕”。臨安不僅有(you)清雅(ya)秀(xiu)麗(li)(li)的(de)(de)一面,也(ye)有(you)繁(fan)華熱鬧(nao)的(de)(de)一面,譬如《鷓鴣天·春(chun)情(qing)》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)描繪的(de)(de)“杏花未遇疏(shu)(shu)疏(shu)(shu)雨(yu),楊柳(liu)初(chu)搖短短風(feng)”、“行行又入(ru)笙歌里,人在(zai)珠簾第幾(ji)重?”寫出了(le)杭州春(chun)日(ri)郊游盛況(kuang),讀來(lai)仿佛入(ru)畫境(jing),春(chun)意盎然。——可(ke)見(jian)張(zhang)孝(xiao)祥(xiang)詞(ci)作無(wu)論選材范疇,還是(shi)表(biao)現手法并不局限一隅。
據說張孝祥(xiang)“平昔為詞(ci),未嘗著稿,筆酣興健,頃(qing)刻即成,初(chu)若不(bu)經意(yi),反復究(jiu)觀,未有(you)(you)一字無來處……所謂(wei)駿(jun)發(fa)踔厲,寓以(yi)詩人句法者也(ye)。”(湯衡(heng)《張紫微(wei)(wei)雅詞(ci)序(xu)》)因為是(shi)憑借激情(qing)進行創作,所以(yi)情(qing)感連貫,熱情(qing)澎湃,語言流(liu)暢自然,又能(neng)融匯前(qian)人詩句而不(bu)見雕琢痕跡。 查(cha)禮說:“于湖詞(ci)聲(sheng)律宏邁(mai),音節振拔,氣雄而調雅,意(yi)緩而語峭(qiao)”(《銅(tong)鼓書堂遺稿》),正概括了張孝祥(xiang)詞(ci)的基本特點。他寫詞(ci)也(ye)是(shi)有(you)(you)意(yi)地學習(xi)蘇(su)軾,評論者也(ye)多以(yi)為二(er)人極其(qi)相(xiang)似,如湯衡(heng)說:“自仇池(蘇(su)軾)仙(xian)去,能(neng)繼(ji)其(qi)軌者,非公其(qi)誰與哉(zai)?”(《張紫微(wei)(wei)雅詞(ci)序(xu)》)
張(zhang)孝祥與張(zhang)元干(gan)一起號稱(cheng)南渡初期詞壇雙(shuang)璧。張(zhang)孝祥詞上(shang)承(cheng)蘇軾,下開辛棄(qi)疾(ji)愛國(guo)詞派的(de)先河,是南宋詞壇豪放派的(de)代表人(ren)物(wu)之一。在詞史上(shang)占(zhan)有比較重要的(de)地位。
詩
相較(jiao)詞作流傳之(zhi)廣,張孝祥(xiang)的(de)(de)詩(shi)(shi)聞名度不高。較(jiao)之(zhi)詞作,于湖詩(shi)(shi)追(zhui)求的(de)(de)是另一種文學(xue)(xue)境界(jie),韓(han)元(yuan)吉稱之(zhi)為“清(qing)婉而俊逸”,他的(de)(de)詩(shi)(shi)明顯受宋(song)詩(shi)(shi)的(de)(de)氣質影(ying)響,學(xue)(xue)杜,學(xue)(xue)蘇,承受江西詩(shi)(shi)派影(ying)響。詩(shi)(shi)作內容(rong)包含對國事的(de)(de)憂懷,對民生(sheng)疾苦的(de)(de)關懷以(yi)及羈旅感懷,其(qi)中尤以(yi)感懷詩(shi)(shi)最佳,其(qi)詩(shi)(shi)風的(de)(de)清(qing)婉俊逸,詩(shi)(shi)意的(de)(de)深雋奇正和詩(shi)(shi)韻的(de)(de)平實簡(jian)淡。譬如(ru)《宵(xiao)征(zheng)》中“竹(zhu)輿出林薄,十里月(yue)漸明,光彩散草木(mu),涼(liang)意浸(jin)冠纓(ying)”,風格較(jiao)其(qi)詞的(de)(de)豪氣,詩(shi)(shi)情主體(ti)清(qing)淡。
文
張孝祥文(wen)(wen)章,在當時(shi)就受到很高(gao)的評價,觀(guan)《于湖居(ju)士文(wen)(wen)集》,文(wen)(wen)集十六(liu)至二十卷是他的政論、奏議(yi)、內(nei)外制等。這類文(wen)(wen)章,用(yong)詞精煉,想法獨到。較之奏議(yi)文(wen)(wen),因張孝祥曾兩任中(zhong)書舍人,為(wei)皇帝代言,因此其(qi)四六(liu)應制文(wen)(wen),詞翰(han)爽美(mei),雖(sui)是公文(wen)(wen),卻并(bing)不呆板(ban),氣(qi)(qi)質古雅,曉暢自然(ran),為(wei)時(shi)所譽。孝祥所撰游記(ji)不多,但所存數篇文(wen)(wen)字清雋,氣(qi)(qi)質飄(piao)逸,寫景優秀,譬(pi)如《觀(guan)月記(ji)》。
張(zhang)孝祥(xiang)的(de)書(shu)(shu)法(fa)在(zai)南宋一(yi)代名氣甚著,高宗說他“必將名世”,孝宗亦在(zai)張(zhang)孝祥(xiang)去(qu)世后見(jian)(jian)到他遺墨(mo)“心(xin)實(shi)敬之”(葉(xie)紹翁(weng)《四朝見(jian)(jian)聞錄》)。南宋朝諸多名家文人(ren)(ren),都對孝祥(xiang)的(de)書(shu)(shu)法(fa)推崇有加(jia)。陸游謂(wei)“紫薇張(zhang)舍人(ren)(ren)書(shu)(shu)帖為當(dang)時所貴重,錦囊玉軸(zhou),無(wu)家無(wu)之。”——可(ke)見(jian)(jian)當(dang)時受歡(huan)迎(ying)程度(du)之高。朱熹語曰“安國天資敏妙,文章(zhang)政事皆過人(ren)(ren)遠(yuan)甚。其(qi)作字皆得古人(ren)(ren)用筆意。使其(qi)老壽,更加(jia)學(xue)力,當(dang)益奇(qi)偉。”——贊賞之余,對其(qi)早逝也深表惋惜。楊萬里稱“張(zhang)安國書(shu)(shu)甚真而放,然學(xue)之者未嘗見(jian)(jian)公之足于戶下者也。”——欣賞之情(qing)可(ke)見(jian)(jian)。更有曹勛,王十(shi)朋,岳珂,董(dong)更,谷中(zhong)等(deng),都對張(zhang)孝祥(xiang)書(shu)(shu)法(fa)做出了很高的(de)評價(jia)。
張(zhang)孝(xiao)祥(xiang)書法作(zuo)為南宋(song)著(zhu)名(ming)書法家(jia),其淵源甚(shen)廣。孝(xiao)祥(xiang)并(bing)不局限于一(yi)家(jia)之(zhi)(zhi)長(chang),而(er)是廣學各(ge)家(jia)所能(neng),從而(er)熔鑄出自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)風(feng)格。其中尤(you)(you)以“學顏(yan)”,“崇米”為著(zhu)。他的(de)(de)(de)(de)(de)書法,一(yi)方(fang)面有(you)顏(yan)真卿書法遒勁(jing)(jing)雄偉,氣勢磅礴(bo),蒼勁(jing)(jing)有(you)力(li)(li)之(zhi)(zhi)態,一(yi)方(fang)面也有(you)米芾書法的(de)(de)(de)(de)(de)筆勢奔(ben)放,秀拔(ba)清朗的(de)(de)(de)(de)(de)面貌(mao)。除了(le)揣摩前人墨跡,勤奮苦練之(zhi)(zhi)外,他也虛心求教當(dang)時書法名(ming)家(jia)劉(liu)岑,提高草書水平。總體(ti)而(er)言,張(zhang)孝(xiao)祥(xiang)各(ge)類書體(ti)皆通,而(er)行(xing)草尤(you)(you)具(ju)飄逸奔(ben)放之(zhi)(zhi)勢——這和(he)他本(ben)身(shen)瀟灑不羈的(de)(de)(de)(de)(de)性(xing)格分不開,但同時,其字個體(ti)本(ben)身(shen)極具(ju)顏(yan)體(ti)的(de)(de)(de)(de)(de)陽剛之(zhi)(zhi)美(mei),力(li)(li)道(dao)遒勁(jing)(jing),“觀之(zhi)(zhi)者壯”,而(er)力(li)(li)壯之(zhi)(zhi)下,卻難掩其字清勁(jing)(jing)挺拔(ba)的(de)(de)(de)(de)(de)英(ying)秀氣質,正如“枯竹折松(song),駕雪凌(ling)霜”(曹勛《跋(ba)張(zhang)安國草書》),可(ke)謂”筆力(li)(li)雄健,骨相奇偉,風(feng)格飄逸,氣質清勁(jing)(jing),并(bing)能(neng)自(zi)出新意“。他的(de)(de)(de)(de)(de)書法盛(sheng)行(xing)于南宋(song)前期,在兩宋(song)書壇(tan)上有(you)承前啟后的(de)(de)(de)(de)(de)作(zuo)用。
趙構:①張栻孝祥詞翰俱(ju)美。②必將名(ming)世。
王十朋:天上(shang)張(zhang)公子,少(shao)年觀國光(guang)。高名一枝桂,遺愛六州棠。出世才成佛,修文遽作郎。長沙屈賈誼,宣室竟凄(qi)涼。
張(zhang)拭:談笑(xiao)翰墨,如(ru)風(feng)無蹤。
楊萬里:當其得意,詩(shi)酒淋漓,醉(zui)墨縱橫,思飄(piao)月外。
謝堯仁(ren):如大(da)海之(zhi)起濤瀾,泰(tai)山之(zhi)騰云氣(qi),倏散倏聚,倏明倏暗,雖(sui)千(qian)變(bian)萬化,未易(yi)詰其端而尋其所窮。
脫脫:張孝祥早負才畯,蒞政揚聲,迨其兩(liang)持和(he)戰,君子每嘆息焉。
錢(qian)基博:①其詩(shi)文(wen)皆追摹蘇(su)軾;而平昔為詞,未(wei)嘗著稿,筆(bi)酣興(xing)健,得蘇(su)軾之(zhi)浩懷逸(yi)氣,襟(jin)抱開朗,仍(reng)是(shi)含(han)蓄不(bu)盡。②其詞與辛棄疾(ji)同出(chu)蘇(su)軾。然(ran)棄疾(ji)恣意(yi)橫溢,簡(jian)直文(wen)勢;孝(xiao)祥則(ze)抗首高歌,猶有(you)詩(shi)情;所(suo)以(yi)發揚(yang)蹈厲(li)之(zhi)中,猶有(you)宛轉(zhuan)悠揚(yang)之(zhi)致也。至棄疾(ji)則(ze)張(zhang)脈(mo)僨興(xing),而粗(cu)厲(li)猛起奮末廣賁之(zhi)音作矣(yi)。