李颙(yong)(yong)(yong)(1627年(nian)(nian)3月12日——1705年(nian)(nian)5月7日),明(ming)(ming)末清初陜西周(zhou)至人,明(ming)(ming)清之交哲學家,與浙江余姚黃宗羲、直隸(li)容城孫奇(qi)逢并稱為海內三大鴻儒(ru)。李颙(yong)(yong)(yong)在理學上(shang)的造詣,被稱為“海內大儒(ru)”。李颙(yong)(yong)(yong)和眉縣(xian)李柏、富平李因篤(du)統稱為“關(guan)中三李”。李的著作,康熙、雍正年(nian)(nian)間均(jun)有(you)刻本(ben),光緒時補入《四(si)書反身錄》等篇。
李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)颙(1627~1705)明(ming)末清(qing)初人,字中孚(fu),號二曲,又(you)(you)號土(tu)室病(bing)夫(fu),二曲鎮(zhen)二曲堡人,父李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)可從(cong),于(yu)崇禎十(shi)五年(nian)(1642),戰亡于(yu)河(he)南襄城(cheng)。留下李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)和母親彭氏,無片瓦(wa)寸土(tu),度(du)日艱(jian)難(nan)。彭氏決意教(jiao)李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)颙從(cong)學(xue)(xue)(xue)(xue),但無力(li)供(gong)學(xue)(xue)(xue)(xue),屢被塾師拒絕。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)9歲(sui)入塾,只讀過20天書,但李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)發憤自學(xue)(xue)(xue)(xue),僅靠母親紡織縫紉(ren)和李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)打柴換糧,雜(za)以(yi)糠菜(cai),維持(chi)生活。因之,面色如菜(cai),人稱李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)菜(cai)。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)颙在(zai)(zai)(zai)挖菜(cai)拾柴的(de)(de)空閑,也(ye)手不(bu)釋卷。縣內藏書之家(jia),漸知(zhi)李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)家(jia)貧力(li)學(xue)(xue)(xue)(xue),便(bian)(bian)任其翻問。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)隨閱隨還,數載(zai)之間(jian),披覽群書,寫出(chu)了(le)《二十(shi)一(yi)史糾謬》等(deng)筆記體習作,大約(yue)30歲(sui)時(shi),認為(wei)這不(bu)是切己之學(xue)(xue)(xue)(xue),非儒(ru)家(jia)正脈.便(bian)(bian)把這些著作燒掉(diao)了(le)。從(cong)此(ci).潛心(xin)于(yu)宋(song)明(ming)理學(xue)(xue)(xue)(xue)。康熙(xi)九(jiu)年(nian)(1670),李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)在(zai)(zai)(zai)母親3年(nian)喪(sang)服期滿后(hou),去河(he)南襄城(cheng),為(wei)父親“招魂”。常州知(zhi)府駱鐘(zhong)麟,派(pai)人迎(ying)請李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)。常州的(de)(de)士(shi)紳名(ming)儒(ru)爭相聽講(jiang)(jiang)。后(hou)來駱鐘(zhong)麟把李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)的(de)(de)內容(rong)匯集起(qi)來,名(ming)為(wei)《匡(kuang)時(shi)要務》。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)又(you)(you)在(zai)(zai)(zai)武進(jin)、無錫、江(jiang)陰、靖江(jiang)和宜興等(deng)地講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue),所講(jiang)(jiang)內容(rong)被記錄下來,整理為(wei)《兩庠(xiang)匯語(yu)》《錫山語(yu)要》《靖江(jiang)語(yu)要》。康熙(xi)十(shi)一(yi)年(nian)(1672),李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)返(fan)回(hui)陜西。次年(nian)主講(jiang)(jiang)于(yu)關中書院(yuan),又(you)(you)在(zai)(zai)(zai)雁塔、富(fu)平(ping)等(deng)地講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue),力(li)主講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)自由(you),認為(wei)“立人達(da)人,全(quan)(quan)在(zai)(zai)(zai)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue);移(yi)風易(yi)俗,全(quan)(quan)在(zai)(zai)(zai)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue);撥亂反正,全(quan)(quan)在(zai)(zai)(zai)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue);旋乾(qian)轉坤(kun),全(quan)(quan)在(zai)(zai)(zai)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)。”與清(qing)廷鉗制(zhi)思想的(de)(de)政策相對立。李(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)所交皆一(yi)時(shi)名(ming)士(shi),平(ping)生最為(wei)知(zhi)己的(de)(de)是駱鐘(zhong)麟。駱為(wei)浙江(jiang)臨(lin)安人。
順(shun)治十六(liu)年(nian)(nian)(1659)春(chun),任(ren)周(zhou)至知縣(xian),下車伊始,便到李(li)颙(yong)草(cao)廬,竭誠造謁。駱(luo)鐘麟崇敬李(li)的(de)學(xue)(xue)問和為(wei)(wei)人(ren)(ren)(ren),在(zai)生活上(shang)大力資助(zhu)李(li)。次年(nian)(nian),80余歲的(de)關中理學(xue)(xue)家,大荔人(ren)(ren)(ren)黨子澄,冒雪來周(zhou)至求(qiu)學(xue)(xue)于(yu)李(li)。是年(nian)(nian)秋天(tian),甘肅天(tian)水(shui)人(ren)(ren)(ren)菜溪嚴,前來訪(fang)問,結(jie)成(cheng)忘年(nian)(nian)交。順(shun)治十八年(nian)(nian)(1661)初夏,蒲(pu)城70歲的(de)王省庵,來周(zhou)至拜訪(fang)他.相談(tan)甚(shen)為(wei)(wei)投機(ji)。康(kang)熙年(nian)(nian)間,學(xue)(xue)者顧(gu)炎(yan)武兩(liang)次訪(fang)問他,探討(tao)學(xue)(xue)術。李(li)颙(yong)的(de)學(xue)(xue)問,兼采朱(zhu)熹、陸九淵兩(liang)派,認(ren)為(wei)(wei)“朱(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)教(jiao)人(ren)(ren)(ren),循循有(you)序,中正(zheng)(zheng)平(ping)實(shi),極便初學(xue)(xue)”;“陸之(zhi)(zhi)(zhi)教(jiao)人(ren)(ren)(ren),一洗支離(li)錮蔽(bi)之(zhi)(zhi)(zhi)陋,在(zai)儒(ru)者最為(wei)(wei)儆(jing)切”。李(li)主(zhu)張(zhang)各取所長,重視實(shi)學(xue)(xue),反(fan)(fan)對空談(tan),提(ti)倡明(ming)(ming)體(ti)(ti)適用(yong)。他說“儒(ru)者之(zhi)(zhi)(zhi)學(xue)(xue),明(ming)(ming)體(ti)(ti)適用(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)學(xue)(xue)也”。“明(ming)(ming)體(ti)(ti)適用(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)正(zheng)(zheng)業,處(chu)也有(you)守(shou),出也有(you)為(wei)(wei),生民蒙其利(li)濟,而世(shi)運寧(ning)有(you)不泰?”并(bing)強(qiang)調“道不虛(xu)談(tan),學(xue)(xue)貴(gui)實(shi)效,學(xue)(xue)而不足(zu)以開物成(cheng)務,康(kang)濟時艱,真擁衾之(zhi)(zhi)(zhi)婦女耳。亦可羞己(ji)!”李(li)與(yu)顧(gu)炎(yan)武反(fan)(fan)復辯論體(ti)(ti)用(yong)問題,提(ti)出“明(ming)(ming)道存心以為(wei)(wei)體(ti)(ti),經世(shi)宰物以為(wei)(wei)用(yong)”。把“格(ge)物致知”的(de)“物”擴(kuo)大到“禮樂兵刑,賦役農屯(tun)”以至“泰西水(shui)法”等實(shi)用(yong)學(xue)(xue)問。贊同“非(fei)氣無以見性(xing)(xing)(xing)”的(de)觀點,說:“言性(xing)(xing)(xing)而舍(she)氣質,則所謂性(xing)(xing)(xing)者何附;所謂性(xing)(xing)(xing)善者和從而見?”李(li)颙(yong)在(zai)理學(xue)(xue)上(shang)的(de)造詣,被(bei)稱為(wei)(wei)“海內(nei)大儒(ru)”;有(you)和眉縣(xian)李(li)柏(bo)、富平(ping)李(li)因篤統稱為(wei)(wei)關中三李(li)。李(li)的(de)著作,康(kang)熙、雍正(zheng)(zheng)年(nian)(nian)間均有(you)刻本,光緒時補入《四(si)書(shu)反(fan)(fan)身錄》等篇,刻成(cheng)《二(er)曲集》46卷。其墓在(zai)二(er)曲堡南(nan)。
作者名稱 李颙
作品時間 1996年3月
李颙(yong) 著李顒(1627—1750),字(zi)中(zhong)孚,陜西(xi)盩厔(zhi)(今(jin)周(zhou)至)人(ren),因(yin)山曲(qu)(qu)曰盩,水曲(qu)(qu)曰厔(zhi),故學(xue)者稱其為二曲(qu)(qu)先生。李颙(yong)在理學(xue)上的造詣...
曾講(jiang)學(xue)(xue)江南,門徒甚眾,后主講(jiang)關中書院(yuan)。與孫奇逢、黃宗(zong)羲并稱三大(da)儒(ru)。清(qing)廷(ting)屢以博學(xue)(xue)鴻詞徵(zhi)召,以絕食(shi)堅(jian)拒得免。為學(xue)(xue)主兼(jian)采朱熹、陸(lu)九淵兩派(pai),以為“朱之教(jiao)人(ren),循(xun)循(xun)有序”,“中正平實,極便(bian)初學(xue)(xue)”;“陸(lu)之教(jiao)人(ren),一(yi)洗支離錮(gu)蔽之陋,在儒(ru)者中最(zui)為儆切”(《二曲集(ji)》卷四),主張兼(jian)取其長。重視實學(xue)(xue),提倡(chang)“明體(ti)適用”。同顧炎武反復(fu)辯論“體(ti)用”問題,提出“明道存心以為體(ti),經世宰物(wu)以為用”的見解(jie),將“格(ge)物(wu)致(zhi)知”的“物(wu)”擴充(chong)到“禮樂兵刑、賦(fu)役農(nong)屯”,以至“泰西水法”等(deng)實用學(xue)(xue)問。力(li)主自由講(jiang)學(xue)(xue),與清(qing)廷(ting)鉗制(zhi)思想政策對立。所著有《四書反身(shen)錄》《二曲集(ji)》等(deng)。
青(qing)年時代(dai)的(de)李(li)(li)(li)顒(yong)(yong),讀(du)書涉獵廣泛,凡(fan)經(jing)史(shi)子(zi)集(ji)、百家(jia)釋道,無(wu)(wu)不(bu)閱覽,熟讀(du)深思。按當(dang)時習俗(su)(su),讀(du)書就(jiu)是為(wei)(wei)(wei)了應舉,而(er)應舉唯有讀(du)四書,習八股(gu)即可。李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)卻博覽群書,不(bu)為(wei)(wei)(wei)世俗(su)(su)輿論所動(dong),既無(wu)(wu)家(jia)學(xue)(xue)(xue)(xue),又無(wu)(wu)師承,全靠自(zi)學(xue)(xue)(xue)(xue)磨練,終(zhong)于三(san)十而(er)立,卓然成(cheng)為(wei)(wei)(wei)清(qing)(qing)(qing)初著(zhu)名學(xue)(xue)(xue)(xue)者,自(zi)成(cheng)一家(jia),聞名關(guan)(guan)中(zhong)。連當(dang)時全國(guo)著(zhu)名大學(xue)(xue)(xue)(xue)者顧炎武也(ye)佩服(fu)地說:“堅苦力學(xue)(xue)(xue)(xue),無(wu)(wu)師自(zi)成(cheng),吾(wu)不(bu)如李(li)(li)(li)中(zhong)孚!”李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)與其他(ta)報有亡國(guo)的(de)明(ming)末遺民(min)一樣,站在(zai)維護(hu)封建統治(zhi)階級立場上(shang)(shang),仇(chou)視推翻明(ming)王朝的(de)李(li)(li)(li)自(zi)成(cheng)等農民(min)起(qi)義(yi)軍(jun),統統斥之為(wei)(wei)(wei)“賊寇”。同時,他(ta)又具有崇高的(de)民(min)族(zu)氣節,對滿清(qing)(qing)(qing)入(ru)關(guan)(guan)對推行(xing)的(de)民(min)族(zu)壓迫和歧視政策表示極大的(de)憤慨。他(ta)無(wu)(wu)意功名,“顧惜(xi)名節”,誓不(bu)仕清(qing)(qing)(qing)。康熙十二年,陜西(xi)總(zong)督鄂(e)善(shan)修復(fu)馮從(cong)吾(wu)創辦的(de)“關(guan)(guan)中(zhong)書院(yuan),”聘李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)主講(jiang),他(ta)謝絕(jue)了官(guan)(guan)府專為(wei)(wei)(wei)他(ta)做的(de)小袖窄袍,他(ta)以(yi)“仆臣僚紳士,又非武棄(qi)曹(cao)丁(ding),窄衣(yi)小袖所弗便,寬衣(yi)簿袖乃庶(shu)(shu)人(ren)常服(fu)。”仍然穿著(zhu)“庶(shu)(shu)人(ren)常服(fu)”登上(shang)(shang)講(jiang)壇(tan),給投降清(qing)(qing)(qing)王朝的(de)漢官(guan)(guan)首先上(shang)(shang)了第一課(ke)。講(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)不(bu)到三(san)個月,鄂(e)善(shan)便以(yi)“山(shan)林隱逸”舉薦入(ru)朝,被李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)八次上(shang)(shang)書以(yi)疾力辭。后有詔舉“博學(xue)(xue)(xue)(xue)鴻儒”,禮部又以(yi)“海內真儒”推薦,太史(shi)親(qin)到其家(jia),一再催逼起(qi)身赴京。李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)對這(zhe)些詔舉極為(wei)(wei)(wei)反感,力辭不(bu)就(jiu)。但(dan)催檄如雨,前來威逼的(de)官(guan)(guan)吏(li)將李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)連同臥床一并抬(tai)往省城,行(xing)至(zhi)南郊大雁塔(ta),李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)堅不(bu)從(cong)命,拔(ba)刀自(zi)刺,官(guan)(guan)吏(li)大駭而(er)止(zhi)。李(li)(li)(li)顒(yong)(yong)這(zhe)種威武不(bu)屈(qu)的(de)反抗精神,在(zai)關(guan)(guan)中(zhong)反清(qing)(qing)(qing)志士中(zhong)引起(qi)了極大反響(xiang)。關(guan)(guan)中(zhong)的(de)學(xue)(xue)(xue)(xue)者稱他(ta)是:“富貴不(bu)能淫(yin),貧賤不(bu)能移,威武不(bu)能屈(qu)”的(de)鐵(tie)漢。
明道存心以為(wei)本,經世宰物以為(wei)用
李颙主張“明體適用(yong)”,即“明道存(cun)心以為本(ben),經(jing)世宰物以為用(yong)”。他(ta)所(suo)說的(de)(de)(de)“明體”,指的(de)(de)(de)是弄(nong)通理(li)(li)論問題(ti),就是要精心研習程、朱、陸、王的(de)(de)(de)心理(li)(li)之(zhi)學,取舍其間,明道存(cun)心。他(ta)所(suo)說的(de)(de)(de)“適用(yong)”,是指要學會(hui)經(jing)濟實學如(ru)禮、樂、兵、刑,賦役弄(nong)屯(tun),乃(nai)至外國水法(fa)等等,并且必須緊密(mi)聯系實際,不可須臾分離。
李颙提倡“悔(hui)過(guo)自(zi)新”。他(ta)認為人性本(ben)善,因物欲蒙蔽而走上歧途甚至(zhi)罪惡道(dao)路(lu)。自(zi)古(gu)以來,學者名儒的(de)(de)(de)理(li)論車載斗(dou)量,但都未提出(chu)過(guo)“悔(hui)過(guo)自(zi)新”四字。他(ta)指出(chu)六經四書,都是講的(de)(de)(de)“悔(hui)過(guo)自(zi)新”的(de)(de)(de)道(dao)理(li),只要上自(zi)天子,下至(zhi)庶民(min)百姓,都能按這個道(dao)理(li)去做(zuo),則可以實現修身、齊家、治國、平天下的(de)(de)(de)目(mu)的(de)(de)(de)。
“明(ming)學術、正人心(xin)”,是李颙(yong)的重要(yao)(yao)思(si)想。他(ta)認為“今(jin)日(ri)之(zhi)計,惟在(zai)明(ming)學術。學術明(ming),則人才興;人才興,則風俗(su)正而(er)治化翔洽矣(yi)”。他(ta)說:“夫(fu)天下(xia)之(zhi)大根本,莫過于(yu)人心(xin);天下(xia)之(zhi)大肯綮,莫過于(yu)提醒天下(xia)之(zhi)人心(xin)。然欲醒人心(xin),惟在(zai)明(ming)學術。此(ci)在(zai)今(jin)日(ri),為匡(kuang)時(shi)第一(yi)要(yao)(yao)務。”這是他(ta)針對(dui)當時(shi)社會時(shi)弊所提出(chu)的觀點。在(zai)他(ta)看來,當時(shi)“學術之(zhi)晦(hui)至是而(er)極矣(yi),人心(xin)陷溺(ni)之(zhi)深(shen)至今(jin)日(ri)而(er)不(bu)忍言矣(yi)”。因此(ci),必(bi)須加強教化,講(jiang)明(ming)其道德人倫(lun)父子(zi)君(jun)臣之(zhi)義,提醒其廉(lian)潔奉眾、愛國忠君(jun)之(zhi)心(xin)。
李(li)顒(yong)在(zai)清(qing)初進步學(xue)(xue)(xue)者“經世(shi)致用(yong)(yong)”思想(xiang)的(de)影響下,積極(ji)參與反思理學(xue)(xue)(xue),他(ta)曾(ceng)寫出(chu)《匡時(shi)要務》,著(zhu)有(you)(you)《帝學(xue)(xue)(xue)宏綱》、《時(shi)務急策》等(deng)書。他(ta)對張(zhang)橫渠(qu)、呂經野、馮(feng)少(shao)墟等(deng)關(guan)學(xue)(xue)(xue)先輩(bei)“注重(zhong)實(shi)踐”、“學(xue)(xue)(xue)貴(gui)于(yu)用(yong)(yong)”的(de)治學(xue)(xue)(xue)精(jing)(jing)神尤(you)為(wei)贊頌。他(ta)以倡明(ming)關(guan)學(xue)(xue)(xue)為(wei)己任,對張(zhang)載關(guan)學(xue)(xue)(xue)提出(chu)的(de)“四為(wei)”遠(yuan)大理想(xiang):“為(wei)天地(di)立心(xin),為(wei)生民(min)立命,為(wei)往(wang)圣繼絕學(xue)(xue)(xue),為(wei)萬世(shi)開(kai)太平(ping)。”給(gei)以極(ji)高評價:“志不(bu)(bu)(bu)如(ru)此(ci)(ci),便(bian)(bian)不(bu)(bu)(bu)成人(ren);學(xue)(xue)(xue)不(bu)(bu)(bu)如(ru)此(ci)(ci),便(bian)(bian)不(bu)(bu)(bu)成學(xue)(xue)(xue);做人(ren)不(bu)(bu)(bu)如(ru)此(ci)(ci),便(bian)(bian)不(bu)(bu)(bu)成人(ren)。”但(dan)在(zai)清(qing)王(wang)朝實(shi)行思想(xiang)禁錮和文字(zi)獄的(de)面前(qian),他(ta)卻一籌莫展,思想(xiang)逐漸(jian)抑郁苦悶起來(lai)。于(yu)是,他(ta)又在(zai)宋明(ming)理學(xue)(xue)(xue)中(zhong)尋找(zhao)出(chu)路,他(ta)在(zai)臥(wo)床(chuang)養病中(zhong),通過(guo)對理學(xue)(xue)(xue)的(de)反思,幡然省悟。提出(chu)“悔過(guo)自新說,使學(xue)(xue)(xue)而有(you)(you)用(yong)(yong),必先明(ming)學(xue)(xue)(xue)術(shu),醒人(ren)心(xin),學(xue)(xue)(xue)術(shu)不(bu)(bu)(bu)明(ming),則(ze)人(ren)心(xin)不(bu)(bu)(bu)正,否則(ze)便(bian)(bian)是舍本求末。”他(ta)專心(xin)研究濂、洛、關(guan)、閩之學(xue)(xue)(xue),并與眉(mei)縣李(li)柏多次談討朱學(xue)(xue)(xue)和王(wang)學(xue)(xue)(xue)。李(li)顒(yong)四十歲以后把全(quan)部精(jing)(jing)力放(fang)在(zai)講學(xue)(xue)(xue)活(huo)動中(zhong),企(qi)圖用(yong)(yong)教育(yu)的(de)方法解(jie)決當時(shi)的(de)社(she)會(hui)矛盾(dun),“關(guan)中(zhong)人(ren)子(zi)翕(xi)然師(shi)之”,前(qian)來(lai)向他(ta)求學(xue)(xue)(xue)問(wen)教的(de)不(bu)(bu)(bu)僅有(you)(you)學(xue)(xue)(xue)者士人(ren),也有(you)(you)不(bu)(bu)(bu)少(shao)農、工、商、賈向他(ta)求教。他(ta)的(de)得(de)意門生遍及關(guan)中(zhong)各地(di),著(zhu)名的(de)有(you)(you)戶(hu)縣王(wang)心(xin)敬、同州白煥(huan)彩、富平(ping)惠思誠等(deng),李(li)顒(yong)講學(xue)(xue)(xue)的(de)稿子(zi)和學(xue)(xue)(xue)術(shu)問(wen)答被其弟子(zi)輯成《二曲(qu)集》廣為(wei)傳播,使傳統的(de)關(guan)學(xue)(xue)(xue)又得(de)以復盛。
李颙學(xue)問淵博,造詣頗深,在宋(song)明理學(xue)、史(shi)籍考證(zheng)、文字訓詁方(fang)面(mian)的(de)研究都有(you)建樹。他的(de)著作(zuo),在康(kang)、雍年(nian)間即有(you)刻本,光緒時補(bu)入《四書反身(shen)錄》《堊室雜感》《十三經糾繆》《二(er)十一史(shi)糾繆》等,印成《二(er)曲集(ji)》和《李二(er)曲先生文集(ji)》現存陜(shan)西(xi)省圖書館。
實以足下,發(fa)明于易
李(li)(li)颙(yong)(yong)常(chang)常(chang)提到“歸(gui)藏于坤(kun)”。坤(kun)地以內柔為象。因此(ci)(ci),純坤(kun)居首之(zhi)(zhi)(zhi)《歸(gui)藏》呈之(zhi)(zhi)(zhi)于人(ren)(ren)者(zhe),乃(nai)歸(gui)萬象于內里,開(kai)辟晦塞而后心(xin)(xin)明。故李(li)(li)颙(yong)(yong)感之(zhi)(zhi)(zhi)曰(yue):“‘歸(gui)藏于坤(kun)’,乃(nai)圣(sheng)學第一義。噫,斯其(qi)(qi)為天根乎!”(李(li)(li)颙(yong)(yong)《二(er)(er)曲集》這當(dang)然是他“求易于己(ji)”的(de)結論。但更是他倡導一切當(dang)“實以足下”、從(cong)“肯綮處(chu)(chu)”著力(li)的(de)易學前提。在他看來,人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)實者(zhe),實在內里本心(xin)(xin);“肯綮處(chu)(chu)”者(zhe),乃(nai)“提醒天下之(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren)心(xin)(xin)”。所以,其(qi)(qi)“實以足下”要(yao)實在本心(xin)(xin)實在洗心(xin)(xin)無(wu)疑(yi),其(qi)(qi)著力(li)開(kai)刀(dao)處(chu)(chu)則要(yao)落實在人(ren)(ren)心(xin)(xin)疾患處(chu)(chu)無(wu)疑(yi)。非此(ci)(ci),不足以謂之(zhi)(zhi)(zhi)為大(da)易;非此(ci)(ci),則無(wu)異于空話(hua)而已:問(wen)《易》。先(xian)生(sheng)曰(yue):“不知(zhi)。”又(you)問(wen)。先(xian)生(sheng)曰(yue):“不知(zhi)。”其(qi)(qi)人(ren)(ren)固問(wen)不已。先(xian)生(sheng)曰(yue):“子之(zhi)(zhi)(zhi)問(wen)《易》者(zhe)何(he)為?”曰(yue):“《易》乃(nai)經中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)要(yao)也(ye)。”先(xian)生(sheng)曰(yue):“子欲(yu)知(zhi)經中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)要(yao)也(ye)何(he)為?”曰(yue):“諸名公咸尚《易》也(ye)。”先(xian)生(sheng)曰(yue):“然則子之(zhi)(zhi)(zhi)治(zhi)《易》也(ye),為諸名公而治(zhi)《易》,非為己(ji)而治(zhi)《易》也(ye)。不為己(ji)而治(zhi)《易》,則其(qi)(qi)平日之(zhi)(zhi)(zhi)所以朝研而夕討者(zhe),乃(nai)欲(yu)解眾人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)所不能解,發(fa)眾人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)所不能發(fa),夸精斗奧,作一場說話(hua)而已。此(ci)(ci)其(qi)(qi)為力(li)甚苦,而其(qi)(qi)用心(xin)(xin)亦(yi)太勞(lao)已!”(李(li)(li)颙(yong)(yong)《二(er)(er)曲集》第41頁)
因此,李(li)颙“為己而(er)治(zhi)易(yi)(yi)”,主張治(zhi)易(yi)(yi)“實以足下”、“一(yi)味切己反”。恐惟如此,他才不(bu)為史家易(yi)(yi)家之(zhi)所為,不(bu)潛心解(jie)易(yi)(yi)以易(yi)(yi)說(shuo)易(yi)(yi),而(er)求易(yi)(yi)于己,用(yong)易(yi)(yi)于己;恐惟如此,其習易(yi)(yi)功(gong)夫(fu)才于思想(xiang)上頗有(you)獲益。李(li)颙所論涉及甚廣。人性(xing)善惡,悔過自新(xin),明體(ti)實用(yong),匡時要務(wu),幾乎處(chu)處(chu)迸(beng)發著思想(xiang)的火花。其中由易(yi)(yi)上發微者(zhe),屢見不(bu)鮮(xian)。而(er)最為典型者(zhe),莫(mo)過“學(xue)髓”之(zhi)圖。
列傳二百六十(shi)七儒林一
李颙(yong),字中(zhong)孚,盩厔人。又字二(er)曲(qu),二(er)曲(qu)者,水曲(qu)曰盩,山曲(qu)曰厔也。布衣安(an)貧,以理學(xue)倡(chang)導關中(zhong),關中(zhong)士子(zi)多宗(zong)之。父可(ke)從,為(wei)明材官。崇禎十五(wu)年(nian),張獻(xian)忠(zhong)寇鄖西,巡撫汪(wang)喬年(nian)總督(du)軍(jun)務(wu),可(ke)從隨征討(tao)賊(zei)。臨(lin)行(xing),抉一(yi)齒(chi)與颙(yong)母曰:“如不捷,吾當委(wei)骨(gu)沙場(chang)。子(zi)善(shan)教吾兒矣。”遂行(xing)。兵(bing)敗,死之。颙(yong)母葬(zang)其齒(chi),曰“齒(chi)冢”。時(shi)颙(yong)年(nian)十六,母彭氏,日言忠(zhong)孝節義(yi)以督(du)之,颙(yong)亦事(shi)母孝。饑寒清苦,無(wu)所(suo)憑藉,而自拔(ba)流(liu)俗(su),以昌明關學(xue)為(wei)己任。有餽遺者,雖十反不受。或曰:“交道接禮,孟(meng)子(zi)不卻。”颙(yong)曰:“我輩百不能(neng)學(xue)孟(meng)子(zi),即(ji)此(ci)一(yi)事(shi)不守(shou)孟(meng)子(zi)家(jia)法,正自無(wu)害(hai)。”
先是颙(yong)聞父喪,欲(yu)之(zhi)襄城(cheng)求遺骸(hai),以母老(lao)不(bu)(bu)可一(yi)日離,乃(nai)止。既丁母憂,廬墓三年,乃(nai)徒步之(zhi)襄城(cheng),覓遺骸(hai),不(bu)(bu)得,服(fu)斬衰晝夜哭。知縣張允(yun)中為(wei)其父立祠(ci),且造冢於戰場,名之(zhi)曰“義林(lin)”。常州知府駱(luo)鍾麟嘗(chang)師事颙(yong),謂祠(ci)未能旦夕竣,請南下謁(ye)道南書(shu)院(yuan),且講(jiang)學以慰學者之(zhi)望,颙(yong)赴之(zhi),凡講(jiang)於無錫,於江陰(yin),於靖江、宜興,所至(zhi)學者云集。既而(er)幡悔曰:“不(bu)(bu)孝(xiao)!汝此(ci)行(xing)何事,而(er)喋喋於此(ci)?”即戒行(xing)赴襄城(cheng)。常州人士思(si)慕之(zhi),為(wei)肖(xiao)像於延陵書(shu)院(yuan)。颙(yong)既至(zhi)襄城(cheng),適祠(ci)成,乃(nai)哭祭招魂,取(qu)冢土(tu)西歸附諸墓,持服(fu)如(ru)初(chu)喪。
康熙十八年,薦舉博(bo)學(xue)鴻(hong)儒(ru),稱(cheng)疾(ji)篤,舁床至省,水漿(jiang)不入(ru)口,乃得予假。自是閉關,晏息土(tu)室,惟昆山(shan)顧炎武至則(ze)款之(zhi)。四十二(er)年,圣祖西巡,召颙(yong)(yong)見,時颙(yong)(yong)已衰老,遣子慎言詣行(xing)在(zai)陳(chen)情,以(yi)(yi)所著《四書(shu)反(fan)(fan)身(shen)錄》《二(er)曲(qu)集》奏進。上特賜御(yu)書(shu)“操志高潔”以(yi)(yi)獎之(zhi)。颙(yong)(yong)謂(wei):“孔、曾、思、孟,立言垂訓(xun),以(yi)(yi)成《四書(shu)》,蓋欲學(xue)者(zhe)體(ti)諸身(shen),見諸行(xing)。充之(zhi)為天德,達之(zhi)為王道,有(you)體(ti)有(you)用,有(you)補於(wu)世。否則(ze)假途(tu)干進,於(wu)世無補,夫豈圣賢(xian)立言之(zhi)初心,國家(jia)期望之(zhi)本意耶?”居恒教(jiao)人,一以(yi)(yi)反(fan)(fan)身(shen)實踐為事(shi),門(men)人錄之(zhi),為七(qi)卷(juan)。是時容城孫(sun)奇逢之(zhi)學(xue)盛於(wu)北,馀姚黃宗羲之(zhi)學(xue)盛於(wu)南,與颙(yong)(yong)鼎足稱(cheng)三大儒(ru)。晚年寓富平,關中儒(ru)者(zhe)咸稱(cheng)“三李”。三李者(zhe),颙(yong)(yong)及(ji)富平李因篤、郿李柏也。
李因(yin)篤,字天生(sheng),富平人。明庠生(sheng)。博(bo)學(xue)強記,貫串注疏。舉博(bo)學(xue)鴻儒,試授(shou)檢(jian)討。未逾(yu)月,以母(mu)老乞養,詔許(xu)之(zhi)。母(mu)歿,仍不(bu)出。因(yin)篤深於(wu)經學(xue),著《詩(shi)說》,顧炎武稱之(zhi)曰:“毛、鄭有嗣(si)音矣!”又著《春(chun)秋(qiu)》說,汪琬亦折服(fu)焉。
李(li)柏,字雪木,郿縣人(ren)。九歲失怙,事母至孝。稍長,讀(du)《小(xiao)學》,曰:“道在是矣(yi)!”遂(sui)盡焚帖括,而日(ri)(ri)誦古書(shu)(shu)。避荒(huang)居洋縣,入山屏跡讀(du)書(shu)(shu)者數十(shi)年。嘗一日(ri)(ri)兩粥,或半月食無鹽。時(shi)時(shi)忍饑默坐,間臨水把釣,夷然不屑也。昕夕謳吟,拾(shi)山中樹葉書(shu)(shu)之。門(men)人(ren)都其集曰《槲葉集》。年六十(shi)六,卒。
王心(xin)(xin)敬,字爾緝(ji),鄠(hu)縣人。乾隆元年,舉孝廉方正。心(xin)(xin)敬論(lun)學(xue),以(yi)明、新、止(zhi)至善為(wei)歸。謹(jin)嚴不逮(dai)其(qi)(qi)師,注經好為(wei)異論(lun),而《易(yi)(yi)說(shuo)》為(wei)篤(du)實。其(qi)(qi)言曰(yue):“學(xue)《易(yi)(yi)》可(ke)以(yi)無大(da)過矣(yi),是孔子論(lun)《易(yi)(yi)》,切於人身(shen),即可(ke)知四圣(sheng)之(zhi)本旨。”著有(you)《豐川集》《關學(xue)編》《豐川易(yi)(yi)說(shuo)》。
白話翻譯:
李(li)颙(yong),字中(zhong)(zhong)孚,盩(zhou)厔(周至)人。又字二(er)曲,二(er)曲的(de)(de)(de)意思,水彎曲的(de)(de)(de)地(di)方叫盩(zhou),山彎曲的(de)(de)(de)地(di)方叫厔。雖(sui)然是(shi)布衣百姓,但安于貧窮,在關中(zhong)(zhong)倡導理學,關中(zhong)(zhong)弟子(zi)(zi)讀書人很多(duo)尊(zun)崇他(ta)的(de)(de)(de)。父親(qin)(qin)名(ming)可(ke)從,是(shi)明代【材官】。崇禎(zhen)十五年(nian),張獻忠(zhong)侵掠鄖西,巡撫(fu)汪(wang)喬年(nian)總督軍務,可(ke)從跟從他(ta)討伐張獻忠(zhong)。臨行(xing)前,掰下一(yi)顆(ke)牙(ya)齒給李(li)颙(yong)的(de)(de)(de)母(mu)親(qin)(qin),說:如(ru)果不能勝利,我會(hui)埋骨沙(sha)場。你要好好教(jiao)導我的(de)(de)(de)兒子(zi)(zi)。說完就走(zou)了(le)(le),兵敗(bai),死(si)在戰場上。李(li)颙(yong)的(de)(de)(de)母(mu)親(qin)(qin)葬了(le)(le)他(ta)的(de)(de)(de)牙(ya)齒,把墳墓叫“齒冢”。當時李(li)颙(yong)十六歲,母(mu)親(qin)(qin)彭氏(shi),每天向他(ta)講(jiang)解(jie)忠(zhong)孝節義(yi)督導他(ta),李(li)颙(yong)侍奉(feng)母(mu)親(qin)(qin)極為(wei)孝順。饑寒(han)清苦,沒(mei)有(you)憑借,但自(zi)拔與流俗,以提倡闡明關學為(wei)己任(ren)。有(you)饋贈者(zhe),雖(sui)然來了(le)(le)十次也(ye)不接受。有(you)人說:交友之道(dao),接受禮物,孟(meng)子(zi)(zi)不會(hui)推卻。李(li)颙(yong)說:我輩(bei)人如(ru)何也(ye)學不到(dao)孟(meng)子(zi)(zi)境(jing)界,即(ji)此一(yi)事沒(mei)有(you)遵守孟(meng)子(zi)(zi)的(de)(de)(de)教(jiao)導,也(ye)并無害處。
起初李颙聽說父親(qin)(qin)(qin)過世,準備到(dao)襄(xiang)城(cheng)(cheng)取(qu)回(hui)父親(qin)(qin)(qin)的(de)遺骸。因為母親(qin)(qin)(qin)年老不可一日遠離,就打消了(le)念頭。母親(qin)(qin)(qin)過世后(hou),在(zai)墳墓前(qian)起廬,丁憂三年后(hou),就徒步走到(dao)襄(xiang)城(cheng)(cheng)去,尋覓父親(qin)(qin)(qin)遺骸,沒(mei)有找(zhao)到(dao),穿著五服中最重的(de)斬衰孝服日夜(ye)哭(ku)泣。知縣張允中為其父建(jian)立祠堂(tang),并(bing)且在(zai)戰場上(shang)建(jian)立墳墓,叫做“義林”。常州知府駱鍾麟曾(ceng)經(jing)拜李颙為師,說祠堂(tang)不能很快建(jian)成(cheng)(cheng),請他南(nan)(nan)下(xia)訪問道南(nan)(nan)書院(yuan),并(bing)在(zai)此講(jiang)學(xue)以滿足(zu)當地(di)(di)學(xue)者的(de)期望,李颙就前(qian)去了(le),在(zai)無錫(xi),江(jiang)陰,靖江(jiang)、宜(yi)興等地(di)(di)講(jiang)學(xue),所到(dao)的(de)地(di)(di)方學(xue)者云集。之后(hou)幡(fan)然悔悟:不孝!你此行(xing)為了(le)什么,在(zai)這里喋喋不休。馬上(shang)停止行(xing)動前(qian)往(wang)襄(xiang)城(cheng)(cheng)。常州人(ren)士懷念仰(yang)慕他,在(zai)延陵書院(yuan)做了(le)他的(de)肖像,李颙到(dao)了(le)襄(xiang)城(cheng)(cheng),正好父親(qin)(qin)(qin)的(de)祠堂(tang)建(jian)成(cheng)(cheng),就在(zai)此哭(ku)泣祭祀為父招魂,在(zai)墳墓上(shang)取(qu)土西歸附于家(jia)鄉墓地(di)(di)上(shang),穿的(de)衣服如同父親(qin)(qin)(qin)剛剛過世。
康(kang)熙(xi)十八年(nian),薦舉(ju)博學(xue)鴻儒(ru),聲稱病得厲害,抬到省里,水都喝不到嘴(zui)里,這(zhe)才準予(yu)回去。從此閉關,呆在家(jia)里,只有(you)昆山顧(gu)炎武(wu)來(lai)了(le)才接(jie)待了(le)一下(xia)。四(si)(si)十二(er)年(nian),康(kang)熙(xi)西巡(xun),召颙見(jian),當時李(li)颙已經非常衰老,讓兒子(zi)慎言(yan)到行(xing)(xing)(xing)在陳述情況(kuang),以所著《四(si)(si)書(shu)反(fan)身(shen)錄(lu)》《二(er)曲集》進(jin)獻康(kang)熙(xi)。康(kang)熙(xi)御書(shu)“操(cao)志高潔”贊賞他。李(li)颙說:孔子(zi)、曾(ceng)子(zi)、子(zi)思、孟(meng)子(zi),創(chuang)立言(yan)論,垂范后世,做成《四(si)(si)書(shu)》,大(da)概(gai)是為(wei)了(le)學(xue)者體會于(yu)(yu)心,表現(xian)與行(xing)(xing)(xing)動(dong)上。內心充盈即(ji)為(wei)天(tian)德,實(shi)踐于(yu)(yu)行(xing)(xing)(xing)便為(wei)王道(dao),有(you)知有(you)行(xing)(xing)(xing),這(zhe)才有(you)補(bu)于(yu)(yu)世;否則,用作上進(jin)的(de)門途,于(yu)(yu)世無補(bu),這(zhe)豈是圣賢立言(yan)的(de)初心,國家(jia)期望的(de)本意(yi)?居(ju)家(jia)總是要教導別(bie)人,一以反(fan)身(shen)實(shi)踐為(wei)事,門人記錄(lu)下(xia)來(lai),有(you)七卷。當時容城孫奇逢之學(xue)興盛于(yu)(yu)北方(fang),馀姚(yao)黃(huang)宗羲之學(xue)興盛于(yu)(yu)南方(fang),與李(li)颙共稱為(wei)三(san)大(da)儒(ru)。晚年(nian)寓居(ju)富平,關中(zhong)儒(ru)者都稱道(dao)“三(san)李(li)”,三(san)李(li),指的(de)是李(li)颙,富平的(de)李(li)因篤和郿縣的(de)李(li)柏。
李因(yin)篤,字天生(sheng),富平人(ren)。明朝庠生(sheng)。博學(xue)強(qiang)記(ji),貫通了(le)(le)注疏(shu)。被(bei)舉博學(xue)鴻儒,考試被(bei)授檢討(tao)職務。不到一個月,因(yin)為母親(qin)年老請假回家贍養母親(qin),下詔許可。母親(qin)過世(shi),仍不出來做官。從此專心深入研究經(jing)學(xue),著有(you)(you)《詩說(shuo)》,顧炎(yan)武稱道(dao)他:毛詩,鄭箋有(you)(you)了(le)(le)后繼了(le)(le)。又(you)著有(you)(you)《春秋說(shuo)》,汪琬(wan)為之折服。
李(li)柏,字(zi)雪木,郿縣人。九歲(sui)父親過世,侍奉(feng)母(mu)親極為孝順。長大了些,學了《小學》,說,道統就在這里了。于是焚燒了全部(bu)八股文章,每日誦讀古書。避居住(zhu)在洋縣野外,進入(ru)深山中藏起來(lai)讀書數十年,曾經一天喝兩頓粥(zhou),有(you)時半(ban)月沒有(you)鹽吃。經常忍受饑餓默然獨坐,偶爾臨水(shui)釣魚(yu),心中泰(tai)然,不(bu)以為意。早晚(wan)吟詠作詩(shi),拾起山中的(de)樹葉(xie)寫下來(lai)。門(men)人編錄他的(de)集子(zi)為《槲葉(xie)集》。六十六歲(sui)過世。
王心敬(jing),字(zi)爾緝,鄠縣人(ren)(ren)。乾隆(long)元年(nian),被舉孝(xiao)廉方正(zheng)。王新敬(jing)論學,以明、新、止(zhi)于至善為落腳(jiao)點(dian),謹嚴(yan)上比不過(guo)(guo)他的(de)(de)老師,給經書做注喜(xi)歡(huan)標新立異,但(dan)其《易(yi)說(shuo)(shuo)》可(ke)(ke)靠貼切。他說(shuo)(shuo):“學《易(yi)》可(ke)(ke)以沒有大的(de)(de)過(guo)(guo)錯,是孔(kong)子論《易(yi)》,切于人(ren)(ren)身,由此(ci)可(ke)(ke)以知道四圣學說(shuo)(shuo)的(de)(de)本意”。著(zhu)有《豐川集(ji)》《關學編》《豐川易(yi)說(shuo)(shuo)》。
位于周至縣二曲中學大門(men)前50米(mi),310國道(dao)以西30米(mi)處,占地面積(ji)81平方(fang)米(mi)。1956年被(bei)陜西省人民政府公布為(wei)省級文(wen)物(wu)保護(hu)單位,1992年劃定(ding)了(le)保護(hu)范圍,建立(li)(li)了(le)保護(hu)組(zu)織后又樹立(li)(li)了(le)保護(hu)標志。
李颙三十(shi)歲已是(shi)“學(xue)行(xing)兼備,聞名(ming)四(si)海(hai)之內”的(de)學(xue)者,四(si)十(shi)歲以后,開始(shi)了(le)他長久不懈的(de)講(jiang)學(xue)生(sheng)涯。先(xian)后在關中書院、同州、華縣、常州明倫堂(tang)、無錫、江(jiang)陰(yin)、靖(jing)江(jiang)等地(di)講(jiang)學(xue),聽(ting)者環(huan)擁拱聽(ting),問(wen)道者絡繹不絕。
李颙(yong)在教育上主(zhu)張“明體(ti)(ti)(ti)適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)”,即明道(dao)(dao)存心(xin)以為本,經(jing)(jing)世(shi)宰物以為用(yong)。理(li)(li)學(xue)經(jing)(jing)濟(ji)原相表里(li)進呈理(li)(li)學(xue)書,而(er)不進呈經(jing)(jing)濟(ji)學(xue)則有(you)體(ti)(ti)(ti)無(wu)(wu)用(yong),是有(you)理(li)(li)而(er)無(wu)(wu)表,非(fei)所以明體(ti)(ti)(ti)適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong),內圣(sheng)而(er)外王(wang)也(ye)”。所以“明體(ti)(ti)(ti)”多指(zhi)道(dao)(dao)德修養的(de)理(li)(li)論問題,就(jiu)是要(yao)精心(xin)研(yan)習程、朱、陸、王(wang)的(de)心(xin)理(li)(li)之(zhi)學(xue),取舍其間,明道(dao)(dao)存心(xin)。“適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)”就(jiu)是要(yao)學(xue)會經(jing)(jing)濟(ji)實學(xue)如禮、樂、兵、刑,賦役農屯以及外國(guo)水法(fa)等。明體(ti)(ti)(ti)適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)必須緊(jin)密聯系,不可分離。他說(shuo):“明體(ti)(ti)(ti)而(er)不適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)便是腐儒(ru);適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)而(er)不明體(ti)(ti)(ti)便是霸儒(ru)”。李颙(yong)的(de)“明體(ti)(ti)(ti)適(shi)(shi)(shi)(shi)用(yong)”成為一家(jia)(jia)之(zhi)言(yan),聞(wen)名海內是宋明理(li)(li)學(xue)家(jia)(jia)所沒有(you)的(de)。
李颙(yong)(yong)一(yi)生清貧廉直,顧惜名節,屢(lv)拒朝廷征召(zhao),誓不仕清。康(kang)熙皇帝多次下召(zhao),他(ta)以年老體衰有病行動不便為借口拒不召(zhao)見。康(kang)熙深(shen)知其望重志堅(jian),難(nan)以相(xiang)強,親書“操(cao)志高(gao)潔”匾額及(ji)詩幅賜之以示褒獎。李颙(yong)(yong)的高(gao)風亮節得到海(hai)內學(xue)者(zhe)的敬仰(yang),顧炎(yan)武贊揚他(ta)是學(xue)者(zhe)們仰(yang)望的“泰山(shan)北斗“。晚年寓居富平鉆研學(xue)問,堅(jian)持講學(xue)至逝世。
李(li)颙的(de)學(xue)問淵(yuan)博,在宋明理學(xue)、史籍考(kao)證、文字訓詁方面的(de)研(yan)究都有所建(jian)樹。