燕青是北京大名(ming)府人(ren)氏(shi),自幼父母雙亡(wang),由盧家撫(fu)養長大,是盧俊義的(de)心腹家仆。他遍(bian)體花繡,善用弩箭,精通相撲,武藝高強,而且(qie)多才多藝,吹(chui)彈唱舞、各路(lu)鄉談、諸行百藝,無(wu)有不(bu)精。
宋江繼(ji)任梁山(shan)寨主(zhu)后,為(wei)壯(zhuang)大梁山(shan)聲勢(shi),派軍師吳用(yong)去賺盧俊(jun)義上(shang)山(shan)。吳用(yong)假扮算命(ming)先(xian)生(sheng)(sheng),混入(ru)盧府為(wei)盧俊(jun)義算命(ming),稱其將有血光之災,需去東(dong)南一千里外(wai)躲避(bi),方(fang)可脫難。盧俊(jun)義深信(xin)不疑,欲帶管(guan)家(jia)李固前往(wang)泰安州(zhou)(zhou)經商,以避(bi)災禍,并留燕(yan)(yan)青看(kan)管(guan)家(jia)中庫房。燕(yan)(yan)青極力勸(quan)阻(zu),認(ren)為(wei)前往(wang)泰安州(zhou)(zhou)必經梁山(shan)泊(bo),路上(shang)不安全。他(ta)還指出,算命(ming)先(xian)生(sheng)(sheng)定(ding)是(shi)梁山(shan)中人,是(shi)要誆(kuang)騙盧俊(jun)義上(shang)山(shan)。盧俊(jun)義不聽(ting)。燕(yan)(yan)青又要隨行(xing)前去,盧俊(jun)義仍舊拒(ju)絕。
盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)經(jing)過梁(liang)(liang)山(shan)時,遇到(dao)埋伏,最(zui)終(zhong)被浪里白(bai)條(tiao)張(zhang)順活(huo)捉(zhuo)上山(shan)。宋江留盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)小住,將李(li)固(gu)(gu)放回,還對(dui)他謊稱盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)已在山(shan)寨落草。李(li)固(gu)(gu)與(yu)盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)的妻子賈氏(shi)早有(you)私情(qing),便借機向(xiang)官府告(gao)(gao)發(fa),與(yu)賈氏(shi)霸占盧(lu)家(jia)家(jia)產。盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)在梁(liang)(liang)山(shan)住了兩個月,告(gao)(gao)辭回家(jia),在北(bei)京城外遇到(dao)燕(yan)青(qing)。燕(yan)青(qing)此時已被李(li)固(gu)(gu)趕出(chu)家(jia)門,淪為乞丐。他將實(shi)情(qing)告(gao)(gao)訴盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi),勸盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)莫要(yao)入(ru)城。盧(lu)俊(jun)(jun)義(yi)(yi)(yi)不信,不顧燕(yan)青(qing)再三勸阻,執意入(ru)城回府。
李固又(you)向(xiang)官府(fu)告發,稱盧(lu)俊(jun)義(yi)勾結叛匪,準備(bei)里(li)應(ying)外合(he)攻(gong)打大名府(fu)。梁中(zhong)(zhong)書命人抓捕盧(lu)俊(jun)義(yi),嚴刑(xing)拷(kao)打,屈打成(cheng)招后將其打入死牢。蔡福兄弟(di)受到柴進重金委托,花(hua)錢(qian)打通關節,終(zhong)使盧(lu)俊(jun)義(yi)由死罪(zui)改(gai)為刺配。差役董(dong)超、薛(xue)霸被李固買通,在(zai)刺配途(tu)中(zhong)(zhong)欲(yu)殺(sha)盧(lu)俊(jun)義(yi),卻被燕青放冷箭射死。燕青救下(xia)盧(lu)俊(jun)義(yi),背著他投奔梁山泊而去。中(zhong)(zhong)途(tu)在(zai)客(ke)店(dian)安歇時(shi),燕青外出打野味,盧(lu)俊(jun)義(yi)卻又(you)被追捕的官軍(jun)抓走。
燕青見盧俊義又被抓走,因(yin)無軍器(qi),無力相救,便前往(wang)梁(liang)山泊求援(yuan),途中恰好遇到下山打(da)探消息的楊雄、石秀。
楊雄與燕青(qing)回(hui)梁山報信。石(shi)秀(xiu)則到北京(jing)城中打探消息,得知盧俊義即將被斬,便(bian)只身(shen)劫法場,終因(yin)寡(gua)不敵眾而被擒。梁山軍三打大(da)名府(fu),終于救出盧俊義和石(shi)秀(xiu)。李(li)固與賈氏出城逃難時,被燕青(qing)、張順擒住。
盧俊義獲救后,殺(sha)死李固(gu)、賈氏,與燕(yan)(yan)青(qing)同上(shang)梁(liang)山落草。東昌府之(zhi)戰時,燕(yan)(yan)青(qing)用弩箭射(she)中張清戰馬,救下(xia)郝思文,后又用箭射(she)丁得孫,使得丁得孫被呂(lv)方、郭盛生擒。梁(liang)山排(pai)座次時,燕(yan)(yan)青(qing)排(pai)第三十六位(wei),星號天巧星,擔任步軍頭領。
宋江東京觀燈,燕(yan)(yan)青(qing)與(yu)李逵扮做伴當,隨同下山(shan)。宋江去見李師師,想通過她達到招(zhao)安(an)(an)的(de)目的(de),也(ye)是由燕(yan)(yan)青(qing)先行(xing)探(tan)路安(an)(an)排。而之(zhi)(zhi)后的(de)“黑旋風喬捉鬼(gui)”“梁山(shan)泊雙獻頭”“燕(yan)(yan)青(qing)打擂(lei)(lei)”幾個故(gu)事,都(dou)是以燕(yan)(yan)青(qing)和李逵為主角,與(yu)全書主線關聯甚少(shao),很可能直(zhi)接取材(cai)自元雜劇(ju)故(gu)事。其中(zhong)“燕(yan)(yan)青(qing)打擂(lei)(lei)”一節中(zhong),燕(yan)(yan)青(qing)聽聞擎天柱任原在泰安(an)(an)州擺(bai)擂(lei)(lei)爭跤(jiao),兩年未遇(yu)敵手,便扮作山(shan)東貨(huo)郎,與(yu)李逵潛入(ru)泰安(an)(an)州,在擂(lei)(lei)臺上以“鵓鴿旋”之(zhi)(zhi)技(ji)撲(pu)倒任原。
太尉(wei)高俅(qiu)(qiu)率軍征討梁山(shan)泊,卻(que)三(san)番(fan)兵敗,最終被張順(shun)擒上山(shan)寨。宋(song)江卻(que)想通過高俅(qiu)(qiu)促成(cheng)招安,對他(ta)以禮(li)相待,還(huan)設宴(yan)款待。高俅(qiu)(qiu)醉(zui)后狂(kuang)言蕩,自夸相撲(pu)(pu)天下無對。盧俊義(yi)便(bian)讓燕青(qing)(qing)與高俅(qiu)(qiu)廝(si)撲(pu)(pu)。燕青(qing)(qing)施展“守命撲(pu)(pu)”絕技,一(yi)跤便(bian)把高俅(qiu)(qiu)攧翻(fan)在地。
高俅(qiu)(qiu)(qiu)下山(shan)時,宋江讓蕭讓、樂和隨行,聽(ting)候(hou)招安(an)。但二人一到(dao)京師,便被軟禁府中(zhong)。宋江也猜到(dao)高俅(qiu)(qiu)(qiu)必會在(zai)(zai)皇帝面前隱瞞兵(bing)敗之事(shi),便又命燕青(qing)與(yu)戴宗去(qu)東京探聽(ting)消(xiao)息。燕青(qing)扮作(zuo)小閑,再次去(qu)見李師師,告(gao)知(zhi)高俅(qiu)(qiu)(qiu)兵(bing)敗之事(shi),想請(qing)她(ta)(ta)轉奏皇帝。李師師卻(que)只談論風月,數次言語撩撥,還要觀看他的(de)紋身。燕青(qing)始終不為所動,為擺(bai)脫(tuo)她(ta)(ta)的(de)糾纏,與(yu)她(ta)(ta)結為姐(jie)弟,在(zai)(zai)她(ta)(ta)家中(zhong)住下。
宋徽宗(zong)(zong)(zong)(zong)來見(jian)李師(shi)師(shi)時(shi),燕青(qing)(qing)在(zai)李師(shi)師(shi)的引見(jian)下得(de)以見(jian)到(dao)徽宗(zong)(zong)(zong)(zong),并(bing)通(tong)過(guo)吹簫、撥(bo)阮、唱曲,得(de)到(dao)徽宗(zong)(zong)(zong)(zong)賞識。他假稱(cheng)自己(ji)曾被梁山(shan)擄(lu)劫三年,請徽宗(zong)(zong)(zong)(zong)赦(she)罪(zui)。宋徽宗(zong)(zong)(zong)(zong)便賜赦(she)書,并(bing)詢問梁山(shan)備(bei)細。燕青(qing)(qing)趁機將高(gao)俅(qiu)征討兵敗之事(shi)奏知徽宗(zong)(zong)(zong)(zong),并(bing)稱(cheng)宋江(jiang)“早(zao)望招安(an),愿與國家出力(li)”。次(ci)日,燕青(qing)(qing)又去見(jian)太尉宿(su)元(yuan)景(jing),轉達宋江(jiang)之意,請他促成(cheng)招安(an),并(bing)與戴宗(zong)(zong)(zong)(zong)定計(ji),從高(gao)俅(qiu)府中救出蕭讓、樂和。最終,宋徽宗(zong)(zong)(zong)(zong)下詔招安(an),命宿(su)元(yuan)景(jing)到(dao)梁山(shan)宣詔。
梁山受招(zhao)安后,燕青隨宋江(jiang)南征北戰,隸屬盧俊義麾下(xia)。
征討(tao)遼(liao)國時,燕(yan)青(qing)隨盧(lu)俊義(yi)攻破太乙混天象(xiang)陣。 班師途中在雙(shuang)林鎮巧(qiao)遇故友(you)許貫(guan)忠,獲贈(zeng)三(san)晉(jin)山川城池關隘圖。
征討田虎時,燕青雖未有突出(chu)戰績,但卻曾(ceng)進獻三晉地圖(tu)。
征討(tao)王慶時(shi),燕青(qing)(qing)在龍門關之戰前(qian)勸諫盧俊(jun)義,讓他(ta)不要親自臨(lin)陣,被拒絕(jue)后又調五百(bai)步兵,在平泉橋(qiao)(qiao)附(fu)近砍伐樹(shu)木,搭(da)建(jian)浮橋(qiao)(qiao)。盧俊(jun)義交(jiao)戰失利,平泉橋(qiao)(qiao)被亂軍壓塌,全虧燕青(qing)(qing)搭(da)建(jian)的浮橋(qiao)(qiao),方使大軍得以保(bao)全。 而在簡本水滸中,燕青(qing)(qing)則(ze)潛入越江城臥底,策反西水門守(shou)將胡(hu)(hu)俊(jun)、胡(hu)(hu)昷兄弟,并里(li)應外合(he),協助(zhu)李俊(jun)奪取(qu)城池。
征討(tao)方臘時,燕青假(jia)扮呂師囊帳前虞候,與解珍、解寶一同混(hun)入揚州城外定(ding)浦村(cun),殺(sha)死(si)勾(gou)結叛軍(jun)的陳(chen)觀(guan)父子(zi)。后化名(ming)云壁(bi),隨柴進(jin)詐(zha)投方臘,以為宋(song)軍(jun)內(nei)應。清溪之戰時,燕青協助柴進(jin),陣前倒戈(ge),殺(sha)死(si)敵(di)將(jiang)方杰,引宋(song)軍(jun)攻入幫源洞。
梁山軍平定(ding)方臘(la)后(hou),班師回朝。燕(yan)青私下(xia)去見盧(lu)(lu)俊(jun)義,勸他急(ji)流勇(yong)退,隱姓埋名(ming)以(yi)終天(tian)年。盧(lu)(lu)俊(jun)義不肯。燕(yan)青又(you)以(yi)漢高(gao)祖殺戮功臣之(zhi)事勸諫(jian),仍遭盧(lu)(lu)俊(jun)義拒絕。他只得(de)拜別盧(lu)(lu)俊(jun)義,并留書(shu)給宋江,當夜便離軍而(er)去,從此下(xia)落不明(ming)。
百回本續書
陳忱的《水滸后傳》中,燕青(qing)冒死進入金營,探視被(bei)(bei)(bei)俘的宋徽(hui)宗(zong),進獻青(qing)子黃柑,被(bei)(bei)(bei)盛贊為(wei)(wei)“草(cao)野忠臣”。 他在大名府救(jiu)出關勝,與李應等(deng)人(ren)一同在飲馬川落草(cao),抗擊金兵(bing)。 后到(dao)海(hai)外(wai)投奔李俊,推戴(dai)李俊為(wei)(wei)暹羅國(guo)王(wang),被(bei)(bei)(bei)封(feng)為(wei)(wei)上(shang)柱國(guo),贊畫一應機(ji)密。 最終因(yin)海(hai)外(wai)救(jiu)駕之功(gong),被(bei)(bei)(bei)宋高宗(zong)封(feng)為(wei)(wei)暹羅國(guo)太子少師(shi)、文成(cheng)侯。
錢(qian)彩的(de)《說岳全傳》中,燕青是海(hai)鹽縣(xian)蛇山(shan)大王(wang)。宋高宗為躲(duo)避金兀術,乘(cheng)船入海(hai),結果在蛇山(shan)被小嘍啰抓住。燕青聽聞是宋朝皇(huang)帝,便命綁去砍了,卻被護駕的(de)李綱怒斥(chi)痛罵。他(ta)便將高宗君臣送(song)回海(hai)中,讓(rang)他(ta)們(men)自(zi)生自(zi)滅。
青(qing)蓮室主人的《后水滸(hu)傳》中,燕青(qing)托生為(wei)心(xin)月狐宿鉆心(xin)蟲(chong)遍(bian)地錦殷尚赤。
70回本續書
俞萬春的(de)《蕩寇(kou)志》中,燕青把守梁山泊后關,與歐陽壽通交戰,因(yin)三關已失,心(xin)慌(huang)意亂(luan),不及使用袖弩,便被一鞭打中囟門,腦漿迸裂而死。
程善(shan)之的《殘水(shui)滸》中,燕青協助盧俊義組合梁山軍官團。 后歸順朝廷,被種師道授為清塞軍左(zuo)廂都指揮。
巴孤(gu)的《賊三(san)國》中(zhong),燕青勸(quan)盧(lu)俊(jun)義激流勇退(tui),被(bei)拒后修(xiu)書離去。最終與關(guan)(guan)索(suo)、關(guan)(guan)鳳隱(yin)居(ju)五溪蠻。
張恨水的《水滸新傳》中,燕(yan)青(qing)參與(yu)抗金(jin),北宋滅亡后(hou)與(yu)盧(lu)俊義等三(san)十三(san)人被漢(han)奸范瓊用毒酒毒死。
褚同慶的《水滸新傳(chuan)》中,燕青是北地好漢,與石秀(xiu)是同門師兄弟(di),曾在代北一帶抗擊遼兵(bing)。
王中(zhong)文的《水(shui)滸別(bie)傳(chuan)之少(shao)水(shui)滸》中(zhong),燕(yan)青號稱(cheng)昆侖大師(shi)(shi),推汴梁(liang)好漢(han)赤眉郎君李佑為主(zhu),聚(ju)眾二(er)萬,在沂蒙光華山(shan)起(qi)義。后與震雷(lei)澤王定六(liu)、太(tai)平(ping)崮裴宣等部義軍會(hui)師(shi)(shi)梁(liang)山(shan),被推為梁(liang)山(shan)泊副都寨主(zhu),舉起(qi)“抗金反(fan)宋”的大旗。
傳統京劇中與燕青有關(guan)的劇目主(zhu)要有:
《大名府》(一名《玉麒(qi)麟》,秦(qin)腔、豫(yu)劇、河北梆子均有此劇目,湘(xiang)劇有《金(jin)沙灘》)
《丁甲山》(一名《李逵負荊》,徽劇(ju)(ju)、高腔、河(he)北(bei)梆子均有(you)此(ci)劇(ju)(ju)目)
《清風寨》(一名《娶李逵》,徽劇、滇劇、豫劇、河北梆子均(jun)有此(ci)劇目(mu),湘劇有《青(qing)風嶺》)
《神州(zhou)擂》(一名《燕青打擂》,漢劇、湘(xiang)劇、秦腔、河北(bei)梆子都有此劇目(mu))
袁(yuan)闊成評書(shu)《水泊梁山(shan)》中(zhong),燕青占(zhan)有(you)很(hen)重的戲份,貫穿全書(shu),可稱是(shi)書(shu)膽人物。評書(shu)將他設定為(wei)盧俊(jun)義的義子。
而在單(dan)田芳(fang)評書(shu)《水(shui)滸(hu)外(wai)傳》中,燕(yan)青(qing)又稱(cheng)玉(yu)面觀音(yin)飛(fei)行俠,與(yu)時遷并稱(cheng)梁(liang)山(shan)二怪。
1972年電(dian)影(ying)《水滸傳》,姜大衛(wei)飾演燕青。
1975年電影《蕩寇(kou)志(zhi)》,姜大衛飾演燕青。
1983年電視劇《水滸傳》 ,楊(yang)寶龍(long)飾演燕青。
1984年電影《浪(lang)子燕(yan)青》,魯國(guo)慶飾演燕(yan)青。
1986年(nian)電視劇《林沖》,湯鎮業(ye)飾演(yan)燕青。
1998年電視劇《水滸傳》,王(wang)光輝飾演燕青。
2004年(nian)電視劇《浪子燕(yan)(yan)青》,吳樾飾演燕(yan)(yan)青。
2008年電視(shi)劇(ju)《龍虎山客棧》,劉冠翔飾演燕青(qing)。
2011年電視劇(ju)《水滸傳(chuan)》,嚴寬(kuan)飾演燕青。
2013年電視劇《武松》,榮少飾演燕青;
2013年電影(ying)《玉麒麟(lin)盧俊義(yi)》:張(zhang)旭飾(shi)演燕青。
《沁園春》
唇若涂(tu)朱,睛(jing)如(ru)點(dian)漆,面似(si)堆瓊。有出人英武(wu),凌云志氣,資(zi)稟聰明。
儀(yi)表(biao)天然磊落(luo),梁(liang)山(shan)上端的馳名(ming)。伊州古調,唱出繞梁(liang)聲。
果然是藝苑專精,風月叢中第一名。聽鼓板喧云,笙聲嘹亮,暢敘幽情。
棍棒參差,揎(xuan)拳飛腳,四(si)百軍州到(dao)處驚。人都羨(xian)英(ying)雄領袖,浪子燕青。
《七古》
罡星飛出東(dong)南角(jiao),四散奔流(liu)繞(rao)寥廓。徽宗(zong)朝內(nei)長英雄,弟兄聚(ju)會梁山泊。
中有一人名燕青(qing),花繡遍身光閃爍。鳳凰(huang)踏碎玉玲瓏(long),孔雀斜穿花錯(cuo)落(luo)。
一(yi)團俊俏真堪夸,萬種風流誰可學。錦體(ti)社內奪頭籌,東岳廟中(zhong)相(xiang)賽博(bo)。
功成身退避嫌(xian)疑,心明機(ji)巧(qiao)無差錯。世(shi)間(jian)無物堪(kan)比論(lun),金風未動蟬(chan)先(xian)覺(jue)。
《七律》
燕青心(xin)膽堅如鐵,外貌風流(liu)卻異常。花柳曲中逢妓(ji)女,洞(dong)房深處(chu)遇(yu)君(jun)王(wang)。
只因姓字題(ti)金榜,致使(shi)皇恩降玉章。持(chi)本御書丹(dan)詔去,英雄從(cong)此作忠良。
余象斗:① 觀(guan)燕(yan)青苦不與主歸家,言(yan)緣門求乞(qi)之(zhi)(zhi)情,聞者(zhe)痛然。嗟夫(fu)!夫(fu)真(zhen)義仆矣(yi)。② 燕(yan)青此(ci)場面君(jun),乃梁山一首功之(zhi)(zhi)將也。③ 燕(yan)青欲成一事(shi),李師師每每調之(zhi)(zhi),其心(xin)不動,此(ci)真(zhen)丈夫(fu)也:人莫能比(bi)之(zhi)(zhi)矣(yi)。
李(li)卓吾:① 燕青(qing)(qing)救主已自難得(de),今之食君祿而不(bu)能為(wei)其主者(zhe),既不(bu)堪作奴。若(ruo)石(shi)家三郎,固然拚命(ming),乃竟(jing)以孤身獨立,從法場上救取盧(lu)生,非忠義包(bao)身,膽智雙絕,何以有此哉!如兩君者(zhe),真卓老所愿百拜為(wei)師(shi)者(zhe)也。② 燕青(qing)(qing)不(bu)承應(ying)李(li)師(shi)師(shi),是大圣人,風流少(shao)年定以為(wei)滯(zhi)貨。
金圣嘆(tan):阮(ruan)小二(er)、阮(ruan)小五、張(zhang)橫、張(zhang)順,都是(shi)中上人(ren)(ren)物(wu)(wu)。燕(yan)青是(shi)中上人(ren)(ren)物(wu)(wu),劉唐是(shi)中上人(ren)(ren)物(wu)(wu),徐(xu)寧、董(dong)平(ping)是(shi)中上人(ren)(ren)物(wu)(wu)。
袁無涯:① 柴進千金,都是(shi)(shi)俠氣(qi);燕(yan)(yan)青兩弩,都是(shi)(shi)義氣(qi):石秀一(yi)跳,都是(shi)(shi)正氣(qi)。盧(lu)員外(wai)有(you)此弟兄護持,其誰(shui)得(de)而死之!② 張清石子連打(da)十(shi)五(wu)將,燕(yan)(yan)青一(yi)弩可(ke)謂差強人意。③ 燕(yan)(yan)青去得(de)伶俐,李俊留得(de)隱秀,俱得(de)高人一(yi)著(zhu)。④ 俊義單(dan)騎力(li)敵四(si)將,燕(yan)(yan)青一(yi)弩,虜退五(wu)里,技勇絕倫、有(you)是(shi)(shi)主,方(fang)有(you)是(shi)(shi)仆。
王望如(ru):李固、燕青,同一仆也。固則為負義之鴟鸮,無所不至(zhi);青則為報(bao)恩(en)之犬馬,無所不至(zhi)。
員外(wai)出門時,信(xin)青不(bu)(bu)如信(xin)固(gu);員外(wai)歸家時,疑青并不(bu)(bu)疑固(gu)。果(guo)主(zhu)(zhu)人素無(wu)知人之明乎?抑固(gu)之賣主(zhu)(zhu)蒸母,習(xi)以成風,而青之殺身報主(zhu)(zhu),忠(zhong)本性生者乎?
陳(chen)忱(chen):① 戴(dai)宗(zong)之(zhi)神行法(fa),張(zhang)清(qing)之(zhi)石(shi)子,花榮之(zhi)射(she),燕(yan)青之(zhi)廝(si)撲(pu),安(an)道(dao)全之(zhi)醫(yi),可(ke)稱梁山(shan)泊五(wu)絕。② 燕(yan)青忠其主,敏于(yu)事(shi),絕其技(ji),全于(yu)害,似有大學問(wen)、大經(jing)濟(ji)、堪作救時宰相,非(fei)梁山(shan)泊人物可(ke)以比擬也。
張(zhang)恨(hen)水:燕青有(you)過人(ren)之材,智(zhi)足(zu)以(yi)辨奸料敵(di),勇(yong)足(zu)以(yi)沖(chong)鋒(feng)陷陣(zhen),而(er)盧俊義(yi)不(bu)能用,俳憂蓄之,童廝目之,而(er)終以(yi)浮蕩(dang)疑(yi)之焉。良禽擇木而(er)棲,士為知(zhi)己者死,青未免太不(bu)知(zhi)所(suo)擇所(suo)為矣。