史(shi)浩生于宋徽(hui)宗(zong)崇寧五年(nian)九月(yue)六日(ri)(1106年(nian)10月(yue)4日(ri)),他的祖上史(shi)惟則從慈溪遷鄞即落戶此地,直至曾孫史(shi)詔,四代都不(bu)曾遷居。徽(hui)宗(zong)時,史(shi)詔推辭辟命,獲徽(hui)宗(zong)賜號“八行高士(shi)”。
史(shi)浩從少好讀書(shu),曾求(qiu)學到桃(tao)源書(shu)院(yuan),并結(jie)識了(le)汪思溫、鄭(zheng)覃、魏杞、袁燮等人。桃(tao)源書(shu)院(yuan)是(shi)慶(qing)歷(li)五(wu)學士(shi)之一王致(zhi)所創辦,史(shi)浩曾祖父史(shi)冀當(dang)年曾從王致(zhi)學。書(shu)院(yuan)在橫街桃(tao)源鄉。
少年史(shi)浩(hao)繼(ji)承家(jia)風,克盡孝(xiao)道。他(ta)(ta)(ta)對弟(di)(di)弟(di)(di)更是(shi)(shi)(shi)疼(teng)愛有加,一(yi)(yi)次史(shi)浩(hao)和弟(di)(di)弟(di)(di)乘(cheng)坐牛(niu)車(che)(che)玩耍(shua),正當兩(liang)人(ren)(ren)玩得(de)十分(fen)高興時,拉車(che)(che)的(de)(de)(de)牛(niu)卻(que)不知為什么忽然發狂起來,又跑又跳地往前奔,整臺牛(niu)車(che)(che)完(wan)全控制(zhi)不住了。他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)弟(di)(di)弟(di)(di)嚇(xia)得(de)哭了起來,史(shi)浩(hao)自己(ji)雖然也很害怕(pa),但還是(shi)(shi)(shi)趕(gan)緊(jin)(jin)一(yi)(yi)邊控制(zhi)牛(niu)繩,一(yi)(yi)邊安慰弟(di)(di)弟(di)(di),眼(yan)看(kan)(kan)牛(niu)車(che)(che)快要(yao)撕散(san),兄弟(di)(di)倆(lia)害怕(pa)得(de)不知該如何是(shi)(shi)(shi)好,在一(yi)(yi)邊的(de)(de)(de)路(lu)人(ren)(ren)也都替(ti)兄弟(di)(di)倆(lia)著(zhu)急,這(zhe)一(yi)(yi)情(qing)景(jing)讓幾位壯(zhuang)(zhuang)漢看(kan)(kan)見(jian)(jian)了,他(ta)(ta)(ta)們即義勇(yong)相助、挺身而出,一(yi)(yi)起來追逐發狂的(de)(de)(de)牛(niu),費了好大功夫終于追上牛(niu)車(che)(che)。史(shi)浩(hao)見(jian)(jian)有人(ren)(ren)來相救(jiu)(jiu)(jiu),就不顧(gu)自己(ji)的(de)(de)(de)生命(ming)危(wei)險,大聲地說,快救(jiu)(jiu)(jiu)弟(di)(di)弟(di)(di),快救(jiu)(jiu)(jiu)弟(di)(di)弟(di)(di)。于是(shi)(shi)(shi)幾位壯(zhuang)(zhuang)漢趕(gan)緊(jin)(jin)將史(shi)浩(hao)的(de)(de)(de)弟(di)(di)弟(di)(di)救(jiu)(jiu)(jiu)下車(che)(che)。救(jiu)(jiu)(jiu)完(wan)弟(di)(di)弟(di)(di)后,眼(yan)看(kan)(kan)牛(niu)車(che)(che)就要(yao)被(bei)(bei)(bei)發狂的(de)(de)(de)牛(niu)拖得(de)四分(fen)五裂(lie),在這(zhe)千鈞一(yi)(yi)發之際(ji),大家(jia)趕(gan)緊(jin)(jin)再跑向前,最終將史(shi)浩(hao)也救(jiu)(jiu)(jiu)下了車(che)(che)。事后,大家(jia)都贊美(mei)(mei)史(shi)浩(hao),在最危(wei)急時,盡管自己(ji)已經(jing)被(bei)(bei)(bei)嚇(xia)得(de)淚流滿面,仍(reng)第一(yi)(yi)顧(gu)及(ji)弟(di)(di)弟(di)(di)的(de)(de)(de)安全,這(zhe)份手(shou)足之情(qing)是(shi)(shi)(shi)難(nan)得(de)可(ke)貴的(de)(de)(de)。此事一(yi)(yi)直被(bei)(bei)(bei)鄰里傳為美(mei)(mei)談。
宣和(he)(he)六年(nian)(1124年(nian)),史(shi)(shi)浩(hao)的父(fu)親師(shi)仲逝世(shi),當時史(shi)(shi)浩(hao)才十九歲。師(shi)仲臨終告訴他,作為(wei)長(chang)子長(chang)孫要承(cheng)擔起孝(xiao)順祖(zu)父(fu)的責任(ren)。以后數年(nian),史(shi)(shi)浩(hao)一直陪伴在祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)詔(zhao)身(shen)邊。建炎四(si)年(nian)(1130年(nian)),金(jin)人(ren)攻陷明州,史(shi)(shi)浩(hao)不得不扶著祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)詔(zhao)逃(tao)難,一路上他不怕自已受屈辱(ru),使(shi)(shi)一家(jia)人(ren)避于海(hai),免于難。然而七十四(si)歲的祖(zu)父(fu)史(shi)(shi)詔(zhao),終因經受不起戰火(huo)的驚嚇和(he)(he)奔波的勞累,回到(dao)家(jia)不久就去(qu)世(shi)了(le),史(shi)(shi)浩(hao)為(wei)之守孝(xiao)三年(nian),因為(wei)財物盡為(wei)金(jin)人(ren)所掠,所以當時家(jia)境日處貧困(kun),但史(shi)(shi)浩(hao)卻謝(xie)絕(jue)了(le)叔父(fu)的接濟。家(jia)庭中長(chang)子長(chang)孫的角(jiao)色和(he)(he)生(sheng)活中的種種磨難,養成(cheng)了(le)史(shi)(shi)浩(hao)有事能忍,處事多(duo)思(si)的性格,使(shi)(shi)他年(nian)少(shao)老成(cheng)。
為了(le)隨母(mu)親(qin)(qin)的(de)心愿,史(shi)(shi)浩(hao)攜(xie)母(mu)親(qin)(qin)洪氏投靠天(tian)童街(jie)親(qin)(qin)友錢氏。青年史(shi)(shi)浩(hao)就隱居(ju)鄮峰讀書,自(zi)號真隱居(ju)士,這兒(er)距離天(tian)童寺、育(yu)王寺很近,史(shi)(shi)浩(hao)就常陪母(mu)親(qin)(qin)到天(tian)童、育(yu)王進香,“迸云佛塔金千(qian)尋,傍聳滴翠(cui)玲瓏(long)岑(cen)。春供萬象當遠目,響答兩地紛鳴禽。風搖(yao)野幘去(qu)復(fu)去(qu),雨浥乳竇深復(fu)深。寄聲(sheng)俊逸鮑(bao)夫(fu)子,蓮社不(bu)掛淵(yuan)明心。”這是他在(zai)《天(tian)童育(yu)王道中》的(de)詩。
當(dang)時在(zai)天(tian)童寺(si)任主(zhu)持的是(shi)宏(hong)智正覺禪(chan)(chan)師,他自建炎三年來(lai)天(tian)童寺(si),倡導“默照禪(chan)(chan)”,弘揚曹洞宗風(feng),并建禪(chan)(chan)堂,擴大山(shan)門,筑(zhu)寶(bao)閣(ge),奉千佛,使天(tian)童禪(chan)(chan)寺(si)得以(yi)中(zhong)興,遂成(cheng)了當(dang)時的一(yi)個(ge)禪(chan)(chan)學中(zhong)心,宏(hong)智正覺也被人稱為(wei)(wei)“天(tian)童和尚”。史浩偶(ou)爾(er)也陪母親去(qu)聽說(shuo)法(fa)(fa)。正覺說(shuo)法(fa)(fa)有兩個(ge)特(te)點(dian),一(yi)是(shi)以(yi)圓相為(wei)(wei)禪(chan)(chan)機(ji),藉以(yi)開悟(wu)聽眾,作為(wei)(wei)禪(chan)(chan)機(ji),是(shi)一(yi)種無可表示(shi)的表示(shi),旨在(zai)獲(huo)得聽眾的心靈(ling)默契,但是(shi)也要求說(shuo)法(fa)(fa)者有穎慧(hui)之心。二(er)是(shi)文(wen)采豐富(fu)(fu),常(chang)常(chang)出口就是(shi)詩(shi)(shi)句,如“風(feng)月寒清過渡頭,夜船撥轉(zhuan)琉璃地,凍雞未報家林(lin)曉,隱隱行人過雪山(shan)。”語句中(zhong)往(wang)往(wang)清空靈(ling)動,既富(fu)(fu)有禪(chan)(chan)家的理(li)趣,也能傳達出超遠的意(yi)境。史浩深受感染,這對(dui)學詩(shi)(shi)自然也很(hen)有啟(qi)發。
當然,這也是時(shi)(shi)代(dai)的造就,當時(shi)(shi)文人解釋(shi)詩(shi)(shi),常覺得很(hen)多(duo)傳(chuan)統話(hua)語(yu)都(dou)(dou)未(wei)免顯得方枘(rui)圓鑿,于是極需要(yao)一套新的話(hua)語(yu),來(lai)填補傳(chuan)統話(hua)語(yu)的不足,這樣,大(da)(da)量的禪(chan)宗術(shu)語(yu)就被(bei)引(yin)進到詩(shi)(shi)中來(lai),士大(da)(da)夫們(men)在做詩(shi)(shi)中不斷滲入佛教(jiao)的思想資源、語(yu)言材料及表達方式,他們(men)“以(yi)禪(chan)喻詩(shi)(shi)”,都(dou)(dou)是受參(can)禪(chan)啟示的,于是禪(chan)悅之風(feng)一時(shi)(shi)盛行(xing)。
史浩(hao)就(jiu)(jiu)這樣不知(zhi)不覺(jue)地接(jie)受了正(zheng)(zheng)(zheng)覺(jue)的(de)默照(zhao)(zhao)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)。正(zheng)(zheng)(zheng)覺(jue)在(zai)(zai)《默照(zhao)(zhao)銘(ming)》說(shuo):“默默忘言,昭(zhao)昭(zhao)現前。鑒時廓(kuo)爾,體處靈然(ran)。”又在(zai)(zai)《坐禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)箴》說(shuo):“不觸事而(er)知(zhi),不對緣而(er)照(zhao)(zhao)。”顯然(ran)正(zheng)(zheng)(zheng)覺(jue)主(zhu)張閉目合眼,沉思(si)(si)冥想,在(zai)(zai)寂然(ran)靜坐中進入(ru)一種無思(si)(si)慮的(de)直覺(jue)狀(zhuang)(zhuang)態,這就(jiu)(jiu)是所謂的(de)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)的(de)狀(zhuang)(zhuang)態。而(er)正(zheng)(zheng)(zheng)在(zai)(zai)努力學(xue)詩(shi)的(de)史浩(hao)就(jiu)(jiu)把(ba)古人的(de)詩(shi)思(si)(si)和正(zheng)(zheng)(zheng)覺(jue)的(de)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)思(si)(si)相溝通,以(yi)為學(xue)詩(shi)也必須進入(ru)清(qing)心虛(xu)(xu)靜的(de)默照(zhao)(zhao)狀(zhuang)(zhuang)態,才能心如鏡鑒,反映(ying)萬象(xiang)。他在(zai)(zai)《贈天童英書記》詩(shi)云:“學(xue)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)見(jian)性本,學(xue)詩(shi)事之(zhi)馀。二者若(ruo)異致(zhi),其歸(gui)豈殊途?方其空洞間,寂默一念無。感物賦萬象(xiang),如鏡懸太(tai)虛(xu)(xu)。不將亦不迎(ying),其應(ying)常如如。向非(fei)悟本性,未免聲律拘。”這里說(shuo)的(de)“寂默”,明顯是受了正(zheng)(zheng)(zheng)覺(jue)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)師“默照(zhao)(zhao)禪(chan)(chan)(chan)(chan)(chan)”的(de)影響。
隨著(zhu)史(shi)浩(hao)對默照禪(chan)(chan)(chan)的(de)(de)接納(na),他(ta)與(yu)正(zheng)(zheng)覺來往也(ye)密切了,并(bing)(bing)且(qie)對正(zheng)(zheng)覺十分(fen)敬重。紹興(xing)十年,史(shi)浩(hao)居下水(shui),便約正(zheng)(zheng)覺游(you)東湖(hu),并(bing)(bing)題《東湖(hu)游(you)山》:“金(jin)襴禪(chan)(chan)(chan)老今(jin)大顛,壞衲蒲團日坐(zuo)禪(chan)(chan)(chan)。我行不(bu)(bu)問西來意,消息還將方寸(cun)傳。”“日坐(zuo)禪(chan)(chan)(chan)”的(de)(de)“禪(chan)(chan)(chan)老”就(jiu)(jiu)指正(zheng)(zheng)覺禪(chan)(chan)(chan)師(shi)。不(bu)(bu)僅是(shi)(shi)正(zheng)(zheng)覺禪(chan)(chan)(chan)師(shi),天童山的(de)(de)很多禪(chan)(chan)(chan)師(shi)他(ta)都引以(yi)為(wei)友,史(shi)浩(hao)在《次韻鮑以(yi)道(dao)天童育王道(dao)中(zhong)吳(wu)體》中(zhong)有(you)句說:“奇(qi)聲俊逸(yi)鮑夫子,蓮社不(bu)(bu)掛淵明心(xin)。”特別是(shi)(shi)他(ta)的(de)(de)《贈天童英書記(ji)》一(yi)詩后半首中(zhong):“英師(shi)個中(zhong)人,以(yi)詩隱浮圖。桃(tao)紅(hong)柳青(qing)青(qing),翠竹黃花俱(ju)。……堂(tang)堂(tang)老阿(a)師(shi),道(dao)價東西徂。住山垂(chui)一(yi)世,學(xue)子紛云趨。寒潭風靜(jing)練,皎月天心(xin)孤。邇來只履輕,片雪銷洪爐(lu)。……顧(gu)我坐(zuo)學(xue)省,兀兀如守株(zhu)。因君聽篷(peng)雨,為(wei)謝(xie)故溪魚。”那個英書記(ji),是(shi)(shi)正(zheng)(zheng)覺的(de)(de)弟子,他(ta)是(shi)(shi)禪(chan)(chan)(chan)林中(zhong)專管書寫的(de)(de)僧人,也(ye)是(shi)(shi)史(shi)浩(hao)的(de)(de)朋友。詩中(zhong)“老阿(a)師(shi)”就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)正(zheng)(zheng)覺。
紹興十一年(nian)(1141年(nian)),史(shi)浩(hao)過錢湖韓嶺,即(ji)歌道:“四明(ming)山(shan)水(shui)(shui)天下異,東(dong)湖景(jing)物尤佳致(zhi),中有村墟號韓嶺,漁(yu)歌樵斧聲相參。”這一年(nian)史(shi)浩(hao)三十五歲,住在下水(shui)(shui),有《下水(shui)(shui)庵曉望偶題》:“疏樹梢頭露(lu)曉星,薄寒侵榻睡(shui)初醒(xing),沙鷗何處驚飛起,點(dian)破遙山(shan)一抹青。”他不(bu)但詩文俱(ju)佳,而且(qie)顯得更成熟穩重了。
紹(shao)興十(shi)四年(nian)(1144年(nian)),正值其(qi)母(mu)(mu)六十(shi)歲生日,因(yin)為(wei)家里(li)(li)貧(pin)窮,史(shi)浩(hao)(hao)便到(dao)天(tian)童街親(qin)友(you)處借(jie)來(lai)坊(fang)錢為(wei)母(mu)(mu)親(qin)祝壽(shou),出于(yu)對母(mu)(mu)親(qin)的一(yi)(yi)(yi)片孝心,史(shi)浩(hao)(hao)安排禮節十(shi)分(fen)(fen)隆重,卻因(yin)此欠下了(le)一(yi)(yi)(yi)筆數目不(bu)(bu)少的債。坊(fang)錢本屬浙(zhe)江常平司,到(dao)秋天(tian),因(yin)為(wei)還不(bu)(bu)了(le)坊(fang)錢的本金(jin)利(li)息,史(shi)浩(hao)(hao)十(shi)分(fen)(fen)苦(ku)惱,不(bu)(bu)得不(bu)(bu)暫避紹(shao)興,住(zhu)在(zai)一(yi)(yi)(yi)個姓湯(tang)的賣(mai)餅(bing)(bing)婆(po)家里(li)(li),這時一(yi)(yi)(yi)年(nian)一(yi)(yi)(yi)度鄉試(shi)快要(yao)到(dao)來(lai),史(shi)浩(hao)(hao)不(bu)(bu)能(neng)回(hui)到(dao)家里(li)(li)來(lai),因(yin)而郁(yu)郁(yu)悵望。賣(mai)餅(bing)(bing)婆(po)問他說(shuo):“秀才(cai)為(wei)何懼怕官(guan)府?”史(shi)浩(hao)(hao)就將(jiang)事情的經過說(shuo)給賣(mai)餅(bing)(bing)婆(po)聽了(le),第(di)二天(tian),賣(mai)餅(bing)(bing)婆(po)將(jiang)兒子們召(zhao)集(ji)在(zai)一(yi)(yi)(yi)起(qi)商量說(shuo):“我(wo)已積了(le)一(yi)(yi)(yi)千(qian)錢,準備作后事用,現在(zai)想(xiang)全部借(jie)給秀才(cai)用于(yu)還坊(fang)錢本金(jin)利(li)息,好讓他一(yi)(yi)(yi)心去應試(shi),一(yi)(yi)(yi)旦鄉試(shi)結束,秀才(cai)會馬上來(lai)還的,你們不(bu)(bu)要(yao)擔心。”史(shi)浩(hao)(hao)這才(cai)回(hui)到(dao)明州,報名參(can)加了(le)鄉試(shi),果然金(jin)榜(bang)(bang)題名,登劉章(zhang)榜(bang)(bang)進士前(qian)十(shi)名,史(shi)浩(hao)(hao)信(xin)守(shou)承(cheng)諾(nuo),馬上將(jiang)錢如(ru)數歸還給賣(mai)餅(bing)(bing)婆(po)。那年(nian)史(shi)浩(hao)(hao)三十(shi)九(jiu)歲。
史(shi)浩中舉后(hou),調余(yu)姚任(ren)縣尉,當時地方上盜賊出沒無(wu)常,偷竊民(min)舍,民(min)怨心載道。史(shi)浩就設計將為首的九人(ren)(ren)捉拿(na)案(an)歸。史(shi)浩立(li)了功(gong),卻不說是自己的功(gong)勞(lao),對此縣令十分(fen)奇怪,史(shi)浩卻說捕(bu)賊是我作縣尉的本職,這九個人(ren)(ren)應該處分(fen)懲(cheng)辦,如果讓我一個人(ren)(ren)領賞,實在于(yu)心難安。縣令甚為贊嘆。
第二年(nian)三月十五,史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)和(he)鄱(po)陽程休甫一起(qi)游普(pu)陀,他們一早到達(da)潮音洞(dong),洞(dong)內(nei)很(hen)冷清,沒(mei)有什么可(ke)看的(de),史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)便炷香供茶(cha),只見(jian)(jian)盞浮花瑞(rui)。兩人(ren)回寺吃飯后(hou),又來(lai)到洞(dong)門(men),俯伏苔磴(deng),凝(ning)睇(di)嵚空,所(suo)見(jian)(jian)亂石累累,興盡后(hou)正(zheng)想返(fan)回,卻有一僧人(ren)過來(lai)指著說:巖(yan)頂有一空,可(ke)以從哪兒往下(xia)看到奇景(jing)。史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)便攀(pan)緣而(er)上(shang),瞻顧之際,忽現(xian)大士(shi)瑞(rui)相,金色照(zhao)耀,眉目了(le)(le)(le)然(ran),兩人(ren)同時(shi)看到了(le)(le)(le),而(er)史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)還(huan)看到大士(shi)的(de)雙齒潔白如(ru)玉,心情十分愉快,就在(zai)壁上(shang)題詞(ci)。當天(tian)夜(ye)里有一僧人(ren)來(lai)訪(fang)說,公(gong)當為太師,比(bi)文(wen)潞公(gong),但官家(jia)用兵,須(xu)切諫(jian),二十年(nian)后(hou),將(jiang)與公(gong)會于紹興。后(hou)史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)知紹興,果來(lai)一個道(dao)人(ren)自(zi)稱與史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)有舊,守衛拒不(bu)接納。他便索(suo)筆寫了(le)(le)(le):黑頭潞相,重添萬里風光,碧眼(yan)胡僧,曾共一宵(xiao)清話。遂去。史(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)讀了(le)(le)(le),便回憶(yi)起(qi)當年(nian)普(pu)陀的(de)事,知道(dao)長者(zhe)僧及道(dao)人(ren)都是大士(shi)示(shi)現(xian)相,就馬(ma)上(shang)去追趕,但來(lai)不(bu)及了(le)(le)(le)。
余姚(yao)任滿后,史(shi)浩到臨安待命(ming),秦檜(gui)曾想籠絡他,派給事中林一飛致意右諫議大夫史(shi)才(cai)說(shuo):“已留國子監書(shu)庫官擬(ni)令矣(yi)。”史(shi)浩對叔(shu)父說(shuo):“秦檜(gui)這人似乎很難與他同(tong)處,況且我省試在前十(shi)名,按規定現在應當受教官,可不安分嗎!”
不久史浩出任(ren)溫州教(jiao)授(shou)(shou),當時郡守是(shi)張(zhang)九成(cheng),他(ta)是(shi)紹興二(er)年高(gao)宗(zong)自親提名的(de)狀元,高(gao)宗(zong)對他(ta)很器重。張(zhang)九成(cheng)在朝也(ye)(ye)恪盡職守,并平(ping)反了一些誣告案件,但卻因反對宋(song)金議(yi)和及拒絕(jue)秦檜拉攏(long),被(bei)誣為(wei)趙鼎(ding)一黨,屢遭(zao)陷害,貶謫南(nan)安軍長達十(shi)(shi)四年之久。那時與九成(cheng)一同貶謫的(de)有徑山宗(zong)杲禪師。紹興二(er)十(shi)(shi)五年(1155年)秦檜死(si),高(gao)宗(zong)又起(qi)用九成(cheng)知溫州,宗(zong)杲也(ye)(ye)出任(ren)鄞縣(xian)育王寺方丈,兩人互有來(lai)往。史浩有時也(ye)(ye)替(ti)這兩位老人傳(chuan)遞一些信息,深得(de)他(ta)們信任(ren)。當史浩任(ren)滿三(san)年教(jiao)授(shou)(shou)后,張(zhang)九成(cheng)就將他(ta)推薦給高(gao)宗(zong)。史浩到京都,任(ren)太學正,升國子博(bo)士,開(kai)始與高(gao)宗(zong)有了頻繁的(de)接觸。
作為高宗(zong)的同仿年齡人(ren),都經(jing)歷過靖康之難,建炎(yan)戰亂(luan),史浩高宗(zong)在萬分(fen)艱難情況下穩定南宋王朝,表(biao)示(shi)了應有(you)的敬重。
宣(xuan)和(he)(he)(he)七年(nian)(1125年(nian))十月,正(zheng)值秋高馬(ma)肥之際,金(jin)國皇帝正(zheng)式下詔,宣(xuan)布對(dui)宋(song)朝開(kai)戰。這時大宋(song)在山(shan)西、河北一帶的地(di)方部(bu)隊,立(li)即成千上萬地(di)倒戈和(he)(he)(he)嘩(hua)變,而國家的正(zheng)規(gui)軍呢,也(ye)一味潰退甚至(zhi)一哄(hong)而散。金(jin)軍兵(bing)臨(lin)城下,而身為(wei)康王的趙構則自告(gao)奮勇(yong),愿意(yi)赴湯蹈火,去做(zuo)人(ren)質。而且,臨(lin)走時,他(ta)還悄悄告(gao)訴當(dang)皇帝哥哥欽宗:如果有(you)什么(me)對(dui)付(fu)金(jin)兵(bing)的好辦(ban)法,就盡(jin)管去做(zuo),不必顧慮自己。應該說,這份勇(yong)氣和(he)(he)(he)胸懷還是相當(dang)令人(ren)感動的。當(dang)時,趙構剛滿十九歲。
在靖康之難中,趙構是唯一(yi)(yi)幸(xing)免于難的(de)(de)(de)(de)正宗皇(huang)子,所(suo)以理所(suo)當(dang)然(ran)地成為南宋的(de)(de)(de)(de)開國(guo)(guo)皇(huang)帝。這(zhe)一(yi)(yi)年,趙構二十一(yi)(yi)歲。金(jin)(jin)國(guo)(guo)鐵(tie)騎來去(qu)如(ru)風,狂飆般(ban)所(suo)到(dao)之處一(yi)(yi)片血雨(yu)腥風。而他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)護(hu)衛親軍竟也發動(dong)兵(bing)變,逼迫(po)他(ta)(ta)退位(wei)。他(ta)(ta)還(huan)根本(ben)沒有(you)(you)(you)時間沒有(you)(you)(you)機(ji)會建(jian)立自(zi)己真正能(neng)夠信任(ren)的(de)(de)(de)(de)部隊。在這(zhe)是實際(ji)情況下,如(ru)果有(you)(you)(you)人要(yao)求這(zhe)時的(de)(de)(de)(de)趙構帶(dai)領這(zhe)樣一(yi)(yi)支軍隊,去(qu)戰勝剛剛滅掉遼國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)金(jin)(jin)國(guo)(guo)騎兵(bing),這(zhe)種要(yao)求本(ben)身(shen)就(jiu)是腦子進水的(de)(de)(de)(de)表現(xian),相當(dang)弱(ruo)智。看來要(yao)和金(jin)(jin)兵(bing)抗(kang)衡,他(ta)(ta)實在還(huan)太年輕(qing),他(ta)(ta)需(xu)(xu)要(yao)在未來的(de)(de)(de)(de)歲月里培養自(zi)己的(de)(de)(de)(de)才能(neng)、經(jing)驗、閱歷和威望,他(ta)(ta)需(xu)(xu)要(yao)不(bu)少(shao)的(de)(de)(de)(de)時間來積(ji)累力(li)量。
從北(bei)宋崩潰到(dao)南(nan)宋站穩(wen)腳跟,其間充(chong)滿驚(jing)濤駭(hai)浪(lang)。艱難困苦的程度實不亞于(yu)創建一(yi)個新的朝代(dai)。趙構表現得(de)并(bing)不昏庸(yong),也不怯懦(nuo),顯示出了不錯的政治才(cai)能。
理解(jie)使高宗對(dui)史(shi)浩十分信任,于(yu)是(shi)(shi)高宗常向(xiang)史(shi)浩請教施政(zheng)之要,史(shi)浩總是(shi)(shi)回答,最重要的(de)是(shi)(shi)保固邊(bian)鄙,收收人才(cai)。史(shi)浩還向(xiang)高宗推薦(jian)一批(pi)杰(jie)出(chu)人才(cai),高宗就采納了他的(de)意(yi)見(jian),并重用了一批(pi)杰(jie)出(chu)之士。
隨(sui)著歲(sui)月(yue)的(de)(de)流逝,趙(zhao)構對(dui)自己的(de)(de)生育能力越來(lai)越絕望,而(er)群臣要求立(li)嗣的(de)(de)呼聲卻越來(lai)越響(xiang),于是(shi)(shi)才(cai)決定(ding)(ding)立(li)嗣。二(er)十多年(nian)前(紹興二(er)年(nian)),高(gao)(gao)宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)曾選了兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)太(tai)祖系(xi)的(de)(de)兒童養在后(hou)(hou)(hou)宮(gong)(gong),其(qi)中一(yi)個(ge)(ge)(ge)就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)日(ri)后(hou)(hou)(hou)成孝(xiao)宗(zong)(zong)的(de)(de)趙(zhao)昚,時名伯琮(cong),六歲(sui)。針對(dui)高(gao)(gao)宗(zong)(zong)決定(ding)(ding)立(li)嗣的(de)(de)態度(du),史(shi)浩(hao)提議說:"普安(an)(an)、恩(en)平(ping)(ping)二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang)(兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)皇子(zi))宜擇其(qi)一(yi),以系(xi)天(tian)下所望。"高(gao)(gao)宗(zong)(zong)很為(wei)(wei)嘉許,就(jiu)(jiu)命史(shi)浩(hao)為(wei)(wei)王(wang)(wang)(wang)(wang)府教(jiao)授。事后(hou)(hou)(hou),高(gao)(gao)宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)命二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang)寫(xie)《蘭(lan)亭序》五百(bai)本(ben)。史(shi)浩(hao)知道,這是(shi)(shi)高(gao)(gao)宗(zong)(zong)對(dui)二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang)的(de)(de)考(kao)驗,就(jiu)(jiu)勸說二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang):“君父(fu)之命不可不敬從。”后(hou)(hou)(hou)數日(ri),普安(an)(an)王(wang)(wang)(wang)(wang)寫(xie)了七百(bai)本(ben)進獻給(gei)高(gao)(gao)宗(zong)(zong)。而(er)恩(en)平(ping)(ping)王(wang)(wang)(wang)(wang),卻一(yi)字沒寫(xie)。后(hou)(hou)(hou)數日(ri)高(gao)(gao)宗(zong)(zong)又(you)賜宮(gong)(gong)女(nv)各十人奉侍二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang)。史(shi)浩(hao)又(you)勸說二(er)王(wang)(wang)(wang)(wang):"是(shi)(shi)皆平(ping)(ping)日(ri)供事上前者,以庶母之禮(li)禮(li)之不亦善(shan)乎(hu)。"普安(an)(an)就(jiu)(jiu)聽從史(shi)浩(hao)的(de)(de)話去做了。一(yi)個(ge)(ge)(ge)多月(yue)后(hou)(hou)(hou),高(gao)(gao)宗(zong)(zong)把宮(gong)(gong)女(nv)召(zhao)回宮(gong)(gong)去,普安(an)(an)王(wang)(wang)(wang)(wang)的(de)(de)宮(gong)(gong)女(nv)仍都是(shi)(shi)處(chu)子(zi),而(er)賜給(gei)恩(en)平(ping)(ping)王(wang)(wang)(wang)(wang)的(de)(de)宮(gong)(gong)女(nv)都被玷污了。這樣,高(gao)(gao)宗(zong)(zong)就(jiu)(jiu)決意立(li)普安(an)(an)王(wang)(wang)(wang)(wang)為(wei)(wei)皇太(tai)子(zi)了。
紹興三十年(1160年),高宗先封普安王為建王,下詔給建王府配直(zhi)講(jiang)、贊(zan)讀(du)各一名(ming),史浩被任命為建王府教(jiao)授(shou)兼(jian)直(zhi)講(jiang)。一日講(jiang)《周禮》,史浩說(shuo):“膳夫掌(zhang)膳羞(xiu)之事,歲(sui)終則會,惟王及后、世子(zi)之膳羞(xiu)不(bu)(bu)會。至酒(jiu)正掌(zhang)飲酒(jiu)之事,歲(sui)終則會,惟主及后之飲酒(jiu)不(bu)(bu)會,世子(zi)不(bu)(bu)與焉。以是(shi)知(zhi)世子(zi)膳羞(xiu)可以不(bu)(bu)會,世子(zi)飲酒(jiu)不(bu)(bu)可以無(wu)節也。”建王作而謝說(shuo):“敢不(bu)(bu)佩斯訓。”
三十一(yi)(yi)年(1161年),史浩(hao)(hao)(hao)遷宗(zong)(zong)(zong)正(zheng)少卿,碰到金人侵犯邊境(jing),投降派紛紛要求(qiu)(qiu)退守,皇子建(jian)(jian)王(wang)積極主張抗戰,上書請(qing)求(qiu)(qiu)親自作前鋒抗敵。不料(liao)無形中(zhong)犯了(le)高(gao)宗(zong)(zong)(zong)大忌,幸虧史浩(hao)(hao)(hao)出計,竭(jie)力勸建(jian)(jian)王(wang)說:“皇子不可將兵,應當以晉申生、唐(tang)肅宗(zong)(zong)(zong)靈武之(zhi)(zhi)事(shi)為戒。”建(jian)(jian)王(wang)醒悟,立(li)即叫史浩(hao)(hao)(hao)草擬奏(zou)章,請(qing)扈蹕以供子職(zhi),辭意懇(ken)到。正(zheng)在發怒的高(gao)宗(zong)(zong)(zong),看了(le)奏(zou)章后怒氣頓時(shi)消(xiao)釋,知道這一(yi)(yi)奏(zou)章出于史浩(hao)(hao)(hao)之(zhi)(zhi)手,就(jiu)(jiu)對大臣(chen)說:“這才是真正(zheng)的建(jian)(jian)王(wang)府官。”改請(qing)求(qiu)(qiu)親自作前鋒抗敵為請(qing)求(qiu)(qiu)伴駕(jia)出征(zheng),使皇子避免了(le)大禍(huo)。不久,殿中(zhong)侍御(yu)史吳芾請(qing)求(qiu)(qiu)用皇子作為元帥,先去視(shi)察軍隊。史浩(hao)(hao)(hao)又上書說:“建(jian)(jian)王(wang)一(yi)(yi)直生活在深宮(gong)之(zhi)(zhi)中(zhong),不曾與諸(zhu)將接觸,怎么能辦這事(shi)呢。”高(gao)宗(zong)(zong)(zong)就(jiu)(jiu)令建(jian)(jian)王(wang)遍識(shi)諸(zhu)將,隨他去建(jian)(jian)康。
三十二年(nian)(1162年(nian)),高宗回到臨安,立建(jian)王(wang)為(wei)皇太子,史浩除起居郎(lang)兼太子右(you)庶子。幾個月后建(jian)王(wang)繼(ji)位(wei)即(ji)孝宗,高宗退居德壽宮。孝宗又馬(ma)上(shang)升史浩為(wei)中書舍人(ren)遷翰(han)林學士、知制誥。隨即(ji)驅(qu)逐秦(qin)檜黨人(ren),重用主(zhu)戰派領袖張浚(jun),孝宗召見主(zhu)戰的大臣張浚(jun),說(shuo):“久(jiu)聞公名,今朝廷所賴惟(wei)公。”張浚(jun)大力(li)陳說(shuo)主(zhu)和議的錯(cuo)誤,勸孝宗堅持進取。于是孝宗任命(ming)張浚(jun)為(wei)江淮(huai)東西(xi)兩路(lu)宣撫使,統帥軍馬(ma),加少傅,封(feng)魏國公。
此時的(de)史浩正積極(ji)支持(chi)為(wei)(wei)岳飛父子平反昭(zhao)雪、聯絡中原(yuan)(yuan)豪杰以備來日恢復中原(yuan)(yuan),他還(huan)向(xiang)孝(xiao)宗推薦了一(yi)批(pi)有識之士。六月(yue),也(ye)就是(shi)趙昚(shen)即位(wei)后(hou)的(de)第十一(yi)天,就起用(yong)了以直斥(chi)秦檜(gui)而名滿天下(xia)的(de)主戰(zhan)派胡銓。七月(yue),孝(xiao)宗又(you)下(xia)詔,追復岳飛和岳云的(de)官爵(jue),依(yi)官禮改葬,岳飛的(de)子孫(sun)也(ye)都特予錄用(yong)。以布衣李信甫為(wei)(wei)兵部(bu)員外郎(lang),潛(qian)入(ru)中原(yuan)(yuan)招(zhao)納豪杰,為(wei)(wei)北伐中原(yuan)(yuan)的(de)戰(zhan)車蓄勢待發。史浩又(you)為(wei)(wei)升任參知政(zheng)事,接著史浩又(you)推薦樞(shu)密院編修官陸游,史陸兩家雖是(shi)姻親。在(zai)舉內不(bu)避親,陸游善于作詞,寫文章,熟悉典(dian)故這是(shi)人(ren)所共知的(de)。孝(xiao)宗召見(jian)陸游說:“你努力學習早已有所聞,發表的(de)言(yan)論也(ye)切合事理。”史浩也(ye)不(bu)忘為(wei)(wei)青年時的(de)朋友鄭(zheng)覃(tan)(鄭(zheng)清(qing)之祖(zu)父),就作《通(tong)義》頌揚鄭(zheng)覃(tan)在(zai)金(jin)人(ren)面前不(bu)屈的(de)大義行(xing)為(wei)(wei),朝遂命(ming)史官將鄭(zheng)覃(tan)事跡(ji)列入(ru)忠義傳。
高(gao)宗(zong)退居德壽宮后,縱容宦(huan)官(guan)梁康民開設酒庫,這當(dang)然是犯榷酒之禁。右正(zheng)言袁(yuan)孚“亟請對,論北內有(you)私酤(gu),言頗切直”。高(gao)宗(zong)聽到后震怒,孝宗(zong)“嚴于養志,御(yu)批放罷”。
史(shi)浩(hao)(hao)得知(zhi)出(chu)面問皇帝,袁孚(fu)(fu)有什么(me)罪?孝宗(zong)(zong)說:“是非所(suo)宜言(yan),不逐何待。”史(shi)浩(hao)(hao)多方進行勸解說,“北內給(gei)事,無非閹人(ren)(ren),是惡(e)知(zhi)大體?若非幾個村措大在言(yan)路,時(shi)以(yi)(yi)正論折(zhe)其(qi)萌(meng)芽,此(ci)曹馮依自恣(zi),何所(suo)不至”?“爭臣(chen)無故賜(si)罷,天下(xia)咸以(yi)(yi)為(wei)疑”。“陛下(xia)試以(yi)(yi)意(yi)白去孚(fu)(fu),倘可以(yi)(yi)上皇意(yi)留之,尤盛德(de)事”。不料高宗(zong)(zong)“怒袁孚(fu)(fu)甚(shen)”,親賜(si)孝宗(zong)(zong)“酒一(yi)壺,親書懙率(lv)偎(wei)驕四字于上”,孝宗(zong)(zong)無奈。最后,只能讓袁孚(fu)(fu)“請詞”,離開朝廷,而(er)孝宗(zong)(zong)為(wei)他“除(chu)直秘閣(ge)”,“以(yi)(yi)職名(ming)華其(qi)行”,來了結德(de)壽宮(gong)與諫官的(de)(de)糾紛。在這(zhe)(zhe)場直言(yan)與歪理,法與權(quan)的(de)(de)小小較(jiao)量中,充(chong)分反(fan)映了朝廷人(ren)(ren)治的(de)(de)本質,讓袁孚(fu)(fu)本人(ren)(ren)“請詞”,“以(yi)(yi)職名(ming)華其(qi)行”,不過是為(wei)徇私屈法的(de)(de)人(ren)(ren)治蒙(meng)上一(yi)塊(kuai)遮羞布(bu)而(er)已。但這(zhe)(zhe)卻反(fan)應(ying)了史(shi)浩(hao)(hao)在彌合朝廷或宮(gong)闈的(de)(de)爭斗方面,表現出(chu)來的(de)(de)智慧。
劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu)是(shi)金人(ren)(ren)(ren)(ren)派(pai)來偽裝投降南宋的(de),別人(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)(dou)沒有識破他(ta)(ta)。當時(shi)剛巧(qiao)有萬(wan)余人(ren)(ren)(ren)(ren)應(ying)募(mu)去(qu)北(bei)方營田,陳康伯、張燾等都(dou)(dou)表示贊同讓劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu)帶他(ta)(ta)們去(qu),史浩卻獨(du)持異議(yi)(yi)說(shuo):“這一定是(shi)奸人(ren)(ren)(ren)(ren)來詐降,伎無所使,就借這件事返回(hui)金國。”他(ta)(ta)當即召來劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu),問他(ta)(ta)說(shuo):“樊噲(kuai)想(xiang)以十萬(wan)人(ren)(ren)(ren)(ren)橫行匈奴,議(yi)(yi)者均以為(wei)可斬,今(jin)你得一萬(wan)烏合(he)之眾,有什么作為(wei)?”劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu)大驚失(shi)色說(shuo):“這一萬(wan)人(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)(dou)是(shi)無家(jia)(jia)可歸的(de),帶他(ta)(ta)們到北(bei)方去(qu)營田,決不(bu)會出什么意外事的(de)。”史浩反唇相(xiang)饑說(shuo):“這一萬(wan)人(ren)(ren)(ren)(ren)固然無家(jia)(jia),但你的(de)家(jia)(jia)在(zai)何(he)處?”那時(shi)劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu)家(jia)(jia)小還(huan)留(liu)在(zai)金國的(de)幽(you)燕之地(di)。他(ta)(ta)自知(zhi)失(shi)言(yan),恐懼(ju)而回(hui)。后來劉(liu)蘊(yun)(yun)古(gu)(gu)(gu)果然私派(pai)他(ta)(ta)的(de)仆人(ren)(ren)(ren)(ren)向金密獻宋軍機,事發(fa)而伏誅(zhu),人(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)(dou)稱(cheng)佩史浩的(de)先見。
在處(chu)理(li)軍國大事方面,史浩也想有作為。但他,顯然(ran)覺得恢復中(zhong)原,南宋的(de)力量不(bu)足(zu),既然(ran)沒有十分的(de)把握,不(bu)如暫(zan)時維(wei)持偏安一隅的(de)現狀。
金帥完顏亮南(nan)侵,吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)自四川出(chu)兵(bing)(bing)(bing),一(yi)舉收(shou)復(fu)秦(qin)鳳、熙河、永興(xing)三(san)路地(di)區。在(zai)陜(shan)西(xi)孤軍奮戰,雖然連戰連捷,但金兵(bing)(bing)(bing)反(fan)撲之(zhi)勢(shi)卻越來越重(zhong)。史(shi)(shi)(shi)浩(hao)以為(wei)陜(shan)西(xi)不(bu)可守,說動孝宗(zong)(zong)詔(zhao)(zhao)(zhao)令(ling)吳轔放棄(qi)陜(shan)西(xi)重(zhong)鎮德順軍。隆興(xing)元年,史(shi)(shi)(shi)浩(hao)為(wei)相,草(cao)擬詔(zhao)(zhao)(zhao)書,勒令(ling)吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)撤(che)退(tui)(tui),吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)只得奉(feng)詔(zhao)(zhao)(zhao)退(tui)(tui)兵(bing)(bing)(bing)。當時任川陜(shan)宣諭使的(de)(de)(de)(de)虞(yu)允(yun)(yun)(yun)(yun)文極力反(fan)對,并(bing)當面向孝宗(zong)(zong)陳說利害。這一(yi)年,虞(yu)允(yun)(yun)(yun)(yun)文入(ru)宮回(hui)(hui)答皇上的(de)(de)(de)(de)提問(wen),說史(shi)(shi)(shi)浩(hao)一(yi)直主(zhu)張棄(qi)地(di)求和,等(deng)到(dao)升(sheng)為(wei)右丞相后,就立即實施他的(de)(de)(de)(de)主(zhu)和政(zheng)策。原來史(shi)(shi)(shi)浩(hao)在(zai)親自為(wei)孝宗(zong)(zong)擬定的(de)(de)(de)(de)詔(zhao)(zhao)(zhao)書有這樣的(de)(de)(de)(de)詞句(ju):“丟(diu)棄(qi)雞肋一(yi)類(lei)沒(mei)有多大(da)意味的(de)(de)(de)(de)東(dong)西(xi),可以消除(chu)金人的(de)(de)(de)(de)貪婪(lan)之(zhi)心。”虞(yu)允(yun)(yun)(yun)(yun)文上奏說:“現在(zai)有八條理由(you)說明我們可以繼續對金作戰。”孝宗(zong)(zong)問(wen)到(dao)棄(qi)地(di)問(wen)題(ti)時,虞(yu)允(yun)(yun)(yun)(yun)文用朝見時所(suo)執手板在(zai)地(di)上畫(hua),力陳喪失土地(di)的(de)(de)(de)(de)利害。孝宗(zong)(zong)聽了后悔說:“史(shi)(shi)(shi)浩(hao)誤我!”于是又下詔(zhao)(zhao)(zhao)令(ling)吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)便宜行事,讓吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)自己決定是進(jin)是止,然而為(wei)時已晚,吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)接到(dao)前一(yi)個詔(zhao)(zhao)(zhao)書,不(bu)敢(gan)違(wei)抗(kang),已開始被(bei)迫撤(che)軍,金兵(bing)(bing)(bing)追擊,失去城池掩護的(de)(de)(de)(de)宋(song)(song)軍傷(shang)亡(wang)士兵(bing)(bing)(bing)三(san)萬余人,將(jiang)佐數十人,宋(song)(song)兵(bing)(bing)(bing)大(da)潰敗,秦(qin)鳳、熙河、永興(xing)三(san)路新收(shou)復(fu)的(de)(de)(de)(de)十三(san)州也又為(wei)金人占據(ju)。然而吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)卻實在(zai)難(nan)負其(qi)咎。就在(zai)吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)奉(feng)詔(zhao)(zhao)(zhao)退(tui)(tui)兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)(de)(de)時候(hou),左右勸諫道“將(jiang)在(zai)外,君命(ming)有所(suo)不(bu)受。此舉所(suo)系(xi)甚重(zhong),奈何退(tui)(tui)師(shi)?”吳璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)回(hui)(hui)答“璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)豈(qi)不(bu)知此?顧主(zhu)上初政(zheng),璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)握重(zhong)兵(bing)(bing)(bing)在(zai)外,有詔(zhao)(zhao)(zhao),璘(lin)(lin)(lin)(lin)(lin)何敢(gan)違(wei)!”貌似(si)平淡的(de)(de)(de)(de)這句(ju)話其(qi)實極為(wei)沉痛。
這時張浚進升(sheng)為樞密使,抗(kang)戰派(pai)就在朝(chao)(chao)中(zhong)占了優(you)勢。當時有陳康伯(bo)為左相,史浩(hao)為右相,朝(chao)(chao)中(zhong)的(de)秦檜黨(dang)人(ren)都(dou)已被驅逐。所以,應(ying)該(gai)說(shuo)朝(chao)(chao)廷的(de)主(zhu)流意見都(dou)是(shi)(shi)恢(hui)復中(zhong)原,但是(shi)(shi),怎(zen)么恢(hui)復?是(shi)(shi)立(li)刻揮師北(bei)伐還(huan)是(shi)(shi)暫時韜光養晦?朝(chao)(chao)中(zhong)大臣(chen)各執其見,爭論經年。其中(zhong)張浚、王(wang)十朋、胡(hu)銓(quan)、虞允文、陳俊卿、王(wang)大寶等人(ren)主(zhu)張立(li)即北(bei)伐,史浩(hao)、陳康伯(bo)等主(zhu)守(shou)。
張(zhang)浚(jun)急圖(tu)恢復,屢次上奏,欲取山東。史(shi)浩肯(ken)定張(zhang)浚(jun)“大仇未復,決意(yi)用兵”的忠義之心,但堅決反(fan)對急于(yu)用兵的主張(zhang),張(zhang)浚(jun)奏請御駕(jia)親(qin)征,史(shi)浩則(ze)向孝宗陳述三條理由以(yi)阻止:一(yi)曰:"下(xia)詔親(qin)征",則(ze)無(wu)故招致敵兵,何(he)以(yi)應付?二曰,若以(yi)"巡邊犒師"之名,去歲(sui)曾(ceng)有(you)一(yi)次,州縣供奉甚臣,朝(chao)廷自用緡線一(yi)千(qian)四百萬,國庫無(wu)以(yi)負擔;三曰,若為"移蹕(bi)",則(ze)無(wu)行宮,陛(bi)下(xia)自行,萬一(yi)有(you)一(yi)騎沖(chong)突,行都騷動,如何(he)是(shi)好?可見史(shi)浩當時反(fan)對是(shi)經過(guo)深思的。
張(zhang)浚進位樞密(mi)使后(hou),就都督江淮(huai)兵(bing)馬,開(kai)督府于建康,北伐也就正式提(ti)上(shang)了日程。而史(shi)浩(hao)(hao)則認為(wei),北伐勞師費(fei)財,南宋又(you)兵(bing)弱將庸,主動出兵(bing)是冒(mao)險之舉,退守長(chang)江以北,靜觀(guan)金人之變,才是最穩妥之計。史(shi)浩(hao)(hao)還提(ti)出了修(xiu)筑瓜洲、采(cai)石兩處的(de)城防(fang),以保長(chang)江的(de)主張(zhang)。張(zhang)浚認為(wei):這(zhe)是自動向敵人示弱,要筑城防(fang)也應筑在淮(huai)河上(shang)的(de)泗州。
三月,金紇石烈志寧送信給張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)浚(jun)(jun),要(yao)求割(ge)讓海(hai)、泗、唐、鄧、商等(deng)已被宋朝收復的州(zhou)郡,并增(zeng)加(jia)入(ru)貢(gong)歲幣,這(zhe)些(xie)理所當然地(di)遭到了(le)(le)張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)浚(jun)(jun)的拒(ju)絕。于是(shi)紇石烈志寧在(zai)邊界調動兵(bing)力(li),宋金前(qian)線(xian)形勢惡化了(le)(le),和(he)戰問題(ti)也就到了(le)(le)必須解(jie)決的地(di)步。四月間,張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)浚(jun)(jun)入(ru)見,對的孝宗重申了(le)(le)自己的戰略主張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)。而史(shi)浩對局勢的判斷(duan)則(ze)與張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)浚(jun)(jun)完全相反,他說“竊一傳聞之(zhi)(zhi)言,多謂敵兵(bing)困于西北(bei),不(bu)(bu)(bu)復顧山(shan)東(dong)(dong)。加(jia)以(yi)(yi)苛(ke)虐相承,民不(bu)(bu)(bu)堪命(ming),王師若至(zhi),可(ke)不(bu)(bu)(bu)勞而取。審如此說,則(ze)吊(diao)伐之(zhi)(zhi)兵(bing),本不(bu)(bu)(bu)在(zai)眾(zhong),偏(pian)師出(chu)境,百城(cheng)自下,不(bu)(bu)(bu)世(shi)之(zhi)(zhi)功何(he)患不(bu)(bu)(bu)成?萬一未(wei)(wei)至(zhi)……宿(su)師于外,守備先(xian)(xian)虛。我猶知(zhi)出(chu)兵(bing)山(shan)東(dong)(dong),以(yi)(yi)牽制關陜(shan),彼獨(du)不(bu)(bu)(bu)知(zhi)警(jing)動兩(liang)淮(huai)荊(jing)湘,以(yi)(yi)解(jie)山(shan)東(dong)(dong)之(zhi)(zhi)急耶?……山(shan)東(dong)(dong)去(qu)敵萬里,彼雖不(bu)(bu)(bu)能守,未(wei)(wei)害其疆:兩(liang)淮(huai)近在(zai)畿甸,一城(cheng)被寇(kou)尺地(di)陷沒,則(ze)朝廷之(zhi)(zhi)憂,復如去(qu)歲!”顯然史(shi)浩主張(zhang)(zhang)(zhang)(zhang)的是(shi):先(xian)(xian)加(jia)強長江防線(xian),整頓士卒(zu),先(xian)(xian)立于不(bu)(bu)(bu)敗之(zhi)(zhi)地(di),然后伺(si)機而動。
孝宗干(gan)脆下(xia)(xia)詔讓(rang)大臣們來討(tao)論(lun)如何(he)對付金(jin)人(ren)。洪遵、金(jin)安(an)節(jie)、唐文若(ruo)等相繼發表了(le)(le)意見,只有宰執沒(mei)有上奏章。孝宗因此問史(shi)浩(hao),史(shi)浩(hao)上奏說:“先作(zuo)好(hao)充分準備,這(zhe)才是良(liang)策。不(bu)要聽目光短淺謀士的話,興沒(mei)有經過(guo)訓練的軍隊去作(zuo)戰(zhan),這(zhe)些沒(mei)有良(liang)好(hao)素質的軍隊,到(dao)敵人(ren)離去時(shi)就來論(lun)賞邀功,到(dao)敵人(ren)來進攻(gong)(gong)時(shi)就丟(diu)棄武器逃(tao)得無(wu)影無(wu)蹤了(le)(le),這(zhe)樣做(zuo)恢復可(ke)能(neng)實(shi)現(xian)嗎?”此所(suo)謂取(qu)快于一(yi)時(shi),而含冤萬世。他還上書(shu)道(dao):“靖(jing)康(kang)之(zhi)禍(huo),誰不(bu)痛心疾首(shou)?悼二帝之(zhi)蒙塵,悲六宮(gong)之(zhi)遠沒(mei),確(que)應(ying)枕戈(ge)待旦,思報大恥,然陛下(xia)(xia)初(chu)立,應(ying)以(yi)自(zi)治先行(xing),方可(ke)圖(tu)遠。如今(jin)內乏謀臣,外無(wu)良(liang)將,貿動干(gan)戈(ge)以(yi)攻(gong)(gong)大敵,誰能(neng)保其必勝?如能(neng)僥(jiao)幸(xing)獲勝,自(zi)當痛快;若(ruo)然不(bu)勝,則重辱社稷,以(yi)資外侮,后(hou)果那堪設想(xiang)!”史(shi)浩(hao)覺得不(bu)能(neng)僥(jiao)幸(xing)獲勝,非(fei)到(dao)有把握時(shi)才能(neng)進攻(gong)(gong)。
這時李顯忠、邵宏淵又(you)(you)上(shang)奏請求引兵進(jin)取(qu),史(shi)浩(hao)(hao)也(ye)上(shang)奏說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“二將動(dong)不(bu)(bu)(bu)動(dong)就來請戰,難道督府(fu)命令可(ke)(ke)以(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)行(xing)嗎?”張(zhang)(zhang)浚(jun)請入(ru)覲,請求即日下詔進(jin)建康。皇上(shang)問史(shi)浩(hao)(hao),史(shi)浩(hao)(hao)陳述理由,說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)不(bu)(bu)(bu)可(ke)(ke)。退(tui)朝后(hou),又(you)(you)用(yong)詰問口氣(qi)對張(zhang)(zhang)浚(jun)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“帝(di)王(wang)的軍隊(dui),應當萬(wan)無一(yi)失(shi)時,才可(ke)(ke)以(yi)(yi)出(chu),豈可(ke)(ke)嘗試以(yi)(yi)圖(tu)僥幸(xing)。”以(yi)(yi)后(hou)他(ta)(ta)與(yu)張(zhang)(zhang)浚(jun)又(you)(you)在(zai)(zai)(zai)(zai)殿(dian)堂上(shang)反(fan)復(fu)辨論(lun)。張(zhang)(zhang)浚(jun)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“中(zhong)原(yuan)淪陷已很久了(le),現在(zai)(zai)(zai)(zai)我們如果(guo)不(bu)(bu)(bu)取(qu),豪(hao)杰(jie)一(yi)定(ding)會爭著去收取(qu)。”史(shi)浩(hao)(hao)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“中(zhong)原(yuan)決然(ran)(ran)沒有(you)(you)什么豪(hao)杰(jie)的,如果(guo)有(you)(you)豪(hao)杰(jie)的話,他(ta)(ta)們為(wei)什么不(bu)(bu)(bu)起來亡金呢?”張(zhang)(zhang)浚(jun)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“那兒民間沒有(you)(you)武器,因而不(bu)(bu)(bu)能自起,等(deng)(deng)到我軍一(yi)到他(ta)(ta)們一(yi)定(ding)會積極(ji)作(zuo)內應的。”史(shi)浩(hao)(hao)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“陳勝、吳廣用(yong)鉏櫌棘矜亡秦(qin),他(ta)(ta)們一(yi)定(ding)要等(deng)(deng)我部隊(dui)到才起事,這就不(bu)(bu)(bu)是(shi)豪(hao)杰(jie)了(le)。”在(zai)(zai)(zai)(zai)上(shang)面的辯論(lun)里(li),兩人都有(you)(you)些(xie)走入(ru)極(ji)端,張(zhang)(zhang)浚(jun)強調的是(shi)民心可(ke)(ke)用(yong),良機難得(de),他(ta)(ta)看(kan)到了(le)希望(wang),卻(que)忽(hu)略了(le)現實的種種困(kun)難,所以(yi)(yi)他(ta)(ta)無法理解(jie)史(shi)浩(hao)(hao)的穩重:史(shi)浩(hao)(hao)看(kan)到的是(shi)武備不(bu)(bu)(bu)修,取(qu)勝艱難,反(fan)對冒險,主張(zhang)(zhang)臥薪嘗膽(dan),所以(yi)(yi)他(ta)(ta)認為(wei)張(zhang)(zhang)浚(jun)心存僥幸(xing)。這樣張(zhang)(zhang)浚(jun)與(yu)史(shi)浩(hao)(hao)的一(yi)場廷辯,反(fan)復(fu)達五日之(zhi)久,最后(hou)史(shi)浩(hao)(hao)勸(quan)(quan)張(zhang)(zhang)浚(jun)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“明(ming)公以(yi)(yi)大(da)仇(chou)未(wei)復(fu),決意用(yong)兵,此(ci)實忠義(yi)之(zhi)心。然(ran)(ran)不(bu)(bu)(bu)量力(li)而圖(tu)之(zhi),是(shi)徒慕名爾。宜先為(wei)不(bu)(bu)(bu)可(ke)(ke)勝以(yi)(yi)待(dai)敵之(zhi)可(ke)(ke)勝,乃上(shang)計(ji)也(ye)。”張(zhang)(zhang)浚(jun)以(yi)(yi)我年紀大(da)了(le)等(deng)(deng)不(bu)(bu)(bu)及了(le)作(zuo)回答。史(shi)浩(hao)(hao)繼續勸(quan)(quan)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“晉(jin)平(ping)吳,歸(gui)功(gong)于羊怙。明(ming)公先立規模(mo),使后(hou)人藉是(shi)有(you)(you)成,亦明(ming)公之(zhi)功(gong),何必身自為(wei)之(zhi)?”張(zhang)(zhang)浚(jun)默然(ran)(ran)。史(shi)浩(hao)(hao)又(you)(you)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)“先為(wei)備守,是(shi)謂良規,議戰議和,在(zai)(zai)(zai)(zai)彼不(bu)(bu)(bu)在(zai)(zai)(zai)(zai)此(ci)”。說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)得(de)很清楚,史(shi)浩(hao)(hao)反(fan)對冒失(shi)恢復(fu)中(zhong)原(yuan)。
而(er)張(zhang)浚一(yi)貫剛愎自(zi)用,不(bu)幸得是(shi),他(ta)(ta)的(de)(de)固(gu)執并不(bu)因為歲月(yue)(yue)流(liu)逝(shi)而(er)改變,反而(er)因為時(shi)不(bu)我待而(er)更(geng)添急躁(zao)。雖然(ran)在這次辯論中他(ta)(ta)處于下風(feng),但(dan)他(ta)(ta)還是(shi)在第二天上書孝宗(zong),張(zhang)浚入內宮(gong)上奏說:“史(shi)浩(hao)的(de)(de)想法不(bu)可(ke)以改變了,臣恐(kong)怕失去(qu)一(yi)個良(liang)好的(de)(de)機會(hui),懇請皇(huang)上作(zuo)(zuo)出英明(ming)決(jue)斷(duan)。”面對如(ru)此有利的(de)(de)局勢,作(zuo)(zuo)為太祖(zu)的(de)(de)子孫(sun),被恢(hui)復中原(yuan)的(de)(de)巨(ju)大道義力量所振奮,這時(shi)孝宗(zong)聽不(bu)到史(shi)浩(hao)說過的(de)(de)一(yi)句話“張(zhang)浚銳意用兵,若一(yi)失之(zhi),恐(kong)陛下終不(bu)得復望中原(yuan)!”即(ji)(ji)召見張(zhang)浚,問(wen)他(ta)(ta)恢(hui)復的(de)(de)計劃。張(zhang)浚請孝宗(zong)即(ji)(ji)日下詔,進(jin)駐建康,鼓舞(wu)將士北伐。此時(shi)的(de)(de)孝宗(zong)正是(shi)初(chu)生牛犢,銳氣十足,雖然(ran)他(ta)(ta)曾一(yi)度在史(shi)浩(hao)的(de)(de)阻攔(lan)下有所猶豫(yu),但(dan)經過張(zhang)浚的(de)(de)鼓勵和支持,又(you)堅定了決(jue)心。四月(yue)(yue),孝宗(zong)繞開三省和樞密院,直接下令張(zhang)浚江淮(huai)都督府(fu)揮(hui)師北伐。
在相(xiang)(xiang)府中(zhong)的(de)(de)史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)忽然得知(zhi)(zhi)宏淵(yuan)出(chu)兵(bing)的(de)(de)命令,方(fang)才知(zhi)(zhi)道皇上(shang)(shang)越過三省,直接給諸將下(xia)命令了。便對(dui)陳(chen)康伯(bo)說:“我(wo)(wo)們(men)都兼右相(xiang)(xiang),但出(chu)兵(bing)不跟我(wo)(wo)們(men)說,還(huan)用(yong)我(wo)(wo)們(men)做什么用(yong)!不辭(ci)去還(huan)等什么?”遂請(qing)求辭(ci)相(xiang)(xiang)。有(you)(you)政治才干、頭腦(nao)冷靜、處事(shi)(shi)穩妥的(de)(de)史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao),為右仆射僅四個月(yue),卻不惜辭(ci)官而去,就是(shi)為了堅持宰相(xiang)(xiang)應(ying)有(you)(you)的(de)(de)軍(jun)事(shi)(shi)決策權,堅持自(zi)己的(de)(de)思法和(he)觀點。當時(shi)御史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)王十(shi)朋(peng)也(ye)論(lun)述史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)八條罪(zui)狀,這就是(shi):懷(huai)奸(jian)、誤國(guo)、植(zhi)黨、盜權、忌(ji)言、蔽(bi)賢、欺君、訕(shan)上(shang)(shang)。孝宗就此罷免(mian)了史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao),支持張浚出(chu)兵(bing)。史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)曾住瓜洲,白遣太府丞史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)志(zhi)前往看他(ta),史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)志(zhi)也(ye)與張浚論(lun)辯主(zhu)和(he)。說起(qi)來史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)志(zhi)與史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)是(shi)同族,史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)祖(zu)上(shang)(shang)史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)惟(wei)則(ze)有(you)(you)一(yi)(yi)弟叫(jiao)史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)懷(huai)則(ze),他(ta)就是(shi)史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)志(zhi)的(de)(de)祖(zu)上(shang)(shang)。于是(shi)王十(shi)朋(peng)說史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)志(zhi)拜(bai)于史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)門下(xia)并像對(dui)父親(qin)一(yi)(yi)樣(yang)侍奉(feng)他(ta),陰險奸(jian)邪,望風使舵以(yi)求升(sheng)取,應(ying)該予以(yi)廢黜,以(yi)嚴肅典章刑法。那個林(lin)安(an)宅也(ye)常(chang)出(chu)入史(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)浩(hao)(hao)門下(xia),狐假虎威(wei),作威(wei)作福(fu),也(ye)應(ying)論(lun)其罪(zui),將他(ta)們(men)一(yi)(yi)起(qi)罷免(mian)。孝宗都同意了。
其實(shi)史浩心里很清楚。張浚(jun)雖有(you)中(zhong)興之(zhi)心,卻無中(zhong)興之(zhi)才(cai),可謂志大(da)才(cai)疏(shu).。建炎四年他(ta)(ta)力(li)排眾議冒然與(yu)金(jin)兵(bing)決戰釀成(cheng)富平之(zhi)敗(bai),紹興七年他(ta)(ta)不(bu)聽岳飛勸告而以書生呂祉(zhi)統(tong)領(ling)劉光(guang)世軍(jun)隊而釀成(cheng)淮(huai)西兵(bing)變。那場富平之(zhi)戰,高宗為了(le)(le)扭轉在東南的(de)(de)被(bei)動(dong)局(ju)面,派(pai)張浚(jun)經(jing)營川陜(shan)。張浚(jun)把五路兵(bing)馬二十萬人,七萬匹馬都(dou)集(ji)(ji)中(zhong)到富平,還有(you)無數糧響。當時南宋(song)(song)的(de)(de)大(da)半家底都(dou)集(ji)(ji)中(zhong)到張浚(jun)手里了(le)(le),張浚(jun)躊躇滿志,甚(shen)至準備此戰勝后,直搗燕京(jing)。雖然吳(wu)階、曲端等好多人不(bu)同(tong)意與(yu)金(jin)作(zuo)戰,但張浚(jun)固執(zhi)己見,兵(bing)力(li)集(ji)(ji)結后,張浚(jun)拒絕(jue)了(le)(le)部(bu)將的(de)(de)兵(bing)不(bu)厭詐,出其不(bu)意的(de)(de)建議,而是(shi)約期(qi)作(zuo)戰,結果他(ta)(ta)連續幾(ji)次(ci)下戰表,金(jin)兵(bing)主(zhu)將完顏婁(lou)(lou)室就(jiu)是(shi)置之(zhi)不(bu)理,其實(shi),婁(lou)(lou)室正在利(li)用這個時間(jian),部(bu)署調動(dong)兵(bing)力(li),他(ta)(ta)先(xian)派(pai)三千騎(qi)兵(bing)把宋(song)(song)軍(jun)大(da)營周圍的(de)(de)百姓居住(zhu)的(de)(de)寨(zhai)子占領(ling),這樣(yang)就(jiu)把宋(song)(song)軍(jun)包圍起來。張浚(jun)得(de)知(zhi)便嚇(xia)壞了(le)(le),帶(dai)頭(tou)逃命(ming),宋(song)(song)軍(jun)本來就(jiu)缺乏配合作(zuo)戰的(de)(de)能力(li),這下是(shi)兵(bing)敗(bai)如山倒,軍(jun)隊損失很大(da),大(da)量的(de)(de)糧草、器械也都(dou)被(bei)金(jin)兵(bing)獲(huo)得(de)。此戰后,宋(song)(song)軍(jun)在陜(shan)西已(yi)經(jing)沒有(you)立足點,因為張浚(jun)的(de)(de)拙劣表現,大(da)大(da)消耗(hao)了(le)(le)南宋(song)(song)的(de)(de)實(shi)力(li),此后宋(song)(song)軍(jun)再(zai)也沒有(you)能力(li)集(ji)(ji)結這樣(yang)的(de)(de)大(da)兵(bing)團和(he)金(jin)作(zuo)戰了(le)(le)。
富平之戰(zhan)后(hou),張(zhang)(zhang)浚(jun)又一(yi)手(shou)釀造了(le)淮西之變(bian)(bian)。“中興四將(jiang)(jiang)”之一(yi)的(de)(de)劉光世用(yong)兵不(bu)(bu)利(li),結(jie)(jie)果(guo)(guo)(guo)被罷免,但他手(shou)下的(de)(de)軍(jun)隊怎(zen)么處(chu)置成(cheng)了(le)問題。張(zhang)(zhang)浚(jun)力排(pai)眾議(yi),派(pai)自己的(de)(de)親(qin)信呂(lv)(lv)祉去(qu)統(tong)領(ling)(ling)該軍(jun),這個(ge)呂(lv)(lv)祉是個(ge)紙上談兵的(de)(de)書呆子,曾自栩如(ru)(ru)能(neng)親(qin)統(tong)一(yi)軍(jun)必能(neng)擒劉豫,張(zhang)(zhang)浚(jun)拿他當(dang)寶貝,大(da)加重(zhong)用(yong)。結(jie)(jie)果(guo)(guo)(guo)呂(lv)(lv)祉去(qu)了(le)淮西以后(hou),不(bu)(bu)僅(jin)無法(fa)指揮(hui)軍(jun)隊,還(huan)瞧不(bu)(bu)起武將(jiang)(jiang),最后(hou)淮西將(jiang)(jiang)領(ling)(ling)酈瓊率領(ling)(ling)四萬(wan)軍(jun)隊挾持(chi)著呂(lv)(lv)祉北(bei)(bei)上投降偽齊,這位(wei)空談的(de)(de)呂(lv)(lv)大(da)人也因(yin)此丟(diu)了(le)腦袋。而(er)淮西之變(bian)(bian)的(de)(de)根(gen)本(ben)(ben)原因(yin)就(jiu)是處(chu)置不(bu)(bu)當(dang),副將(jiang)(jiang)酈瓊和主將(jiang)(jiang)王德有矛盾,如(ru)(ru)果(guo)(guo)(guo)讓韓世忠或者岳飛兼領(ling)(ling)該軍(jun),必定不(bu)(bu)至嘩變(bian)(bian)。因(yin)為(wei)淮西之變(bian)(bian),張(zhang)(zhang)浚(jun)被罷相(xiang),閑置了(le)二十余年。高宗因(yin)此說:“朕寧(ning)可(ke)亡國,也決不(bu)(bu)用(yong)張(zhang)(zhang)浚(jun)。”這句(ju)話自然可(ke)以理解為(wei),憑張(zhang)(zhang)浚(jun)的(de)(de)才(cai)能(neng),用(yong)他肯定就(jiu)亡國了(le)。隆興北(bei)(bei)伐前(qian)(qian),高宗還(huan)對孝宗說,千萬(wan)不(bu)(bu)要重(zhong)用(yong)張(zhang)(zhang)浚(jun),孝宗不(bu)(bu)聽。結(jie)(jie)果(guo)(guo)(guo),張(zhang)(zhang)浚(jun)出師又出昏招。本(ben)(ben)來(lai)開始出兵時(shi),李(li)顯忠為(wei)主將(jiang)(jiang),可(ke)以節制(zhi)鄒宏(hong)淵(yuan),但鄒宏(hong)淵(yuan)找到(dao)張(zhang)(zhang)浚(jun)抗議(yi),張(zhang)(zhang)浚(jun)就(jiu)同意(yi)兩人各領(ling)(ling)一(yi)軍(jun),互不(bu)(bu)統(tong)屬(shu)。結(jie)(jie)果(guo)(guo)(guo)符離潰敗(bai)(bai)就(jiu)是因(yin)為(wei)鄒宏(hong)淵(yuan)不(bu)(bu)援助李(li)顯忠。而(er)且,北(bei)(bei)伐時(shi),前(qian)(qian)線部隊在安徽,而(er)張(zhang)(zhang)浚(jun)自己駐扎在揚州,距離這么遠,如(ru)(ru)何(he)指揮(hui),焉能(neng)不(bu)(bu)敗(bai)(bai)?
即使從士大夫角度來說(shuo),張浚也不(bu)(bu)能(neng)(neng)算是君子。高宗(zong)初即位,黃潛(qian)善和(he)汪(wang)(wang)伯彥二(er)奸千方(fang)百計排擠(ji)李(li)綱(gang),而作為黃潛(qian)善一手提拔(ba)起來的(de)(de)張浚,對汪(wang)(wang)、黃的(de)(de)誤國視而不(bu)(bu)見,卻為了(le)報答黃的(de)(de)知遇(yu)之恩,對李(li)綱(gang)極盡誣陷、中傷(shang)、打擊之能(neng)(neng)事。甚至稱李(li)綱(gang)為國賊,靖(jing)康(kang)之恥的(de)(de)釀造者。這(zhe)些(xie)行(xing)為豈能(neng)(neng)與史浩的(de)(de)人品相比?
符離潰敗(bai),張浚自劾,不久(jiu)就去(qu)世了。金人渡淮南下,魏勝戰死,劉寶(bao)、王彥(yan)逃遁,因此在軍事行(xing)動中金人更占了上風。
十(shi)二月(yue)(yue),孝宗命原(yuan)來停留在(zai)(zai)鎮(zhen)江的(de)(de)使臣魏杞(qi)渡(du)過淮河,到金(jin)(jin)朝(chao)求和(he)。魏杞(qi)此(ci)行(xing)危(wei)機四伏。金(jin)(jin)帥(shuai)因為(wei)(wei)魏杞(qi)不肯屈(qu)服,大(da)怒(nu),揮劍(jian)恐(kong)嚇(xia),劍(jian)及(ji)頸而止,魏杞(qi)的(de)(de)脖(bo)子卻不因此(ci)有稍歪。魏杞(qi)從沒有被金(jin)(jin)人(ren)嚇(xia)倒,乾道二年(1166年)正(zheng)月(yue)(yue),他在(zai)(zai)燕(yan)京晉見完顏褒,就在(zai)(zai)朝(chao)堂(tang)上抗言道:“天子神圣,才杰奮起(qi),人(ren)人(ren)有敵愾意,北朝(chao)用兵能保(bao)必勝乎?和(he)則(ze)兩國蒙(meng)其福,戰則(ze)戰士蒙(meng)其利(li),昔人(ren)論之甚悉”。這段話(hua)切(qie)中(zhong)當(dang)時(shi)宋金(jin)(jin)實(shi)情,因此(ci)“金(jin)(jin)君臣環聽(ting)拱悚”。雖然這話(hua)有點夸(kua)張,但卻十(shi)分切(qie)近實(shi)際。在(zai)(zai)魏杞(qi)出色的(de)(de)外交斗爭下(xia),金(jin)(jin)廷同意收回遣(qian)返歸正(zheng)人(ren)的(de)(de)要求,同時(shi)確定雙方國書(shu)(shu)稱謂。宋國書(shu)(shu)為(wei)(wei)“侄(zhi)宋皇(huang)帝昚,謹再拜于(yu)叔大(da)金(jin)(jin)圣明(ming)仁孝皇(huang)帝闕(que)下(xia)”,金(jin)(jin)國書(shu)(shu)為(wei)(wei)“致(zhi)書(shu)(shu)于(yu)侄(zhi)宋皇(huang)帝”,不寫名字(zi),不寫尊號,不稱闕(que)下(xia),自(zi)此(ci)成為(wei)(wei)宋金(jin)(jin)國書(shu)(shu)的(de)(de)定勢。這一和(he)議的(de)(de)簽訂,既在(zai)(zai)一定程度改變了(le)一些屈(qu)辱,又使宋金(jin)(jin)進(jin)入了(le)近四十(shi)年的(de)(de)和(he)平時(shi)期。對此(ci)史(shi)浩欽佩這位年少時(shi)的(de)(de)同窗(chuang)。
史(shi)(shi)浩罷相歸來,經過慈溪,慈溪縣(xian)(xian)令(ling)出城外數里(li)前來迎(ying)接(jie)。縣(xian)(xian)里(li)的其他官也來參拜,將縣(xian)(xian)衙里(li)擠得滿(man)滿(man)的,史(shi)(shi)浩就(jiu)站起來還禮表(biao)示(shi)感謝(xie)。縣(xian)(xian)令(ling)局促不安(an),請求(qiu)免禮,史(shi)(shi)浩說:“閣下(xia)與之,有(you)名分;某與之,為(wei)鄉曲。自是不同。”沒有(you)因曾居(ju)高(gao)位而輕視(shi)下(xia)級官員。閑居(ju)數日,史(shi)(shi)浩便去游覽余姚,拜謁嚴(yan)子陵墓,他對(dui)隱(yin)居(ju)生活頗(po)為(wei)自得,《嚴(yan)光(guang)墓》一詩透露了他當時(shi)的心境:
玉匣蛟(jiao)龍已草萊,一邱馬鬈尚封培。
云臺(tai)若(ruo)也標名(ming)勝,千古誰知有釣(diao)臺(tai)?
乾道初,史(shi)浩受命知紹興(xing),到任后,他興(xing)修(xiu)水利(li),懲除(chu)強暴,深得人望。
他又將母親(qin)洪(hong)氏接到紹(shao)(shao)興供養,史(shi)家(jia)孝母有數代(dai)傳統。當年史(shi)浩為官在(zai)朝,十分記掛(gua)家(jia)中(zhong)母親(qin)及妻兒,每逢八(ba)月(yue)十五中(zhong)秋(qiu)(qiu)節(jie),總(zong)要從都城臨安(an)趕回故(gu)鄉同親(qin)人(ren)團聚。不料有一年。史(shi)浩在(zai)返鄉過中(zhong)秋(qiu)(qiu)的(de)途中(zhong),因馬失(shi)蹄而受傷(shang),夜宿紹(shao)(shao)興而不能按時(shi)返鄉與(yu)親(qin)人(ren)共度中(zhong)秋(qiu)(qiu)佳節(jie)。
家(jia)中(zhong)也(ye)因他以前(qian)年(nian)年(nian)都(dou)及時趕(gan)到(dao)(dao)(dao)過中(zhong)秋,相信他一(yi)定會(hui)回家(jia)來(lai),所以左(zuo)等(deng)右等(deng),但月(yue)上中(zhong)天(tian),玉兔滿輪,仍不見他返回,直等(deng)到(dao)(dao)(dao)次(ci)日八月(yue)十(shi)六,史浩才迎來(lai)了匆匆趕(gan)到(dao)(dao)(dao),于(yu)是一(yi)家(jia)人在月(yue)上東山,重設供品祭(ji)月(yue),共度佳(jia)(jia)節,史浩又填《念奴嬌·中(zhong)秋》:碧(bi)天(tian)似水,看常娥(e)摩出,一(yi)輪寒璧。桂魄扶疏光照耀,塵界都(dou)成銀色。萬象森羅,羞明卷彩,黯淡唯今夕(xi)。風高(gao)露重,井梧濕(shi)翠時滴。誰信鶴發婆娑,鄮峰真隱(yin),對影為三(san)益。虎繞龍蟠丹(dan)就后,一(yi)顆清(qing)輝的國。不養銀蟾(chan),不關玉兔,到(dao)(dao)(dao)處(chu)無(wu)虧蝕。三(san)千(qian)行滿,也(ye)能飛上璇極。此事(shi)在鄉(xiang)傳為佳(jia)(jia)話。
史(shi)(shi)浩(hao)很(hen)會(hui)感恩,那年的賣餅婆還健在,史(shi)(shi)浩(hao)就派人用車(che)將(jiang)她(ta)接(jie)來,讓她(ta)坐在堂(tang)上,接(jie)受(shou)恭(gong)恭(gong)敬敬禮拜。史(shi)(shi)浩(hao)又想推薦她(ta)兒(er)子(zi)(zi)去做官,賣餅婆表示感謝,卻(que)沒有(you)接(jie)受(shou),她(ta)說:“希望丞(cheng)相的子(zi)(zi)孫,如(ru)果有(you)一天能到紹(shao)興(xing)來做官,不要忘(wang)記我家(jia),能給與接(jie)濟就行了。”史(shi)(shi)浩(hao)答應了,并(bing)告訴給兒(er)子(zi)(zi),后史(shi)(shi)彌遠為(wei)常平使(shi)者,又到賣餅婆家(jia)去,在她(ta)的像前跪拜,與她(ta)的兒(er)子(zi)(zi)一起(qi)坐在堂(tang)前敘舊(jiu),并(bing)送(song)了很(hen)多金(jin)帛(bo)。到嵩之在紹(shao)興(xing)做官,賣餅婆的子(zi)(zi)孫們(men)都在,嵩之也像當年史(shi)(shi)浩(hao)待賣餅婆一樣對待他們(men)。
這時王十(shi)朋再次上疏(shu)說:“皇(huang)上即使能(neng)夠像(xiang)舜一(yi)樣(yang)去除(chu)邪惡,未必能(neng)像(xiang)舜一(yi)樣(yang)端(duan)正名聲(sheng)(sheng)平定罪惡。紹興距離(li)行都(dou)很近(jin),史浩曾(ceng)為它的屬官(guan),奸詐貪(tan)贓(zang)的名聲(sheng)(sheng)遠近(jin)聞名,又(you)有什么(me)顏(yan)面再見到(dao)他的下屬百(bai)姓。”皇(huang)上又(you)讓史浩去主管一(yi)祠觀。
當(dang)時老(lao)朋友(you)魏杞、汪大猷都閑(xian)居在明州,史浩回鄉后就去探望他們,一起吟(yin)詩唱和(he)。
史(shi)浩贈詩魏杞說:
戰戰競(jing)競(jing)事一人(ren),匡扶社稷演絲綸(lun)。
潔如寒澗冰(bing)千尺(chi),凈若秋空月(yue)一輪。
待漏金門伺五夜,中書決政(zheng)坐重(zhong)茵。
太廉(lian)二(er)字君王(wang)賜,清白芳傳奕葉(xie)孫。
該詩贊(zan)慕了魏杞(qi)的(de)(de)品質(zhi)。當年(nian)魏杞(qi)受(shou)命于國(guo)難之際,出(chu)使金(jin)(jin)邦(bang)而不(bu)(bu)畏強(qiang)暴,一(yi)身浩(hao)然正(zheng)氣(qi)而功(gong)成返國(guo),金(jin)(jin)邦(bang)的(de)(de)饋贈和(he)皇帝的(de)(de)賞(shang)賜都(dou)一(yi)概不(bu)(bu)受(shou),功(gong)勛(xun)卓著而永(yong)保(bao)冰清(qing)(qing)玉潔,兩袖清(qing)(qing)風榮歸故里(li)。如今孝(xiao)宗御書(shu)的(de)(de)“大(da)廉堂”,制成金(jin)(jin)字匾額(e)懸掛在祠內。史(shi)浩(hao)見了,不(bu)(bu)能不(bu)(bu)深受(shou)感觸。
史(shi)浩又贈同(tong)窗(chuang)汪(wang)大猷說:
勇退須當(dang)得謝(xie)年,不因問舍與求田。
悠悠富(fu)貴非吾(wu)愿(yuan),草草杯盤卻信愿(yuan)。
自(zi)語(yu)筋骸(hai)歸吾矣,人知忠赤尚依然。
該詩贊(zan)美(mei)大猷不(bu)圖名(ming)利(li),激(ji)流勇退的人格。
自此,史浩數年不被詔用。
乾道(dao)八年(1172年),史浩(hao)又(you)以保寧軍(jun)節度使知(zhi)福州,他仍然努力為(wei)大宋盡忠(zhong),“募夫以石鋪之(zhi)”,筑起一條令世人瞻目的“商(shang)旅之(zhi)途(tu)”、“詩歌之(zhi)路”。
九年(nian)正月,史浩從福聿歸(gui)來,佚(yi)老于四明。每每向南湖智連(lian)法(fa)師(shi)(shi)問(wen)法(fa)要。問(wen)說(shuo)(shuo):“師(shi)(shi)于禪(chan)律亦貫通耶?”法(fa)師(shi)(shi)說(shuo)(shuo):“水泮雪消(xiao)固一水耳。”又問(wen):“華嚴(yan)般(ban)若何太(tai)支離?”法(fa)師(shi)(shi)說(shuo)(shuo):“支離所以(yi)為(wei)簡易。”史浩倏然有省。
淳熙初,皇上問執政:“久不見史(shi)(shi)浩(hao),無他否?”遂除(chu)少保、觀文殿(dian)大學(xue)士、醴泉(quan)觀使兼侍(shi)讀。淳熙二年,孝(xiao)宗過(guo)德(de)壽(shou)宮(gong),到石橋亭(ting)看古(gu)梅,命內侍(shi)宣(xuan)(xuan)史(shi)(shi)浩(hao),史(shi)(shi)浩(hao)到來,孝(xiao)宗便(bian)賜史(shi)(shi)浩(hao)坐,太上以黃(huang)玉紫心葵花(hua)玩宣(xuan)(xuan)勸,史(shi)(shi)浩(hao)捧觴(shang)為兩宮(gong)壽(shou),這天(tian)君臣都沾醉。小(xiao)內侍(shi)輕聲(sheng)說:“史(shi)(shi)相公小(xiao)酌。”孝(xiao)宗聽(ting)到說:“滿(man)酌不妨,當(dang)為老先生一醉。”喜賜玉帶、金合、紫尼羅等和御書四(si)幅(fu),史(shi)(shi)浩(hao)謝(xie)過(guo)皇恩就回來了。
淳(chun)熙五年(nian)(1178年(nian)),史浩在東錢湖建月波講寺(si)。當年(nian)他路過金山,見(jian)水(shui)陸(lu)法會之盛,于(yu)是迭石成巖,為寶陀洞天,結洞室以安大士,乃(nai)施田一百畝(mu),于(yu)寺(si)建水(shui)陸(lu)道場,親制(zhi)疏(shu)詞,撰集《儀(yi)文(wen)》四(si)卷,四(si)時啟建水(shui)陸(lu)大齋。孝宗聽說后,賜“慈悲普(pu)濟寺(si)”額,又御書“水(shui)陸(lu)無礙道場”以揭于(yu)殿。水(shui)陸(lu)法會由此興盛起來了。
這一(yi)(yi)年,史浩(hao)復為右(you)丞(cheng)相(xiang)。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)說(shuo):“自葉衡罷(ba)免,丞(cheng)相(xiang)一(yi)(yi)職一(yi)(yi)直空著,等你很長(chang)久(jiu)了(le)。”史浩(hao)上(shang)(shang)奏說(shuo):“承蒙(meng)皇(huang)(huang)上(shang)(shang)恩惠(hui),得以(yi)再任丞(cheng)相(xiang),臣(chen)一(yi)(yi)定要(yao)盡力維持公(gong)道,使朝廷(ting)沒有朋(peng)黨這種弊(bi)端(duan)。”皇(huang)(huang)上(shang)(shang)說(shuo):“宰(zai)相(xiang)豈(qi)當有黨,人主(zhu)亦不(bu)(bu)當以(yi)朋(peng)黨名臣(chen)下(xia)。朕(zhen)但取賢(xian)(xian)者用之(zhi)(zhi)(zhi),否則去之(zhi)(zhi)(zhi)。”史浩(hao)坦(tan)言真(zhen)誠(cheng),出(chu)任右(you)丞(cheng)相(xiang)后(hou),急(ji)于(yu)進賢(xian)(xian)如初。錄用賢(xian)(xian)士(shi),三請(qing)朱熹,重(zhong)用楊簡、陸九淵等十(shi)五名江浙名士(shi),士(shi)林為之(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)振(zhen)。趙雄曾(ceng)薦劉(liu)光(guang)祖(zu)(zu)試館職,光(guang)祖(zu)(zu)朝堂答策,論(lun)科場取士(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)道。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)親(qin)批其(qi)后(hou)說(shuo):“用人之(zhi)(zhi)(zhi)弊(bi),人君乏知人之(zhi)(zhi)(zhi)哲,宰(zai)相(xiang)不(bu)(bu)能擇人。國(guo)朝以(yi)來,過(guo)(guo)于(yu)忠厚(hou),宰(zai)相(xiang)而(er)(er)(er)誤國(guo),大將而(er)(er)(er)敗(bai)軍,未嘗(chang)誅戮(lu)(lu)。要(yao)在人君必審擇相(xiang),相(xiang)必當為官(guan)擇人,懋賞立乎前(qian),誅戮(lu)(lu)設乎后(hou),人才不(bu)(bu)出(chu),吾不(bu)(bu)信也(ye)(ye)(ye)。”手詔(zhao)既出(chu),中外大聳。議(yi)者謂曾(ceng)覿視草(cao),為光(guang)祖(zu)(zu)甲(jia)科發也(ye)(ye)(ye)。皇(huang)(huang)上(shang)(shang)派(pai)曾(ceng)覿拿去給(gei)史浩(hao)看,史浩(hao)看后(hou)上(shang)(shang)奏說(shuo):“唐、虞之(zhi)(zhi)(zhi)世,四兇極惡,止于(yu)流竄,三考之(zhi)(zhi)(zhi)法,不(bu)(bu)過(guo)(guo)黜陟,未嘗(chang)有誅戮(lu)(lu)之(zhi)(zhi)(zhi)科。誅戮(lu)(lu)大臣(chen),秦、漢法也(ye)(ye)(ye)。太祖(zu)(zu)制治以(yi)仁,待臣(chen)下(xia)以(yi)禮,列圣傳心,迨仁宗而(er)(er)(er)德化隆洽,本朝之(zhi)(zhi)(zhi)治,與三代同風,此祖(zu)(zu)宗家法也(ye)(ye)(ye)。圣訓則曰‘過(guo)(guo)于(yu)忠厚(hou)’。夫為國(guo)而(er)(er)(er)底(di)于(yu)忠厚(hou),豈(qi)有所(suo)謂過(guo)(guo)哉?臣(chen)恐議(yi)者以(yi)陛下(xia)自欲行刻薄之(zhi)(zhi)(zhi)政,歸(gui)過(guo)(guo)祖(zu)(zu)宗,不(bu)(bu)可不(bu)(bu)審也(ye)(ye)(ye)。”敢于(yu)糾正皇(huang)(huang)上(shang)(shang)“過(guo)(guo)于(yu)忠厚(hou),宰(zai)相(xiang)而(er)(er)(er)誤國(guo),大將而(er)(er)(er)敗(bai)軍”的不(bu)(bu)正確看法。
史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)為(wei)政幾十(shi)年,先(xian)后引(yin)薦(jian)過許多(duo)有(you)(you)用之(zhi)才,其中(zhong)包(bao)括張(zhang)浚、王(wang)十(shi)朋、朱熹(xi)、楊簡、陸游(you)、葉(xie)適等近(jin)五十(shi)人(ren)。那(nei)些(xie)被舉薦(jian)的(de)(de)有(you)(you)的(de)(de)不(bu)領(ling)情,如(ru)張(zhang)浚的(de)(de)兒子張(zhang)栻;有(you)(you)的(de)(de)不(bu)知(zhi)引(yin)薦(jian)者是(shi)誰,直到(dao)史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)去世后才知(zhi)情,如(ru)葉(xie)適;有(you)(you)的(de)(de)反(fan)而惡語相加,如(ru)王(wang)十(shi)朋;有(you)(you)的(de)(de)認為(wei)引(yin)薦(jian)有(you)(you)籠(long)絡人(ren)心的(de)(de)意(yi)思,如(ru)朱熹(xi)。他(ta)們雖然詆(di)毀史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao),但史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)還(huan)(huan)是(shi)不(bu)斷(duan)向孝宗推(tui)薦(jian)。孝宗問,“是(shi)以(yi)(yi)德報怨嗎?”史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)回(hui)答說(shuo):“臣(chen)(chen)不(bu)知(zhi)有(you)(you)怨,若以(yi)(yi)怨而德報之(zhi),是(shi)有(you)(you)心也。”如(ru)莫濟(ji)曾詆(di)毀史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao),史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)還(huan)(huan)是(shi)向孝宗推(tui)薦(jian),讓他(ta)掌內制。孝宗說(shuo):“此(ci)人(ren)不(bu)是(shi)議(yi)論過你嗎?”史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)說(shuo):“臣(chen)(chen)不(bu)敢(gan)以(yi)(yi)私害公(gong)。”于(yu)是(shi)莫濟(ji)被任命為(wei)中(zhong)書舍(she)人(ren)兼直學士(shi)。曾被史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)推(tui)薦(jian)進用,超級進封為(wei)魏國公(gong)的(de)(de)張(zhang)浚,因用兵山東與史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)對立,恨不(bu)得置史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)于(yu)死地(di),后來兵敗自(zi)劾,史(shi)浩(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)不(bu)計(ji)前嫌(xian),反(fan)而為(wei)他(ta)上表說(shuo)情。
史浩(hao)(hao)政尚寬厚(hou),為(wei)了(le)要(yao)救一(yi)個無罪而被(bei)判死(si)刑的市民陸(lu)慶童,竟又和皇帝爭論(lun)起來(lai),忿而辭(ci)職(zhi)(zhi)。后(hou)(hou)來(lai)孝宗提起陸(lu)慶童的案子,還表(biao)示(shi)后(hou)(hou)悔。當(dang)時(shi)樞密院(yuan)承旨王抃建議(yi),因(yin)為(wei)殿(dian)、步(bu)二(er)司軍(jun)多(duo)(duo)虛額,請求(qiu)各募三(san)千人充實。不(bu)(bu)久(jiu)殿(dian)前司就(jiu)上街(jie)捕(bu)捉市民,京城騷動,被(bei)掠捕(bu)的許多(duo)(duo)人都斬斷指頭,表(biao)示(shi)不(bu)(bu)愿(yuan)意。朝(chao)廷強(qiang)(qiang)行征兵,軍(jun)人怙眾,強(qiang)(qiang)奪民財,使(shi)百姓(xing)與士(shi)兵發生(sheng)了(le)沖突,孝宗擬以軍(jun)法處置,史浩(hao)(hao)認為(wei):軍(jun)法處理士(shi)兵是(shi)可以的,但處置百姓(xing)就(jiu)過當(dang)了(le)。并說:“言也(ye)可畏,‘等成,死(si)國可乎?’是(shi)軍(jun)人語。”孝宗發怒說:“這是(shi)把我比作秦二(er)世(shi)了(le)。”史浩(hao)(hao)緩(huan)緩(huan)地說:“自古民怨其上者多(duo)(duo)矣,‘時(shi)日曷喪(sang),予及汝(ru)偕亡。’豈二(er)世(shi)事?”就(jiu)這樣又辭(ci)相職(zhi)(zhi)。皇上同意史浩(hao)(hao)去職(zhi)(zhi),就(jiu)拜他為(wei)少傅、保寧軍(jun)節度使(shi),充醴(li)泉觀使(shi)兼侍(shi)讀。
淳熙十年(1183年),七十二歲(sui)的(de)(de)史浩(hao),封魏國公,致(zhi)仕。他才悠(you)然(ran)自得(de)地游(you)覽起故鄉的(de)(de)明山(shan)秀水、名勝古跡來,偶爾也寫一些詩歌和短文(wen),以此抒發(fa)心懷。一日游(you)東(dong)錢湖,即詠(yong)之:
行(xing)李蕭蕭一擔秋,浪(lang)頭(tou)始得見漁舟(zhou)。
曉煙籠樹鴉還(huan)集(ji),碧水連(lian)天鷗自浮。
十字港通霞嶼寺,二靈(ling)山對(dui)月波樓。
于今幸(xing)遂歸(gui)湖愿,長憶(yi)當年(nian)賀(he)監游。
還填了《滿庭芳·游湖》:和(he)靖(jing)重(zhong)湖,知章一曲,浙(zhe)江左右為鄰(lin)。繡(xiu)韉(jian)彩艦(jian),只許日尋春(chun)。正好(hao)厭厭夜飲,都寂靜、沒個(ge)游人。夫何(he)故,歡闌興阻(zu),只為隔(ge)城闉。堪嘉,唯(wei)甬水,回環雉堞(die),中峙三(san)神。更樓臺繚岸,花柳迷津(jin)。不惜頻添畫燭(zhu),更深看、舞(wu)上華裀。拚沈(shen)醉,從他咿喔,金距報(bao)凌(ling)晨。
這小(xiao)普(pu)(pu)(pu)(pu)陀便是(shi)當(dang)年史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)為(wei)(wei)相時(shi)所鑿(zao)(zao)(zao)。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)從小(xiao)居住在東錢湖(hu)(hu)之畔(pan),為(wei)(wei)人至(zhi)孝。他(ta)的(de)(de)母(mu)(mu)(mu)親(qin)(qin)信仰佛(fo)教,平時(shi)常要(yao)到(dao)(dao)南海(hai)(hai)普(pu)(pu)(pu)(pu)陀山去進香,求佛(fo)保佑她(ta)家(jia)世(shi)世(shi)代代榮(rong)華富(fu)貴。后來,因為(wei)(wei)年老(lao),雙目(mu)失明(ming),去南海(hai)(hai)進香,要(yao)跨(kua)洋過海(hai)(hai),路(lu)途遙遠,海(hai)(hai)上(shang)(shang)(shang)又(you)多驚濤駭浪,舟楫難(nan)渡。可是(shi)老(lao)母(mu)(mu)(mu)整天(tian)嚷著(zhu)要(yao)去拜佛(fo)。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)慮及(ji)老(lao)母(mu)(mu)(mu)行(xing)動不便。但又(you)無法阻止(zhi)。他(ta)為(wei)(wei)此急得寢食不安(an)。一(yi)天(tian),為(wei)(wei)了消(xiao)除煩悶,到(dao)(dao)湖(hu)(hu)上(shang)(shang)(shang)泛舟。只見湖(hu)(hu)上(shang)(shang)(shang)有個(ge)島嶼風景優美,嶙峋的(de)(de)巖石(shi)兀立水中(zhong)(zhong),猶(you)如東海(hai)(hai)上(shang)(shang)(shang)的(de)(de)普(pu)(pu)(pu)(pu)陀山。他(ta)忽然靈機一(yi)動,何不在島上(shang)(shang)(shang)鑿(zao)(zao)(zao)個(ge)山洞,內供佛(fo)像以(yi)供母(mu)(mu)(mu)親(qin)(qin)拜佛(fo)。于是(shi),他(ta)召(zhao)集(ji)地(di)方上(shang)(shang)(shang)名匠雕(diao)工,悄(qiao)悄(qiao)的(de)(de)在霞嶼島上(shang)(shang)(shang)鑿(zao)(zao)(zao)建一(yi)個(ge)石(shi)窟:把島嶼打一(yi)個(ge)大(da)洞,洞中(zhong)(zhong)雕(diao)鑿(zao)(zao)(zao)石(shi)觀音、護(hu)法神、飛龍等造像,待一(yi)切(qie)布置停(ting)當(dang),便請老(lao)母(mu)(mu)(mu)去普(pu)(pu)(pu)(pu)陀進香。這天(tian),正好風和日麗。史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)預先安(an)排了一(yi)艘大(da)船(chuan)(chuan),他(ta)把老(lao)母(mu)(mu)(mu)扶進船(chuan)(chuan)艙坐定,然后揚起(qi)風帆,蕩(dang)起(qi)櫓漿,在東錢湖(hu)(hu)中(zhong)(zhong)周(zhou)游。每當(dang)夜晚,船(chuan)(chuan)工便按史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)編(bian)的(de)(de)話向老(lao)人報(bao)告(gao):“船(chuan)(chuan)到(dao)(dao)招寶(bao)山了”,“船(chuan)(chuan)過沈家(jia)門了”。船(chuan)(chuan)在東錢湖(hu)(hu)上(shang)(shang)(shang)游蕩(dang)了三天(tian)三夜,最后駛到(dao)(dao)石(shi)窟之前,船(chuan)(chuan)工高聲報(bao)告(gao):“普(pu)(pu)(pu)(pu)陀山到(dao)(dao)了!”候(hou)在那里的(de)(de)和尚見大(da)船(chuan)(chuan)靠(kao)岸,趕緊念經(jing)的(de)(de)念經(jing),敲木(mu)魚(yu)的(de)(de)敲木(mu)魚(yu),燒香的(de)(de)燒香,騙得史(shi)(shi)母(mu)(mu)(mu)確信到(dao)(dao)了普(pu)(pu)(pu)(pu)陀山。于是(shi),史(shi)(shi)浩(hao)(hao)(hao)便扶著(zhu)老(lao)母(mu)(mu)(mu)進入石(shi)窟,燒香拜佛(fo),了其心愿。以(yi)后每年拜佛(fo),他(ta)都用這個(ge)辦(ban)法。
史(shi)浩(hao)遷(qian)居月(yue)湖,是(shi)(shi)在(zai)(zai)他(ta)中舉(ju)之(zhi)(zhi)后,所以晚年他(ta)治第(di)在(zai)(zai)月(yue)湖上(shang),建閣作堂(tang),特地在(zai)(zai)園內造了(le)一(yi)個宸奎閣,珍(zhen)藏兩朝賜(si)書(shu)(shu)。孝宗(zong)就(jiu)(jiu)御書(shu)(shu)“明(ming)良(liang)慶(qing)會”名(ming)其閣,“舊(jiu)學(xue)”名(ming)其堂(tang)。孝宗(zong)還將月(yue)湖“竹(zhu)嶼"賜(si)給他(ta),并撥銀萬兩在(zai)(zai)竹(zhu)洲(zhou)(zhou)建了(le)一(yi)座(zuo)"真隱館(guan)"為史(shi)浩(hao)府(fu)(fu)第(di),壘石為山,引泉(quan)為池,稱“四明(ming)洞(dong)天(tian)”。又書(shu)(shu)了(le)“四明(ming)洞(dong)天(tian)”四字(zi)相贈(zeng)。史(shi)浩(hao)在(zai)(zai)府(fu)(fu)第(di)時(shi)有詩詠。《喜遷(qian)鶯(ying)(四明(ming)洞(dong)天(tian))》:憑高寓目。愛屹起四窗,云南(nan)云北。縹緲煙霞,蕭森松竹(zhu),多少(shao)洞(dong)天(tian)巖谷。著向(xiang)十(shi)洲(zhou)(zhou)三(san)島(dao),入海(hai)何妨登(deng)陸。要知處,在(zai)(zai)皇家新賜(si),西湖一(yi)曲。林麓。真勝概(gai),樊榭鹿(lu)亭,百卉生幽馥。綠綺春濃,青蛇星爛,隔斷世間塵(chen)俗。笑呼(hu)羨門儔侶,時(shi)引寶觴醽(ling)醁。醉和(he)醒,但南(nan)山之(zhi)(zhi)壽,難忘勤祝(zhu)。《迎(ying)仙客(洞(dong)天(tian))》:瑞云繞。四窗好(hao)。何須隔水尋(xun)蓬島(dao)。日常曉。春不(bu)老。玉(yu)蕊樓臺,果是(shi)(shi)無塵(chen)到。沒智巧。沒華妙。個中只喜風波少(shao)。清尊倒。朱顏笑。回(hui)首(shou)行人,猶在(zai)(zai)長安道。《南(nan)浦(洞(dong)天(tian))》:一(yi)箭(jian)舜弦風,向(xiang)曉來、輕寒初報麥秀。蝶股歇花須,韶光(guang)老,鶯(ying)聲倦(juan)聞呼(hu)友。池塘綠暗,數竿(gan)粉節天(tian)然瘦。對(dui)茲美景,愛清歌妙曲,千鐘(zhong)芳(fang)酒。誰知別是(shi)(shi)壺中,繚畫(hua)閣朱欄(lan),煙谷云岫。三(san)島(dao)十(shi)洲(zhou)(zhou)東,青霄上(shang),神(shen)工幻成巖竇。瑤(yao)臺閬苑,翠旌羽葆頻相就(jiu)(jiu)。世凡洗斷,教烏(wu)兔(tu)從今,遲(chi)遲(chi)飛走(zou)。
史浩告老還(huan)鄉以后,又創四明尊老會,與魏(wei)杞、汪大(da)猷他們詠詩品茗,寫下大(da)量詩作。
又建(jian)月湖(hu)詩社(she),詩社(she)中大都(dou)(dou)是地方上學者和史(shi)浩(hao)的親故。袁燮是史(shi)家姻親,沈煥是史(shi)浩(hao)同科(ke)進士,楊簡是史(shi)彌遠的老師,他們都(dou)(dou)師承陸九淵,研究心理合一(yi)(yi)的“心學“,且頗(po)有成就(jiu),人(ren)稱“淳熙四(si)先生“,這些(xie)人(ren)雖都(dou)(dou)年(nian)少于史(shi)浩(hao),卻(que)能與史(shi)浩(hao)一(yi)(yi)起(qi)吟詩娛樂。
屆時(shi)(shi)還要(yao)舉(ju)行(xing)(xing)龍(long)(long)(long)(long)舟競渡之戲,將船身(shen)彩繪如龍(long)(long)(long)(long)形,船頭(tou)列龍(long)(long)(long)(long)頭(tou),龍(long)(long)(long)(long)頭(tou)篷架精雕細刻。旁邊張掛彩旗(qi),鼓樂細吹,競賽時(shi)(shi)敲(qiao)鑼擊鼓,劃者吶喊而行(xing)(xing),運動如飛。“三(san)島煙霞(xia),十(shi)(shi)洲風月,四(si)明古號仙鄉。縈紆雉(zhi)堞,中涵一(yi)片湖光。繞岸異卉奇芳。跨虹橋、隱映垂楊。玉樓珠閣,冰簾(lian)卷(juan)起(qi),無限(xian)紅妝。龍(long)(long)(long)(long)舟兩(liang)兩(liang)飛揚。見(jian)飄翻(fan)繡旗(qi),歌雜(za)笙簧。清尊(zun)滿泛(fan),休辭飲到(dao)斜陽。直(zhi)須畫蠟熒煌。況夜深(shen)、不阻城隍。且拚沈醉(zui),歸途(tu)便教,徹曉(xiao)何妨。”賽龍(long)(long)(long)(long)舟這既是與民(min)同樂,也(ye)為追(zhui)念(nian)史氏先祖。相傳史浩曾祖史簡,跟(gen)慶歷五先生之一(yi)王(wang)致學習,以儒雅、端正著稱(cheng),他對母(mu)(mu)親極(ji)為孝順,后(hou)任郡(jun)吏(li),一(yi)天,月湖舉(ju)行(xing)(xing)盛會,史簡邀母(mu)(mu)親和親友一(yi)起(qi)游湖,恰遇郡(jun)守要(yao)找史簡,史簡沒有(you)及時(shi)(shi)趕到(dao),被(bei)郡(jun)守嚴厲地訓責了一(yi)頓(dun),回(hui)家后(hou)因此抑郁而亡,年近三(san)十(shi)(shi)三(san)歲(sui)。對此史家人一(yi)直(zhi)不愿忘記。
史簡(jian)去(qu)世后,他妻(qi)葉氏年僅二十五歲,已有(you)弱子(zi)幼女,不(bu)久(jiu)弱子(zi)也(ye)殤,葉氏父母認為年輕守寡不(bu)是辦(ban)法,就動員女兒改嫁,葉氏因(yin)腹中有(you)遺孤,請求(qiu)父母諒解,但父母還是堅持讓她改嫁,葉氏義(yi)正辭嚴(yan)地說:“要我用異姓(xing)糧食度(du)日,寧可(ke)成為史姓(xing)的餓鬼。”葉氏父母見(jian)女兒如(ru)此堅決,也(ye)就不(bu)再勸了(le)。因(yin)此,葉氏成了(le)史家(jia)最受尊敬(jing)的人。
淳熙十(shi)四年(nian)(1187年(nian))四月四日(ri),史(shi)(shi)浩(hao)為(wei)功德疏文,中說:“道(dao)骨(gu)既銷(xiao)于黃壤,仙游托在(zai)于青霄(xiao),伏覬光(guang)明,下(xia)昭窟宅,潛德九原(yuan)而(er)可作(zuo),遺(yi)芳(fang)萬祀以長存。”下(xia)水岙長樂(le)里山有史(shi)(shi)簡葉(xie)氏墓,為(wei)史(shi)(shi)詔(zhao)(zhao)所筑,在(zai)葉(xie)氏墓一側史(shi)(shi)浩(hao)建無量壽(shou)庵,前殿供(gong)佛,后殿奉祀贈(zeng)(zeng)冀國(guo)(guo)公(gong)史(shi)(shi)簡,冀國(guo)(guo)夫(fu)人葉(xie)氏,贈(zeng)(zeng)越國(guo)(guo)公(gong)八行先生(sheng)史(shi)(shi)詔(zhao)(zhao),越國(guo)(guo)夫(fu)人徐氏四位(wei)神像。當年(nian)史(shi)(shi)浩(hao)在(zai)相位(wei)時(shi),孝宗詔(zhao)(zhao)賜家廟(miao),祀及五世(shi),罷(ba)政東歸,慨念始祖暨高祖俱無墳(fen)墓,乃卜(bu)地(di)于東湖下(xia)水之原(yuan),筑五穴,具(ju)衣冠葬之,并植(zhi)楹(ying)其上(shang),自(zi)著招魂文,勒之石。
光宗(zong)即位后,又進(jin)史浩(hao)為太師,賜地金家岙或(huo)稱上(shang)水岙,改名吉祥(xiang)安樂山作為墓地。
紹熙(xi)五年(nian)四月(yue)五日(ri)(1194年(nian)4月(yue)27日(ri)),八十九歲的史浩在府中壽終正(zheng)寢。孝宗為此震悼,光宗為其(qi)綴朝(chao),追封會稽(ji)郡(jun)王。
宋寧宗(zong)登極,又賜史浩謚號為“文(wen)惠”,御書“純誠厚(hou)德元老(lao)之碑”賜給其家。
嘉(jia)定十四年(nian)(nian)(1221年(nian)(nian))八月,因其(qi)子史彌遠(yuan)為權相,再追(zhui)封越王(wang),改謚“忠定”,配享孝宗廟庭(ting)。
史浩著有《尚(shang)書(shu)講義》、《鄮(mao)峰真(zhen)隱(yin)漫錄》50卷,有清(qing)印(yin)本(ben)。《鄮(mao)峰真(zhen)隱(yin)大曲(qu)》2卷、《詞曲(qu)》2卷,有《疆村叢書(shu)》本(ben)。
史(shi)浩(hao)文集中保存(cun)了(le)許多(duo)不(bu)易(yi)見(jian)到的(de)宋(song)代大(da)曲的(de)歌(ge)詞。關于唐(tang)宋(song)的(de)歌(ge)舞(wu)戲,如今大(da)都已經失傳。今能(neng)見(jian)到的(de)宋(song)人詞曲集,大(da)都是個別作者(zhe)寫的(de)獨立(li)詞調(diao)的(de)結集,沒(mei)有(you)組成(cheng)整套的(de)演奏用腳本,一般士大(da)夫(fu)家(jia)中歌(ge)女所唱的(de),也多(duo)數是單獨的(de)歌(ge),前后不(bu)相連續(xu)。在史(shi)浩(hao)的(de)《鄮(mao)峰真隱漫(man)錄》中,記(ji)錄下了(le)他創作的(de)好幾套大(da)曲的(de)歌(ge)辭。每一套又各有(you)段(duan)(duan)落,他記(ji)下了(le)段(duan)(duan)落的(de)名(ming)稱與細節(jie)。
現(xian)存(cun)所能見到的有7套:
《采蓮(lian)》(壽鄉詞(ci)),內分“延遍(bian)、搖捱遍(bian)、入破、袞遍(bian)、實催(cui)、袞、歇拍(pai)、煞(sha)袞”,共8個部分。
《采蓮(lian)舞》,也是8個部分,但(dan)并無(wu)每(mei)一(yi)(yi)(yi)部分的(de)專名,只在每(mei)一(yi)(yi)(yi)段唱(chang)(chang)詞(ci)之前(qian),詳細寫明了(le)(le)每(mei)一(yi)(yi)(yi)演員的(de)動作和念(nian)詞(ci)(駢文)。在念(nian)詞(ci)之后(hou),也附錄(lu)了(le)(le)唱(chang)(chang)詞(ci),這些唱(chang)(chang)詞(ci)是常見的(de)詞(ci)調。
《太(tai)清舞》,也是8個(ge)部(bu)分,內(nei)容為游仙求道之(zhi)歌。
《柘枝舞》,共4個部(bu)分,其第一部(bu)分詳(xiang)細的問(wen)答,也是指導(dao)演員唱(chang)什(shen)么歌的節(jie)目單。
《花(hua)舞》,共14部(bu)分。前(qian)面(mian)的11部(bu)分每首唱詞(ci)之(zhi)前(qian)、念詞(ci)之(zhi)后又有七言四句,以花(hua)配客(ke)(ke)(ke),點(dian)明所唱花(hua)名及其(qi)"客(ke)(ke)(ke)"名。如(ru)牡丹為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)貴客(ke)(ke)(ke)、瑞香(xiang)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)嘉客(ke)(ke)(ke)、丁香(xiang)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)素客(ke)(ke)(ke)、春蘭(lan)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)幽客(ke)(ke)(ke)、薔薇為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)野客(ke)(ke)(ke)、酴□為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)雅客(ke)(ke)(ke)、芙蕖為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)凈(jing)客(ke)(ke)(ke)、秋香(xiang)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)仙客(ke)(ke)(ke)、菊英(ying)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)壽(shou)客(ke)(ke)(ke)、寒梅為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)清(qing)客(ke)(ke)(ke)、芍(shao)藥(yao)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)近客(ke)(ke)(ke),每花(hua)舞唱了(le),后行吹《三臺》。念了(le),舞、唱〔蝶(die)戀花(hua)〕。
《劍(jian)(jian)舞(wu)》,舞(wu)者 2人唱(chang)(chang)《霜天曉角》,舞(wu)"劍(jian)(jian)器曲(qu)破(po)",演《鴻(hong)門宴》故事,樂部唱(chang)(chang)曲(qu)子,舞(wu)"劍(jian)(jian)器曲(qu)破(po)"一(yi)段。
《漁父(fu)舞》共8段,每段的(de)唱詞(ci)都是〔漁家(jia)傲(ao)〕,但每曲的(de)唱詞(ci)不同。
史浩還有(you)許多(duo)其他詞(ci)作,但由于他一生都是在富貴氣極濃重的(de)氣氛(fen)中度過的(de),所以他的(de)作品最(zui)多(duo)是壽詞(ci)、勸酒詞(ci)和時令佳節的(de)應(ying)景頌圣之詞(ci)或朋友應(ying)酬(chou)的(de)作品,文學價值不高。
趙擴:系孝(xiao)宗皇(huang)帝(di)舊學,首躋相位。君(jun)臣一(yi)德,始終三紀,備罄忠誠,輔成孝(xiao)治(zhi)。
王(wang)應(ying)麟(lin):史(shi)直翁為(wei)相(xiang),非無一善可稱,子(zi)彌遠(yuan)為(wei)權臣,而掩其父之美(mei)。
脫(tuo)脫(tuo):史浩宅心平恕,而不能相其君恢(hui)復(fu)之(zhi)謀(mou)。
蔡(cai)東藩:高宗內(nei)禪,孝(xiao)宗嗣(si)位,當時以(yi)英明稱之(zhi),有(you)相(xiang)如陳康(kang)伯(bo),有(you)帥如張浚,宜若可銳圖恢復(fu)矣……奈何(he)內(nei)廁(ce)一史浩,外廁(ce)一邵(shao)宏淵,西北(bei)十(shi)三(san)州(zhou)三(san)軍,既得而(er)(er)復(fu)棄之(zhi),靈璧、虹縣、及宿(su)州(zhou)相(xiang)繼(ji)收復(fu),淮西一帶,將(jiang)成而(er)(er)又隳(hui)之(zhi)。蓋忠(zhong)奸不(bu)并(bing)容,邪(xie)正(zheng)不(bu)兩立,未有(you)奸邪(xie)在側,而(er)(er)忠(zhong)正(zheng)之(zhi)士能(neng)竟大功者(zhe)也。惟西北(bei)事(shi)誤于史浩,而(er)(er)邵(shao)宏淵之(zhi)忌李(li)顯忠(zhong),則張浚不(bu)能(neng)無(wu)咎。
《歷代群英(ying)歌》:康伯拯濟(ji)艱難,史浩備守為尚。