釋文
維乾元元年(nian),歲次戊戌九月庚午朔三日(ri)壬申,第(di)十三(“從父(fu)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))叔銀青光祿(lu)(脫“大”字(zi))夫使持節、蒲(pu)州(zhou)(zhou)諸軍事、蒲(pu)州(zhou)(zhou)刺史、上輕車(che)都尉、丹楊縣(xian)開國侯真卿,以清酌庶羞,祭(ji)于亡侄贈贊善大夫季明之靈(ling)曰。惟爾(er)(er)(er)挺(ting)生,夙標幼德(de),宗廟(miao)瑚(hu)璉,階庭(ting)蘭玉,(“方(fang)(fang)憑積(ji)善”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))每慰人心,方(fang)(fang)期戩谷,何(he)(he)圖逆賊閑釁,稱兵(bing)犯順,爾(er)(er)(er)父(fu)竭(jie)誠,(“□制”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu),改“被脅”再涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))常山(shan)作郡。余時受(shou)命,亦(yi)在平(ping)原。仁兄愛我,(“恐”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))俾爾(er)(er)(er)傳言(yan),爾(er)(er)(er)既(ji)(ji)歸止(zhi),爰開土門。土門既(ji)(ji)開,兇威(wei)大蹙(“賊臣擁(yong)眾(zhong)不救(jiu)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))。賊臣不(“擁(yong)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))救(jiu),孤(gu)城圍逼,父(fu)(“擒(qin)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))陷(xian)(xian)子死,巢傾卵覆。天(tian)不悔(hui)禍,誰為(wei)荼毒。念(nian)爾(er)(er)(er)遘殘(can),百身(shen)何(he)(he)贖。嗚(wu)呼哀(ai)哉。吾承天(tian)澤(ze),移牧河(he)關。(“河(he)東近”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))泉明比者(zhe),再陷(xian)(xian)常山(shan),(“提(ti)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))攜爾(er)(er)(er)首(shou)櫬,及(ji)茲同(tong)還(huan)。(“亦(yi)自常山(shan)”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))撫念(nian)摧(cui)切,震悼心顏,方(fang)(fang)俟(si)遠日(ri),(涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu)二字(zi)不辨)卜(再涂(tu)(tu)(tu)(tu)一字(zi)亦(yi)不辨)爾(er)(er)(er)(“爾(er)(er)(er)之”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))幽宅(“相”涂(tu)(tu)(tu)(tu)去(qu)(qu))魂而有知無嗟久客(ke)。嗚(wu)呼哀(ai)哉。尚饗。
印跋
《祭侄文稿(gao)》前隔水有(you)“顏魯(lu)公(gong)書祭侄帖”題(ti)識,乾隆書引(yin)首“祭侄稿(gao)記”。內(nei)中鈐有(you)“趙子昂氏”、“鮮(xian)于(yu)樞(shu)伯機父”、“張(zhang)晏私(si)印”、“句曲外史”、“石渠寶(bao)(bao)笈”、“嘉(jia)慶御覽之(zhi)寶(bao)(bao)”、“宣統御覽之(zhi)寶(bao)(bao)”等(deng)鑒藏印。前隔水有(you)題(ti)識;幅后(hou)有(you)周密、屠約、僧德(de)一(yi)、王(wang)圖炳等(deng)觀款。又有(you)張(zhang)晏、鮮(xian)于(yu)樞(shu)、王(wang)頊齡、徐乾學(xue)等(deng)跋,如(ru):
元代鮮于樞(shu)跋(節(jie)選(xuan)):“唐(tang)太(tai)師魯公顏真卿書《祭侄(zhi)季明文稿》,天下行書第二。余家法(fa)書第一。”
宋代陳深跋:“顏魯公(gong),唐朝第(di)一(yi)(yi)等人。公(gong)字畫雄秀,奄有魏晉而(er)自成一(yi)(yi)家(jia)。前輩云,書(shu)法至(zhi)此(ci)極(ji)矣。……《祭(ji)侄季明文稿》一(yi)(yi)紙(zhi),詳玩此(ci)帖:縱筆(bi)浩放,一(yi)(yi)瀉千里,時出(chu)遒勁,雜以流麗。或若篆籀,或若鐫刻(ke),其(qi)(qi)妙(miao)解處,殆出(chu)天(tian)造,豈非當公(gong)注思為(wei)(wei)文,而(er)于字畫無意(yi)于工而(er)反極(ji)其(qi)(qi)工邪。蘇文忠謂(wei):‘見公(gong)與(yu)定襄(xiang)五書(shu)草數(shu)紙(zhi),比(bi)公(gong)他書(shu)尤為(wei)(wei)奇特(te)。’信公(gong)忠賢(xian),使不善書(shu),千載而(er)下,世固愛重(zhong),況超逸若是,尤以寶之(zhi)。”
元代張晏(yan)跋(節選):“此祭侄季明文,今在余(yu)家。住(zhu)京(jing)師,嘗會諸賢品題,以為告不(bu)如書簡、書簡不(bu)如起草(cao)。蓋(gai)以告是官作。雖(sui)端楷(kai)終為繩約。書簡出于(yu)一時之意興,則頗能放縱矣。而起草(cao)又出于(yu)無心(xin),是其心(xin)手兩忘。真妙見于(yu)此也。觀(guan)于(yu)此帖,真行(xing)草(cao)兼備三法。”
元代陳繹曾(ceng)跋(ba)(節選(xuan)):“右魯公祭(ji)兄(xiong)子季明(ming)帖前(qian)十二行(xing)(xing)甚遒婉,行(xing)(xing)末循‘爾(er)既’字(zi),右轉(zhuan)(zhuan)至(zhi)‘言(yan)’字(zi)左(zuo)轉(zhuan)(zhuan)而上(shang),復侵(qin)‘恐’字(zi),右旁繞‘我’字(zi),左(zuo)出至(zhi)行(xing)(xing)端(duan)。若有裂(lie)文(wen),適與褙紙縫合。自‘爾(er)既’至(zhi)‘天(tian)(tian)澤(ze)’逾五(wu)行(xing)(xing)殊郁怒,真(zhen)屋漏跡矣,自‘移牧’乃改(gai)。‘吾承(cheng)’至(zhi)‘尚(shang)饗(xiang)(xiang)’五(wu)行(xing)(xing),沉痛切骨,天(tian)(tian)真(zhen)爛然,使人動心(xin)駭目,有不可形容之妙,與《禊敘稿》哀樂雖異,其致(zhi)一也(ye)。‘承(cheng)’字(zi)掠(lve)策啄(zhuo)碟之間,‘嗟’字(zi)左(zuo)足(zu)上(shang)搶(qiang)處,隱(yin)然見轉(zhuan)(zhuan)折勢(shi),‘摧’字(zi)如泰山壓底柱障,末‘哉’字(zi)如輕云之卷日,‘饗(xiang)(xiang)’字(zi)蹙衄如驚龍之入蟄(zhe)。吁,神(shen)矣。”
明代文徵明跋:“元章獨稱(cheng)《座位(wei)帖》,蓋嘗屢(lv)見,而(er)(er)(er)《祭侄》則聞(wen)而(er)(er)(er)未睹,今《寶章錄》可考,宜其(qi)并稱(cheng)《座位(wei)》而(er)(er)(er)不及此也(ye)。世論顏書惟(wei)取其(qi)楷法遒勁(jing),而(er)(er)(er)米氏獨稱(cheng)其(qi)行草(cao),為劇致。山谷亦(yi)云,奇(qi)偉秀(xiu)拔,奄有魏晉(jin)隋唐以來風流氣骨,回視歐、虞(yu)、褚、薛輩,皆為法度所窘,豈如魯(lu)公蕭然出于(yu)繩墨之外而(er)(er)(er)卒與之合哉。蓋亦(yi)取其(qi)行書之妙也(ye)。況此二(er)帖皆一時(shi)藁草(cao),未嘗用意,故天(tian)真爛漫出于(yu)尋常(chang)畦(qi)徑之外。米氏所謂(wei)忠(zhong)義憤發,頓挫郁屈,意不在字者也(ye)。”
清代王頊齡(ling)跋(節選):“魯公忠義光日月,書(shu)法冠唐賢。片紙只字,是為(wei)傳(chuan)世之寶。況祭侄文尤(you)為(wei)忠憤所激發,至性所郁(yu)結,豈止筆精黑妙,可以振(zhen)鑠千(qian)古者(zhe)乎。”
唐(tang)玄宗天(tian)寶(bao)十四年(nian)(nian)(755年(nian)(nian)),安(an)祿山謀反(fan),“安(an)史之亂”爆發。平原太守顏(yan)真卿(qing)聯絡其從(cong)兄常(chang)山太守顏(yan)杲(gao)卿(qing)起兵討(tao)伐叛軍。次(ci)年(nian)(nian)正(zheng)月,叛軍史思明(ming)部攻陷(xian)常(chang)山,顏(yan)杲(gao)卿(qing)及(ji)其少子季明(ming)被捕,并先后遇害,顏(yan)氏(shi)一門被害30余口(kou)。唐(tang)肅宗乾(qian)元元年(nian)(nian)(758年(nian)(nian)),顏(yan)真卿(qing)命人到河(he)北(bei)尋訪季明(ming)的首骨(gu)攜歸,援筆作文之際,悲(bei)憤交(jiao)加,情(qing)不(bu)自禁,一氣(qi)呵成此稿。
顏(yan)真卿(709—784年(nian)(nian)),字清臣(chen),小名(ming)羨門子(zi),別號(hao)應方,京(jing)兆萬年(nian)(nian)(今陜西西安(an))人(ren),唐代名(ming)臣(chen)、書(shu)法家。開元二(er)十二(er)年(nian)(nian)(734年(nian)(nian)),登進士第,歷任監(jian)察御史、殿(dian)中侍御史。官至吏(li)部尚書(shu)、太(tai)子(zi)太(tai)師,封魯郡(jun)公,人(ren)稱(cheng)“顏(yan)魯公”。與(yu)趙(zhao)孟頫(fu)、柳(liu)公權、歐(ou)陽詢并(bing)稱(cheng)為(wei)“楷書(shu)四大家”。又與(yu)柳(liu)公權并(bing)稱(cheng)“顏(yan)柳(liu)”,被稱(cheng)為(wei)“顏(yan)筋柳(liu)骨”。北京(jing)大學教(jiao)授、引碑入(ru)草開創者李志(zhi)敏評價(jia):“王羲(xi)之(zhi)的(de)書(shu)法既表(biao)現以老(lao)莊哲學為(wei)基礎的(de)簡淡玄遠,又表(biao)現以儒(ru)家的(de)中庸之(zhi)道為(wei)基礎的(de)沖和。”書(shu)法碑刻作品(pin)有(you)《多(duo)寶塔碑》、《東方朔畫(hua)贊》、《顏(yan)勤禮碑》、《大唐中興頌》、《麻(ma)姑仙(xian)壇記》、《裴將(jiang)軍詩(shi)》、《爭座位帖(tie)(tie)》等。墨跡作品(pin)有(you)《祭侄(zhi)文稿》、《劉中使帖(tie)(tie)》、《湖州(zhou)帖(tie)(tie)》、《自(zi)書(shu)告(gao)身》帖(tie)(tie)等。
結體
在結體上,《祭侄文(wen)稿》打破了晉唐以來結體茂(mao)密、字形稍長的娟秀飄逸之風,形成了一種開張的體勢,結體寬博,平正奇險。
一(yi)是寬郎(lang)舒展,外緊內(nei)松。字中戈挑(tiao)多不挑(tiao)出,而作斷竹一(yi)頓,如“歲”、“戊、戌、賊(zei)、我”、“殘”、“哉”等(deng)字。這(zhe)正是顏字內(nei)放(fang)外收的典型之(zhi)處(chu)。
二是(shi)多橫向展勢,左右偏旁或相(xiang)(xiang)向、或相(xiang)(xiang)背(bei)、或同向。尤其是(shi)相(xiang)(xiang)對的(de)(de)邊豎,使傳(chuan)統的(de)(de)內弧(hu)相(xiang)(xiang)背(bei)為外(wai)弧(hu)相(xiang)(xiang)向形(xing)。如“蒲(pu)州(zhou)、丹楊、開(kai)國(guo)、圖、開(kai)、關”等處(chu),使字形(xing)開(kai)張多變(bian)(bian)。顯得疏密得體(ti),相(xiang)(xiang)得益(yi)彰(zhang)。此為顏體(ti)行(xing)書(shu)的(de)(de)創新之(zhi)所在,亦是(shi)顏體(ti)闊達大(da)度的(de)(de)結構特點之(zhi)表現(xian)。三是(shi)氣勢凜然,但卻(que)寄寓著奇險(xian)。從《祭侄文(wen)稿》中我們會察覺到(dao),有些字的(de)(de)俯仰(yang)變(bian)(bian)化(hua)之(zhi)大(da),而這(zhe)種(zhong)現(xian)象的(de)(de)出現(xian)也正應和了顏真卿內心的(de)(de)悲(bei)壯心理,在書(shu)寫(xie)時情緒放任是(shi)造(zao)成這(zhe)一現(xian)象的(de)(de)必(bi)然原因。這(zhe)在前人行(xing)書(shu)書(shu)作中是(shi)很少(shao)見到(dao)的(de)(de)。“硬弩欲張,鐵柱(zhu)將立,昂然有不(bu)可犯之(zhi)色”(米芾《海(hai)岳名言(yan)》),字形(xing)盡量向兩邊拓開(kai),卻(que)相(xiang)(xiang)互照應,形(xing)散神聚。如“爾、傾、巢、準”等字,而“摧、作、悔”等字則(ze)正中寓奇,大(da)膽造(zao)險(xian)。
線條
《祭(ji)侄(zhi)(zhi)文(wen)(wen)稿》筆(bi)(bi)(bi)法(fa)(fa)(fa)圓轉,筆(bi)(bi)(bi)鋒(feng)內含,力透紙(zhi)外,其(qi)線(xian)條的(de)(de)(de)質性遒(qiu)(qiu)勁(jing)而舒和(he)。清(qing)(qing)代何焯《義門題跋》中說(shuo):“魯公用(yong)(yong)筆(bi)(bi)(bi)最與(yu)晉近。”但(dan)《祭(ji)侄(zhi)(zhi)文(wen)(wen)稿》一(yi)(yi)是(shi)(shi)打破了(le)(le)晉唐以(yi)來重(zhong)內擫法(fa)(fa)(fa)來表(biao)現方(fang)剛之(zhi)氣(qi)的(de)(de)(de)習慣,改用(yong)(yong)外拓法(fa)(fa)(fa)。他認為(wei),外拓圓筆(bi)(bi)(bi)更能自(zi)如地縱筆(bi)(bi)(bi)揮毫(hao),充(chong)分抒展書法(fa)(fa)(fa)家的(de)(de)(de)個性。如第(di)17行(xing)的(de)(de)(de)“荼(tu)毒”二字(zi)便是(shi)(shi)筆(bi)(bi)(bi)勢(shi)外拓的(de)(de)(de)典(dian)型表(biao)現。二是(shi)(shi)線(xian)條渾厚(hou)圓勁(jing),骨勢(shi)洞達,賦予立體(ti)感。《祭(ji)侄(zhi)(zhi)文(wen)(wen)稿》中“父、楊(yang)、兇、史(shi)、輕”等字(zi)運筆(bi)(bi)(bi)疾澀,體(ti)現了(le)(le)古(gu)人所謂“顏(yan)字(zi)入紙(zhi)一(yi)(yi)寸”的(de)(de)(de)說(shuo)法(fa)(fa)(fa),這是(shi)(shi)對(dui)“使其(qi)藏鋒(feng),畫(hua)乃(nai)沉著”的(de)(de)(de)最好的(de)(de)(de)領(ling)悟和(he)展現。三是(shi)(shi)篆籀(zhou)氣(qi)的(de)(de)(de)運用(yong)(yong)使《祭(ji)侄(zhi)(zhi)文(wen)(wen)稿》不同于晉唐以(yi)來的(de)(de)(de)方(fang)頭清(qing)(qing)瘦,回歸了(le)(le)古(gu)樸淳厚(hou)之(zhi)氣(qi)。如“顏(yan)、清(qing)(qing)、爾(er)”等字(zi);楷隸之(zhi)法(fa)(fa)(fa)的(de)(de)(de)出現讓作品奇趣迭出,如“門、陷、孤”等用(yong)(yong)楷法(fa)(fa)(fa),“既(ji)、承”末筆(bi)(bi)(bi)波狀則取隸法(fa)(fa)(fa)。如第(di)13行(xing)的(de)(de)(de)“兇威(wei)”二字(zi)取法(fa)(fa)(fa)篆籀(zhou),正(zheng)是(shi)(shi)以(yi)圓潤、渾厚(hou)的(de)(de)(de)筆(bi)(bi)(bi)致(zhi)和(he)凝練遒(qiu)(qiu)勁(jing)的(de)(de)(de)篆籀(zhou)線(xian)條,展現了(le)(le)顏(yan)真卿在行(xing)書用(yong)(yong)筆(bi)(bi)(bi)上非凡的(de)(de)(de)藝術(shu)功(gong)力。所以(yi),熊秉明(ming)在《中國書法(fa)(fa)(fa)理(li)論體(ti)系》中說(shuo):“其(qi)頓,沉著有力,其(qi)起,迅速利落(luo),顯出一(yi)(yi)種堅決果斷,一(yi)(yi)種絕對(dui)的(de)(de)(de)自(zi)信”。
章法
《祭侄文稿》觀其章法,恣意靈動(dong)、渾(hun)然(ran)天(tian)成。其一反“二王”茂密瘦長、秀逸(yi)嫵媚的(de)風格(ge),變(bian)的(de)寬綽、自(zi)然(ran)疏朗。字間(jian)行氣(qi),隨(sui)情而變(bian),不計工(gong)拙(zhuo),無(wu)意尤(you)佳,圈點涂改(gai)隨(sui)處(chu)可見。其章法自(zi)然(ran)天(tian)成,毫無(wu)雕飾,完全是情緒的(de)左右之下所完成的(de),這便給(gei)人以巨大的(de)遐想空間(jian)。
《祭侄文稿(gao)》并不在意字距、行(xing)(xing)距,時(shi)疏時(shi)密(mi),完全(quan)(quan)是(shi)隨心(xin)所欲。每一行(xing)(xing)的中軸線或左(zuo)或右(you)或傾斜。章法(fa)(fa)的安排(pai)完全(quan)(quan)取決于情感的抒發過程(cheng)。作品的前幾行(xing)(xing)敘(xu)述(shu)了祭文的寫作時(shi)間(jian)以及(ji)個人身(shen)份,情緒尚屬平穩,心(xin)情比較沉重,行(xing)(xing)筆稍緩,線條(tiao)凝重緩慢,章法(fa)(fa)和諧自然。
從“惟爾(er)挺生(sheng)”開始到“百(bai)身何贖”用筆豪(hao)放(fang),章法左右飄忽(hu)不(bu)(bu)定,字(zi)局、行(xing)(xing)距變(bian)化較大,形成跳躍性變(bian)化。接下來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“嗚(wu)呼哀哉”到全文結束“尚(shang)饗”二字(zi)嘎然收筆,章法從行(xing)(xing)草逐步(bu)改(gai)變(bian)為大草,壓抑的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情感爆發(fa)出(chu)來。第(di)10行(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“順”、“爾(er)”之(zhi)間,第(di)11行(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“受”、“命(ming)”之(zhi)間,第(di)16行(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“覆”、“天”之(zhi)間,第(di)18行(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“承”下和第(di)21行(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“及”字(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)頂部留白,是整幅作品(pin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)透氣之(zhi)處(chu),加上與第(di)8、10、14、15、19、21、23行(xing)(xing)涂改(gai)部分茂密(mi)(mi)(mi)濃厚對比,產生(sheng)了(le)極強的(de)(de)(de)(de)(de)(de)視覺(jue)沖(chong)擊力,無意(yi)間調節了(le)濃密(mi)(mi)(mi)沉悶的(de)(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)間,造成了(le)“疏(shu)可走馬,密(mi)(mi)(mi)不(bu)(bu)透風(feng)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)強烈反差。舒(shu)張開朗(lang),給人以暢快淋漓的(de)(de)(de)(de)(de)(de)感覺(jue),使悲憤情緒得以宣泄。這也正說明了(le)蘇軾(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“無意(yi)于佳(jia)乃佳(jia)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)論斷。
墨法
《祭侄(zhi)文稿》其墨法蒼潤,流暢自然。渴筆枯墨,燥而無(wu)潤,干練流暢,揮(hui)灑自如。
全文不(bu)到(dao)(dao)300字(zi),只用了七次蘸(zhan)墨(mo)(mo)(mo),到(dao)(dao)了一(yi)(yi)(yi)筆(bi)(bi)墨(mo)(mo)(mo)寫下(xia)了53字(zi),留下(xia)了干(gan)枯(ku)壓痕出現難以(yi)(yi)控制的(de)(de)(de)傷(shang)痛軌(gui)跡。從(cong)“維(wei)乾”到(dao)(dao)“諸軍(jun)事”蘸(zhan)第一(yi)(yi)(yi)筆(bi)(bi)墨(mo)(mo)(mo),墨(mo)(mo)(mo)色(se)(se)由(you)(you)濃(nong)變(bian)淡,筆(bi)(bi)畫(hua)由(you)(you)粗變(bian)細;從(cong)“蒲(pu)州”到(dao)(dao)“季明”蘸(zhan)第二(er)筆(bi)(bi)墨(mo)(mo)(mo),墨(mo)(mo)(mo)色(se)(se)也(ye)是由(you)(you)重而輕(qing),點畫(hua)由(you)(you)粗而細,且(qie)連筆(bi)(bi)牽絲(si)漸多,反映(ying)了作者激(ji)動的(de)(de)(de)情(qing)感(gan)變(bian)化;從(cong)“惟爾”開始,因要思考內容、蘸(zhan)墨(mo)(mo)(mo),涂改、枯(ku)筆(bi)(bi)增多;從(cong)“歸”字(zi)開始,墨(mo)(mo)(mo)色(se)(se)變(bian)得濃(nong)潤,“父陷(xian)子(zi)死,巢傾卵覆”八個(ge)字(zi)墨(mo)(mo)(mo)色(se)(se)濃(nong)厚,充分(fen)反映(ying)出書(shu)(shu)家(jia)失去(qu)親人的(de)(de)(de)切膚之痛;“天下(xia)悔”三(san)字(zi)以(yi)(yi)后(hou),隨著(zhu)心情(qing)的(de)(de)(de)不(bu)可遏制,越(yue)往后(hou)越(yue)揮灑自如,無(wu)(wu)所憚慮。兩個(ge)“嗚呼哀哉”的(de)(de)(de)狂(kuang)草(cao)寫法(fa),足見書(shu)(shu)家(jia)悲憤之情(qing)不(bu)可言狀。最(zui)后(hou)的(de)(de)(de)三(san)行如飛(fei)瀑(pu)流泉,急轉直(zhi)下(xia),給(gei)人留下(xia)了無(wu)(wu)窮(qiong)的(de)(de)(de)回味。其情(qing)感(gan)交織而產(chan)生的(de)(de)(de)筆(bi)(bi)墨(mo)(mo)(mo)效(xiao)果(guo)使作品達(da)到(dao)(dao)藝術的(de)(de)(de)巔峰狀態。這一(yi)(yi)(yi)墨(mo)(mo)(mo)法(fa)的(de)(de)(de)藝術效(xiao)果(guo)與(yu)顏真卿當時的(de)(de)(de)悲慟恰好達(da)到(dao)(dao)了高度的(de)(de)(de)和諧(xie)統一(yi)(yi)(yi)。
除此之(zhi)外。從(cong)《祭侄文稿》中多處(chu)用渴筆(bi)修改的(de)(de)(de)(de)跡象(xiang)表(biao)明:顏(yan)真卿在寫這(zhe)篇草稿時情緒(xu)激動,思如泉涌,手(shou)不能(neng)追,非(fei)快速(su)行筆(bi)不足以表(biao)達其激憤之(zhi)情,且無(wu)暇(xia)注意(yi)墨(mo)(mo)(mo)色的(de)(de)(de)(de)變化,雖(sui)筆(bi)中無(wu)墨(mo)(mo)(mo)仍(reng)然繼續書寫。然而這(zhe)些(xie)干枯(ku)的(de)(de)(de)(de)筆(bi)墨(mo)(mo)(mo),卻給人以蒼勁老辣(la)的(de)(de)(de)(de)感(gan)覺,與濃重的(de)(de)(de)(de)筆(bi)墨(mo)(mo)(mo)形成對比(bi),使作(zuo)品(pin)(pin)具有枯(ku)、潤、濃、淡(dan)、虛、實的(de)(de)(de)(de)變化,更增強了作(zuo)品(pin)(pin)的(de)(de)(de)(de)藝術感(gan)召力。一次蘸(zhan)墨(mo)(mo)(mo),疾書數行,有些(xie)筆(bi)畫(hua)明顯是以筆(bi)肚抹出,卻無(wu)薄、扁(bian)、瘦、枯(ku)之(zhi)弊,點畫(hua)粗細變化懸殊,產生了干濕潤燥的(de)(de)(de)(de)強烈對比(bi)效(xiao)果。在中國(guo)書法史上唯(wei)(wei)有此一件作(zuo)品(pin)(pin)最為遒勁,且和潤。所謂(wei)“干裂(lie)秋風,潤含春雨”,也唯(wei)(wei)此作(zuo)品(pin)(pin)能(neng)當之(zhi)。
情感
《祭侄(zhi)文稿》原不是(shi)作(zuo)為書法作(zuo)品來寫(xie)的(de),由(you)于作(zuo)者心(xin)情(qing)(qing)(qing)極(ji)度(du)悲(bei)憤,情(qing)(qing)(qing)緒已難以平(ping)靜(jing),錯(cuo)誤(wu)之處甚多,時有涂(tu)抹,但(dan)正(zheng)因(yin)為如此,此幅字(zi)寫(xie)得凝重峻澀(se)而(er)又神(shen)采(cai)飛動,筆勢圓(yuan)潤雄奇姿態橫生,純以神(shen)寫(xie),得自然之妙(miao)。通篇波瀾起伏,時而(er)沉(chen)郁(yu)痛(tong)楚(chu),聲淚俱下(xia);時而(er)低(di)回掩(yan)抑,痛(tong)徹心(xin)肝。其是(shi)以真摯情(qing)(qing)(qing)感主運筆墨,坦白真率激情(qing)(qing)(qing)之下(xia),不計工(gong)拙,無拘無束,隨心(xin)所(suo)(suo)欲進行(xing)創作(zuo)的(de)典范(fan)。個(ge)性之鮮明(ming),形(xing)(xing)式之獨異,是(shi)書法創作(zuo)述(shu)志、述(shu)心(xin)、表情(qing)(qing)(qing)的(de)典型。作(zuo)品中(zhong)所(suo)(suo)含蘊的(de)情(qing)(qing)(qing)感力度(du)震動著每位觀賞(shang)者,以至于無暇顧及形(xing)(xing)式構成的(de)表面效(xiao)果。這恰(qia)是(shi)自然美的(de)典型結構。
北(bei)宋董(dong)逌《廣川(chuan)書(shu)跋(ba)》:“魯(lu)公(gong)(gong)(gong)《祭侄文(wen)》‘峻拔一角,潛虛半股(gu)’,此(ci)于(yu)書(shu)法,其(qi)(qi)體(ti)裁當如此(ci)矣(yi)。至(zhi)于(yu)‘分若抵背,含(han)如并(bing)目,以(yi)(yi)側映斜(xie),以(yi)(yi)斜(xie)附曲(qu)’,然(ran)后成(cheng)書(shu),而(er)有人于(yu)此(ci)蓋盡(jin)之(zhi)也。魯(lu)公(gong)(gong)(gong)于(yu)書(shu),其(qi)(qi)過(guo)人處(chu)正(zheng)在法度備存而(er)端(duan)勁莊(zhuang)持(chi),望之(zhi)知(zhi)(zhi)為(wei)盛德君子也。嘗問懷素‘折(zhe)釵股(gu)何如屋漏水?’曰:‘老賊盡(jin)之(zhi)矣(yi)。’前人于(yu)其(qi)(qi)隱處(chu),亦(yi)自矜持(chi),不以(yi)(yi)告(gao)人,其(qi)(qi)造微者,然(ran)后得之(zhi)。此(ci)二(er)體(ti)又在八(ba)法六體(ti)之(zhi)外,乃知(zhi)(zhi)書(shu)一技而(er)其(qi)(qi)法之(zhi)眾至(zhi)此(ci)。公(gong)(gong)(gong)《祭猶子文(wen)》,殆兼(jian)存此(ci)體(ti)者也。”
宋《宣和書譜》:“魯公平生大氣(qi)凜然,惟其忠貫日月,識高(gao)天下,故精神見于(yu)翰墨之(zhi)表者,特立而(er)(er)兼括。忠臣烈士,道德君子,端嚴尊重,使人畏而(er)(er)愛之(zhi)。”
明代項穆《書法雅言》:“行草如(ru)《爭座(zuo)》、《祭(ji)侄帖》,又舒和遒勁(jing),豐麗(li)超動,上擬逸(yi)少,下(xia)追伯(bo)施(shi),固(gu)出歐、李輩也。”
清(qing)代吳德(de)旋《初(chu)月(yue)樓論書(shu)隨(sui)筆》:“慎伯謂平(ping)原《祭侄稿》更勝《座(zuo)位(wei)帖》,論亦(yi)有(you)理。《座(zuo)位(wei)帖》尚帶(dai)矜怒之氣,《祭侄稿》有(you)柔思(si)焉。藏憤激于悲(bei)痛(tong)之中,所謂‘言哀已嘆’者也(ye)。”
當代書(shu)法(fa)家蘇士澍:“此(ci)帖雖是草(cao)稿(gao),但通(tong)篇書(shu)法(fa)氣度(du)非凡。顏(yan)真(zhen)卿以沉著健勁的筆(bi)力,豐腴開朗(lang)的氣度(du),縱筆(bi)豪放,一瀉千里,沉痛悲憤之(zhi)情,溢(yi)于筆(bi)端。”