元明月(508年(nian)-534年(nian)),中(zhong)國(guo)(guo)古代南北(bei)朝時期北(bei)魏平原公主,北(bei)魏孝文帝元宏的(de)(de)(de)孫女,京(jing)兆王元愉與楊(yang)婉(wan)瀴(ying)(楊(yang)奧(ao)妃)的(de)(de)(de)遺腹女,西魏開國(guo)(guo)皇帝元寶(bao)炬的(de)(de)(de)妹妹,北(bei)魏最后一位皇帝元脩的(de)(de)(de)情婦。
永平元年(508年)八月十五日(ri),秋月正濃,元愉在冀州起兵謀反,在信都的南郊筑壇祭告蒼天,自立(li)為(wei)帝,大赦天下,改(gai)年號(hao)為(wei)建平元年,并(bing)立(li)楊婉(wan)瀴為(wei)皇后。
元(yuan)(yuan)(yuan)愉被生擒送往洛(luo)陽,途經野王時(今河南沁陽)暴亡。永平(ping)二(er)年(509年)十一月十二(er)日楊婉瀴生下遺腹女兒(er)元(yuan)(yuan)(yuan)明月近一年后,在(zai)元(yuan)(yuan)(yuan)明月將近周(zhou)歲時被處死在(zai)家中,元(yuan)(yuan)(yuan)愉的(de)五(wu)個子女被宣武(wu)帝(di)元(yuan)(yuan)(yuan)恪赦(she)免(mian),但是卻被看管(guan)起來。
延昌四年(515年),元(yuan)恪去世。宣武靈皇后掌(zhang)權,下令追封元(yuan)愉(yu)為臨洮王,楊(yang)婉瀴為臨洮王妃,讓元(yuan)愉(yu)的五個孩(hai)子(zi)歸(gui)附宗室譜籍,長子(zi)元(yuan)寶月繼承臨洮王爵(jue)位。
時移世變,元(yuan)明月在丈(zhang)夫侯民(min)死后,孫騰(teng)想娶元(yuan)明月為妻(qi),但(dan)是元(yuan)明月不同意,打(da)算再嫁封(feng)(feng)隆(long)之(zhi),孫騰(teng)妒恨封(feng)(feng)隆(long)之(zhi),設計構陷封(feng)(feng)隆(long)之(zhi),孫騰(teng)因(yin)此被免官外放。但(dan)堂弟元(yuan)脩將她霸占情婦(fu)之(zhi)一,進封(feng)(feng)公主。
永熙(xi)三(san)年(nian)(nian)(534年(nian)(nian))元(yuan)脩(xiu)帶元(yuan)明(ming)月私逃依附宇文(wen)泰(tai),宇文(wen)泰(tai)讓元(yuan)明(ming)月的(de)三(san)哥(ge)元(yuan)寶炬等元(yuan)氏(shi)諸王騙出元(yuan)明(ming)月交到他手中,將她殺(sha)害,時年(nian)(nian)二十七歲(虛歲)。
大統元(yuan)年(nian)(535年(nian)),元(yuan)愉(yu)第三子南陽王(wang)元(yuan)寶炬稱帝,建立(li)西魏政權,追(zhui)謚(shi)父親元(yuan)愉(yu)為文景(jing)皇(huang)帝,追(zhui)謚(shi)母親楊婉瀴為文景(jing)皇(huang)后。
西魏文帝元(yuan)寶炬的胞妹(mei)。父(fu)(fu)親(qin)(qin)是(shi)京兆王(wang)、臨洮王(wang)、文景皇(huang)帝元(yuan)愉(yu),母親(qin)(qin)是(shi)臨洮王(wang)妃、文景皇(huang)后(hou)楊奧妃,楊奧妃本(ben)為(wei)元(yuan)愉(yu)寵妾(qie)。508年(nian),元(yuan)愉(yu)謀反失敗被捕后(hou)自(zi)縊死,楊氏生(sheng)下遺(yi)腹元(yuan)明(ming)月(yue)以后(hou)亦(yi)被處決(jue)。他們的孩子們年(nian)幼免(mian)死,遭到囚(qiu)禁(jin),靈(ling)太后(hou)時期恢復(fu)了(le)自(zi)由,才得以改(gai)葬父(fu)(fu)母,追服三(san)年(nian)。
元(yuan)明(ming)月(yue)在丈夫死后,孫騰(teng)曾追求(qiu)過她(ta),但是元(yuan)明(ming)月(yue)不(bu)喜(xi)(xi)歡孫騰(teng),喜(xi)(xi)歡上封(feng)隆之(zhi),打算再(zai)嫁(jia),但堂弟(di)元(yuan)脩(xiu)看上了她(ta)的(de)美貌,將(jiang)她(ta)霸(ba)占為(wei)情(qing)婦(fu)之(zhi)一,進封(feng)公主。534年元(yuan)修帶著她(ta)私下逃走去依附宇文泰。宇文泰有心換個傀儡,遣元(yuan)寶炬等(deng)騙(pian)出元(yuan)明(ming)月(yue)交到他手(shou)中(zhong),將(jiang)她(ta)殺(sha)(sha)害(hai),然后以此做契機殺(sha)(sha)掉了忿(fen)忿(fen)不(bu)平的(de)元(yuan)脩(xiu)。元(yuan)明(ming)月(yue)亡年27歲(虛歲)。
《北史(shi).卷五.魏本紀第五》 :“帝(di)(di)(di)(di)之在(zai)洛也(ye),從妹不(bu)嫁者三(san):一曰(yue)平(ping)原公(gong)主明月,南(nan)陽王(wang)(wang)同產(chan)也(ye);二曰(yue)安(an)德公(gong)主,清河(he)王(wang)(wang)懌女也(ye);三(san)曰(yue)蒺(ji)藜(li)(li),亦封公(gong)主。帝(di)(di)(di)(di)內宴,命諸(zhu)婦人詠(yong)詩。或詠(yong)鮑照1樂府曰(yue):"朱門(men)九重(zhong)門(men)九閨,愿逐(zhu)明月入(ru)君(jun)懷(huai)2。"帝(di)(di)(di)(di)既以明月入(ru)關(guan)。蒺(ji)藜(li)(li)自縊。宇文泰(tai)使(shi)元氏諸(zhu)王(wang)(wang)取(qu)明月殺(sha)之。帝(di)(di)(di)(di)不(bu)悅(yue),或時(shi)彎(wan)弓,或時(shi)推(tui)案,君(jun)臣(chen)由此不(bu)安(an)平(ping)。閏十二月癸巳,潘彌奏言:"今(jin)日(ri)當慎有急兵。"其夜(ye),帝(di)(di)(di)(di)在(zai)逍(xiao)遙園(yuan)3宴阿至羅,顧(gu)侍臣(chen)曰(yue):"此處仿佛華林園(yuan)4,使(shi)人聊增凄怨。"命取(qu)所(suo)乘波斯(si)騮馬,使(shi)南(nan)陽王(wang)(wang)躍(yue)之。將攀鞍,蹶而死,帝(di)(di)(di)(di)惡之。日(ri)晏還宮,至后門(men),馬驚不(bu)前,鞭打(da)入(ru)。謂潘彌曰(yue):"今(jin)日(ri)幸無他(ta)不(bu)?"彌曰(yue):"過夜(ye)半則大吉,"須臾(yu),帝(di)(di)(di)(di)飲酒,遇鴆而崩,時(shi)年二十五。謚曰(yue)孝(xiao)武(wu)。殯于草堂佛寺。十余(yu)年乃(nai)葬(zang)云陵(ling)。始宣武(wu)、孝(xiao)明間謠曰(yue):"狐非(fei)狐,貉非(fei)貉,焦梨狗子嚙(nie)斷索(suo)。"識者以為索(suo)謂本索(suo)發,焦梨狗子指宇文泰(tai),俗謂之黑獺(ta)也(ye)。”
注釋1.鮑照(zhao),字(zi)明遠,人(ren)稱(cheng)鮑參軍,東海郡(jun)人(ren)(今屬山東蘭陵縣長城鎮),中國南北朝南朝宋詩人(ren)。
2.出(chu)自鮑參軍樂府(fu)詩(shi)《代淮南(nan)(nan)王》全(quan)詩(shi)為,淮南(nan)(nan)王,好(hao)長生, 服食煉氣讀(du)仙(xian)經。 琉璃(li)作(zuo)碗牙(ya)作(zuo)盤, 金鼎玉匕合神丹。合神丹,戲(xi)紫房, 紫房彩女弄明珰, 鸞歌鳳(feng)舞斷君腸。 朱(zhu)門九重門九閨, 愿(yuan)逐明月(yue)入君懷。入君懷,結君佩, 怨君恨君恃君愛(ai)。 筑城(cheng)思(si)堅劍思(si)利, 同盛同衰莫相棄。
3.逍(xiao)遙(yao)(yao)園,原為后秦皇(huang)帝姚(yao)興在長安城西南修建的居所(suo),弘始三年(nian)(401年(nian)),姚(yao)興迎(ying)請(qing)龜茲高僧鳩摩羅什(shen)來長安,住逍(xiao)遙(yao)(yao)園西明閣翻譯佛(fo)典,后在園內建“草(cao)堂寺(si)”,供羅什(shen)居住。草(cao)堂寺(si)遂成為三論宗祖(zu)庭。
4.華林園,宮(gong)苑名。本東(dong)漢(han)芳林園,魏正(zheng)始(shi)初因避齊王芳諱(hui)改。故(gu)址在今河南洛陽(yang)東(dong)洛陽(yang)故(gu)城內。有(you)瑤華宮(gong)﹑景(jing)陽(yang)山﹑天(tian)(tian)淵池諸勝。東(dong)魏天(tian)(tian)平二年(公元535年)毀。
《北(bei)齊書.卷十(shi)八.列(lie)傳第十(shi)》:“騰(teng)(teng)少而(er)質直,明(ming)解吏事。魏(wei)正光中(zhong),北(bei)方擾亂,騰(teng)(teng)間關危險(xian),得達秀(xiu)容。屬爾朱(zhu)榮建義(yi),騰(teng)(teng)隋榮入洛,例除(chu)冗從仆射。尋(xun)為(wei)(wei)高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)都(dou)(dou)督府長(chang)史(shi)(shi),從高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)東(dong)征邢杲。師次齊城(cheng),有撫宜鎮軍人謀逆,將(jiang)害督帥(shuai)。騰(teng)(teng)知之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),密啟高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)。俄頃事發,高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)以有備,擒(qin)破之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)為(wei)(wei)晉州,騰(teng)(teng)為(wei)(wei)長(chang)史(shi)(shi),加(jia)后(hou)將(jiang)軍,封(feng)石安縣(xian)伯。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)自晉陽出(chu)滏口,行(xing)至襄垣,爾朱(zhu)兆率眾追(zhui)。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)與兆宴飲于(yu)水(shui)湄,誓(shi)為(wei)(wei)兄弟,各還本營。明(ming)旦,兆復招高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu),高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)欲安其意(yi),將(jiang)赴之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),臨上馬,騰(teng)(teng)牽衣(yi)止之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。兆乃隔水(shui)肆罵,馳還晉陽。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)遂東(dong)。及起義(yi)信都(dou)(dou),騰(teng)(teng)以誠款,常預謀策。騰(teng)(teng)以朝廷隔絕,號(hao)令無所(suo)歸,不權有所(suo)立,則眾將(jiang)沮(ju)散,苦(ku)請于(yu)高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)從之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),遂立中(zhong)興主。除(chu)侍(shi)中(zhong),尋(xun)加(jia)使(shi)持節(jie)、六州流民大(da)都(dou)(dou)督、北(bei)道大(da)行(xing)臺。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)進軍于(yu)鄴,初留段榮守(shou)信都(dou)(dou),尋(xun)遣榮鎮中(zhong)山,仍(reng)令騰(teng)(teng)居(ju)守(shou)。及平鄴,授(shou)相(xiang)州刺史(shi)(shi),改(gai)封(feng)咸陽郡公(gong),增邑通前一千三百戶(hu),入為(wei)(wei)侍(shi)中(zhong)。時魏(wei)京兆王愉(yu)女(nv)平原公(gong)主寡居(ju),騰(teng)(teng)欲尚之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),公(gong)主不許。侍(shi)中(zhong)封(feng)隆之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無婦,公(gong)主欲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),騰(teng)(teng)妒隆之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),遂相(xiang)間構。高(gao)(gao)祖(zu)(zu)(zu)啟免騰(teng)(teng)官,請除(chu)外任(ren),俄而(er)復之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”
《魏(wei)故臨洮(tao)王(wang)妃楊氏墓志銘》
妃(fei)(fei),諱奧(ao)妃(fei)(fei),字婉瀴,恒農華陰人也(ye)。漢(han)太尉震之(zhi)(zhi)(zhi)裔,晉太保駿之(zhi)(zhi)(zhi)□世(shi)孫。祖伯念,安南秦州(zhou)安邑子(zi)。考(kao)柒德,蘭陵太守(shou)(shou)。家(jia)□皆(jie)以(yi)(yi)忠篤知名,清廉推稱。所(suo)以(yi)(yi)長榮守(shou)(shou)貴,見賞前朝(chao)。妃(fei)(fei)少而機悟(wu),長而溫敏(min)。幽閑表德,寬裕(yu)在躬。孝友純深,因情而至。方嚴和謹,克自(zi)天然。年(nian)(nian)十有八,百兩云歸。整務軒閨,內(nei)言不出。奉(feng)王以(yi)(yi)敬(jing),接下以(yi)(yi)慈。雖小星惠(hui)及(ji)而不專關睢。進賢以(yi)(yi)輔佐,以(yi)(yi)斯(si)(si)為匹(pi),不能(neng)尚也(ye)。若(ruo)夫彤管箴戒之(zhi)(zhi)(zhi)篇,母儀婦容(rong)之(zhi)(zhi)(zhi)典,顧史問詩之(zhi)(zhi)(zhi)誨,開圖鏡鑒(jian)之(zhi)(zhi)(zhi)錄(lu),莫(mo)不尋讀(du)玩(wan)誦,談說(shuo)如流。必以(yi)(yi)身厲下,不以(yi)(yi)貴惰物。女工之(zhi)(zhi)(zhi)藝,妙絕(jue)當時。織紝組紃之(zhi)(zhi)(zhi)業,饎(chi)釀醴酏之(zhi)(zhi)(zhi)品(pin),蘋藻薦羞之(zhi)(zhi)(zhi)儀,籩豆(dou)折俎之(zhi)(zhi)(zhi)數,皆(jie)詳達法制,諳(an)曉無(wu)疑。躬自(zi)先人,必經乎目(mu)。雖王博之(zhi)(zhi)(zhi)妻,老而無(wu)廢。叔文(wen)之(zhi)(zhi)(zhi)母,相(xiang)而猶(you)績。度彼(bi)儔(chou)茲,烏(wu)能(neng)是過(guo)。王既遇禍(huo),幽居(ju)別室(shi)。四子(zi)蒙(meng)稚,半離襁(qiang)緥。一(yi)女遺育,甫及(ji)將年(nian)(nian)。情計分擘,□□涂炭。行路為之(zhi)(zhi)(zhi)改容(rong),聞者為之(zhi)(zhi)(zhi)灑泣(qi)。妃(fei)(fei)推亡撫存,哀而有禮。雖敬(jing)姜晝哭,杞婦崩隍,假斯(si)(si)而譬(pi),何足(zu)云也(ye)。歲序言周,西光(guang)復迫。以(yi)(yi)永平二(er)年(nian)(nian)十一(yi)月十二(er)日薨于(yu)第,春秋廿有九。蒼梧不從(cong),蓋祔(fu)非古。正光(guang)四年(nian)(nian)歲次癸卯四月丁巳朔廿九日乙酉窀(zhun)穸于(yu)洛陽之(zhi)(zhi)(zhi)西陵東(dong)南培塿之(zhi)(zhi)(zhi)陽先王神(shen)塋之(zhi)(zhi)(zhi)內(nei),乃(nai)作(zuo)銘曰:
昌源啟胄,肇自帝辛。桐珪既錫,命氏斯因。灼灼丞相,實(shi)為(wei)俊民。堂堂兩儀(yi),實(shi)邁(mai)清塵(chen)。於穆不已(yi),誕茲柔惠。表淑來嬪,君王(wang)是(shi)儷。質優桃李,聲芳□桂。玉式葳蕤,金(jin)相琬(wan)瘱。有聞(wen)六行,無違(wei)四德。溫良恭(gong)儉,秉心淵塞。望班均操,瞻樊取則。方(fang)(fang)以母師,永貽(yi)邦國。與仁乖信,報道誠欺。松(song)凋霰日(ri),蘭滅春時(shi)。廻颮□□,倏忽崦嵫。祖庭戒軫,遠卜(bu)斯期。惟爾既備,駕(jia)言歸止。月照(zhao)松(song)萋,風翻旆起。窮扃一閉(bi),方(fang)(fang)為(wei)萬祀(si)。刊石泉(quan)幽,流芬無已(yi)。
息寶月,年廿二(er),寶輝(hui),年廿一(yi),寶炬,年十七,寶明(ming)(ming),年十六。息女明(ming)(ming)月,年十五。月嬪蕭氏(shi),曾祖(zu)齊□高皇帝。祖(zu)映,齊□□臨川獻(xian)王。父子賢,齊太(tai)(tai)子□□平(ping)樂侯(hou)。妣□氏(shi),□皇太(tai)(tai)后(hou)再從侄。祖(zu)洪儀,馮(feng)翊太(tai)(tai)守。父曰(yue)□平(ping)□□□。明(ming)(ming)月適侯(hou)民(min)□□□□,皇太(tai)(tai)后(hou)姨弟(di)少(shao)□。月息男永沙(sha),年二(er)。
祖父母
祖父:北魏孝文帝(di)元宏
祖母:袁貴人
父母
父親:京兆王元愉,追封(feng)臨洮王、文(wen)景皇帝。
母親:臨洮王妃楊奧妃(字(zi)婉瀴(ying)),東郡(jun)人,其(qi)墓志寫楊婉瀴(ying)為(wei)(wei)弘農(nong)楊氏(shi),楊震、楊駿后(hou)(hou)裔。本(ben)為(wei)(wei)歌女(nv),元(yuan)愉(yu)聽到楊婉瀴(ying)歌聲后(hou)(hou)十(shi)分喜愛遂收(shou)為(wei)(wei)側室(shi),十(shi)分寵嬖,,為(wei)(wei)提高楊氏(shi)地位(wei),托右中(zhong)郎將李恃顯做(zuo)她(ta)為(wei)(wei)養父,改為(wei)(wei)李氏(shi),從(cong)李恃顯家(jia)以(yi)禮迎娶,元(yuan)愉(yu)對她(ta)非(fei)常寵愛 。元(yuan)愉(yu)謀(mou)反失敗,楊奧妃在生(sheng)下女(nv)兒(er)元(yuan)明月后(hou)(hou)被處死后(hou)(hou)追贈臨洮王妃。其(qi)子(zi)元(yuan)寶炬繼(ji)位(wei)后(hou)(hou),追封為(wei)(wei)文景皇(huang)后(hou)(hou)。
兄長
大哥,元寶月(yue),臨(lin)洮(tao)王,娶南(nan)齊(qi)臨(lin)川(chuan)獻王蕭映孫女蕭氏,生子(zi)元永(yong)沙、
二哥,元(yuan)寶暉,臨洮王,其(qi)子為北(bei)魏幼主元(yuan)釗、
三哥,元寶(bao)炬,南陽王、西魏文(wen)帝、
四(si)哥,元(yuan)寶(bao)(bao)明(根據其(qi)母楊(yang)婉瀴墓志(zhi)記(ji)載名為寶(bao)(bao)明),一(yi)說元(yuan)寶(bao)(bao)掌(zhang)。
丈夫
侯民,宣武靈皇后(hou)姨弟少(shao)□。