張蔭麟在清華求學(xue)(xue)(xue)7年(nian),以史、學(xue)(xue)(xue)、才三(san)才識(shi)出(chu)眾知名,與錢鐘書、吳(wu)晗、夏鼐(nai)并稱(cheng)為“文學(xue)(xue)(xue)院四才子”。并先后在《學(xue)(xue)(xue)衡》、《清華學(xue)(xue)(xue)報》、《東方(fang)雜(za)志(zhi)》、《燕京學(xue)(xue)(xue)報》、《文史雜(za)志(zhi)》、《國(guo)(guo)聞周(zhou)報》等刊物發表論文和(he)學(xue)(xue)(xue)術短文40多篇(pian),深得(de)當時史學(xue)(xue)(xue)界稱(cheng)贊(zan)。1929年(nian),以優異成(cheng)績(ji)畢業于(yu)清華大學(xue)(xue)(xue)。是年(nian)獲(huo)公(gong)費到美國(guo)(guo)斯(si)坦福大學(xue)(xue)(xue)攻讀西(xi)洋哲(zhe)學(xue)(xue)(xue)史和(he)社會學(xue)(xue)(xue)。留學(xue)(xue)(xue)4年(nian),修完應(ying)學(xue)(xue)(xue)課程,未待(dai)期滿,已獲(huo)哲(zhe)學(xue)(xue)(xue)博(bo)士學(xue)(xue)(xue)位,提前返國(guo)(guo)。
1934年(nian),回國(guo)應(ying)清華大學之(zhi)(zhi)聘(pin),任歷史(shi)、哲學兩系專任講師,并兼北大歷史(shi)、哲學課。1935年(nian)4月,他與(yu)倫(lun)明之(zhi)(zhi)女慧珠結婚。暑假后應(ying)教育部之(zhi)(zhi)聘(pin),編撰高中(zhong)歷史(shi)教材(cai):《中(zhong)國(guo)史(shi)綱》,出“上古篇”,雖是為(wei)(wei)高中(zhong)所編教材(cai),然其功力與(yu)學識并不稍減,而其取精用宏,引(yin)人入(ru)勝,乃歸(gui)入(ru)中(zhong)國(guo)史(shi)學名著(zhu)不愧(kui),賀麟先生(sheng)稱之(zhi)(zhi)為(wei)(wei)“他人格學問思(si)想(xiang)文章(zhang)的(de)最(zui)高表現和具體(ti)結晶”,其書“有(you)(you)真(zhen)摯(zhi)感人的(de)熱(re)情(qing),有(you)(you)促進社會(hui)福利的(de)理想(xiang),有(you)(you)簡潔優美的(de)文字,有(you)(you)淹博(bo)專精的(de)學問,有(you)(you)透徹(che)通達的(de)思(si)想(xiang)與(yu)識見(jian)”
1937年(nian)盧溝橋(qiao)事變,他(ta)南下浙江大(da)學(xue)作短期講學(xue),曾一度(du)到清華、北大(da)、南開合(he)并的長(chang)沙臨(lin)時(shi)大(da)學(xue)任(ren)教(jiao)(jiao)。于1938年(nian)春(chun)返回石龍(long)小住,后赴昆明(ming),在西南聯(lian)(lian)大(da)任(ren)教(jiao)(jiao)。1939年(nian)初,接重(zhong)慶軍委會政治部邀請為顧(gu)問(wen)。他(ta)想對抗戰有(you)所貢獻,不愿當(dang)顧(gu)問(wen),只(zhi)資清談,覺事無可為,遂不辭而別,再回聯(lian)(lian)大(da)授(shou)課。1940年(nian)初,他(ta)轉到浙江大(da)學(xue)任(ren)教(jiao)(jiao)。是(shi)年(nian)他(ta)的專著(zhu)《中(zhong)國史(shi)綱》(上古(gu)篇)由(you)重(zhong)慶青年(nian)書店出(chu)版(ban)。張蔭麟曾任(ren)國防設計(ji)委員會研(yan)究(jiu)員、中(zhong)央研(yan)究(jiu)院社(she)(she)會科(ke)學(xue)研(yan)究(jiu)所《中(zhong)國社(she)(she)會經濟(ji)史(shi)集刊(kan)》主(zhu)編。1941年(nian)參與發起刊(kan)行《時(shi)代與思想》月刊(kan),并創立“時(shi)代與思想社(she)(she)”。有(you)些學(xue)生被當(dang)局迫捕迫害,他(ta)就挺身而出(chu)給予保護。他(ta)患上腎炎癥,由(you)于缺(que)醫(yi)少藥,病情日重(zhong),1942年(nian)10月24日在遵義病逝,年(nian)僅(jin)37歲(sui)。
張(zhang)蔭(yin)麟雖然(ran)英年早逝.但(dan)包括梁任公、賀麟、吳晗在內的(de)(de)熟(shu)悉他的(de)(de)學(xue)(xue)界人(ren)物,無(wu)(wu)一(yi)(yi)例外地稱賞他為不(bu)可多(duo)得(de)的(de)(de)史(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)天才。熊(xiong)十力曾說(shuo):“張(zhang)蔭(yin)麟先生,史(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)家也,亦(yi)哲(zhe)學(xue)(xue)家也。其(qi)(qi)宏博之(zhi)思,蘊(yun)諸(zhu)中而尚(shang)未及闡發者(zhe),吾固(gu)無(wu)(wu)從深悉。然(ran)其(qi)(qi)為學(xue)(xue),規(gui)模(mo)宏遠(yuan),不(bu)守一(yi)(yi)家言(yan),則時賢之(zhi)所夙推而共譽也。”又說(shuo):“昔明季諸(zhu)子(zi),無(wu)(wu)不(bu)兼精(jing)哲(zhe)史(shi)(shi)(shi)兩方(fang)面者(zhe)。吾因蔭(yin)麟先生之(zhi)歿,而深有(you)慨乎其(qi)(qi)規(gui)模(mo)或遂(sui)莫(mo)有(you)繼之(zhi)者(zhe)也。”(熊(xiong)十力:《哲(zhe)學(xue)(xue)與史(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)——悼張(zhang)蔭(yin)麟先生》)以熊(xiong)之(zhi)性格特點,如(ru)此評(ping)騭一(yi)(yi)位先逝的(de)(de)比自(zi)己小(xiao)整整二(er)十歲的(de)(de)當代學(xue)(xue)人(ren),可謂絕無(wu)(wu)僅有(you)。 張(zhang)一(yi)(yi)生著述(shu)甚(shen)多(duo),散見(jian)于(yu)報(bao)章雜志(zhi)者(zhe),凡數(shu)十萬言(yan)。其(qi)(qi)中《張(zhang)蔭(yin)麟文集(ji)》、《中國史(shi)(shi)(shi)綱》(上古篇)于(yu)1955年由北京(jing)三聯書店重版。讀他的(de)(de)書,會有(you)一(yi)(yi)種“微斯人(ren),吾誰與歸”的(de)(de)感嘆。
死后(hou),《思(si)想與時(shi)代》社(she)(she)曾出(chu)(chu)版(ban)專號予以(yi)紀(ji)念。在昆明的朋友也(ye)召開追悼會進行紀(ji)念,《大公(gong)報》則刊以(yi)遺文(wen)(wen)(wen)并發表王蕓生、張(zhang)其(qi)(qi)昀的悼念文(wen)(wen)(wen)章。吳(wu)晗、賀麟(lin)、馮友蘭等人還曾計劃在清華設立張(zhang)蔭麟(lin)紀(ji)念獎學(xue)金,后(hou)因(yin)貨幣貶值未(wei)果。其(qi)(qi)史(shi)(shi)學(xue)理論(lun)遺文(wen)(wen)(wen)由浙大友人編(bian)(bian)(bian)輯(ji)為《通史(shi)(shi)原理》,未(wei)出(chu)(chu)版(ban)。臺北(bei)1953年(nian)出(chu)(chu)版(ban)一冊《論(lun)歷(li)史(shi)(shi)哲學(xue)》,分量(liang)很輕。浙大又收(shou)其(qi)(qi)論(lun)宋史(shi)(shi)遺文(wen)(wen)(wen)編(bian)(bian)(bian)成(cheng)《宋史(shi)(shi)論(lun)叢(cong)》,也(ye)沒(mei)有問世(shi)。生前(qian)擬(ni)作《歷(li)史(shi)(shi)研究法》、《宋史(shi)(shi)新編(bian)(bian)(bian)》、《中國政治哲學(xue)史(shi)(shi)》三書,皆未(wei)著手(shou)而身亡(wang)。后(hou)人所編(bian)(bian)(bian)文(wen)(wen)(wen)集有三種(zhong):《張(zhang)蔭麟(lin)文(wen)(wen)(wen)集》,臺北(bei)中華叢(cong)書委員會1956年(nian)出(chu)(chu)版(ban),倫偉良編(bian)(bian)(bian);《張(zhang)蔭麟(lin)先生文(wen)(wen)(wen)集》,臺北(bei)九(jiu)思(si)出(chu)(chu)版(ban)社(she)(she)1977年(nian)出(chu)(chu)版(ban),李毓澍編(bian)(bian)(bian);《張(zhang)蔭麟(lin)文(wen)(wen)(wen)集》,北(bei)京教育科學(xue)出(chu)(chu)版(ban)社(she)(she)1993年(nian)出(chu)(chu)版(ban),張(zhang)云臺編(bian)(bian)(bian)。
張蔭麟具有多方面(mian)(mian)(mian)的(de)修養,除史(shi)學(xue)(xue)外,在(zai)(zai)哲學(xue)(xue)、倫理學(xue)(xue)、社會(hui)學(xue)(xue)、政(zheng)治學(xue)(xue)、翻譯等方面(mian)(mian)(mian)都有相當涉及,其涵蓋面(mian)(mian)(mian)廣,概括性強,識見高明,富于(yu)現代批(pi)判精神,顯(xian)得(de)規模宏遠、約博雙(shuang)精。所以,著名(ming)學(xue)(xue)者謝(xie)幼偉說他(ta)的(de)專門學(xue)(xue)科至(zhi)少(shao)有四(si)門:史(shi)學(xue)(xue)、國學(xue)(xue)、哲學(xue)(xue)、社會(hui)學(xue)(xue)。他(ta)的(de)優勢就在(zai)(zai)這諸多方面(mian)(mian)(mian)的(de)綜合上(shang),融會(hui)相濟。古人(ren)才、學(xue)(xue)、識、德熔于(yu)一爐的(de)理想與近代人(ren)文方法、批(pi)判分析能力(li)的(de)結合,在(zai)(zai)他(ta)身上(shang)得(de)到具體體現。
1905年(nian)張蔭麟生于廣東東莞石龍(long)鎮。幼年(nian)家境頗(po)殷,富于藏書,父親督教極嚴(yan)。其(qi)父去世后(hou),家道中落(luo)。1921年(nian),年(nian)16,考(kao)入清(qing)華(hua)學(xue)堂(tang)。在清(qing)華(hua)求學(xue)八年(nian),學(xue)業大進,對(dui)中西文學(xue)、史(shi)學(xue)、哲學(xue)均有興趣,尤深于史(shi),才名(ming)震(zhen)一時。
1923年9月,在(zai)《學衡》第21期發表《老子(zi)生后孔子(zi)百(bai)余年之(zhi)說質疑》一文,對梁啟(qi)(qi)超考證《老子(zi)》認定其在(zai)孟子(zi)之(zhi)后的(de)六條證據1,逐一進行批駁。梁啟(qi)(qi)超讀(du)后不(bu)以為(wei)忤(wu),反而給以揄揚,嘆為(wei)天才,以為(wei)將來必有所成(cheng)就。自此一舉成(cheng)名,所作益多,迄(qi)殤(shang)不(bu)懈(xie)。梁啟(qi)(qi)超也成(cheng)為(wei)他終(zhong)身(shen)最為(wei)尊(zun)敬的(de)前輩(bei)學人。
以才(cai)識為崇尚,雖深于(yu)考(kao)據(ju),但瞧不起考(kao)據(ju);以為考(kao)據(ju)雖為史(shi)學,卻非史(shi)學之難,而史(shi)才(cai)實(shi)難。史(shi)才(cai)成為他(ta)治史(shi)所懸最高鵠(hu)的。所作文(wen)章多發表(biao)于(yu)《大公報(bao)》、《學衡》、《燕京學報(bao)》、《清華學報(bao)》,文(wen)筆犀利流動,富于(yu)批判精神,內容涉及文(wen)、史(shi)、哲三(san)界(jie)。
清華求(qiu)學(xue)(xue)期間(jian),張蔭麟積(ji)極廣泛地參加當(dang)時(shi)學(xue)(xue)術界的許多討論(lun)。經他(ta)批(pi)評(ping)或表揚的著名(ming)學(xue)(xue)者有胡適、馮友蘭、蘇雪林、衛聚賢、朱希(xi)祖(zu)等(deng)。在(zai)批(pi)評(ping)文章中,以對(dui)顧(gu)頡剛(gang)“古(gu)(gu)(gu)史(shi)(shi)辨(bian)”派的批(pi)評(ping)最(zui)有名(ming),影響(xiang)最(zui)大(da)。他(ta)運用(yong)歐(ou)洲史(shi)(shi)家色諾波(bo)(Ch.Seignobos)等(deng)人的歷史(shi)(shi)認識理論(lun),認為顧(gu)頡剛(gang)“根本方法(fa)之(zhi)(zhi)謬誤(wu)(wu)”是誤(wu)(wu)用(yong)“默證(zheng)”,即“因(yin)(yin)某書或今存某時(shi)代之(zhi)(zhi)書無(wu)某史(shi)(shi)事之(zhi)(zhi)稱述,遂判斷某時(shi)代無(wu)此(ci)(ci)觀念(nian)”,指出:“默證(zheng)”方法(fa)必須在(zai)嚴格限定(ding)的條件(jian)下(xia)才(cai)能使(shi)用(yong),因(yin)(yin)說:“吾儕不(bu)能因(yin)(yin)《詩》《書》《論(lun)語(yu)》未說及禹與夏之(zhi)(zhi)關系,遂謂(wei)其(qi)時(shi)之(zhi)(zhi)歷史(shi)(shi)觀念(nian)中禹與夏無(wu)關。”“用(yong)類推(tui)法(fa),亦必兩物相類,然(ran)(ran)后有可推(tui)。”絕(jue)不(bu)可“從抽象名(ming)語(yu)推(tui)理”。但他(ta)并不(bu)籠統地反對(dui)疑古(gu)(gu)(gu),并且說:“吾人非(fei)謂(wei)古(gu)(gu)(gu)不(bu)可疑,就研究之(zhi)(zhi)歷程言,一切學(xue)(xue)問皆當(dang)以疑始,更何(he)有于古(gu)(gu)(gu)?然(ran)(ran)若不(bu)廣求(qiu)證(zheng)據而(er)擅下(xia)斷案,立(li)一臆說,凡(fan)不(bu)與吾說合(he)者則皆偽之(zhi)(zhi),此(ci)(ci)與舊日(ri)策論(lun)家之(zhi)(zhi)好作翻案文章,其(qi)何(he)以異(yi)?而(er)今日(ri)之(zhi)(zhi)言疑古(gu)(gu)(gu)者大(da)率類此(ci)(ci)。”對(dui)此(ci)(ci)伶(ling)牙俐齒(chi),“古(gu)(gu)(gu)史(shi)(shi)辨(bian)”派人物迄無(wu)系統回應。
后人有論(lun)(lun)(lun)及此事(shi)者,至曰:“在不(bu)贊成(cheng)疑古派之學(xue)(xue)(xue)者中較有名氣(qi)、而(er)又言(yan)之有物(wu)者如柳(liu)翼謀、胡堇人、劉炎黎、陸懋德(de)、紹來、張蔭(yin)(yin)麟(lin)諸氏(shi),前三(san)者之批評(ping),著重于(yu)(yu)對(dui)(dui)古史(shi)(shi)上(shang)一些細節不(bu)同的(de)解釋,張蔭(yin)(yin)麟(lin)與紹來則(ze)專(zhuan)在批評(ping)古史(shi)(shi)辨之史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)上(shang)入手,陸懋德(de)之批評(ping)則(ze)兼具(ju)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)和見(jian)(jian)解。此外,梁(liang)園(yuan)東的(de)文(wen)章也是(shi)專(zhuan)門批評(ping)其(qi)(qi)史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)的(de)。各批評(ping)史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)文(wen)章以張蔭(yin)(yin)麟(lin)發(fa)表為最早,所論(lun)(lun)(lun)也最為精(jing)(jing)到。他精(jing)(jing)確指出顧氏(shi)致誤(wu)之因,半(ban)(ban)由(you)(you)于(yu)(yu)誤(wu)用默(mo)證法(fa)(fa),半(ban)(ban)由(you)(you)鑿空附會。而(er)此時他還(huan)只(zhi)是(shi)清華大學(xue)(xue)(xue)的(de)學(xue)(xue)(xue)生。”“紹來及梁(liang)園(yuan)東的(de)批評(ping),有與張文(wen)吻合之處,但(dan)全都(dou)不(bu)如張的(de)一針見(jian)(jian)血,可見(jian)(jian)他熟悉(xi)西(xi)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa),故能(neng)從史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)論(lun)(lun)(lun)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)面指陳顧氏(shi)的(de)錯誤(wu)。反觀(guan)(guan)同時人的(de)批評(ping),益(yi)可見(jian)(jian)當時精(jing)(jing)通(tong)西(xi)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)的(de)極少(shao)。顧頡剛絕(jue)非如美人韓慕(mu)義所言(yan)學(xue)(xue)(xue)養極佳,其(qi)(qi)面對(dui)(dui)張氏(shi)之批評(ping),終不(bu)能(neng)從方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)論(lun)(lun)(lun)上(shang)予以反駁或辨白。當時所謂大師級學(xue)(xue)(xue)者,也無一能(neng)于(yu)(yu)方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa)論(lun)(lun)(lun)上(shang)與之討論(lun)(lun)(lun),實為一可異之事(shi)。”張岱年先生則(ze)斷之曰:張蔭(yin)(yin)麟(lin)“論(lun)(lun)(lun)史(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)考證方(fang)(fang)(fang)(fang)(fang)法(fa)(fa),提出'默(mo)證’的(de)問(wen)題。……我認為這一論(lun)(lun)(lun)點具(ju)有極高的(de)價值(zhi)。三(san)十年代,疑古之說風行一時,對(dui)(dui)于(yu)(yu)古史(shi)(shi)研究做出了一定的(de)貢獻,但(dan)往(wang)往(wang)陷于(yu)(yu)主(zhu)觀(guan)(guan)武(wu)斷。”
參加學(xue)術(shu)討論的(de)同時(shi),張(zhang)(zhang)蔭麟的(de)歷史研究主(zhu)要集中(zhong)(zhong)在中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)科(ke)技史上。他研究過(guo)張(zhang)(zhang)衡的(de)科(ke)技成就、《九章》及(ji)兩漢(han)的(de)數學(xue)、歷史上的(de)奇(qi)器與作者(zhe)、宋代(dai)盧道隆(long)吳德(de)仁所記里鼓車之(zhi)(zhi)制造方法(fa)等(deng),均受(shou)到專家好評。由于精通英(ying)文(wen),在吳宓等(deng)文(wen)人圈子里,也熱衷于翻譯(yi)。譯(yi)文(wen)門(men)類繁多,包(bao)括詩歌、文(wen)化、教育、政治、語言(yan)文(wen)字諸多方面,對斯賓格勒理論的(de)介紹尤為完(wan)整。此外,還完(wan)成《納(na)蘭成德(de)〈飲水(shui)詞〉注》一書,交商務印(yin)書館(guan)出(chu)版,可惜在“一二八”事(shi)變中(zhong)(zhong)毀(hui)于火。其他散(san)篇論文(wen)尚多。例如(ru),因梁啟超《清代(dai)學(xue)術(shu)概論》及(ji)《近(jin)三百年中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)學(xue)術(shu)史》無(wu)只(zhi)字道及(ji)洪(hong)亮吉,而作《洪(hong)亮吉及(ji)其人口論》,與英(ying)國(guo)(guo)人口學(xue)家馬(ma)爾薩斯學(xue)說相比(bi)較,指出(chu):“馬(ma)、洪(hong)二氏,其學(xue)說不謀(mou)而同,其時(shi)代(dai)復(fu)略相當,其學(xue)說完(wan)成之(zhi)(zhi)期(qi)相差亦不過(guo)數載,……反觀(guan)洪(hong)氏之(zhi)(zhi)論,則長埋于故(gu)紙(zhi)堆中(zhong)(zhong),百余年來,舉(ju)世莫(mo)知莫(mo)聞。”
從1921年至1929年,是張(zhang)蔭麟治史道(dao)路的第一階段:清華求學時期。
1929年秋至1933年夏,是張蔭麟治史道(dao)路(lu)的第二(er)階段(duan),留學美國時期。
1929年(nian)夏(xia),張蔭(yin)麟(lin)由清華畢業,旋赴美國(guo)(guo)(guo)留學,在(zai)斯丹福(fu)大(da)學先學習西洋哲學,后改習社(she)會(hui)(hui)學,并立志以史(shi)學為(wei)(wei)終(zhong)身職業。1933年(nian)3月,他(ta)給(gei)史(shi)學家張其昀寫信,自述治(zhi)學旨趣(qu)說:“國(guo)(guo)(guo)史(shi)為(wei)(wei)弟志業,年(nian)來(lai)治(zhi)哲學,治(zhi)社(she)會(hui)(hui)學,無非為(wei)(wei)此種(zhong)工作之(zhi)(zhi)(zhi)預備。從(cong)哲學冀(ji)得超放之(zhi)(zhi)(zhi)博觀(guan)與方法(fa)之(zhi)(zhi)(zhi)自覺,從(cong)社(she)會(hui)(hui)學冀(ji)明人事之(zhi)(zhi)(zhi)理法(fa)。”“九一八”事變后,又給(gei)張其昀寫信,表(biao)達(da)對日(ri)寇侵華的深切痛(tong)恨(hen)以及(ji)對戰勝(sheng)日(ri)軍的必(bi)(bi)(bi)勝(sheng)信念。他(ta)說:“當(dang)此國(guo)(guo)(guo)家棟(dong)折(zhe)榱崩(beng)之(zhi)(zhi)(zhi)日(ri),正學人鞠躬盡瘁之(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)。”“國(guo)(guo)(guo)事目前誠無使人樂(le)觀(guan)之(zhi)(zhi)(zhi)余地,然(ran)吾人試(shi)放遠眼(yan)光(guang)從(cong)世界史(shi)趨勢看來(lai),日(ri)寇之(zhi)(zhi)(zhi)兇焰(yan)決非可久(jiu)。然(ran)中國(guo)(guo)(guo)否不(bu)極則泰不(bu)來(lai)。且(qie)放硬(ying)心腸,佇候大(da)河以北及(ji)江海沿(yan)岸之(zhi)(zhi)(zhi)橫遭(zao)蹂躪可耳。歷(li)史(shi)上腐(fu)化之(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)代而(er)能為(wei)(wei)少數人道德的興奮所轉移者(zhe),殆無其例,必(bi)(bi)(bi)有假(jia)于外力之(zhi)(zhi)(zhi)摧(cui)毀(hui),摧(cui)毀(hui)之(zhi)(zhi)(zhi)甚(shen)而(er)不(bu)至于亡則必(bi)(bi)(bi)復興。弟于國(guo)(guo)(guo)事對目前悲(bei)觀(guan),對將來(lai)則并不(bu)悲(bei)觀(guan)。”其論國(guo)(guo)(guo)事大(da)都(dou)類此。
這期間,依然(ran)(ran)為(wei)國(guo)(guo)內報刊撰稿。興趣(qu)之(zhi)廣泛(fan),批判性之(zhi)強(qiang)烈,毫未改變(bian)。值(zhi)得重視的(de)是(shi),他運(yun)用人(ren)類(lei)學理(li)(li)論(lun)(lun)對郭(guo)沫若《中(zhong)國(guo)(guo)古代(dai)社(she)會(hui)(hui)研(yan)(yan)究(jiu)》一(yi)書(shu)(shu)的(de)評(ping)論(lun)(lun)。他認為(wei),《中(zhong)國(guo)(guo)古代(dai)社(she)會(hui)(hui)研(yan)(yan)究(jiu)》“例(li)示了(le)研(yan)(yan)究(jiu)古史的(de)一(yi)條(tiao)大道”,“有(you)好幾種優點(dian)”。他說(shuo):“生產事業的(de)情形(xing)和社(she)會(hui)(hui)組織……較之(zhi)某特(te)個人(ren)物或事件(jian)之(zhi)虛實,其(qi)意義自然(ran)(ran)重大得多(duo)(duo)。”社(she)會(hui)(hui)背景“至少當(dang)可以映出(chu)傳說(shuo)產生時的(de)社(she)會(hui)(hui)情形(xing)。”“社(she)會(hui)(hui)制度的(de)變(bian)遷多(duo)(duo)少有(you)點(dian)‘理(li)(li)性’或‘歷史的(de)邏輯(ji)’,例(li)如銅器之(zhi)先于(yu)鐵(tie)器……”。郭(guo)書(shu)(shu)的(de)好處就在于(yu)“拿人(ren)類(lei)學上(shang)的(de)結論(lun)(lun)作工具”去整(zheng)理(li)(li)古史。但他又(you)認為(wei):“郭(guo)先生研(yan)(yan)究(jiu)的(de)指(zhi)針,乃是(shi)50多(duo)(duo)年前摩爾根的(de)《古代(dai)社(she)會(hui)(hui)》,那(nei)已(yi)(yi)經成了(le)人(ren)類(lei)學史上(shang)的(de)古董,其(qi)中(zhong)的(de)結論(lun)(lun)多(duo)(duo)半已(yi)(yi)被近今(jin)人(ren)類(lei)學者(zhe)所(suo)擯棄。”“郭(guo)先生竟毫無條(tiao)件(jian)地(di)承受了(le)那(nei)久成陳跡的(de)、19世紀末年的(de)一(yi)條(tiao)鞭式社(she)會(hui)(hui)進(jin)化論(lun)(lun),并擔任(ren)用中(zhong)國(guo)(guo)史來證明它,結果弄出(chu)許多(duo)(duo)牽強(qiang)穿鑿的(de)地(di)方。”“郭(guo)書(shu)(shu)中(zhong)關(guan)于(yu)中(zhong)國(guo)(guo)古史最(zui)新穎的(de)論(lun)(lun)點(dian)竟是(shi)最(zui)不(bu)易成立的(de)。”當(dang)時及(ji)后人(ren)批郭(guo)沫若,多(duo)(duo)從其(qi)教條(tiao)模式出(chu)發,而張氏(shi)(shi)直指(zhi)其(qi)所(suo)依據之(zhi)人(ren)類(lei)學理(li)(li)論(lun)(lun)已(yi)(yi)過時,是(shi)為(wei)其(qi)史識超(chao)拔(ba)處,然(ran)(ran)又(you)不(bu)否認郭(guo)氏(shi)(shi)著作之(zhi)優點(dian),復顯示他不(bu)失中(zhong)庸。
此(ci)外,在批評(ping)馮友蘭《中(zhong)國(guo)哲(zhe)學(xue)(xue)(xue)史》上卷的(de)(de)(de)文章中(zhong),提出哲(zhe)學(xue)(xue)(xue)史負有兩項任務:“一是哲(zhe)學(xue)(xue)(xue)的(de)(de)(de),要用(yong)現代的(de)(de)(de)語言把(ba)過去各(ge)家的(de)(de)(de)學(xue)(xue)(xue)說(shuo)(shuo),統系地(di)、扼(e)要地(di)闡明;一是歷(li)史的(de)(de)(de),要考(kao)察各(ge)家學(xue)(xue)(xue)說(shuo)(shuo)起源、成立的(de)(de)(de)時代、作(zuo)者的(de)(de)(de)生(sheng)平、他的(de)(de)(de)思想的(de)(de)(de)發(fa)展、他的(de)(de)(de)學(xue)(xue)(xue)說(shuo)(shuo)與(yu)別家學(xue)(xue)(xue)說(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)相互影響、他的(de)(de)(de)學(xue)(xue)(xue)說(shuo)(shuo)與(yu)學(xue)(xue)(xue)術以外的(de)(de)(de)環境的(de)(de)(de)相互影響”等。
總之,張蔭麟的(de)(de)文章(zhang)(zhang)一般都帶有較(jiao)強的(de)(de)理論色彩。甚至考(kao)據(ju)文章(zhang)(zhang),也同樣如(ru)此。在考(kao)據(ju)過程中(zhong),他一般不是先從材(cai)料(liao)入手(shou),而是先從認識做起。厘清(qing)(qing)邏(luo)輯標準,然(ran)后(hou)按邏(luo)輯統一性展(zhan)開史(shi)料(liao),以避免(mian)概念(nian)歧異。例如(ru)《偽古文尚書案之反(fan)控與(yu)(yu)再(zai)鞠》,先說(shuo):“吾人(ren)第(di)一步(bu)須立定審判標準”,然(ran)后(hou)找出“本案之中(zhong)心問題”,依照核心問題一一梳理,最后(hou)得出可(ke)信的(de)(de)結論。正因為有深厚理論素養與(yu)(yu)邏(luo)輯思(si)辨能(neng)力,所(suo)以他的(de)(de)考(kao)據(ju)文章(zhang)(zhang)全寫得脈(mo)絡清(qing)(qing)楚,神清(qing)(qing)氣爽,絕非烏煙瘴氣式(shi)的(de)(de)材(cai)料(liao)堆積(ji)。以考(kao)據(ju)精神談思(si)想,以思(si)辨精神治考(kao)據(ju),錢鍾書、張蔭麟,南(nan)能(neng)北秀,或可(ke)當(dang)之。
需(xu)要指出的(de)(de)(de)(de)是(shi),他留學美(mei)(mei)國(guo)(guo),并未接受美(mei)(mei)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)哲(zhe)學特產,卻反對(dui)杜(du)威(wei)的(de)(de)(de)(de)心(xin)理(li)邏輯,甚至認為(wei)“杜(du)威(wei)老糊涂矣”。因(yin)此,他對(dui)胡(hu)適的(de)(de)(de)(de)理(li)論主(zhu)張也很瞧不起。他的(de)(de)(de)(de)倫理(li)觀來自英國(guo)(guo)哲(zhe)學家摩(mo)爾(er)(G.E.Moore),在(zai)美(mei)(mei)的(de)(de)(de)(de)碩士論文就是(shi)關于(yu)(yu)這位(wei)實(shi)在(zai)論者(zhe)(zhe)的(de)(de)(de)(de)倫理(li)學的(de)(de)(de)(de)。在(zai)美(mei)(mei)國(guo)(guo),他更多地閱(yue)讀的(de)(de)(de)(de)是(shi)有(you)關數理(li)邏輯、直覺主(zhu)義、現代人類學等方面的(de)(de)(de)(de)著(zhu)作,偏重于(yu)(yu)積極(ji)的(de)(de)(de)(de)主(zhu)觀實(shi)踐精神。康(kang)(kang)德哲(zhe)學對(dui)他也深有(you)影響,其(qi)間所作《中國(guo)(guo)書藝(yi)(yi)批(pi)評學序(xu)言》,分(fen)析中國(guo)(guo)書法藝(yi)(yi)術中所包含的(de)(de)(de)(de)美(mei)(mei)學原則,即“顯然(ran)受了康(kang)(kang)德方法的(de)(de)(de)(de)影響。”他曾說:“今日哲(zhe)學應走之(zhi)(zhi)路,仍是(shi)為(wei)康(kang)(kang)德之(zhi)(zhi)舊路。康(kang)(kang)德先驗判斷與經(jing)驗判斷之(zhi)(zhi)區別,究有(you)所見。”柏格(ge)森和尼采(cai)也是(shi)他所偏愛(ai)的(de)(de)(de)(de)哲(zhe)學家。蓋康(kang)(kang)德、柏格(ge)森、尼采(cai)者(zhe)(zhe)流(liu),均(jun)為(wei)思想界之(zhi)(zhi)希特勒,而(er)杜(du)威(wei)者(zhe)(zhe)流(liu),終(zhong)屬戈培爾(er)之(zhi)(zhi)倫。于(yu)(yu)是(shi)可見張蔭麟之(zhi)(zhi)自負。
1933年夏(xia),張(zhang)(zhang)蔭麟(lin)由(you)美(mei)返國。轉年至1937年“七七事變”,一直(zhi)任(ren)教(jiao)于清(qing)華(hua)大學(xue)歷(li)史(shi)系,主講中國學(xue)術史(shi)與宋史(shi)等課(ke)程。是為(wei)張(zhang)(zhang)氏(shi)治史(shi)道路的(de)第(di)二階段,任(ren)教(jiao)清(qing)華(hua)時(shi)期(qi)。
1935年(nian),受國民(min)政府(fu)教(jiao)育部委托(一說受托于國防設計委員會(hui)),由(you)(you)傅斯年(nian)推(tui)薦,主編(bian)高中及小學歷史教(jiao)科(ke)書。是為后來他(ta)的代(dai)表作《中國史綱》(上(shang)古篇,止(zhi)于東(dong)漢(han)(han)開國)。他(ta)編(bian)撰(zhuan)該書的步驟是先擬定綱目(mu),始于殷(yin)商,析四千年(nian)史事(shi)為數十專(zhuan)題,由(you)(you)他(ta)組織(zhi)專(zhuan)家(jia)共同編(bian)寫(xie)。漢(han)(han)以前(qian)親自執筆,唐以后計劃由(you)(you)吳晗負責,千家(jia)駒寫(xie)鴉片(pian)戰(zhan)爭后的社會(hui)變化,王蕓生寫(xie)中日戰(zhan)爭。各人成(cheng)稿最(zui)后由(you)(you)他(ta)綜合融會(hui)劃一。但這(zhe)一計劃最(zui)后并未完(wan)全(quan)實(shi)現,至1940年(nian)2月(yue)只完(wan)成(cheng)他(ta)自己執筆的東(dong)漢(han)(han)以前(qian)部分,1941年(nian)3月(yue)由(you)(you)浙(zhe)江大(da)學史地教(jiao)育研究(jiu)室出(chu)版。
《中(zhong)國(guo)史(shi)(shi)(shi)綱》是(shi)張蔭(yin)麟的(de)(de)(de)一(yi)部(bu)力著,出(chu)版(ban)后頗(po)獲(huo)好評。他在(zai)《自(zi)序》(作于1940年(nian)2月)中(zhong)說:“在(zai)這抱殘守缺的(de)(de)(de)時(shi)日(ri),回顧過去十(shi)年(nian)來新的(de)(de)(de)史(shi)(shi)(shi)學研究的(de)(de)(de)成(cheng)績,把(ba)他們結集,把(ba)他們綜合,在(zai)種種新史(shi)(shi)(shi)觀的(de)(de)(de)提(ti)警之(zhi)下,寫出(chu)一(yi)部(bu)分新的(de)(de)(de)中(zhong)國(guo)通史(shi)(shi)(shi),以供一(yi)個(ge)(ge)民族在(zai)空前大(da)轉變時(shi)期的(de)(de)(de)自(zi)知之(zhi)助,豈不(bu)是(shi)史(shi)(shi)(shi)家應有之(zhi)事(shi)嗎?”按照這一(yi)原(yuan)則(ze),他為此書樹(shu)立新異性、實效性、文(wen)化價值性、訓(xun)悔功用性、現狀淵源性五(wu)條取裁(cai)標準,又用幾(ji)個(ge)(ge)范(fan)疇予以統貫,“選擇少數的(de)(de)(de)節(jie)目為主(zhu)題,給每一(yi)所選的(de)(de)(de)節(jie)目以相當透徹的(de)(de)(de)敘(xu)述,這些節(jie)目以外(wai)的(de)(de)(de)大(da)事(shi),只概略地涉及以為背景;社會的(de)(de)(de)變遷、思(si)想的(de)(de)(de)貢獻和若干重大(da)人物的(de)(de)(de)性格,兼顧并詳。”除國(guo)內史(shi)(shi)(shi)家外(wai),國(guo)外(wai)個(ge)(ge)別學者對(dui)此書也(ye)評價甚高。
在(zai)這期(qi)間的有關文(wen)章(zhang)中,他(ta)稱(cheng)頌魯迅“可以(yi)算得當今國(guo)內最(zui)富于人(ren)性的文(wen)人(ren)。”12又認為(wei)(wei)“改良歷史(shi)課(ke)本乃(nai)改良歷史(shi)教育(yu)的先決問題。”還曾著文(wen)批評(ping)馮友蘭《中國(guo)哲學(xue)史(shi)》下冊(ce),與陳寅恪討論龔自珍《漢(han)朝儒生行》詩。所作史(shi)學(xue)論文(wen)主要集中于古史(shi)、宋史(shi)、甲午海(hai)戰諸方面,還翻(fan)譯了(le)一些國(guo)外(wai)學(xue)者(zhe)的論著。其所論甲午海(hai)戰文(wen),或以(yi)之(zhi)為(wei)(wei)最(zui)早(zao)替方伯謙辨冤的文(wen)字(zi)之(zhi)一。
張(zhang)蔭麟(lin)(lin)還(huan)(huan)發(fa)表文章進行社會批(pi)評與政治批(pi)判(pan)(pan)。在《中(zhong)(zhong)國(guo)民族(zu)(zu)前(qian)(qian)途的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兩(liang)大(da)(da)(da)障礙物》16中(zhong)(zhong),他說:“時賢(xian)(xian)喜歡作中(zhong)(zhong)西文化的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)比(bi)較,我(wo)想再沒有兩(liang)宗具體的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)情可(ke)(ke)以(yi)(yi)(yi)更簡約地例(li)示中(zhong)(zhong)西文化的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)差別的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)了。”認為(wei)(wei)(wei)與西方相比(bi),中(zhong)(zhong)國(guo)人(ren)為(wei)(wei)(wei)尊(zun)(zun)者(zhe)諱(hui)(hui)、為(wei)(wei)(wei)親者(zhe)諱(hui)(hui)、為(wei)(wei)(wei)賢(xian)(xian)者(zhe)諱(hui)(hui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“三諱(hui)(hui)主(zhu)義”以(yi)(yi)(yi)及大(da)(da)(da)家(jia)庭制是(shi)阻(zu)礙民族(zu)(zu)前(qian)(qian)途的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兩(liang)大(da)(da)(da)障礙物。他還(huan)(huan)討(tao)論(lun)了法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)裁(cai)決和道(dao)(dao)德(de)判(pan)(pan)斷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關系,認為(wei)(wei)(wei)法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)面前(qian)(qian)人(ren)人(ren)平(ping)等,應當(dang)以(yi)(yi)(yi)法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)代替道(dao)(dao)德(de)。“為(wei)(wei)(wei)什(shen)么(me)一(yi)(yi)(yi)個濫(lan)殺無(wu)辜的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)省政府主(zhu)席可(ke)(ke)以(yi)(yi)(yi)千劾(he)萬(wan)劾(he)而安然(ran)無(wu)事(shi)?因為(wei)(wei)(wei)他是(shi)‘尊(zun)(zun)’,也許加(jia)上‘賢(xian)(xian)’。為(wei)(wei)(wei)什(shen)么(me)一(yi)(yi)(yi)個包煙土被正(zheng)式發(fa)覺的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)可(ke)(ke)以(yi)(yi)(yi)安然(ran)做大(da)(da)(da)官?因為(wei)(wei)(wei)他是(shi)‘賢(xian)(xian)’。為(wei)(wei)(wei)什(shen)么(me)一(yi)(yi)(yi)個失土的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)逃將不能懲罰?因為(wei)(wei)(wei)懲罰他便間接直(zhi)接牽涉到許多(duo)尊(zun)(zun)、親而又賢(xian)(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)。”他還(huan)(huan)說:“‘三諱(hui)(hui)主(zhu)義’是(shi)法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)尊(zun)(zun)嚴(yan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)摧毀者(zhe),所以(yi)(yi)(yi)在今日中(zhong)(zhong)國(guo)生存斗爭(zheng)(zheng)中(zhong)(zhong)第(di)一(yi)(yi)(yi)需要(yao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)理(li)改革(ge)是(shi)打倒三諱(hui)(hui)主(zhu)義!我(wo)們今日所需要(yao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)口(kou)號(hao)不是(shi)‘黨權(quan)(quan)(quan)高(gao)于(yu)一(yi)(yi)(yi)切’,而是(shi)‘法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)高(gao)于(yu)一(yi)(yi)(yi)切’!便是(shi)黨權(quan)(quan)(quan)高(gao)于(yu)一(yi)(yi)(yi)切的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)大(da)(da)(da)前(qian)(qian)提(ti)也在黨的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)法(fa)(fa)(fa)律(lv)(lv)高(gao)于(yu)一(yi)(yi)(yi)切。不然(ran),黨權(quan)(quan)(quan)靠什(shen)么(me)去維持?”又說:“父權(quan)(quan)(quan)中(zhong)(zhong)心(xin)或家(jia)族(zu)(zu)中(zhong)(zhong)心(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)道(dao)(dao)德(de),無(wu)益而有損于(yu)國(guo)族(zu)(zu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)團結。中(zhong)(zhong)國(guo)生存斗爭(zheng)(zheng)中(zhong)(zhong),我(wo)們應當(dang)趕快(kuai)舍(she)棄家(jia)族(zu)(zu)中(zhong)(zhong)心(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)道(dao)(dao)德(de)而代以(yi)(yi)(yi)國(guo)族(zu)(zu)中(zhong)(zhong)心(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)道(dao)(dao)德(de)。”這些都是(shi)張(zhang)蔭麟(lin)(lin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)彩主(zhu)張(zhang),但還(huan)(huan)流于(yu)表面,無(wu)非是(shi)知識人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)牢騷而已(yi)。他提(ti)出的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)解決問題的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)方法(fa)(fa)(fa)是(shi)“心(xin)理(li)改革(ge)”,而絕口(kou)不提(ti)社會革(ge)命,此尤(you)為(wei)(wei)(wei)一(yi)(yi)(yi)廂情愿的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)迂(yu)腐。
1937年7月至1942年10月,在西南任教(jiao)與流亡,是(shi)為(wei)張蔭麟治史道路和生(sheng)命的(de)第四階段,也(ye)是(shi)最后階段。
盧(lu)溝(gou)橋事(shi)變不久,張蔭麟只身南下,任(ren)教(jiao)于浙江天(tian)目山(shan)的(de)(de)浙江大(da)學(xue),主講(jiang)歷(li)史(shi)。他的(de)(de)全部(bu)文稿與(yu)藏書(曾計劃寫民國開國史(shi))以及(ji)家屬(shu)全部(bu)留在(zai)(zai)了北京。爾后(hou),浙大(da)幾度搬(ban)遷(qian),他輾轉來到(dao)昆明,任(ren)教(jiao)于西南聯(lian)大(da),住在(zai)(zai)吳晗家中(zhong),補撰(zhuan)《中(zhong)國史(shi)綱》第十章《改制與(yu)易代》和(he)自序(xu)。1940年,浙江大(da)學(xue)遷(qian)至(zhi)黔北遵義,他又前往(wang)任(ren)教(jiao),直至(zhi)死(si)在(zai)(zai)任(ren)上。這時期(qi)的(de)(de)治史(shi)重心為宋史(shi),“搜宋人(ren)文集筆記殆(dai)遍,論宋事(shi)諸(zhu)篇精審越古(gu)作者。讀書著(zhu)文恒達旦(dan)。”
在浙大,與同人創辦《思想與時代》雜志,試圖“在建國(guo)時期從事思想上(shang)的建設,同時想以學社(she)為中心,負荷國(guo)史編(bian)纂(zuan)之業,刊(kan)行《國(guo)史長編(bian)叢書》。”思想與時代社(she)于(yu)1941年6月正(zheng)式成立,8月1日出版創刊(kan)號,曾得到蔣介石鼓(gu)勵。張蔭(yin)麟晚期文稿(gao)主要發表于(yu)此。
這(zhe)期(qi)間(jian),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)對國(guo)民(min)(min)政(zheng)(zheng)府(fu)腐敗(bai)政(zheng)(zheng)治(zhi)近(jin)乎徹底(di)失望(wang)(wang)。本(ben)來,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)曾(ceng)于1939年受到蔣介石召見(jian),“似有(you)(you)請他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)在(zai)(zai)中(zhong)央(yang)訓練團講授(shou)邏輯的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)意思”,使他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)頗為(wei)興奮(fen),“以為(wei)對于政(zheng)(zheng)治(zhi)或略有(you)(you)效獻的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)機會”18。后在(zai)(zai)重(zhong)慶國(guo)民(min)(min)黨(dang)軍委政(zheng)(zheng)治(zhi)部小住,受到政(zheng)(zheng)治(zhi)部長陳誠禮遇(yu),作有(you)(you)《蔣委員長抗戰(zhan)必(bi)勝訓詞釋義(yi)》的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)小冊子(zi)。但(dan)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)隨即發現國(guo)民(min)(min)黨(dang)已(yi)病入膏肓,便嚴厲地(di)予以口誅筆伐。所作《論(lun)修(xiu)明政(zheng)(zheng)治(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)途徑》因言語激烈,不(bu)(bu)得不(bu)(bu)刊于死后,略謂國(guo)民(min)(min)黨(dang)統治(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)根本(ben)病癥是(shi)癱瘓,距(ju)離“任賢使能、賞功罰罪”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)境地(di)“還(huan)很遠”。據說他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)最(zui)初是(shi)單純的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)民(min)(min)族主(zhu)(zhu)義(yi)者(zhe),國(guo)家主(zhu)(zhu)義(yi)分(fen)子(zi)曾(ceng)想拉攏(long)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)。后來,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)“贊成一種近(jin)似英(ying)國(guo)費(fei)邊式的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)社會主(zhu)(zhu)義(yi)”。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)能夠口誅筆伐,不(bu)(bu)能身(shen)體(ti)力(li)行(xing),認為(wei)“在(zai)(zai)革命里(li)只(zhi)看見(jian)暴動(dong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人,不(bu)(bu)配談革命”。又劃分(fen)政(zheng)(zheng)治(zhi)形態(tai)為(wei)“上同”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)與“下比”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),而不(bu)(bu)是(shi)反(fan)動(dong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)與革命的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)傾心于表(biao)面“動(dong)亂(luan)”實質安定的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“下比”政(zheng)(zheng)治(zhi),希望(wang)(wang)統治(zhi)者(zhe)能真正從大(da)多數人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)愿望(wang)(wang)出發,而不(bu)(bu)是(shi)將統治(zhi)者(zhe)一人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)臆見(jian)想方設法變為(wei)“全國(guo)一致的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)意見(jian)”。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)鼓吹改(gai)善平民(min)(min)實際生活,增強低(di)級公(gong)務員、學校教(jiao)師以及士兵(bing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生活待遇(yu),并(bing)把這(zhe)作為(wei)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)政(zheng)(zheng)治(zhi)思想的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)突出主(zhu)(zhu)線。實際上,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)只(zhi)是(shi)一個站(zhan)在(zai)(zai)“文士學者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)超然(ran)立場(chang)”發發牢騷(sao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自由派知識(shi)分(fen)子(zi)。
張(zhang)蔭麟(lin),除了一本(ben)未完成的(de)教(jiao)科書,張(zhang)蔭麟(lin)似乎再沒留下什么。那是(shi)一本(ben)不(bu)到16萬字的(de)小(xiao)冊子。最初由于筆(bi)誤(wu),曾署名為“楊(yang)蔭麟(lin)”。1935年,他應當時教(jiao)育(yu)部之邀(yao),為高中(zhong)生撰寫歷(li)史課本(ben)。
這(zhe)(zhe)本(ben)不(bu)是什(shen)么難(nan)事,尤其對于(yu)一(yi)位(wei)清華大(da)學(xue)教(jiao)(jiao)授(shou)而言。更何況,還(huan)是這(zhe)(zhe)樣(yang)一(yi)位(wei)教(jiao)(jiao)授(shou):與(yu)夏鼐、吳(wu)(wu)晗(han)和錢鐘書(shu)并(bing)稱“清華文學(xue)院四才子”;被(bei)吳(wu)(wu)宓稱為(wei)(wei)“梁任(ren)公第二”;梁啟超(chao)首次與(yu)他相見,也(ye)贊嘆為(wei)(wei)“天才”。 但(dan)這(zhe)(zhe)位(wei)學(xue)者(zhe)卻鄭重(zhong)地為(wei)(wei)此請(qing)假(jia)兩年(nian)(nian)(nian),專門編寫(xie)(xie)此書(shu)。區區一(yi)本(ben)高中(zhong)教(jiao)(jiao)材,動用的(de)(de)(de)(de)(de)陣容(rong)可謂豪華:在(zai)原先的(de)(de)(de)(de)(de)計劃里(li),張蔭麟(lin)執筆漢(han)以前,吳(wu)(wu)晗(han)負責(ze)唐(tang)以后(hou),并(bing)邀(yao)請(qing)王蕓生、千家(jia)駒等撰寫(xie)(xie)專題。 張蔭麟(lin)一(yi)直不(bu)滿當時(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)歷(li)史(shi)教(jiao)(jiao)育,說教(jiao)(jiao)材無(wu)窮無(wu)盡地排(pai)列(lie)著名字和史(shi)料,讓青年(nian)(nian)(nian)人“被(bei)迫(po)重(zhong)溫(wen)再溫(wen)可厭倦(juan)的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)套(tao)雜湊的(de)(de)(de)(de)(de)機械的(de)(de)(de)(de)(de)史(shi)實”。因此這(zhe)(zhe)本(ben)名為(wei)(wei)《中(zhong)國(guo)史(shi)綱》的(de)(de)(de)(de)(de)課本(ben)既不(bu)重(zhong)考證,也(ye)不(bu)引原文,而是用“講故事”的(de)(de)(de)(de)(de)筆法(fa)來“畫”歷(li)史(shi)。 以至幾(ji)十年(nian)(nian)(nian)后(hou)一(yi)位(wei)網友形容(rong)這(zhe)(zhe)部歷(li)史(shi)課本(ben)是“好萊(lai)塢(wu)大(da)片”,“看起來一(yi)點也(ye)不(bu)費腦子”。他甚(shen)至開始后(hou)悔(hui),如果他的(de)(de)(de)(de)(de)高中(zhong)教(jiao)(jiao)材就是這(zhe)(zhe)本(ben)書(shu)的(de)(de)(de)(de)(de)話,他也(ye)許就選(xuan)擇讀(du)文科了(le)。這(zhe)(zhe)個(ge)課本(ben),除(chu)文筆優美(mei)之外,“運思情深意遠”是華東師(shi)范大(da)學(xue)歷(li)史(shi)系教(jiao)(jiao)授(shou)王家(jia)范給予的(de)(de)(de)(de)(de)另(ling)一(yi)評(ping)價。這(zhe)(zhe)位(wei)通(tong)史(shi)學(xue)者(zhe)認(ren)為(wei)(wei),只有錢穆的(de)(de)(de)(de)(de)《國(guo)史(shi)大(da)綱》可以與(yu)之媲美(mei)。 但(dan)這(zhe)(zhe)本(ben)薄(bo)薄(bo)的(de)(de)(de)(de)(de)作品不(bu)幸成為(wei)(wei)作者(zhe)終生的(de)(de)(de)(de)(de)絕唱。“盧(lu)溝橋事變”后(hou),張蔭麟(lin)不(bu)得(de)不(bu)擱筆,當時(shi)(shi)剛寫(xie)(xie)到東漢(han)建立(li)。直至他5年(nian)(nian)(nian)后(hou)病逝于(yu)貴(gui)州(zhou)遵(zun)義浙江(jiang)大(da)學(xue),《中(zhong)國(guo)史(shi)綱》也(ye)只是更新了(le)序言部分。
熊十力說:“蔭(yin)麟(lin)(lin)方(fang)在盛年,神(shen)解(jie)卓特,胸懷沖曠,與人無城府,而(er)一相見(jian)以心(xin)。使天假之年,縱(zong)其所至(zhi),則其融哲史兩方(fang)面,而(er)特辟(pi)一境地,恢(hui)前業而(er)開(kai)方(fang)來(lai),非蔭(yin)麟(lin)(lin)其誰屬(shu)乎(hu)?”
王(wang)蕓(yun)生(sheng)稱“張蔭麟是(shi)中(zhong)國學界的(de)一個國寶。……他的(de)中(zhong)國文學受教(jiao)于王(wang)靜庵先(xian)生(sheng)(國維),西洋文學受教(jiao)于吳(wu)雨(yu)生(sheng)先(xian)生(sheng)(宓),……為(wei)梁任(ren)公先(xian)生(sheng)所賞識。他不(bu)僅文史淹博,哲學的(de)素(su)養尤深。”
《中國社會(hui)經濟史集刊》以(yi)編輯(ji)部(bu)名義曰:“君(jun)資稟英(ying)邁,于文哲諸學靡不(bu)窺其(qi)(qi)奧要(yao),尤邃于史,雅擅為文。生平(ping)著述凡百萬余言。壯思(si)泉涌(yong),詞鋒飆發。其(qi)(qi)文贍,其(qi)(qi)辭麗,其(qi)(qi)識精(jing),故其(qi)(qi)旨遠。理致條(tiao)達,筆端常(chang)恒挾情感(gan),譽(yu)之者謂新會(hui)梁(liang)氏以(yi)后一(yi)人焉(yan)。”
張(zhang)其(qi)(qi)昀說:“《中國(guo)史(shi)綱》一書(shu)是嘔心(xin)瀝血的著作,他常常工作至午夜以后,因此就(jiu)深伏了(le)病源。本(ben)書(shu)價值,識(shi)者自有(you)公評,即(ji)就(jiu)文(wen)字而論,亦用力至勤(qin)。世人多驚(jing)羨其(qi)(qi)文(wen)筆之粹美(mei),以為(wei)勝過一般(ban)文(wen)學創作,不知其(qi)(qi)字字珠(zhu)璣,皆為(wei)潛心(xin)涵(han)泳幾(ji)經錘(chui)煉而后成(cheng)。”