“后(hou)土(tu)”是上古原始母系社會在土(tu)地崇(chong)(chong)拜(bai)中對土(tu)地神只與女(nv)性(xing)崇(chong)(chong)拜(bai)的尊稱,后(hou)來才把它神格化和人(ren)格化。史籍不(bu)乏(fa)記(ji)載,正史查(cha)之有據。但由于史籍記(ji)載簡略、繁雜,且歷(li)代學(xue)者各有不(bu)盡(jin)相(xiang)同的種種解(jie)釋,今人(ren)又“仁者見(jian)仁,智者見(jian)智”,詳述其(qi)淵(yuan)源,眾說紛壇,版本不(bu)一。
后(hou)土在道教(jiao)體系神(shen)話(hua)中被列為四御(yu)/六(liu)御(yu)之(zhi)一(yi)(yi)(yi),與玉(yu)皇大(da)帝管理(li)天(tian)上相反,她(ta)(ta)是(shi)主宰大(da)地之(zhi)神(shen)。她(ta)(ta)是(shi)一(yi)(yi)(yi)位女神(shen),被人們稱(cheng)為地母,而玉(yu)皇大(da)帝就被稱(cheng)為天(tian)公。在為她(ta)(ta)建立的(de)(de)神(shen)廟里,人們把她(ta)(ta)塑造成一(yi)(yi)(yi)位端莊的(de)(de)女性(xing),一(yi)(yi)(yi)般民(min)眾稱(cheng)她(ta)(ta)為后(hou)土娘娘。人們相信,該神(shen)是(shi)農業(ye)獲得豐收的(de)(de)保護神(shen),還是(shi)生育之(zhi)神(shen)、大(da)地之(zhi)神(shen)。因(yin)為中國自古以來就是(shi)一(yi)(yi)(yi)個以農業(ye)為根本的(de)(de)國家,且人類長期(qi)蒙(meng)受(shou)著“天(tian)之(zhi)所(suo)生,地之(zhi)所(suo)養”的(de)(de)思(si)想束縛(fu),即形(xing)成了崇(chong)拜(bai)天(tian)、地的(de)(de)禮法(fa)。
對天、地(di)的(de)原(yuan)始崇(chong)(chong)拜(bai),是(shi)(shi)崇(chong)(chong)拜(bai)天、地(di)的(de)自然性(xing)質及(ji)其作(zuo)用(yong)。就崇(chong)(chong)拜(bai)土地(di)而(er)言(yan),當時古人并非是(shi)(shi)崇(chong)(chong)拜(bai)土地(di)的(de)實(shi)體本身,而(er)崇(chong)(chong)拜(bai)的(de)主(zhu)要(yao)原(yuan)因是(shi)(shi)她們感到土地(di)廣(guang)大無(wu)邊(bian)、力無(wu)窮、孕育萬(wan)物、負(fu)載萬(wan)物,是(shi)(shi)賴以生(sheng)存的(de)根(gen)源,衣食住行都(dou)離不(bu)開(kai)。所(suo)以,上自皇帝,下至普通百姓(xing),都(dou)非常(chang)崇(chong)(chong)拜(bai)該(gai)神。在中(zhong)國(guo)的(de)歷史(shi)上,每年都(dou)要(yao)舉行對該(gai)神的(de)大型(xing)祭祀儀式,許多時候(hou)由皇帝親自主(zhu)持。
“后”字(zi)最初(chu)的(de)象形(xing)字(zi),是一個女(nv)人半蹲式的(de)產子形(xing)狀;“土”字(zi)最初(chu)象形(xing)字(zi)是女(nv)人的(de)乳房。乃母權(quan)時(shi)代女(nv)性酋長之稱(cheng)謂。上古時(shi)代,后既(ji)可指有天(tian)下的(de)天(tian)子:如(ru)夏后氏;又稱(cheng)諸侯:如(ru)風后、后羿。故(gu)引用(yong)正史上的(de)部分記載和權(quan)威性工具書(shu)上的(de)解釋。
“后土”,《辭海》的解(jie)釋有(you)三:
一為“古代(dai)稱(cheng)大地為后土(tu)”,猶(you)稱(cheng)天(tian)曰(yue)“皇(huang)天(tian)”。《楚辭·九辯》云:“皇(huang)天(tian)淫溢而(er)(er)秋(qiu)霖兮(xi),后土(tu)何時而(er)(er)得漧?”漧,即干。又《左(zuo)傳·熹公十五年》:“君覆后土(tu)而(er)(er)戴皇(huang)天(tian)。”
再為“土(tu)地神,亦指祀土(tu)地神的社壇”。《禮記·月(yue)令》云:“其神后(hou)土(tu)。”又《檀(tan)弓上》曰:“君舉(ju)而哭(ku)于后(hou)土(tu)。”鄭玄注(zhu):“后(hou)土(tu),社也。”
三(san)是“古代掌管(guan)有關(guan)土(tu)地事(shi)務的官”。《左傳·昭(zhao)公二(er)十九年(nian)》云:“土(tu)正曰后土(tu)。”杜(du)預注:“土(tu)為(wei)群物主,故稱后也。”
先(xian)民的(de)(de)(de)鬼神(shen)(shen)意識是(shi)(shi)相當牢固的(de)(de)(de),她(ta)們認為(wei)(wei)一(yi)切有(you)生命的(de)(de)(de)東(dong)西最終(zhong)都(dou)要(yao)歸位天地(di),而(er)精神(shen)(shen)卻(que)是(shi)(shi)不朽(xiu)的(de)(de)(de)。因而(er)除天地(di)山川(chuan)等自然神(shen)(shen)之外(wai),凡是(shi)(shi)先(xian)賢,或有(you)功于民的(de)(de)(de)帝王、賢臣(chen),都(dou)是(shi)(shi)不死的(de)(de)(de),因而(er)都(dou)必須祭祀,這就(jiu)出(chu)現了人(ren)格(ge)神(shen)(shen)。出(chu)現了為(wei)(wei)自然神(shen)(shen)配饗的(de)(de)(de)人(ren)格(ge)神(shen)(shen),對土地(di)的(de)(de)(de)祭祀正是(shi)(shi)如(ru)此(ci)。
《山海經.海內西(xi)經》說:炎帝(di)的妻(qi)子......生(sheng)下(xia)炎居......共(gong)工生(sheng)后土(tu),后土(tu)生(sheng)下(xia)噎嗚,噎嗚生(sheng)年十二。《大荒北(bei)經》:“后土(tu)生(sheng)下(xia)信(xin)(xin),信(xin)(xin)生(sheng)下(xia)夸父。”夸父是最后一代炎帝(di),當時“神農氏世衰(shuai)”,而后軒轅(yuan)代之,為(wei)黃帝(di)。到夸父為(wei)止,炎帝(di)都是有天下(xia)的共(gong)主。
《國(guo)語·魯(lu)語上》:從前(qian)神(shen)農氏(shi)治理(li)天下的時候......共工氏(shi)稱霸九州(zhou),第四個孩(hai)子(zi)(zi)后土(tu)(tu),能平定九州(zhou),所以(yi)作為社神(shen)祭祀......土(tu)(tu)地神(shen)祀后土(tu)(tu),起自后“平九土(tu)(tu)”的功績。《左(zuo)傳.昭(zhao)公二十九年》:“社稷五祀......土(tu)(tu)正曰(yue)后土(tu)(tu)。”和“共工氏(shi)有子(zi)(zi)曰(yue)句龍,為后土(tu)(tu),此其二祀也(ye)......”共工之子(zi)(zi)術器處于江(jiang)(jiang)水(shui),后土(tu)(tu)氏(shi)則在九州(zhou)腹(fu)心地區(qu)承共工之位(wei),為炎帝。黃帝之子(zi)(zi)昌意降處江(jiang)(jiang)水(shui),也(ye)表示不居帝位(wei)。
《祭法》說:“共(gong)工(gong)氏稱霸九(jiu)州(zhou),共(gong)工(gong)的孩子(zi)后(hou)土(tu),能(neng)平定九(jiu)州(zhou),所以(yi)(yi)作為社(she)神祭祀。”孔穎(ying)達(da)疏注(zhu)解:“其子(zi)曰后(hou)土(tu),能(neng)平九(jiu)州(zhou),故禮以(yi)(yi)為社(she)者,是共(gong)工(gong)后(hou)世之(zhi)(zhi)子(zi)孫,為后(hou)土(tu)之(zhi)(zhi)官(guan)。后(hou),君也,為君而掌土(tu),能(neng)治九(jiu)州(zhou),五(wu)土(tu)之(zhi)(zhi)神,故祀以(yi)(yi)為配社(she)之(zhi)(zhi)神。”
總之(zhi),凡是有功德及恩惠于黎民(min)的(de)人,死后均在被(bei)祭(ji)祀之(zhi)列(lie),同時根(gen)據其才(cai)能、專長配以相應的(de)職權及管轄范圍,共工之(zhi)子平(ping)定九州(zhou),鞏固疆域,有定邊御毅的(de)才(cai)略,故為(wei)配社之(zhi)神。自此,地抵有了(le)“后土”這一固定的(de)稱謂(wei),也有了(le)專門的(de)人格配饗神,并(bing)完成(cheng)了(le)自然神向人格神的(de)轉(zhuan)化過(guo)程。
《帝(di)王(wang)世紀》帝(di)嚳“以句芒為(wei)(wei)木正(zheng),祝融(rong)為(wei)(wei)火(huo)正(zheng),蓐收為(wei)(wei)金正(zheng),玄(xuan)冥為(wei)(wei)水正(zheng),后土(tu)為(wei)(wei)土(tu)正(zheng)。是五行(xing)之(zhi)官(guan)分職而治諸侯......”顓頊時(shi)有(you)“南正(zheng)重”、“火(huo)正(zheng)黎”,帝(di)嚳設“五行(xing)之(zhi)官(guan)”可信。
《左傳·昭(zhao)公二十九(jiu)年》社稷(ji)五(wu)祀(si):“所(suo)述(shu)五(wu)祀(si),即講這五(wu)行之官的來(lai)歷。少(shao)暤氏四叔重、該、修、熙實(shi)能金(jin)、木及水(shui)”,所(suo)以重為(wei)句(ju)芒,該為(wei)蓐收,修與熙為(wei)玄冥,也就是木正(zheng)(zheng)、金(jin)正(zheng)(zheng)、水(shui)正(zheng)(zheng)的稱呼。
《山海經》四(si)方之神東(dong)方句(ju)芒、南方祝融、西方蓐收、北方禺疆。
可知這(zhe)些官名、神名最初(chu)為(wei)真(zhen)人,因她們有功,被后(hou)(hou)來(lai)的人祭祀,以(yi)其稱號為(wei)官名。羲和為(wei)少昊妻,堯時羲、和分為(wei)四,夏代羲和是(shi)官名。后(hou)(hou)土(tu)也(ye)是(shi)同理,其為(wei)炎帝遠在黃帝以(yi)前(qian),后(hou)(hou)為(wei)官名,本源(yuan)已忘,只稱作是(shi)“田官”,不(bu)全面。
《呂氏春秋(qiu)》、《淮南子(zi)(zi)》、《禮記(ji)》等到書(shu)記(ji)五(wu)方天帝(di)及其佐(zuo)神,中(zhong)(zhong)央土(tu)(tu),黃帝(di),后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu)為(wei)佐(zuo)神。后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu)的(de)“土(tu)(tu)”字與(yu)黃帝(di)的(de)“土(tu)(tu)”德一致,被聯(lian)系在一起。《淮南子(zi)(zi).天文(wen)》:“中(zhong)(zhong)央土(tu)(tu)也,其帝(di)黃帝(di),其佐(zuo)后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu),執繩而(er)治四方。”又《時則》:“中(zhong)(zhong)央之極......黃帝(di)、后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu)之所司者,萬二(er)千里(li)。”這(zhe)是(shi)后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu)作為(wei)神的(de)第二(er)個階段。這(zhe)是(shi)憑空(kong)編造(zao)的(de),與(yu)后(hou)(hou)(hou)土(tu)(tu)其人(ren)無關,而(er)是(shi)由后(hou)(hou)(hou)來的(de)土(tu)(tu)正(zheng)附會出(chu)來的(de)。
后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)被奉(feng)為(wei)社(she)神(shen),時代當(dang)(dang)在遠古時代,與(yu)黃(huang)帝(di)同(tong)列中央之神(shen),時代當(dang)(dang)在周(zhou)代后(hou)期。漢建“后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)祠”,祠黃(huang)帝(di)之佐神(shen),與(yu)社(she)神(shen)的(de)地(di)位不(bu)同(tong)。皇(huang)(huang)天(tian)(tian)后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)對稱,就是(shi)(shi)(shi)這一觀念的(de)體現。公(gong)元443年,北魏遣官去今(jin)內蒙古鄂倫(lun)春自治旗(qi)嘎仙洞(dong)告祭祖先舊墟(xu),刻下祝文(wen),其中有(you)“皇(huang)(huang)皇(huang)(huang)帝(di)天(tian)(tian),皇(huang)(huang)皇(huang)(huang)后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)”。天(tian)(tian)為(wei)陽(yang),地(di)為(wei)陰,帝(di)又與(yu)后(hou)相對。山西介休有(you)后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)廟,祠后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)娘娘,這是(shi)(shi)(shi)封建時代后(hou)土(tu)(tu)(tu)(tu)作為(wei)神(shen)的(de)又一個分階段(duan)。父系社(she)會后(hou),有(you)所變動:民(min)間(jian)稱“土(tu)(tu)(tu)(tu)地(di)爺(ye)”,仍是(shi)(shi)(shi)男神(shen);瑪雅、古希臘地(di)神(shen)為(wei)地(di)母(mu);而(er)古埃(ai)及(ji)地(di)神(shen)是(shi)(shi)(shi)拉的(de)兒子;拉丁語(yu)(yu)、法語(yu)(yu)、西班(ban)牙語(yu)(yu)“土(tu)(tu)(tu)(tu)地(di)”是(shi)(shi)(shi)陰性;德(de)語(yu)(yu)“土(tu)(tu)(tu)(tu)地(di)”是(shi)(shi)(shi)中性;俄語(yu)(yu)“土(tu)(tu)(tu)(tu)地(di)”是(shi)(shi)(shi)陰性,而(er)今(jin)“大地(di)母(mu)親”早已成(cheng)為(wei)人類共同(tong)的(de)觀念了(le)。
后土(tu)究竟是(shi)何職務,須從史籍上考(kao)察。《左傳·昭光(guang)二十九年(nian)》說,“土(tu)正(zheng)曰后土(tu)”。后土(tu)既(ji)云(yun)“土(tu)”,土(tu)正(zheng)又云(yun)“土(tu)”,可(ke)見它是(shi)與土(tu)地大有關系。
何(he)謂(wei)“土正(zheng)”,先看“正(zheng)”字是何(he)意思。正(zheng)者,與副相對也。當是為正(zheng)職者。《左傳(chuan)·隱公六年》有(you)“翼(yi)九宗五正(zheng)”句,西晉注家(jia)杜預注道:“五正(zheng),五官(guan)(guan)之長(chang)”,可見正(zheng)者確系正(zheng)職的(de)長(chang)官(guan)(guan),亦即長(chang)官(guan)(guan)中的(de)最(zui)高位者。
長官(guan)所干(gan)者何(he),自然是領導和管(guan)理(li)之事(shi)。因而所謂“土正”就是管(guan)理(li)土地(di)的最高長官(guan)。既然如前(qian)所引,土正與后(hou)土是畫等號(hao)的,那么這位后(hou)土亦即管(guan)理(li)土地(di)的最高長官(guan)了。
這位最高(gao)長官何以冠個“后(hou)(hou)(hou)”字,也有其含(han)義(yi)。《尚書·大禹謨(mo)》曾說:“后(hou)(hou)(hou)克艱(jian)厥后(hou)(hou)(hou),臣克艱(jian)厥臣。”克艱(jian)者,戰(zhan)(zhan)勝(sheng)艱(jian)難(nan)之(zhi)謂也,亦即(ji)完成任務(wu)之(zhi)意。翻(fan)譯出來是,后(hou)(hou)(hou)完成后(hou)(hou)(hou)的(de)任務(wu),臣完成臣的(de)任務(wu)。這里的(de)后(hou)(hou)(hou)與臣明顯是相對的(de),而臣者,據郭沫若《甲骨文字研究(jiu)·釋(shi)臣宰》考證,在春秋戰(zhan)(zhan)國(guo)時(shi)代,是與民一樣(yang)“同為錫予之(zhi)物(wu)”,“均(jun)古之(zhi)奴隸”,即(ji)廣大勞(lao)動(dong)群眾。
后既(ji)然與(yu)群眾(zhong)相對,那當然是群眾(zhong)的(de)主(zhu)子了(le)。《尚書》的(de)同篇文(wen)字里又(you)有“后非眾(zhong)”的(de)話,也正(zheng)好說明了(le)這(zhe)點。一句話,后就(jiu)是君主(zhu)的(de)意思,與(yu)正(zheng)沒有區別,后土就(jiu)是管理土地的(de)君主(zhu),用宋代楊照《重修太寧(ning)廟記(ji)》的(de)說法,就(jiu)是“后土為土地最尊(zun)之神”。
爭議
這(zhe)位土(tu)(tu)(tu)地最尊(zun)之(zhi)神(shen)的后(hou)(hou)土(tu)(tu)(tu)是女性,還是男(nan)(nan)性,值得研(yan)究一(yi)番。《左(zuo)傳(chuan)·昭公九(jiu)年(nian)》說(shuo):“共工氏有子(zi)曰句龍,為后(hou)(hou)土(tu)(tu)(tu)”;《禮記·祭法》說(shuo):“共工氏之(zhi)霸(ba)九(jiu)州也,其子(zi)曰后(hou)(hou)土(tu)(tu)(tu),能平九(jiu)州”。此兩書皆把后(hou)(hou)土(tu)(tu)(tu)稱為共工之(zhi)子(zi),很多人(ren)認為“子(zi)”代表男(nan)(nan)性,但從一(yi)些古籍來看,這(zhe)種(zhong)說(shuo)法站不住腳(jiao)。
“子(zi)(zi)(zi)”是何意(yi),《史記(ji)·律書》說(shuo):“子(zi)(zi)(zi)者(zhe),滋也,滋者(zhe),言萬物(wu)滋于下(xia)也。”《說(shuo)文》說(shuo):“十一(yi)月陽氣動,萬物(wu)滋,人(各本訛入,據段(duan)注正)以(yi)為稱。”滋是滋生(sheng),生(sheng)人為子(zi)(zi)(zi)。而這個生(sheng)人,不一(yi)定釋為生(sheng)男。兼(jian)之《山海(hai)經(jing)·海(hai)內經(jing)》明言:“炎帝之妻,赤水之子(zi)(zi)(zi)聽訞生(sheng)炎居”,《說(shuo)文》說(shuo):“子(zi)(zi)(zi)之子(zi)(zi)(zi)為孫(sun)”,子(zi)(zi)(zi)既可(ke)以(yi)為女(nv)(nv)(nv),子(zi)(zi)(zi)之子(zi)(zi)(zi)也就可(ke)以(yi)為女(nv)(nv)(nv)之女(nv)(nv)(nv)了(le)。所以(yi)“子(zi)(zi)(zi)孫(sun)”二字,在(zai)父系社(she)會(hui)可(ke)以(yi)指(zhi)男系,在(zai)母(mu)系社(she)會(hui)就應該指(zhi)女(nv)(nv)(nv)系。
《史(shi)記(ji)·秦本紀》說:“秦之(zhi)先,帝顓(zhuan)(zhuan)頊(xu)之(zhi)苗(miao)裔(yi)孫(sun)曰(yue)(yue)女(nv)(nv)修(xiu)。女(nv)(nv)修(xiu)織,玄鳥隕(yun)卵(luan),女(nv)(nv)修(xiu)吞之(zhi),生子大業。”這(zhe)(zhe)個“苗(miao)裔(yi)孫(sun)曰(yue)(yue)女(nv)(nv)修(xiu)”,就證實了(le)“孫(sun)”可以(yi)為(wei)女(nv)(nv)、古(gu)代(dai)傳說中的(de)“子孫(sun)”,可以(yi)為(wei)女(nv)(nv)系(xi)(xi)(xi)。而(er)(er)(er)這(zhe)(zhe)個從顓(zhuan)(zhuan)頊(xu)到女(nv)(nv)修(xiu)的(de)世系(xi)(xi)(xi)就是女(nv)(nv)系(xi)(xi)(xi)。《史(shi)記(ji)·索(suo)隱》說:“女(nv)(nv)修(xiu),顓(zhuan)(zhuan)頊(xu)之(zhi)裔(yi)女(nv)(nv),吞鴕(tuo)子而(er)(er)(er)生大業。其父不著,而(er)(er)(er)秦趙以(yi)母族而(er)(er)(er)祖(zu)(zu)顓(zhuan)(zhuan)頊(xu)。”而(er)(er)(er)以(yi)母族而(er)(er)(er)祖(zu)(zu)顓(zhuan)(zhuan)頊(xu)”,這(zhe)(zhe)不是說,世系(xi)(xi)(xi)之(zhi)中,也可以(yi)有女(nv)(nv)系(xi)(xi)(xi)。
至此,后土(tu)到底(di)該(gai)是男(nan)性(xing),還是女性(xing),便成(cheng)了問題。為了搞清它,須從“后土(tu)”二字的(de)產生和原始含義追(zhui)溯。
象源
文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi)是人類社會(hui)(hui)發展(zhan)到(dao)一定文(wen)(wen)(wen)(wen)明程(cheng)度的(de)(de)產物。它不僅記錄了(le)(le)人類社會(hui)(hui)的(de)(de)文(wen)(wen)(wen)(wen)明進(jin)程(cheng),同時(shi)也(ye)促(cu)進(jin)了(le)(le)文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi)體(ti)系的(de)(de)完善和(he)發展(zhan)。這(zhe)個(ge)過(guo)程(cheng)也(ye)正是人類自身認識和(he)發展(zhan)的(de)(de)過(guo)程(cheng)。由遠(yuan)古時(shi)期的(de)(de)象(xiang)形(xing)字(zi)(zi)(zi)發展(zhan)而來的(de)(de)漢字(zi)(zi)(zi),幾乎每一個(ge)字(zi)(zi)(zi)都有一段精彩的(de)(de)故(gu)事,“后土(tu)”二字(zi)(zi)(zi)也(ye)不例外。遠(yuan)古先民從禽獸(shou)的(de)(de)印痕(hen)中得到(dao)啟示發明象(xiang)形(xing)字(zi)(zi)(zi)以(yi)來,逐步(bu)代替了(le)(le)“結繩記事”,如(ru)距今5000多年(nian)前的(de)(de)大(da)汶口文(wen)(wen)(wen)(wen)化(hua),已經出現了(le)(le)方塊(kuai)式文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi),規劃整齊,有的(de)(de)繪(hui)彩,分布在(zai)(zai)(zai)千里(li)之(zhi)內,說(shuo)明它是在(zai)(zai)(zai)一定范圍內通行的(de)(de)文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi),作為傳遞社會(hui)(hui)信息或宗教意念(nian)的(de)(de)符(fu)號。這(zhe)些文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi)都刻(ke)在(zai)(zai)(zai)祭(ji)器陶尊上,說(shuo)明這(zhe)些文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi)與祭(ji)司(si)有關。事實上,祭(ji)司(si)是為了(le)(le)記述歷史、族譜,進(jin)行宗教活動(dong),不僅精于雕刻(ke)、繪(hui)畫,還發明了(le)(le)自己的(de)(de)文(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)(zi)(zi)。
龍(long)山文(wen)(wen)(wen)化時(shi)期已出現了與(yu)甲骨(gu)文(wen)(wen)(wen)相近的陶文(wen)(wen)(wen),它與(yu)傳說中的倉頡發(fa)明文(wen)(wen)(wen)字相去(qu)不(bu)遠。
當代(dai)能看(kan)到的(de)(de)(de)3000多年前的(de)(de)(de)甲(jia)骨(gu)文(wen)已(yi)經(jing)經(jing)歷了(le)數千年的(de)(de)(de)發展。作為相(xiang)當成熟的(de)(de)(de)文(wen)字(zi)系統的(de)(de)(de)甲(jia)骨(gu)文(wen),還較多保留著遠(yuan)古(gu)象形(xing)字(zi)的(de)(de)(de)特點,從而(er)也較多保留了(le)遠(yuan)古(gu)人類生存繁衍的(de)(de)(de)信(xin)息。這(zhe)些點滴(di)信(xin)息對現代(dai)人來說,是何(he)等的(de)(de)(de)重要(yao)與可(ke)貴。
“后”字(zi)最(zui)初的(de)(de)象(xiang)(xiang)形(xing)字(zi),是一個(ge)女(nv)人半蹲式(shi)(shi)的(de)(de)產(chan)子形(xing)狀,《說文》云:“象(xiang)(xiang)人之形(xing),從(cong)口。”王國維先(xian)生(sheng)(sheng)在解讀甲骨文時也(ye)(ye)指(zhi)出。這(zhe)個(ge)象(xiang)(xiang)形(xing)字(zi)極為形(xing)象(xiang)(xiang)的(de)(de)表達了(le)后字(zi)的(de)(de)主要特點,即生(sheng)(sheng)育(yu)孩(hai)子的(de)(de)母親。這(zhe)種產(chan)子形(xing)狀不像現代女(nv)人在生(sheng)(sheng)育(yu)時多采用(yong)仰臥或半仰臥式(shi)(shi)的(de)(de)生(sheng)(sheng)產(chan),而(er)是半蹲式(shi)(shi),這(zhe)更說明了(le)在遠古(gu)時代所保留(liu)的(de)(de)某種獸類的(de)(de)痕跡(ji)。從(cong)而(er)也(ye)(ye)告訴人們,后字(zi)象(xiang)(xiang)形(xing)字(zi)的(de)(de)古(gu)老(lao)和原始(shi)。
“土”字也(ye)是(shi)一樣,土字的(de)象形(xing)字女人(ren)的(de)乳房,并有幾個(ge)點(dian),象征著(zhu)乳汁,可以想(xiang)象土字的(de)原始字意,就是(shi)哺育嬰兒(er)生長,提(ti)供食物。
從這樣一(yi)個樸素(su)認識出發,當(dang)看到大地上長著(zhu)的植(zhi)物(wu)莖葉或(huo)果實,人們(men)可以采集食用時,土地好像有著(zhu)母(mu)(mu)親乳房的功能,自(zi)然就會想到由同一(yi)個象形(xing)字來代替,由此(ci)產生(sheng)了“母(mu)(mu)”字的同義字。由此(ci)可見,“土”字和(he)“后(hou)”字一(yi)樣原始和(he)古老。
肯定
從(cong)女(nv)人(ren)(ren)產(chan)子狀而產(chan)生(sheng)的(de)(de)(de)“后”的(de)(de)(de)象形(xing)字(zi),從(cong)女(nv)人(ren)(ren)哺育嬰兒的(de)(de)(de)乳房和(he)(he)土地生(sheng)長(chang)植物(wu)供人(ren)(ren)采集食用(yong)的(de)(de)(de)聯想而產(chan)生(sheng)的(de)(de)(de)“土”的(de)(de)(de)象形(xing)字(zi)看,這(zhe)正(zheng)是(shi)完成了一(yi)個人(ren)(ren)從(cong)出生(sheng)到成長(chang)的(de)(de)(de)過(guo)(guo)程(cheng)(cheng),而這(zhe)個過(guo)(guo)程(cheng)(cheng)關系人(ren)(ren)的(de)(de)(de)自(zi)身繁(fan)衍(yan)和(he)(he)壯大,關系到族(zu)群的(de)(de)(de)生(sheng)存和(he)(he)發展。這(zhe)個過(guo)(guo)程(cheng)(cheng),正(zheng)是(shi)女(nv)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)生(sheng)殖器完成的(de)(de)(de),是(shi)母親給(gei)予的(de)(de)(de),原始(shi)的(de)(de)(de)人(ren)(ren)們并(bing)不(bu)能科學的(de)(de)(de)解釋這(zhe)一(yi)現象和(he)(he)過(guo)(guo)程(cheng)(cheng),自(zi)然就產(chan)生(sheng)了對(dui)生(sheng)殖器的(de)(de)(de)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)、生(sheng)殖的(de)(de)(de)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)、生(sheng)命之源(yuan)的(de)(de)(de)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai),即“母祖神”的(de)(de)(de)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)。
在(zai)(zai)人類的(de)(de)(de)(de)成(cheng)長(chang)和(he)(he)進化(hua)史上這個(ge)(ge)過(guo)程經歷了很長(chang)時(shi)間(jian),許多古人類學家都承認人類的(de)(de)(de)(de)歷史上卻曾有(you)過(guo)一個(ge)(ge)生(sheng)(sheng)殖(zhi)(zhi)器崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)、生(sheng)(sheng)殖(zhi)(zhi)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)和(he)(he)母祖崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)的(de)(de)(de)(de)重要階段。生(sheng)(sheng)殖(zhi)(zhi)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)是世界文(wen)化(hua)初(chu)始共同(tong)的(de)(de)(de)(de)重要表現形(xing)態(tai)之一。生(sheng)(sheng)殖(zhi)(zhi)器有(you)兩大神(shen)(shen)奇(qi)的(de)(de)(de)(de)功能(neng):一是它能(neng)產生(sheng)(sheng)出活潑(po)的(de)(de)(de)(de)生(sheng)(sheng)命,繁(fan)衍人類;二是它能(neng)給個(ge)(ge)體生(sheng)(sheng)命帶來鑠(shuo)骨銷(xiao)魂(hun)的(de)(de)(de)(de)快(kuai)感,使男女相(xiang)互(hu)神(shen)(shen)秘地結合在(zai)(zai)一起。由此它成(cheng)了人類早期最(zui)(zui)親(qin)切、最(zui)(zui)實在(zai)(zai)的(de)(de)(de)(de)崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)對(dui)象。在(zai)(zai)世界各(ge)民族最(zui)(zui)古老的(de)(de)(de)(de)藝(yi)術中(zhong),在(zai)(zai)各(ge)地的(de)(de)(de)(de)古老風俗中(zhong),在(zai)(zai)宗(zong)教文(wen)化(hua)中(zhong),幾乎都可以找到生(sheng)(sheng)殖(zhi)(zhi)器崇(chong)(chong)(chong)拜(bai)(bai)的(de)(de)(de)(de)痕(hen)跡。
遠古時期的(de)(de)(de)先(xian)民們由于對(dui)生(sheng)(sheng)殖器崇拜(bai)、生(sheng)(sheng)殖崇拜(bai)和母祖崇拜(bai),并由此造出了兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)象形字(zi),“后(hou)(hou)”和“土”字(zi)。這(zhe)兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)字(zi)在字(zi)形上(shang)(shang)(shang)好象毫不相干,但(dan)在含(han)(han)義上(shang)(shang)(shang)確(que)有著密(mi)切地內(nei)在聯系(xi),因(yin)為這(zhe)兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)字(zi)都是指女(nv)性的(de)(de)(de)生(sheng)(sheng)殖器官(guan),是人類(lei)(lei)生(sheng)(sheng)育繁衍壯大(da)必(bi)不可少的(de)(de)(de),直接構(gou)成了母祖崇拜(bai)的(de)(de)(de)實質內(nei)容。把這(zhe)兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)字(zi)連在一起,組成一個(ge)(ge)(ge)詞,表達了一個(ge)(ge)(ge)與此相關的(de)(de)(de),但(dan)不完全相同的(de)(de)(de)特定的(de)(de)(de)含(han)(han)義,一個(ge)(ge)(ge)極(ji)重要(yao)的(de)(de)(de)稱謂(wei)。這(zhe)個(ge)(ge)(ge)稱謂(wei)關系(xi)到人類(lei)(lei)遠古發(fa)展史上(shang)(shang)(shang)一個(ge)(ge)(ge)重要(yao)時代,即后(hou)(hou)土時代。
后土稱(cheng)(cheng)謂,是指母(mu)系社(she)會里(li)生育全族(zu)的(de)(de)最(zui)高(gao)(gao)的(de)(de)“大祖母(mu)”,或本部落(luo)或部落(luo)聯盟里(li)最(zui)高(gao)(gao)、最(zui)具(ju)權(quan)威的(de)(de)族(zu)長(chang),也就(jiu)是母(mu)系社(she)會里(li)最(zui)高(gao)(gao)的(de)(de)女性(xing)君王。這應(ying)該(gai)是最(zui)初的(de)(de)、原(yuan)始的(de)(de)后土稱(cheng)(cheng)謂的(de)(de)真實含義。正如郭沫(mo)若先生在《甲骨文字研究》上(shang)冊《釋(shi)祖妣》中所指出的(de)(de):“后乃母(mu)權(quan)時代女性(xing)酋(qiu)長(chang)之(zhi)稱(cheng)(cheng)謂。母(mu)權(quan)時代族(zu)中最(zui)高(gao)(gao)之(zhi)主(zhu)宰(zai)為母(mu),而母(mu)氏最(zui)高(gao)(gao)之(zhi)屬德為毓(yu)(后),故以毓(yu)(后)為王母(mu)之(zhi)稱(cheng)(cheng)”。