苻堅(338年~385年10月16日(ri)),字(zi)(zi)永(yong)固,小字(zi)(zi)文玉,略陽臨渭(今甘肅(su)省(sheng)秦安縣)人(ren),氐族。中國(guo)古代著名政治家、改革家,前秦帝國(guo)第三位國(guo)君。
苻(fu)堅容顏瑰偉(wei),雅(ya)量瑰姿。極度崇尚漢文(wen)化,初任龍驤(xiang)將軍,后封東海王。在位(wei)時(shi)期(qi),先是(shi)誅殺(sha)暴君苻(fu)生(sheng),后勵精(jing)圖治,開鑿涇水渠(qu),重用王猛、鄧羌(qiang)、苻(fu)雅(ya)、楊安、朱肜、苻(fu)融(rong)(rong)等(deng)人,實行(xing)漢化改革,得(de)以(yi)(yi)集權中(zhong)央,國(guo)(guo)勢(shi)大盛(sheng)(sheng),史稱“關隴清晏,百(bai)姓(xing)豐(feng)樂”,促進(jin)文(wen)教發(fa)展(zhan)與民族(zu)(zu)融(rong)(rong)合,推(tui)動五胡漢化進(jin)程(cheng),對(dui)漢文(wen)化的(de)(de)延續有所貢獻(xian)。心懷(huai)“混一六合,以(yi)(yi)濟蒼生(sheng)”之(zhi)志(zhi),廣施仁政(zheng),打壓豪強,減刑免租,撫恤鰥(guan)寡,從諫如流,畢生(sheng)以(yi)(yi)消除民族(zu)(zu)矛(mao)盾(dun)為己任,各(ge)族(zu)(zu)百(bai)姓(xing)對(dui)苻(fu)堅十(shi)分地愛(ai)戴。隨著國(guo)(guo)力(li)日漸強盛(sheng)(sheng),以(yi)(yi)軍事力(li)量消滅北(bei)方諸(zhu)國(guo)(guo),降服化外蠻夷,使(shi)飽受戰(zhan)亂的(de)(de)華北(bei)再度恢復生(sheng)機,攻占東晉(jin)的(de)(de)川蜀(shu)、襄陽(yang)等(deng)地,形成南北(bei)對(dui)峙局面,又遣呂光征服西域諸(zhu)國(guo)(guo),開拓五胡疆(jiang)域最(zui)遼闊的(de)(de)時(shi)期(qi)。在南征北(bei)戰(zhan)的(de)(de)過程(cheng)中(zhong),苻(fu)堅未有一次屠城(cheng)暴行(xing)。
建元十(shi)九(jiu)年,發(fa)動淝水(shui)之戰(zhan),意圖消滅東晉(jin),結束亂世。最(zui)終敗給(gei)東晉(jin)謝玄率(lv)領(ling)的北府兵,導致社會矛盾激化,陷入混亂局面(mian)。
建元二十(shi)一年,為后秦(qin)主姚萇(chang)所害,臨(lin)死前面不改色(se),姚萇(chang)逼迫其交出傳國(guo)玉璽(xi)(xi),苻堅言已將玉璽(xi)(xi)送(song)晉國(guo),誓死不讓玉璽(xi)(xi)落入羌人之(zhi)手(shou),最終被(bei)姚萇(chang)縊死于(yu)新平寺,終年四十(shi)八歲。身后被(bei)三個國(guo)家(jia)共(gong)同(tong)追封謚號(hao),尊上謚宣昭皇帝、文(wen)昭皇帝、壯烈天王,廟(miao)號(hao)世祖。
后道教追封苻堅(jian)為神祇,逢瘟(wen)疫(yi)建祠避禍,稱為苻家神,于每年正月初二以太(tai)牢祭祀。
苻(fu)堅(jian)(jian),字永固(gu)、文玉,小(xiao)名堅(jian)(jian)頭。前秦(qin)(qin)(qin)文桓(huan)帝(di)(di)苻(fu)雄之(zhi)子(zi),前秦(qin)(qin)(qin)惠武帝(di)(di)苻(fu)洪(hong)之(zhi)孫,前秦(qin)(qin)(qin)景明帝(di)(di)苻(fu)健(jian)之(zhi)侄(zhi),祖籍略陽郡臨渭縣,但苻(fu)堅(jian)(jian)從(cong)小(xiao)在(zai)鄴城長(chang)大。苻(fu)氏(shi)是有扈氏(shi)后(hou)(hou)人,祖先世代為西(xi)戎小(xiao)帥。在(zai)后(hou)(hou)趙(zhao)皇帝(di)(di)石(shi)虎(hu)進攻(gong)關中時(shi),苻(fu)洪(hong)率(lv)族(zu)歸(gui)服(fu),苻(fu)氏(shi)遷徙到現今的(de)河北(bei)臨漳一帶(dai)。后(hou)(hou)苻(fu)洪(hong)投靠(kao)東晉,被任為征北(bei)大將軍,不久自稱(cheng)秦(qin)(qin)(qin)王。苻(fu)洪(hong)死后(hou)(hou),其子(zi)苻(fu)健(jian)在(zai)公元350年(nian)入據關中,次年(nian)稱(cheng)帝(di)(di),建都長(chang)安(an)。苻(fu)健(jian)是苻(fu)堅(jian)(jian)的(de)伯父。苻(fu)堅(jian)(jian)的(de)父親(qin)苻(fu)雄因(yin)輔(fu)佐長(chang)兄創業有功,被封為東海王。
史稱苻堅(jian)自有貴相,傳(chuan)說背后有讖文(wen):“草(cao)付臣(chen)又(you)土(tu)王(wang)咸陽”,“草(cao)付”是(shi)“苻”;“臣(chen)又(you)土(tu)”是(shi)繁體(ti)的“堅(jian)”,也(ye)就(jiu)(jiu)是(shi)說,他(ta)將來就(jiu)(jiu)要(yao)在咸陽稱王(wang)立國了(le)(le)(le),這條讖文(wen)在迷信的古人看來是(shi)非常吉利的事,于是(shi)就(jiu)(jiu)為他(ta)取(qu)名(ming)“苻堅(jian)”。也(ye)許正是(shi)應驗了(le)(le)(le)讖文(wen)中(zhong)的話,苻堅(jian)自幼(you)聰明過人,七歲(sui)時就(jiu)(jiu)知道幫助周圍(wei)的小(xiao)伙伴(ban)了(le)(le)(le)。八(ba)、九(jiu)歲(sui)時,言談舉止猶如大(da)人,所以倍受祖父苻洪的寵愛。
當時有(you)個叫徐(xu)統的(de)(de)(de)人,很擅長看(kan)(kan)面相(xiang)(xiang),有(you)一(yi)天在(zai)路上(shang)看(kan)(kan)到年(nian)幼的(de)(de)(de)苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)長相(xiang)(xiang)非比尋常(chang),就(jiu)上(shang)前拉(la)住(zhu)他的(de)(de)(de)手說:“這里是(shi)皇帝巡行(xing)的(de)(de)(de)街道,你們(men)在(zai)此玩耍(shua),不怕司(si)(si)隸校尉(wei)把(ba)你們(men)捆(kun)起來(lai)嗎?”苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)回答說:“司(si)(si)隸校尉(wei)只捆(kun)有(you)罪(zui)的(de)(de)(de)人,不捆(kun)玩耍(shua)的(de)(de)(de)小孩。”徐(xu)統對隨行(xing)的(de)(de)(de)人說:“這孩子(zi)有(you)霸(ba)王之相(xiang)(xiang)。”后(hou)(hou)來(lai)兩人又相(xiang)(xiang)遇,相(xiang)(xiang)面的(de)(de)(de)人悄悄對苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)說:“你的(de)(de)(de)面相(xiang)(xiang)不同尋常(chang),日后(hou)(hou)必定大貴(gui)。”苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)一(yi)本(ben)正經(jing)地說:“如(ru)果真的(de)(de)(de)有(you)那一(yi)天,我終生不會忘記您的(de)(de)(de)恩(en)德。”后(hou)(hou)來(lai),苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)誅殺苻(fu)生繼位,果然沒(mei)有(you)忘記徐(xu)統的(de)(de)(de)恩(en)情,下(xia)詔(zhao)厚待前秦(qin)國內的(de)(de)(de)徐(xu)統后(hou)(hou)代。
在苻(fu)堅八歲的時候,一天,他突然向爺爺苻(fu)洪提出(chu)請個(ge)家庭教師的請求(qiu)。苻(fu)洪驚奇地望著孫子說:“我們從來(lai)只知喝酒吃肉,如今你想求(qiu)學(xue)(xue),實在太(tai)好(hao)了(le)。”于是欣然答應。第二天就請來(lai)了(le)家庭教師。苻(fu)堅學(xue)(xue)習非常刻(ke)苦,潛(qian)心研讀經(jing)史典籍,隨(sui)著學(xue)(xue)識的不斷增長而立(li)下(xia)了(le)經(jing)世濟民、統一天下(xia)的大志,遂又結交(jiao)了(le)許多當世豪杰,很快成了(le)朝(chao)野享有(you)盛譽的佼佼者。
公元354年(皇(huang)始四年),苻(fu)(fu)雄(xiong)去世(shi),本為東海王(wang)世(shi)子的苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)承(cheng)襲(xi)父爵。另獲授(shou)(shou)龍驤將軍,苻(fu)(fu)健更以(yi)苻(fu)(fu)洪曾(ceng)經(jing)在后趙獲授(shou)(shou)此號勉勵苻(fu)(fu)堅(jian)(jian),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)當時(shi)亦“揮劍捶馬”,被苻(fu)(fu)健的話所(suo)感動(dong)和(he)激勵,士卒見此,亦心服(fu)苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)。當時(shi)經(jing)歷了永嘉之(zhi)亂和(he)石虎、冉(ran)閔之(zhi)亂,各民(min)(min)族(zu)之(zhi)間的矛盾日趨(qu)嚴重(zhong),北方各國的征伐導(dao)致華夏大地殘破不堪(kan),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)從(cong)小(xiao)便定(ding)下“混六合為一(yi)家,視夷狄為赤子”的決(jue)心,誓要消除(chu)各民(min)(min)族(zu)的仇恨,讓百姓們都過(guo)上幸福的日子,無論(lun)是漢人或是胡人。苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)容顏秀美俊俏亦博學多才藝(yi),更有(you)經(jing)略(lve)大志(zhi),廣交(jiao)豪(hao)杰義士。
公元355年(皇始五年),苻健病死(si),其(qi)子苻生(sheng)繼承帝位。苻生(sheng)是天下少有的暴君,視殺(sha)(sha)人(ren)(ren)如兒戲。每逢(feng)接見(jian)大臣,都讓侍從箭上弦,刀出鞘、鐵鉗、鋼鋸等擺放跟(gen)前。看誰(shui)不順眼,就隨即殺(sha)(sha)掉。如哪位大臣有諫言(yan),就被視為誹謗(bang),殺(sha)(sha)之(zhi);若有人(ren)(ren)說奉承話,就被視為獻媚(mei),亦殺(sha)(sha)之(zhi)。因此,朝中人(ren)(ren)人(ren)(ren)自危。
公元357年(nian)(壽光三年(nian)),姚襄(xiang)(xiang)謀(mou)圖關中,并聯結前(qian)(qian)秦境內(nei)的(de)羌人(ren),苻(fu)堅(jian)與苻(fu)黃眉、鄧羌等人(ren)率兵抵(di)抗,終在鄧羌成(cheng)功誘(you)使姚襄(xiang)(xiang)出(chu)擊而(er)由苻(fu)黃眉率主力將姚襄(xiang)(xiang)擊敗,并擒殺(sha)姚襄(xiang)(xiang),逼令姚襄(xiang)(xiang)弟姚萇率其(qi)部眾歸降前(qian)(qian)秦。然而(er),當(dang)時前(qian)(qian)秦皇帝苻(fu)生賞罰失當(dang),兇殘好殺(sha),苻(fu)黃眉等人(ren)因(yin)立大(da)功后未受褒(bao)賞,反(fan)受侮(wu)辱(ru)而(er)謀(mou)反(fan)。
雖(sui)然最終苻(fu)黃眉(mei)謀(mou)反失敗,但(dan)苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)當時很有(you)聲(sheng)譽,羌族首領姚襄的(de)舊將薛贊和權(quan)翼亦欣賞(shang)苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)的(de)才能(neng),并私下對苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)說:“如今主上殘忍暴虐(nve),搞得全國人心(xin)離散。常言說得好(hao),有(you)德者昌,無德者亡。神器業重,不要(yao)讓政(zheng)權(quan)落到(dao)外姓之人手中,希望殿下早作打(da)算,行商湯、武王之事,以順(shun)應(ying)天意民心(xin)。”強汪、梁平(ping)老(lao)等人亦勸苻(fu)堅(jian)(jian)(jian)取而代之。
苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)感(gan)到(dao)自身(shen)實力不足(zu),不敢輕易動(dong)手,而在暗(an)中謀劃(hua)。或許苻(fu)(fu)(fu)(fu)生也聽到(dao)了風聲,在夜晚對身(shen)旁的(de)侍(shi)女說(shuo):“苻(fu)(fu)(fu)(fu)法和苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)兄(xiong)弟也不可信賴了,明天(tian)我就(jiu)把(ba)他們都(dou)除掉。”侍(shi)女等苻(fu)(fu)(fu)(fu)生熟睡后,秘密報告(gao)了苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)。苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)兄(xiong)弟才不得不立即采取行(xing)(xing)動(dong),召集親(qin)兵,分兩路沖進苻(fu)(fu)(fu)(fu)生的(de)王宮,把(ba)喝(he)醉的(de)苻(fu)(fu)(fu)(fu)生拉到(dao)另外一個房間幽禁起來,廢為(wei)(wei)越王,史稱云龍門之變。廢除苻(fu)(fu)(fu)(fu)生后,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)將帝(di)(di)(di)位(wei)讓(rang)給庶兄(xiong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)法,但(dan)苻(fu)(fu)(fu)(fu)法自以庶出不敢受,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)在群臣的(de)勸進下即位(wei),苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)認為(wei)(wei)自己(ji)的(de)功(gong)業不足(zu)稱帝(di)(di)(di),自降帝(di)(di)(di)號(hao)為(wei)(wei)天(tian)王,稱“大(da)秦天(tian)王”,改元永興,實行(xing)(xing)大(da)赦。后遣使殺死苻(fu)(fu)(fu)(fu)生,謚其曰厲。
苻堅即位(wei)時,前秦社會(hui)一派混亂。關(guan)中本來是各民族雜(za)居的地區,民族仇殺此起(qi)彼伏。前秦在(zai)戰亂中建國,法(fa)律(lv)制度都不健全。苻生又實施殘(can)暴統治,已有水旱災害發生,致使千里秦川豪強橫(heng)行(xing)、老百姓(xing)苦不堪言(yan)。
苻(fu)堅在做東海王(wang)時(shi),就(jiu)痛感時(shi)弊誤(wu)國害民,因而(er)即位后(hou)決心開創清(qing)明(ming)(ming)的(de)(de)(de)(de)政(zheng)治(zhi)局面,整(zheng)頓吏治(zhi),懲處不法豪強,平息(xi)內亂,實(shi)行(xing)與民休(xiu)養生(sheng)息(xi)的(de)(de)(de)(de)政(zheng)策。他深知明(ming)(ming)政(zheng)無大小,以得人為本的(de)(de)(de)(de)道理,所以廣招賢才(cai),并首(shou)先從(cong)調(diao)整(zheng)最(zui)高(gao)領導機構入(ru)手,果斷地處斬了幫助苻(fu)生(sheng)作(zuo)惡的(de)(de)(de)(de)佞臣董榮、趙韶等二(er)十余人,苻(fu)堅又恢復被苻(fu)生(sheng)冤殺的(de)(de)(de)(de)雷弱兒、魚遵、毛貴(gui)、王(wang)墮、梁楞、梁安、辛牢(lao)等忠良的(de)(de)(de)(de)名譽(yu),并善待他們的(de)(de)(de)(de)后(hou)代子孫。提(ti)拔重用(yong)了一(yi)批精明(ming)(ming)廉(lian)潔的(de)(de)(de)(de)漢族(zu)士人參與朝(chao)政(zheng),其中最(zui)有影(ying)響的(de)(de)(de)(de)就(jiu)是寒門(men)出身的(de)(de)(de)(de)王(wang)猛。
又修整一些名實不符的官(guan)職,恢復已絕的宗祀,上(shang)禮神祇(zhi),鼓(gu)勵(li)農業,設立(li)學(xue)校,扶持鰥寡孤獨(du)和年(nian)老無依(yi)者。另亦(yi)褒(bao)揚稱(cheng)頌一些有(you)特(te)殊才行(xing)、孝(xiao)友忠義、有(you)德業的人(ren)。后苻(fu)堅下令(ling)各(ge)地(di)方官(guan)員都(dou)上(shang)舉孝(xiao)悌、廉直、文(wen)學(xue)、政(zheng)事四項才德的人(ren)才,若真的是人(ren)才就得賞賜,否則就被降(jiang)罪(zui);另苻(fu)堅亦(yi)不優待宗室(shi),即使是宗室(shi)中人(ren),若無才干都(dou)會被棄用,于(yu)是當時國內官(guan)員都(dou)十(shi)分稱(cheng)職。而通過開墾耕地(di),令(ling)前秦倉(cang)庫充實,人(ren)民溫(wen)飽而令(ling)盜(dao)賊也少了。
苻堅(jian)亦下(xia)令與民休(xiu)息(xi),在即位次年(nian)(公(gong)元358年(nian))討平于并州叛(pan)變的(de)軍(jun)閥張(zhang)平后就下(xia)令偃甲息(xi)兵(bing),直至公(gong)元365年(nian)出兵(bing)平定(ding)劉衛辰及(ji)曹轂(gu)的(de)叛(pan)亂前(qian)都沒(mei)有(you)大(da)型(xing)的(de)軍(jun)事行動。苻堅(jian)又應當時(shi)秋旱而下(xia)令減(jian)省膳食和暫停奏(zou)樂(le),將金玉錦繡等貴(gui)重物品散發(fa)給軍(jun)士,并命后宮省儉服飾。苻堅(jian)更開發(fa)山澤,且得出的(de)資源不(bu)限(xian)于官(guan)府和權(quan)貴(gui),連平民百姓也可使(shi)用。
至公元364年(甘(gan)露(lu)六年),苻(fu)堅下令各公國自(zi)置中(zhong)尉、大農及其他官(guan)屬(shu),然而眾人卻以當時(shi)富商(shang)(shang)(shang)趙(zhao)掇、丁(ding)妃(fei)等人車服(fu)盛如王侯(hou)(hou),紛紛延攬(lan)這些富商(shang)(shang)(shang)為二卿。苻(fu)堅于是(shi)下令延攬(lan)富商(shang)(shang)(shang)為卿者降(jiang)爵(jue)位到侯(hou)(hou)爵(jue),并下令沒爵(jue)位或官(guan)職(zhi)的人都(dou)不(bu)能在都(dou)城百里(li)以內乘車馬,工(gong)商(shang)(shang)(shang)、奴隸及婦人亦不(bu)得穿(chuan)戴金銀錦繡(xiu),違(wei)者處死。
另一(yi)方面,苻堅重(zhong)用漢(han)人(ren)(ren)王猛(meng)。王猛(meng)少年(nian)時,家貧如(ru)(ru)洗(xi),為(wei)(wei)(wei)了(le)糊口,年(nian)紀不(bu)(bu)大就(jiu)販賣畚箕(ji)。但他人(ren)(ren)窮志不(bu)(bu)窮,為(wei)(wei)(wei)人(ren)(ren)嚴謹、博學多(duo)才(cai)。東(dong)(dong)晉桓溫曾許(xu)以高官(guan)厚祿,王猛(meng)認(ren)為(wei)(wei)(wei)東(dong)(dong)晉王朝已腐敗,堅辭(ci)不(bu)(bu)就(jiu)。后(hou)(hou)來(lai)經呂(lv)婆(po)樓推薦(jian)認(ren)識了(le)苻堅。二(er)人(ren)(ren)一(yi)見如(ru)(ru)故(gu),于(yu)是苻堅把王猛(meng)留(liu)在(zai)自己身邊,即位后(hou)(hou)拜王猛(meng)為(wei)(wei)(wei)中(zhong)書侍郎。當時,京師的西北門戶始平(ping)縣(xian)豪(hao)強橫(heng)行,百姓叫苦連天(tian)。苻堅派王猛(meng)為(wei)(wei)(wei)始平(ping)縣(xian)令前往治理。王猛(meng)執法(fa)嚴明,雷(lei)厲風行,下(xia)車伊始就(jiu)把一(yi)個(ge)作惡(e)多(duo)端的奸吏當眾(zhong)打死。致使奸吏的狐(hu)朋狗黨(dang)聯名上(shang)告(gao),并勾結執法(fa)官(guan)將王猛(meng)逮捕,押送到長安獄中(zhong)。
苻堅聞聽(ting)大驚(jing),親自(zi)到獄中看望和責(ze)問王(wang)猛:“當官理政(zheng)要(yao)把仁義道(dao)德放在首位,怎(zen)能上任就殺人?”王(wang)猛從容地說(shuo):“治(zhi)理安(an)定的(de)國家要(yao)用(yong)禮(li),治(zhi)理亂(luan)世(shi)要(yao)用(yong)法。我一(yi)(yi)心為(wei)陛下鏟除奸暴不法之徒,現在才殺掉一(yi)(yi)個奸吏,還有千(qian)萬個奸吏擾亂(luan)社會治(zhi)安(an);如果(guo)陛下認(ren)為(wei)我不能消滅奸吏,安(an)定社會治(zhi)安(an),我甘愿受(shou)懲罰(fa);若說(shuo)我太殘酷,實在不敢(gan)接受(shou)。”苻堅聽(ting)罷打心眼里高興,認(ren)定王(wang)猛是治(zhi)理亂(luan)世(shi)的(de)干才。遂向在場(chang)的(de)文武大臣說(shuo):“王(wang)猛可真(zhen)是管仲、子產一(yi)(yi)類的(de)人物啊(a)!”于(yu)是,當即赦免(mian)王(wang)猛,對他(ta)更加信任。
王(wang)(wang)猛(meng)以(yi)一(yi)介寒士,接連得(de)到苻(fu)(fu)堅(jian)的(de)重用(yong)(yong)提拔(ba)。一(yi)些(xie)元老顯(xian)貴很不服(fu)氣,爐(lu)火中燒。姑臧侯樊(fan)(fan)世(shi)(shi),是隨苻(fu)(fu)洪(hong)入定關(guan)中的(de)氐族豪帥。他居功自傲、當(dang)眾侮辱王(wang)(wang)猛(meng)說:“我(wo)們與先帝共興(xing)大(da)業,辛苦(ku)耕耘,你(ni)(ni)無汗馬(ma)之勞,憑什么能(neng)坐(zuo)享其(qi)成?”王(wang)(wang)猛(meng)回擊說:“讓你(ni)(ni)去耕種還算(suan)便宜了你(ni)(ni),我(wo)還想讓你(ni)(ni)當(dang)屠夫作廚子給我(wo)享用(yong)(yong)呢。”樊(fan)(fan)世(shi)(shi)勃(bo)然(ran)大(da)怒說:“姓王(wang)(wang)的(de),走著(zhu)瞧,若不把你(ni)(ni)的(de)腦袋割下(xia)來(lai)掛在長安城門上(shang),我(wo)就不活在世(shi)(shi)上(shang)。”苻(fu)(fu)堅(jian)得(de)知(zhi)后說:“如(ru)果(guo)放任(ren)樊(fan)(fan)世(shi)(shi)之流跋扈不殺,朝綱就無法整肅(su)。”此后,樊(fan)(fan)世(shi)(shi)進宮,又(you)和王(wang)(wang)猛(meng)當(dang)場爭吵起來(lai)。樊(fan)(fan)世(shi)(shi)破口大(da)罵(ma),并舉(ju)起拳頭想打(da)王(wang)(wang)猛(meng),被左右(you)拉住。苻(fu)(fu)堅(jian)見(jian)樊(fan)(fan)世(shi)(shi)如(ru)此狂妄,當(dang)即下(xia)令把他拉出去斬首。
樊世(shi)被(bei)殺,在(zai)(zai)氐族(zu)蒙(meng)強(qiang)中引起軒然(ran)大(da)波。他(ta)(ta)們(men)又(you)紛(fen)紛(fen)到苻堅(jian)面前詆(di)毀王(wang)猛。苻堅(jian)非常生(sheng)氣,除(chu)責(ze)罵外,還舉起鞭(bian)子(zi)把他(ta)(ta)們(men)揍了一頓,這才平(ping)息(xi)了這場(chang)風(feng)波。但(dan)仍有(you)一些氐族(zu)顯(xian)貴(gui),自恃皇親(qin)國戚(qi),恣意(yi)妄為(wei),特世(shi)強(qiang)德就是其中的(de)一個(ge)(ge)。他(ta)(ta)依(yi)仗自己是明德太后的(de)弟弟,酗酒行兇,魚肉百(bai)姓,胡(hu)作非為(wei)。王(wang)猛早有(you)所聞,一天(tian)又(you)見(jian)他(ta)(ta)在(zai)(zai)大(da)街上胡(hu)鬧,王(wang)猛當即決定(ding)逮(dai)捕強(qiang)德,斬(zhan)首示眾,陳(chen)尸街頭(tou)。隨后又(you)和御史中丞鄧羌通力合作,全面查處(chu)(chu)擾民亂政的(de)權貴(gui),接連誅殺了二十多(duo)個(ge)(ge)不(bu)法的(de)貴(gui)戚(qi)豪強(qiang)。于(yu)是,京城內外百(bai)官震肅,豪強(qiang)貴(gui)戚(qi)無不(bu)老實(shi)守法。社會風(feng)氣大(da)為(wei)好(hao)轉,出現了路不(bu)拾遺,夜不(bu)閉(bi)戶的(de)良好(hao)秩序(xu),老百(bai)姓拍手相慶。苻堅(jian)看在(zai)(zai)眼里,喜在(zai)(zai)心頭(tou)。他(ta)(ta)深有(you)感觸(chu)地說:“現在(zai)(zai)我才知道天(tian)下有(you)法制的(de)好(hao)處(chu)(chu)。”
隨著(zhu)吏治的整頓(dun),恣意妄為(wei),貪污受賄等腐敗現象(xiang)日趨消除(chu),社(she)會風(feng)氣和社(she)會治安(an)大為(wei)好(hao)轉。苻堅又開(kai)始(shi)了禮(li)治建(jian)設(she),也就(jiu)是設(she)立(li)學(xue)(xue)校(xiao)辦教育,提高(gao)民眾的文(wen)(wen)化素質,培(pei)養治國人才。他自(zi)幼(you)學(xue)(xue)習漢族文(wen)(wen)化,仰慕儒家經(jing)典,為(wei)扭轉胡人迷(mi)信武力,輕視文(wen)(wen)化知識的落后觀念,積極恢復了太(tai)(tai)學(xue)(xue)和地方各級學(xue)(xue)校(xiao),廣修學(xue)(xue)宮,招聘滿腹經(jing)綸的學(xue)(xue)者執(zhi)教,并(bing)強制公卿以下的子孫入學(xue)(xue)讀書(shu)。苻堅每月到太(tai)(tai)學(xue)(xue)一(yi)次,考問諸生經(jing)義,品評優劣,勉勵(li)他們刻(ke)苦(ku)學(xue)(xue)習。
苻堅還親自挑選品(pin)學(xue)兼優的(de)(de)學(xue)生(sheng),讓(rang)他們到(dao)各級權力(li)機構任(ren)職(zhi)。同時規定(ding):俸祿百石以上的(de)(de)官(guan)吏,必須“學(xue)通(tong)一經,才(cai)成一藝(yi)”。如果不通(tong)一經一藝(yi),則一律罷官(guan)為民。由于苻堅的(de)(de)大力(li)倡導,并(bing)同官(guan)吏的(de)(de)選任(ren)結(jie)合,前秦很快就出現(xian)了(le)(le)勸業競學(xue)、養(yang)廉知恥(chi)的(de)(de)風(feng)氣。不僅培養(yang)了(le)(le)官(guan)僚(liao)后備(bei)隊伍,提(ti)高了(le)(le)統(tong)治(zhi)階層的(de)(de)文(wen)化素質(zhi),同時也促進了(le)(le)民族間的(de)(de)文(wen)化交(jiao)流。
苻(fu)堅(jian)即位后,前(qian)秦的經濟形勢也極其(qi)困難。由于戰亂(luan)不息(xi),天(tian)災連年,出(chu)現了國庫(ku)空竭,民生凋敝。為了迅速扭轉百廢待興的蕭(xiao)條局面,苻(fu)堅(jian)決定偃甲息(xi)兵,大力(li)發展生產。
公元358年,前秦(qin)廣大(da)地區遭到大(da)旱(han)(han),為了同老百姓(xing)一起渡過難關。苻(fu)堅(jian)下(xia)令減少自己(ji)的膳食,撤銷歌樂,后(hou)宮皇妃(fei)以下(xia)的宮女改換布衣。不(bu)再穿綾羅(luo)綢緞。文武(wu)百官也相應(ying)地減少俸祿(lu),以示與民(min)共(gong)休戚。同時還指(zhi)令開發山上的礦產林木,解除限(xian)制河流湖(hu)泊漁(yu)業的禁(jin)令,使(shi)國家和百姓(xing)共(gong)同分享。停(ting)止一切軍事(shi)行(xing)動,使(shi)人(ren)民(min)獲(huo)得(de)休養生息。由于苻(fu)堅(jian)的措施得(de)力,雖然遭遇(yu)大(da)旱(han)(han),卻沒有(you)引起大(da)的饑(ji)荒災難。
為了(le)(le)(le)(le)解(jie)決關(guan)中(zhong)地區少雨(yu)易旱的(de)(de)(de)問題,苻(fu)(fu)堅下令(ling)官(guan)府證調了(le)(le)(le)(le)豪富童仆(pu)三萬人(ren),開發逕水上(shang)游,鑿山起堤,疏通溝渠,灌溉梯田(tian)和(he)(he)(he)鹽堿地,使荒蕪(wu)了(le)(le)(le)(le)多(duo)年的(de)(de)(de)田(tian)地又重新長(chang)(chang)出了(le)(le)(le)(le)五谷(gu),老百(bai)姓(xing)深受其利。苻(fu)(fu)堅還親自耕作(zuo),他的(de)(de)(de)夫人(ren)茍(gou)皇后也到(dao)近郊養(yang)蠶(can),以(yi)勸(quan)勉農(nong)民(min)積極從事農(nong)業生產(chan)和(he)(he)(he)絲織。苻(fu)(fu)堅又多(duo)次派(pai)遣使臣到(dao)各(ge)地巡視,撫恤孤寡老人(ren)。勸(quan)課農(nong)桑,推廣先進的(de)(de)(de)生產(chan)技術(shu),獎勵努力(li)種田(tian)的(de)(de)(de)農(nong)民(min)。后來,前秦再次遭遇(yu)大旱災,苻(fu)(fu)堅考慮到(dao)農(nong)民(min)歉收,就下令(ling)減免部分租(zu)稅,節約官(guan)府開支,適(shi)當(dang)降(jiang)低(di)官(guan)俸,并(bing)規定(ding)不(bu)(bu)是當(dang)務之(zhi)急就不(bu)(bu)要征派(pai)徭役了(le)(le)(le)(le)。由于苻(fu)(fu)堅把發展(zhan)農(nong)業作(zuo)為基本的(de)(de)(de)國(guo)策,前秦的(de)(de)(de)經(jing)濟恢復很快,幾年后便出現了(le)(le)(le)(le)安定(ding)清平、家給人(ren)足的(de)(de)(de)新氣象。史載,從長(chang)(chang)安到(dao)各(ge)州(zhou)都,都修了(le)(le)(le)(le)通道驛亭,游人(ren)和(he)(he)(he)商販沿途取(qu)給十分方便。老百(bai)姓(xing)有歌謠說:“長(chang)(chang)安大街(jie),楊(yang)槐蔥(cong)蘢(long);下馳華車,上(shang)棲鸞鳳;英才云集,誨我百(bai)姓(xing)。”
公(gong)元361年(nian)(甘露三年(nian))正月(yue),劉(liu)衛辰(chen)擄掠(lve)邊境(jing)百姓五十多口(kou)人(ren)作為(wei)奴婢,打(da)算進獻給前秦(qin)天王苻(fu)(fu)堅,苻(fu)(fu)堅得知(zhi)此事(shi)后斥責劉(liu)衛辰(chen),讓(rang)他(ta)把擄掠(lve)的(de)百姓放回(hui)去。劉(liu)衛辰(chen)因此而背叛前秦(qin),一心依附于代國(guo)。
公元364年(甘(gan)露六(liu)年),汝南公苻(fu)(fu)騰謀反被殺,當(dang)時王猛以(yi)苻(fu)(fu)生諸弟尚有(you)數(shu)人,建議(yi)苻(fu)(fu)堅(jian)除去五人,否則終會為患,然而苻(fu)(fu)堅(jian)不聽。至次年,因著劉衛辰(chen)及曹轂的(de)叛亂,苻(fu)(fu)堅(jian)親自率軍出征平定,并北巡朔方以(yi)撫(fu)諸胡。時為征北將軍的(de)苻(fu)(fu)幼趁機領兵(bing)進攻當(dang)時由太子苻(fu)(fu)宏、王猛及李威(wei)留守的(de)首(shou)都長(chang)安,只因李威(wei)領兵(bing)擊斬苻(fu)(fu)幼而平定亂事。
苻(fu)(fu)(fu)(fu)幼起事時(shi)(shi)其實還(huan)暗中(zhong)聯結了(le)征(zheng)東(dong)大將軍(jun)、并(bing)(bing)州(zhou)(zhou)牧、晉公(gong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)柳以及(ji)(ji)征(zheng)西大將軍(jun)、秦州(zhou)(zhou)刺(ci)(ci)史、趙公(gong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)雙(shuang),但苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)以二人(ren)(ren)分(fen)別為(wei)伯父(fu)苻(fu)(fu)(fu)(fu)健愛(ai)子(zi)及(ji)(ji)已之同母(mu)弟而不(bu)問罪,亦不(bu)將此事公(gong)布。然而,二人(ren)(ren)卻與時(shi)(shi)為(wei)鎮東(dong)將軍(jun)、洛州(zhou)(zhou)刺(ci)(ci)史的(de)魏公(gong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)廋(sou)及(ji)(ji)安西將軍(jun)、雍州(zhou)(zhou)刺(ci)(ci)史的(de)燕(yan)公(gong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)武(wu)共謀作亂。苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)得知(zhi),于(yu)是(shi)召四(si)人(ren)(ren)到長安,但四(si)人(ren)(ren)就(jiu)在公(gong)元(yuan)367年(建元(yuan)三年)十月各據州(zhou)(zhou)治(zhi)起兵反叛,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)試圖(tu)勸其罷兵,答應一(yi)切如故,不(bu)作追究(jiu),并(bing)(bing)以嚙梨為(wei)信物,但四(si)人(ren)(ren)都沒有(you)任何動(dong)(dong)搖。次年正(zheng)月,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)正(zheng)式遣(qian)軍(jun)平叛,派楊(yang)成(cheng)世、毛(mao)嵩(song)、鄧羌(qiang)、王(wang)猛(meng)、張蠔等人(ren)(ren)分(fen)途出兵,分(fen)別進攻四(si)地。但當時(shi)(shi)楊(yang)成(cheng)世及(ji)(ji)毛(mao)嵩(song)都分(fen)別敗于(yu)苻(fu)(fu)(fu)(fu)雙(shuang)和苻(fu)(fu)(fu)(fu)武(wu)的(de)叛軍(jun),逼使苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)再將王(wang)鑒(jian)(jian)、呂(lv)光等人(ren)(ren)率兵再攻。最終王(wang)鑒(jian)(jian)、呂(lv)光及(ji)(ji)王(wang)猛(meng)等先后擊(ji)敗并(bing)(bing)斬殺四(si)公(gong),才令亂事成(cheng)功于(yu)當年平定。而在苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)進攻苻(fu)(fu)(fu)(fu)廋(sou)時(shi)(shi),苻(fu)(fu)(fu)(fu)廋(sou)主動(dong)(dong)獻(xian)州(zhou)(zhou)治(zhi)陜城歸(gui)降前燕(yan),并(bing)(bing)請兵接應。此舉(ju)震動(dong)(dong)前秦,更逼使苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)派大軍(jun)至(zhi)華陰防備,只因燕(yan)國太傅(fu)慕容評拒絕(jue)迎(ying)降,才避免了(le)更大的(de)危(wei)機。
公元(yuan)369年(nian)(建元(yuan)五年(nian)),前(qian)燕(yan)吳王慕容(rong)(rong)垂在(zai)擊退東(dong)晉桓(huan)溫(wen)的(de)北(bei)伐軍后因受到慕容(rong)(rong)評(ping)排擠(ji),于是出(chu)(chu)奔降(jiang)秦。苻堅早于兩年(nian)前(qian)知道慕容(rong)(rong)恪去世的(de)消息時就已經(jing)有吞并前(qian)燕(yan)的(de)計劃,還特地(di)派(pai)了使者出(chu)(chu)使前(qian)燕(yan)以(yi)探(tan)虛實(shi),然而(er)苻堅因為慕容(rong)(rong)垂的(de)威名而(er)不敢出(chu)(chu)兵。現在(zai)慕容(rong)(rong)垂自來,苻堅十分高(gao)興,并親自出(chu)(chu)郊迎接(jie),對其極為禮(li)待(dai),更以(yi)其為冠軍將軍,不顧(gu)王猛要他提防慕容(rong)(rong)垂的(de)諫(jian)言。
同年(nian)十二月,苻堅(jian)以前(qian)(qian)燕(yan)(yan)違背當日請兵的諾(nuo)言,不(bu)割讓虎牢以西土地予前(qian)(qian)秦為借(jie)口出兵前(qian)(qian)燕(yan)(yan),以王猛(meng)(meng)、梁(liang)成和鄧羌(qiang)率(lv)軍(jun)(jun),進攻洛陽,并于次年(nian)年(nian)初攻下。六月,苻堅(jian)再命王猛(meng)(meng)等人出兵前(qian)(qian)燕(yan)(yan),自己(ji)更親自送行。王猛(meng)(meng)、鄧羌(qiang)終在潞(lu)川擊潰率(lv)領三十多萬大軍(jun)(jun)的前(qian)(qian)燕(yan)(yan)太傅慕容評(ping),并乘(cheng)勝直取前(qian)(qian)燕(yan)(yan)首都鄴(ye)(ye)城(cheng)(cheng)(cheng),苻堅(jian)更在王猛(meng)(meng)圍(wei)攻鄴(ye)(ye)城(cheng)(cheng)(cheng)時親自率(lv)軍(jun)(jun)前(qian)(qian)往鄴(ye)(ye)城(cheng)(cheng)(cheng)助戰(zhan)。拿下鄴(ye)(ye)城(cheng)(cheng)(cheng)后,正出奔遼(liao)東的前(qian)(qian)燕(yan)(yan)皇(huang)帝(di)慕容暐被前(qian)(qian)秦追兵生擒,前(qian)(qian)燕(yan)(yan)在遼(liao)東的殘余反抗(kang)力量亦遭消滅,前(qian)(qian)秦正式(shi)吞(tun)并前(qian)(qian)燕(yan)(yan)。
另(ling)一方面,公元(yuan)369年(建(jian)元(yuan)五年),東晉將領(ling)袁(yuan)真在(zai)桓溫北伐失(shi)敗(bai)后因被桓溫委以戰爭(zheng)失(shi)利的罪(zui)責,憤而據(ju)壽春(chun)叛(pan)變,聯結前燕及前秦(qin)。 袁(yuan)真不久去(qu)世,但(dan)其子袁(yuan)瑾(jin)仍然堅(jian)守壽春(chun),并在(zai)前燕亡后繼續(xu)向(xiang)苻堅(jian)求救(jiu)。苻堅(jian)于(yu)是于(yu)公元(yuan)371年派(pai)王(wang)鑒及張蠔救(jiu)援,但(dan)圍城的桓溫派(pai)將領(ling)桓伊等(deng)擊敗(bai)王(wang)鑒等(deng),逼其退(tui)屯慎城,不久壽春(chun)被晉軍攻(gong)陷。
在(zai)(zai)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)吞并前(qian)燕,收撫(fu)前(qian)燕領(ling)土的(de)(de)同一年(nian),名(ming)義上臣服于前(qian)秦(qin)(qin)(qin)的(de)(de)仇(chou)池(chi)公楊(yang)世去(qu)世,其(qi)子楊(yang)纂(zuan)襲位后(hou)(hou)只受東晉(jin)(jin)朝命,斷絕與(yu)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)的(de)(de)臣屬關系,苻(fu)堅(jian)遂在(zai)(zai)次年(nian)(371年(nian))派兵進(jin)攻仇(chou)池(chi)。當時楊(yang)纂(zuan)叔父楊(yang)統正與(yu)楊(yang)纂(zuan)兵戎相見(jian),東晉(jin)(jin)梁州(zhou)刺史楊(yang)亮知(zhi)道前(qian)秦(qin)(qin)(qin)進(jin)攻后(hou)(hou)亦派了郭寶等人領(ling)兵協助楊(yang)纂(zuan),然而(er)(er)最終楊(yang)纂(zuan)軍大敗,在(zai)(zai)仇(chou)池(chi)兵臨城下及楊(yang)統率(lv)眾降(jiang)秦(qin)(qin)(qin)之下,楊(yang)纂(zuan)只得出降(jiang)。此(ci)后(hou)(hou)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)命參與(yu)進(jin)攻仇(chou)池(chi)的(de)(de)將領(ling)楊(yang)安鎮(zhen)守仇(chou)池(chi),前(qian)仇(chou)池(chi)國(guo)至(zhi)此(ci)滅(mie)亡。當時苻(fu)堅(jian)有意在(zai)(zai)河西樹立(li)威信(xin),以德懷民,于是盡(jin)釋早前(qian)俘獲(huo)的(de)(de)前(qian)涼將領(ling)陰據及其(qi)所統五(wu)千兵士,前(qian)涼君(jun)主(zhu)張天錫在(zai)(zai)得知(zhi)前(qian)仇(chou)池(chi)國(guo)被(bei)(bei)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)名(ming)將苻(fu)雅攻滅(mie)后(hou)(hou)甚為畏(wei)懼,至(zhi)此(ci)就被(bei)(bei)逼向(xiang)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)稱藩。吐谷(gu)渾君(jun)主(zhu)碎奚亦因(yin)前(qian)仇(chou)池(chi)滅(mie)亡而(er)(er)遺使向(xiang)前(qian)秦(qin)(qin)(qin)進(jin)貢(gong),苻(fu)堅(jian)亦授予其(qi)官職爵位。另(ling)外(wai),苻(fu)堅(jian)又出兵攻伐隴西鮮(xian)卑首領(ling)乞(qi)伏司繁,盡(jin)降(jiang)其(qi)眾,苻(fu)堅(jian)留乞(qi)伏司繁在(zai)(zai)長安,只由其(qi)堂叔乞(qi)伏吐雷統眾。
公元373年(建元九年),東(dong)晉(jin)(jin)梁州(zhou)(zhou)刺(ci)史(shi)楊(yang)(yang)亮派其子楊(yang)(yang)廣進(jin)攻(gong)(gong)仇池。但楊(yang)(yang)廣敗于仇池守(shou)(shou)將(jiang)楊(yang)(yang)安(an),原先(xian)駐守(shou)(shou)沮(ju)水防備前秦(qin)的(de)(de)各(ge)軍(jun)戍更因而棄守(shou)(shou)潰逃,逼(bi)使楊(yang)(yang)亮退守(shou)(shou)磬險。而前秦(qin)大(da)將(jiang)楊(yang)(yang)安(an)亦趁機進(jin)攻(gong)(gong)東(dong)晉(jin)(jin),進(jin)攻(gong)(gong)漢川。不久,苻堅更命(ming)益(yi)州(zhou)(zhou)刺(ci)史(shi)王(wang)統(tong)領攻(gong)(gong)漢川,毛當(dang)等人(ren)攻(gong)(gong)打劍(jian)門,大(da)舉進(jin)攻(gong)(gong)東(dong)晉(jin)(jin)梁、益(yi)二(er)州(zhou)(zhou)。楊(yang)(yang)亮在青谷率巴獠抵抗(kang)但失(shi)敗,只得退保西城,結果漢中、劍(jian)閣、梓潼等地先(xian)后失(shi)陷。東(dong)晉(jin)(jin)益(yi)州(zhou)(zhou)刺(ci)史(shi)周仲孫(sun)在綿竹要抵抗(kang)來侵的(de)(de)朱肜部時(shi),另一邊的(de)(de)毛當(dang)已經快攻(gong)(gong)到(dao)益(yi)州(zhou)(zhou)治(zhi)所成都,周仲孫(sun)逃到(dao)南中,于是前秦(qin)攻(gong)(gong)下了益(yi)、梁二(er)州(zhou)(zhou)。
次年,益州(zhou)發生叛亂(luan),蜀(shu)人張(zhang)育、楊(yang)光起兵反抗前(qian)秦,并向東晉稱藩,而巴獠酋(qiu)帥張(zhang)重、尹(yin)萬等亦參與,苻堅(jian)于是命(ming)鄧羌、楊(yang)安入(ru)蜀(shu)鎮壓;同一時間,東晉益州(zhou)刺(ci)史竺(zhu)瑤及威遠(yuan)將軍桓石(shi)虔(qian)受命(ming)入(ru)蜀(shu),率軍進攻墊江。當(dang)時張(zhang)育等人圍攻成都(dou),但(dan)期間他們(men)內(nei)訌爭權,終被鄧羌等人擊(ji)敗,叛亂(luan)被平定(ding)。竺(zhu)瑤和(he)桓石(shi)虔(qian)雖(sui)于墊江擊(ji)敗寧州(zhou)刺(ci)史姚(yao)萇,但(dan)不能擴(kuo)大(da)戰(zhan)事,只得退(tui)還巴東,前(qian)秦始終固守了蜀(shu)地(di)。
公元(yuan)(yuan)376年(建(jian)元(yuan)(yuan)十二年),苻(fu)堅(jian)以張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)“雖稱(cheng)藩受位(wei),然臣道未純”為由出(chu)兵十三萬進攻(gong)前(qian)(qian)涼(liang)(liang)。當時苻(fu)堅(jian)亦派閻(yan)負(fu)和梁(liang)殊出(chu)使前(qian)(qian)涼(liang)(liang),征召張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)到長安,然而(er)張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)不愿(yuan)投(tou)降,決意與前(qian)(qian)秦(qin)決一死戰,下令(ling)斬殺二人,并派馬建(jian)抵抗前(qian)(qian)秦(qin)。隨著前(qian)(qian)秦(qin)軍(jun)西渡黃河,攻(gong)下纏(chan)縮(suo)城(cheng),張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)更(geng)派掌(zhang)(zhang)據到洪池協(xie)同馬建(jian)作戰,自己更(geng)親自率兵到金(jin)昌助戰。然而(er),前(qian)(qian)秦(qin)軍(jun)進攻(gong)二人時,馬建(jian)竟向前(qian)(qian)秦(qin)投(tou)降而(er)掌(zhang)(zhang)據戰死,張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)驚懼(ju)而(er)退還都城(cheng)姑臧。前(qian)(qian)秦(qin)軍(jun)接著直攻(gong)姑臧,涼(liang)(liang)王張(zhang)天(tian)(tian)錫(xi)(xi)被逼出(chu)降,前(qian)(qian)涼(liang)(liang)政權(quan)至此(ci)滅亡。
隨著先后攻滅(mie)前(qian)(qian)燕、前(qian)(qian)仇池國和(he)前(qian)(qian)涼(liang)三個割據政權(quan),北方(fang)僅(jin)有的(de)(de)割據政權(quan)就是(shi)拓(tuo)跋(ba)(ba)氏(shi)建立(li)的(de)(de)代(dai)國。在滅(mie)前(qian)(qian)涼(liang)的(de)(de)同一年,苻(fu)(fu)堅以應(ying)劉(liu)衛辰求救為(wei)由,命(ming)幽(you)州刺史行(xing)唐公苻(fu)(fu)洛率(lv)兵十萬,另派鄧羌等率(lv)兵二十萬,一起(qi)北征代(dai)國。當(dang)時代(dai)王拓(tuo)跋(ba)(ba)什(shen)翼(yi)犍(jian)先后命(ming)白部(bu)(bu)、獨狐部(bu)(bu)及南部(bu)(bu)大人劉(liu)庫仁抵御,但都(dou)失(shi)敗,而(er)什(shen)翼(yi)犍(jian)因病而(er)不能率(lv)兵,被逼北走陰山,但高車(che)部(bu)(bu)族此時卻叛變,什(shen)翼(yi)犍(jian)只(zhi)得回(hui)(hui)到漠南,并看準前(qian)(qian)秦軍稍退,于(yu)是(shi)返回(hui)(hui)云中郡(jun)盛樂(le)的(de)(de)都(dou)城。此時,拓(tuo)跋(ba)(ba)斤挑撥什(shen)翼(yi)犍(jian)子拓(tuo)跋(ba)(ba)寔君,令其起(qi)兵殺死父(fu)親及其他弟弟;前(qian)(qian)秦軍聞訊(xun)亦(yi)立(li)刻(ke)出(chu)兵云中,代(dai)國于(yu)是(shi)崩潰,為(wei)前(qian)(qian)秦所滅(mie)。
苻(fu)堅聽(ting)說拓(tuo)拔寔君弒(shi)父之(zhi)事,大怒(nu)殺(sha)死拓(tuo)跋(ba)斤及拓(tuo)跋(ba)寔君,把拓(tuo)跋(ba)窟(ku)咄遷(qian)至長安,而什翼犍(jian)諸(zhu)子亦被拓(tuo)跋(ba)寔君殺(sha)害,拓(tuo)跋(ba)什翼犍(jian)之(zhi)孫拓(tuo)跋(ba)圭(北(bei)魏道武帝)尚幼(you),再無于(yu)當地有效控制(zhi)代國統(tong)(tong)下諸(zhu)部的人。苻(fu)堅聽(ting)從燕(yan)鳳的話,分別以(yi)鮮卑首領劉庫(ku)仁及匈(xiong)奴(nu)首領劉衛辰分統(tong)(tong)代國諸(zhu)部,借兩人之(zhi)間的矛盾互(hu)相制(zhi)衡。至此(ci),前秦成功統(tong)(tong)一北(bei)方,只剩下據有江南地區的東晉。
公元(yuan)378年(nian)(建元(yuan)十四年(nian)),苻(fu)堅派(pai)長樂公苻(fu)丕等人(ren)進(jin)攻襄(xiang)陽(yang),另(ling)分一路由慕容垂、姚萇率領(ling)的(de)軍隊經(jing)武當(dang),配合(he)苻(fu)丕進(jin)攻襄(xiang)陽(yang)。數(shu)月后(hou),兗州(zhou)刺史彭(peng)超(chao)請(qing)(qing)求進(jin)攻彭(peng)城,并上言請(qing)(qing)派(pai)重將出兵淮南(nan),與進(jin)攻襄(xiang)陽(yang)的(de)苻(fu)丕配合(he),形成東西并進(jin)之勢,最(zui)終消滅東晉(jin)。苻(fu)堅同意并派(pai)了俱難、毛盛等人(ren)進(jin)攻淮陰等地,由彭(peng)超(chao)都督(du)東討諸軍事。
進攻(gong)(gong)襄陽的(de)(de)(de)軍(jun)(jun)(jun)隊(dui)因著守將朱序堅(jian)(jian)守以及(ji)茍萇意圖孤立襄陽而(er)逼其自降的(de)(de)(de)戰略,一直與晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)相(xiang)持至(zhi)年(nian)末。此事令苻(fu)丕(pi)等遭到彈劾(he),苻(fu)堅(jian)(jian)亦下令要求苻(fu)丕(pi)最(zui)遲在(zai)明年(nian)春(chun)季就要取勝。苻(fu)丕(pi)于是(shi)轉而(er)急攻(gong)(gong),終于在(zai)次(ci)年(nian)正月(yue)攻(gong)(gong)下襄陽。另(ling)一方面,東晉(jin)(jin)兗州刺史謝玄于公(gong)元(yuan)379年(nian)(建元(yuan)十五年(nian))奉命救援彭(peng)城(cheng),最(zui)終雖然護送城(cheng)內的(de)(de)(de)晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)和(he)(he)沛郡太(tai)守戴(dai)逯離開,但彭(peng)城(cheng)仍被(bei)前秦(qin)攻(gong)(gong)下,及(ji)后(hou)秦(qin)軍(jun)(jun)(jun)亦先后(hou)攻(gong)(gong)下盱(xu)眙和(he)(he)淮(huai)陰(yin),并(bing)在(zai)三(san)阿(a)圍(wei)(wei)困晉(jin)(jin)幽州刺史田洛,威(wei)脅東晉(jin)(jin)江北(bei)(bei)重鎮廣陵。此時(shi),晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)發動反(fan)擊(ji)(ji),成(cheng)攻(gong)(gong)擊(ji)(ji)敗(bai)圍(wei)(wei)攻(gong)(gong)三(san)阿(a)的(de)(de)(de)俱(ju)難等人,逼他(ta)們退屯盱(xu)眙;次(ci)月(yue)二人再失盱(xu)眙,退保淮(huai)陰(yin),但晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)水軍(jun)(jun)(jun)當時(shi)乘潮(chao)北(bei)(bei)上,焚毀秦(qin)軍(jun)(jun)(jun)建在(zai)淮(huai)河上的(de)(de)(de)橋,并(bing)擊(ji)(ji)敗(bai)俱(ju)難等,逼其退還淮(huai)北(bei)(bei)。而(er)面對(dui)謝玄等的(de)(de)(de)追擊(ji)(ji),二人在(zai)君川大敗(bai)給晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)。面對(dui)東線的(de)(de)(de)大敗(bai),苻(fu)堅(jian)(jian)大怒并(bing)收捕彭(peng)超(chao),嚇得(de)彭(peng)超(chao)自殺,又將俱(ju)難貶為(wei)庶民。
就(jiu)在(zai)公元378年(nian)(nian)(建元十(shi)四年(nian)(nian))東西(xi)二(er)線南(nan)攻東晉(jin)之時,鎮守洛(luo)(luo)陽的(de)(de)北(bei)海(hai)公苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)謀反(fan),不過很快就(jiu)因(yin)苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)長(chang)史呂光忠于苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)而(er)被平定,苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)獲(huo)(huo)赦而(er)返(fan)回府第(di)。至公元380年(nian)(nian)(建元十(shi)六年(nian)(nian)),苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)卻再度命(ming)苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)為(wei)(wei)(wei)鎮北(bei)大(da)將軍(jun),駐鎮薊城(cheng)。同年(nian)(nian),苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)亦命(ming)行(xing)唐(tang)公苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)為(wei)(wei)(wei)征南(nan)大(da)將軍(jun),鎮守成(cheng)都(dou),并(bing)命(ming)其由(you)襄陽循漢水西(xi)上上任。但(dan)其實(shi)苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)在(zai)立下滅亡(wang)代國(guo)的(de)(de)大(da)功后因(yin)為(wei)(wei)(wei)沒有獲(huo)(huo)苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)封為(wei)(wei)(wei)將相重(zhong)臣,反(fan)倒仍(reng)以(yi)其作(zuo)為(wei)(wei)(wei)邊境州牧深感不滿,更(geng)懷(huai)疑命(ming)他到襄陽其實(shi)是苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)殺(sha)他的(de)(de)陰謀,于是決定叛變。當(dang)時雖(sui)然(ran)只有苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)支持苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo),但(dan)苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)仍(reng)自和龍率兵(bing)七萬直指長(chang)安。關(guan)中(zhong)人民恐懼戰亂,人心騷動,盜賊興起,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)試圖勸(quan)降,于是以(yi)永(yong)封幽州請(qing)苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)罷兵(bing)。然(ran)而(er)苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)拒絕,并(bing)聲(sheng)言要“還王(wang)咸陽,以(yi)承高祖(zu)之業”,更(geng)反(fan)說若苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)在(zai)潼關(guan)候駕(jia),他會(hui)(hui)以(yi)他為(wei)(wei)(wei)上公,還爵東海(hai)王(wang)。苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)大(da)怒,出兵(bing)討伐,并(bing)在(zai)中(zhong)山與(yu)苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong)及(ji)苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)的(de)(de)十(shi)萬聯軍(jun)會(hui)(hui)戰,生(sheng)擒苻(fu)(fu)(fu)(fu)洛(luo)(luo)并(bing)斬殺(sha)苻(fu)(fu)(fu)(fu)重(zhong),平定亂事(shi)。
事后(hou),苻堅認為(wei)關(guan)東地區地廣人多(duo),于(yu)是決定從原居于(yu)三原、九嵕(zong)、武都(dou)、汧、雍(yong)的氐族人中分(fen)(fen)出十五萬(wan)戶(hu),由各宗室統領分(fen)(fen)布于(yu)各方鎮(zhen),如古時(shi)諸侯一般。不(bu)過,被遷移居方鎮(zhen)的人們因(yin)為(wei)要與家(jia)人分(fen)(fen)別,都(dou)哀傷(shang)(shang)號哭,路人看見都(dou)感到(dao)傷(shang)(shang)心。
王猛于(yu)(yu)公(gong)元375年(nian)(nian)(建(jian)元十一年(nian)(nian))去世,臨死時說:“晉(jin)室現在雖然(ran)立(li)于(yu)(yu)偏遠的江南地(di)區,但承繼正統。現在國(guo)家最寶貴的就是親近仁(ren)德(de)之人以及與(yu)鄰國(guo)友(you)好。臣死以后,希望不(bu)要對(dui)東晉(jin)有所圖謀。鮮卑、羌虜都是我們(men)的仇敵,終會成(cheng)為禍患,應該將他們(men)除(chu)去,以利(li)社稷(ji)。”希望苻(fu)堅先(xian)解決國(guo)內鮮卑和羌族(zu)等(deng)其他少數民族(zu)對(dui)前秦政權的暗藏問(wen)題(ti)。不(bu)過,苻(fu)堅在統一北(bei)方后仍未(wei)聽從(cong)王猛之言,著(zhu)力解決國(guo)內民族(zu)問(wen)題(ti),而且(qie)于(yu)(yu)公(gong)元382年(nian)(nian)(建(jian)元十八年(nian)(nian))更(geng)下令派(pai)呂(lv)光等(deng)應車師前部(bu)王彌窴及鄯善王休密(mi)馱(tuo)征(zheng)(zheng)伐西域(yu)不(bu)服前秦者的要求,領(ling)七萬大軍征(zheng)(zheng)伐西域(yu),并(bing)于(yu)(yu)次年(nian)(nian)正月出發。另外(wai)苻(fu)堅亦將注意力轉移到東晉(jin)。
公元382年(建元十(shi)(shi)八年),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)在太(tai)(tai)極(ji)殿召見群臣(chen)說(shuo):“我(wo)從繼(ji)承大(da)業(ye)以(yi)來,將(jiang)近三十(shi)(shi)年了。四(si)方大(da)致平定(ding)(ding),只有(you)東(dong)(dong)南一(yi)角,還沒有(you)蒙受君(jun)王(wang)的(de)教化(hua)。我(wo)粗略計(ji)算了一(yi)下(xia)(xia)兵(bing)力,能(neng)有(you)九十(shi)(shi)七萬。我(wo)準備親率(lv)(lv)大(da)軍東(dong)(dong)伐。你們(men)以(yi)為(wei)如何(he)?”面對(dui)苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)的(de)主張(zhang)與(yu)發問,秘書監朱肜表示(shi)支持,尚書左仆射(she)權翼及(ji)太(tai)(tai)子左衛(wei)率(lv)(lv)石越卻(que)都(dou)(dou)以(yi)東(dong)(dong)晉(jin)(jin)君(jun)臣(chen)和睦,且當時(shi)為(wei)重(zhong)臣(chen)的(de)謝安及(ji)桓(huan)沖都(dou)(dou)是(shi)人(ren)(ren)才,皆予以(yi)反(fan)對(dui)。而(er)當時(shi)群臣(chen)亦各有(you)意見,未有(you)共(gong)識(shi)。苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)見此(ci),就(jiu)說(shuo):“像(xiang)在道旁(pang)建房(fang)子去(qu)問意見,就(jiu)因聽(ting)太(tai)(tai)多(duo)不(bu)(bu)同的(de)議論而(er)一(yi)事無成,我(wo)心中自有(you)決斷(duan)。”群臣(chen)退(tui)下(xia)(xia)后(hou),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)留下(xia)(xia)其(qi)(qi)弟(di)苻(fu)(fu)融(rong)(rong)(rong)繼(ji)續(xu)和他討論,然而(er)苻(fu)(fu)融(rong)(rong)(rong)亦以(yi)天象不(bu)(bu)利、晉(jin)(jin)室上(shang)下(xia)(xia)和睦以(yi)及(ji)兵(bing)疲將(jiang)倦三點為(wei)由反(fan)對(dui)。苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)因而(er)大(da)怒,苻(fu)(fu)融(rong)(rong)(rong)后(hou)哭著勸諫,并重(zhong)提王(wang)猛死(si)前的(de)話也未能(neng)說(shuo)動苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)。后(hou)名僧釋道安、太(tai)(tai)子苻(fu)(fu)宏、苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)寵愛的(de)中山公苻(fu)(fu)詵以(yi)至寵妃張(zhang)夫人(ren)(ren)皆反(fan)對(dui)伐晉(jin)(jin),苻(fu)(fu)融(rong)(rong)(rong)等人(ren)(ren)亦屢次(ci)上(shang)書表示(shi)反(fan)對(dui),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)仍然不(bu)(bu)肯放(fang)棄出(chu)兵(bing)東(dong)(dong)晉(jin)(jin)的(de)計(ji)劃,可(ke)見苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)當時(shi)其(qi)(qi)實下(xia)(xia)了決心。相反(fan),慕(mu)(mu)容(rong)垂向苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)表示(shi)支持出(chu)兵(bing)東(dong)(dong)晉(jin)(jin),苻(fu)(fu)堅(jian)(jian)聽(ting)后(hou)十(shi)(shi)分高(gao)興(xing),于是(shi)向慕(mu)(mu)容(rong)垂說(shuo):“與(yu)我(wo)平定(ding)(ding)天下(xia)(xia)的(de)人(ren)(ren),就(jiu)只有(you)你一(yi)個(ge)呀。”更賜其(qi)(qi)五百匹布帛(bo)。
公(gong)元383年(nian)(nian)(建(jian)元十九年(nian)(nian))五月,東晉(jin)(jin)(jin)(jin)荊州刺史桓(huan)沖(chong)出兵襄陽(yang)、沔(mian)北(bei)及(ji)(ji)蜀地。桓(huan)沖(chong)于七(qi)月退軍(jun)(jun)(jun)后(hou),苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)便下令(ling)大(da)(da)(da)舉出兵東晉(jin)(jin)(jin)(jin),每十丁就(jiu)(jiu)遣一(yi)人為兵;二(er)十歲以(yi)(yi)(yi)下的(de)(de)(de)良家(jia)子但(dan)凡(fan)有武(wu)藝、驍勇、富有、有雄材都(dou)(dou)拜為羽林郎(lang),最終召(zhao)得(de)(de)三萬多人。八月,苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)命苻(fu)(fu)(fu)(fu)融(rong)率(lv)(lv)張蠔、梁(liang)(liang)成和(he)(he)慕容(rong)垂等(deng)以(yi)(yi)(yi)二(er)十五萬步騎(qi)兵作為前(qian)(qian)鋒,自(zi)己則隨(sui)后(hou)自(zi)長安發兵,率(lv)(lv)領六十余萬戎卒及(ji)(ji)二(er)十七(qi)萬騎(qi)兵的(de)(de)(de)主(zhu)力,大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)旗鼓相望,前(qian)(qian)后(hou)千里。十月,苻(fu)(fu)(fu)(fu)融(rong)攻(gong)陷壽(shou)陽(yang),并以(yi)(yi)(yi)梁(liang)(liang)成率(lv)(lv)五萬兵駐守(shou)洛澗,阻止率(lv)(lv)領晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)主(zhu)力的(de)(de)(de)謝(xie)石(shi)和(he)(he)謝(xie)玄等(deng)人的(de)(de)(de)進攻(gong)。當時(shi)正進攻(gong)晉(jin)(jin)(jin)(jin)將胡(hu)(hu)彬(bin)的(de)(de)(de)苻(fu)(fu)(fu)(fu)融(rong)捕(bu)獲(huo)胡(hu)(hu)彬(bin)的(de)(de)(de)所(suo)派去聯(lian)絡謝(xie)石(shi)的(de)(de)(de)使者(zhe),得(de)(de)知胡(hu)(hu)彬(bin)糧盡乏援的(de)(de)(de)困境,于是(shi)派使者(zhe)向正率(lv)(lv)大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)在(zai)項城(cheng)的(de)(de)(de)苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)聯(lian)絡:“晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)兵少易(yi)擒,但(dan)就(jiu)(jiu)怕他們會逃走,應該快快進攻(gong)他們。”苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)于是(shi)留下大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)(jun),秘密自(zi)率(lv)(lv)八千輕(qing)騎(qi)直抵(di)壽(shou)陽(yang)。然(ran)而(er),晉(jin)(jin)(jin)(jin)將劉牢之(zhi)及(ji)(ji)后(hou)率(lv)(lv)軍(jun)(jun)(jun)進攻(gong)洛澗,擊殺梁(liang)(liang)成,前(qian)(qian)秦軍(jun)(jun)(jun)隊潰敗,謝(xie)石(shi)等(deng)于是(shi)率(lv)(lv)領大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)水(shui)陸(lu)并進,與前(qian)(qian)秦軍(jun)(jun)(jun)隔淝水(shui)對(dui)峙。苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)和(he)(he)苻(fu)(fu)(fu)(fu)融(rong)此時(shi)從壽(shou)陽(yang)城(cheng)觀察晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun),見其軍(jun)(jun)(jun)容(rong)整齊(qi),連八公(gong)山上的(de)(de)(de)草木都(dou)(dou)以(yi)(yi)(yi)為是(shi)晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun),于是(shi)說:“這都(dou)(dou)是(shi)勁敵,怎能說他們弱呀(ya)!”由此悵然(ran)失意并有懼色。苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)及(ji)(ji)后(hou)答允晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)要(yao)他們稍為后(hou)撤,讓晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)渡(du)過淝水(shui)作戰的(de)(de)(de)要(yao)求,并認為能待晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)半渡(du)淝水(shui)之(zhi)時(shi)進攻(gong)晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun),獲(huo)得(de)(de)勝利。但(dan)當前(qian)(qian)秦大(da)(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)一(yi)退就(jiu)(jiu)出現全軍(jun)(jun)(jun)潰退,苻(fu)(fu)(fu)(fu)融(rong)騎(qi)馬(ma)入亂(luan)軍(jun)(jun)(jun)中試(shi)圖統率(lv)(lv)亂(luan)軍(jun)(jun)(jun),但(dan)墮馬(ma)被殺,晉(jin)(jin)(jin)(jin)軍(jun)(jun)(jun)于是(shi)追擊潰敗的(de)(de)(de)前(qian)(qian)秦軍(jun)(jun)(jun),令(ling)前(qian)(qian)秦軍(jun)(jun)(jun)傷亡慘重,連苻(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)亦中流(liu)矢受傷,單騎(qi)敗退到(dao)淮北(bei)。
苻(fu)(fu)堅敗(bai)(bai)退到淮北時(shi)十(shi)分(fen)饑餓,有平民看(kan)到苻(fu)(fu)堅,立(li)刻(ke)送給(gei)苻(fu)(fu)堅飯菜,苻(fu)(fu)堅于是(shi)給(gei)予賞賜(si),然而該平民卻拒絕,更稱苻(fu)(fu)堅伐晉是(shi)自(zi)取厄困,自(zi)己身為其(qi)子民即為其(qi)子,兒子孝順父親是(shi)不圖回(hui)報的(de),苻(fu)(fu)堅聽聞后(hou)潸(shan)然落(luo)淚。后(hou)苻(fu)(fu)堅與慕容垂的(de)三萬(wan)(wan)軍隊會合,隨后(hou)一(yi)直沿途(tu)收集逃散的(de)敗(bai)(bai)兵(bing)(bing),到洛陽時(shi)聚集了十(shi)余萬(wan)(wan)人(ren),百官、儀(yi)物(wu)和軍容都大(da)致齊備了。后(hou)苻(fu)(fu)堅返(fan)回(hui)長安,哭悼苻(fu)(fu)融并告罪宗廟后(hou)下令(ling)(ling)大(da)赦(she),下令(ling)(ling)鍛煉兵(bing)(bing)器并監督農務,撫(fu)順孤老及陣亡(wang)士兵(bing)(bing)的(de)家屬(shu),苻(fu)(fu)堅沒(mei)有因(yin)為淝(fei)水大(da)敗(bai)(bai)就心灰意冷,反而更加努力,試(shi)圖重建(jian)國家秩序。
淝(fei)水(shui)之戰(zhan)后,前秦元氣大傷,先前被統一(yi)的(de)鮮卑(bei)、羌(qiang)等部族(zu)酋豪紛紛舉(ju)兵反叛,建立割據政(zheng)權。先是慕容垂逃回前燕故地復國稱(cheng)王,慕容宗族(zu)的(de)子弟躍馬披甲,遍(bian)地狼煙;羌(qiang)族(zu)的(de)姚萇等人重新(xin)崛起;丁(ding)零也(ye)起兵反叛,北方重新(xin)四分五裂。
苻堅困(kun)守長安,看(kan)見(jian)前(qian)(qian)(qian)燕(yan)貴(gui)族(zu)背信(xin)棄義(yi),把慕(mu)(mu)容(rong)暐叫到面前(qian)(qian)(qian)大罵:“你們(men)(men)家(jia)族(zu)兄弟子侄布(bu)列上將(jiang),當時雖(sui)(sui)稱(cheng)是(shi)(shi)滅(mie)國,其實(shi)我(wo)待你們(men)(men)如同歸(gui)家(jia)一樣,讓你們(men)(men)享盡榮華富貴(gui)。現在慕(mu)(mu)容(rong)垂、慕(mu)(mu)容(rong)沖、慕(mu)(mu)容(rong)泓各個稱(cheng)兵,你們(men)(men)家(jia)族(zu)真是(shi)(shi)人面獸心,枉虧我(wo)以(yi)國士(shi)待你們(men)(men)。”雖(sui)(sui)然如此,苻堅看(kan)見(jian)在自己面前(qian)(qian)(qian)涕泣陣訴(su)裝孫子的(de)慕(mu)(mu)容(rong)暐等仍不忍誅殺。
長安(an)城(cheng)(cheng)外(wai),慕(mu)容(rong)沖(chong)和慕(mu)容(rong)永率(lv)部占據阿房(fang)城(cheng)(cheng)。慕(mu)容(rong)沖(chong)是個陰狠(hen)兇戾(li)的(de)人,曾(ceng)與姐姐清河(he)公主一道為苻堅(jian)納入(ru)后(hou)宮,作為男寵(chong)伺侍苻堅(jian),最后(hou)王猛(meng)諫言,苻堅(jian)將(jiang)其外(wai)任(ren)做平陽太守。
長安城內,猶有(you)一千(qian)多(duo)名(ming)鮮卑(bei)人(ren)在大(da)宅(zhai)子(zi)里住著(zhu),慕容暐等(deng)人(ren)時刻不(bu)閑,秘密招集族人(ren)準備埋伏人(ren)馬襲(xi)殺(sha)(sha)苻(fu)堅(jian),其間(jian)消息(xi)泄(xie)露,苻(fu)堅(jian)大(da)驚連忙調查此事,最終謀反之事坐實(shi),苻(fu)堅(jian)這(zhe)才誅殺(sha)(sha)慕容暐父(fu)子(zi)及其宗族,城中鮮卑(bei)不(bu)論少(shao)長及婦女全(quan)被殺(sha)(sha)光。自此之后,滅人(ren)國(guo)者(zhe)如果不(bu)忍(ren)心對亡(wang)國(guo)家族下(xia)絕殺(sha)(sha)令,勸諫者(zhe)往往以苻(fu)堅(jian)為“柔仁邀名(ming)”的(de)首例(li),致使后代亡(wang)國(guo)之皇族少(shao)有(you)保(bao)全(quan)者(zhe)。
慕(mu)容沖(chong)曾多次(ci)被前(qian)秦竇沖(chong)、楊定(ding)(ding)等人擊敗(bai),慕(mu)容沖(chong)也很畏懼楊定(ding)(ding),但因慕(mu)容永的(de)協助(zhu)反敗(bai)為(wei)勝,西燕在長(chang)安城外圍成(cheng)日(ri)久,城中乏糧,以(yi)至于(yu)出現人吃(chi)人的(de)慘(can)劇。苻(fu)堅(jian)傾盡(jin)最后家底,將自己的(de)余糧分給他人,打仗(zhang)的(de)將軍也分不到幾片肉(rou)吃(chi),塞(sai)進嘴里不敢(gan)咽(yan)下,回到家“吐(tu)肉(rou)以(yi)飴妻子(zi)”。數月之間,煙塵(chen)四起,百(bai)姓死亡(wang)無數。慕(mu)容沖(chong)率眾(zhong)登長(chang)安城,苻(fu)堅(jian)全身(shen)甲胄,親自督戰(zhan),飛矢滿身(shen),血流遍體。最后,苻(fu)堅(jian)聽信讖言(yan)“帝出五將久長(chang)得”的(de)讖言(yan),從長(chang)安出奔,留(liu)太子(zi)苻(fu)宏(hong)守城。慕(mu)容沖(chong)縱兵大掠(lve)長(chang)安,死者不可(ke)勝計。有(you)長(chang)安百(bai)姓千余戶(hu)逃至東晉,東晉戍邊將領竟誣陷難民為(wei)“游寇”,并將男丁殺害,女子(zi)占為(wei)己有(you)。
苻(fu)(fu)堅前往五將山(shan),羌族首領姚萇派兵包圍了他,秦兵潰奔,身(shen)邊只剩下十余(yu)個侍衛。苻(fu)(fu)堅此時帝王之(zhi)度(du)不改,坐(zuo)而待之(zhi),召廚師進食。
姚(yao)(yao)萇(chang)大將(jiang)(jiang)吳忠馳馬趕到(dao)(dao),把苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)捆起來(lai)送(song)到(dao)(dao)新平,繼而(er)(er)姚(yao)(yao)萇(chang)又派(pai)人(ren)向苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)索要傳國玉璽。苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)張目(mu)喝道:“小(xiao)小(xiao)羌胡竟敢逼迫(po)天子,五胡的(de)(de)歷數次序,沒有你(ni)這個羌人(ren)的(de)(de)名字。玉璽已送(song)到(dao)(dao)晉(jin)朝(chao)那(nei)里,你(ni)得不到(dao)(dao)的(de)(de)了!”姚(yao)(yao)萇(chang)于(yu)是(shi)又派(pai)人(ren)提出苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)禪讓(rang)給他(ta),苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)大罵:“禪代,是(shi)圣賢的(de)(de)事(shi),姚(yao)(yao)萇(chang)是(shi)叛賊,有什么資(zi)格做這事(shi)!”苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)自(zi)以平生(sheng)都(dou)待(dai)姚(yao)(yao)萇(chang)不薄,甚(shen)至在淝水之(zhi)戰前將(jiang)(jiang)“龍驤將(jiang)(jiang)軍”這個祖父曾受以及(ji)(ji)自(zi)己殺(sha)苻(fu)(fu)(fu)生(sheng)奪位時有的(de)(de)將(jiang)(jiang)軍號珍而(er)(er)重(zhong)之(zhi)的(de)(de)封予(yu)姚(yao)(yao)萇(chang),現在姚(yao)(yao)萇(chang)反叛并逼迫(po)他(ta),于(yu)是(shi)屢次責罵姚(yao)(yao)萇(chang)以求死,姚(yao)(yao)萇(chang)生(sheng)性好(hao)色,苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)為(wei)免姚(yao)(yao)萇(chang)凌辱(ru)兩名女(nv)兒(er),于(yu)是(shi)忍(ren)痛先殺(sha)苻(fu)(fu)(fu)寶和(he)苻(fu)(fu)(fu)錦(jin)。八(ba)月(yue)辛丑日(ri)(10月(yue)16日(ri)),姚(yao)(yao)萇(chang)命人(ren)將(jiang)(jiang)苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)絞死于(yu)新平佛寺內(nei),時年四(si)十八(ba)歲。張夫人(ren)及(ji)(ji)苻(fu)(fu)(fu)詵(shen)亦(yi)跟(gen)著自(zi)殺(sha)。
苻堅(jian)一(yi)生仁義(yi)寬厚,在他(ta)被殺后,后秦的(de)將士也為(wei)(wei)苻堅(jian)之死感到(dao)哀慟(tong),后秦主姚萇為(wei)(wei)掩飾(shi)他(ta)殺死苻堅(jian)的(de)惡(e)行,故意謚(shi)(shi)苻堅(jian)為(wei)(wei)壯(zhuang)烈天王(wang)。而苻堅(jian)去(qu)世(shi)同年,苻丕得知其死訊,便(bian)即位為(wei)(wei)帝,謚(shi)(shi)苻堅(jian)為(wei)(wei)宣昭(zhao)皇(huang)帝,上廟號為(wei)(wei)世(shi)祖(zu)。回到(dao)涼州的(de)呂光得知苻堅(jian)去(qu)世(shi),悲(bei)痛怒嚎,謚(shi)(shi)其為(wei)(wei)文昭(zhao)皇(huang)帝,涼州全境的(de)軍(jun)民(min)為(wei)(wei)苻堅(jian)披麻戴孝,哭聲不絕。
苻堅對詩(shi)詞亦有造詣(yi),據《十六國(guo)春秋(qiu)·前秦(qin)(qin)錄》載(zai):“堅大悅,至韓原(yuan),觀看(kan)晉魏顆(ke)鬼(gui)結草抗秦(qin)(qin)軍(jun)之(zhi)處,賦詩(shi)而歸。”
但(dan)十六國時代相隔久遠,又因戰亂的緣故,導致史籍缺失眾(zhong)多,苻堅所作詩詞均(jun)已佚。
苻(fu)堅(jian)是(shi)靠著政(zheng)(zheng)變登基,從古至(zhi)今(jin),發動政(zheng)(zheng)變者一旦成(cheng)功(gong),都會對前朝(chao)進行血(xue)洗,但苻(fu)堅(jian)確是(shi)個例外,他(ta)(ta)只(zhi)誅殺(sha)了(le)暴君苻(fu)生(sheng),以及奸佞二(er)十余人,他(ta)(ta)讓苻(fu)生(sheng)的(de)兒子苻(fu)馗承襲了(le)越公爵位。整個過程中,苻(fu)堅(jian)沒有擴大殺(sha)戮,未曾冤殺(sha)任何(he)無辜。
苻堅下令各地(di)官(guan)員都(dou)上舉(ju)孝(xiao)悌、廉(lian)直、文學、政事四項才(cai)(cai)德的人(ren)才(cai)(cai),若真(zhen)的是(shi)人(ren)才(cai)(cai)就得(de)賞(shang)賜,有名無實(shi)者連(lian)同舉(ju)薦(jian)人(ren)一起處罰;另(ling)苻堅亦不優待宗室(shi)子(zi)弟,即使是(shi)宗室(shi)中人(ren),若無才(cai)(cai)干(gan)都(dou)會被(bei)直接棄用,所(suo)以在前秦的朝堂上,官(guan)員都(dou)很稱職。
魏晉時期,上(shang)品(pin)無寒(han)門,下品(pin)無士族的(de)情(qing)況普遍存在,但苻堅(jian)選用人(ren)才為(wei)官,不(bu)會(hui)苛求出身(shen)地位,前秦(qin)王苻堅(jian)曾(ceng)下詔說:“百姓(xing)有(you)學問可以(yi)精通(tong)一(yi)(yi)經,才能具(ju)有(you)一(yi)(yi)技(ji)者,所在州(zhou)縣按禮儀把(ba)他(ta)們送(song)入官府,享受百石以(yi)上(shang)的(de)俸祿,學問不(bu)能精通(tong)一(yi)(yi)經,沒有(you)一(yi)(yi)技(ji)之(zhi)長(chang)者,罷官遣(qian)送(song),恢復(fu)庶民身(shen)份(fen)。”
公(gong)元375年,前秦丞相王猛病逝(shi),苻堅下詔(zhao)曰(yue):“我失去(qu)了最賢明(ming)的愛(ai)臣(chen),百官當中有(you)的不稱朕的心愿,可以在未央宮以南設(she)置聽(ting)理訴訟的臺觀,朕五天親臨一次(ci),以訪求隱沒(mei)在民間的人才。”
除此之外,苻(fu)堅還(huan)提升漢人(ren)官員在(zai)(zai)朝(chao)堂中(zhong)的地位(wei),比如崔逞、崔宏、房默、房曠、陽陟、陽瑤、田(tian)勰、韓(han)胤、郝略(lve)等漢族士人(ren),這(zhe)些人(ren)在(zai)(zai)關東享(xiang)有聲望,王(wang)猛生(sheng)前將(jiang)其推薦給苻(fu)堅,他們(men)都被苻(fu)堅委以高官重任(ren)。
苻(fu)堅在朝(chao)廷內外(wai)設置(zhi)中(zhong)(zhong)(zhong)外(wai)四禁、二衛、四軍長(chang)上官(guan)職,又置(zhi)左右(you)鎮郎(lang)(lang)及拂蓋郎(lang)(lang)等職。下(xia)令各公爵(jue)的封國分別(bie)設置(zhi)郎(lang)(lang)中(zhong)(zhong)(zhong)令、中(zhong)(zhong)(zhong)尉、大農三卿,同其他(ta)官(guan)吏(li)一(yi)起,全都由(you)他(ta)們自行(xing)征(zheng)召選(xuan)拔,但郎(lang)(lang)中(zhong)(zhong)(zhong)令由(you)苻(fu)堅直(zhi)接任命。
苻堅(jian)設護(hu)(hu)(hu)軍之位(wei),用以管(guan)理邊遠地區,如勇士護(hu)(hu)(hu)軍、云中護(hu)(hu)(hu)軍、平羌護(hu)(hu)(hu)軍、甘松護(hu)(hu)(hu)軍等(deng)八個(ge)護(hu)(hu)(hu)軍,根(gen)據《前秦史》記載,前秦的護(hu)(hu)(hu)軍遠不止八個(ge),且該制(zhi)度(du)對后(hou)世(shi)頗有影響(xiang),后(hou)秦的軍鎮制(zhi),北魏(wei)的鎮都大(da)將,后(hou)來(lai)又有捍衛平城的六鎮,均是(shi)由苻堅(jian)的護(hu)(hu)(hu)軍制(zhi)度(du)演變與發(fa)展而來(lai)。
苻堅(jian)又設(she)中(zhong)(zhong)郎將(jiang)(jiang)和(he)校(xiao)尉(wei)(wei)治理少(shao)數民族集中(zhong)(zhong)的地(di)區,如護(hu)鮮卑中(zhong)(zhong)郎將(jiang)(jiang)、護(hu)匈奴(nu)中(zhong)(zhong)郎將(jiang)(jiang)、護(hu)赤(chi)沙中(zhong)(zhong)郎將(jiang)(jiang)、護(hu)羌校(xiao)尉(wei)(wei)、西域(yu)校(xiao)尉(wei)(wei)、西戎校(xiao)尉(wei)(wei)等職。
苻(fu)生(sheng)肆意(yi)殺(sha)戮有功之臣,導致前(qian)秦(qin)(qin)的(de)(de)輔政大(da)臣多數(shu)遭到(dao)屠戮,其中最讓人(ren)感到(dao)哀痛的(de)(de),便(bian)是雷弱兒、梁楞、王墮(duo)、魚(yu)遵、強平等賢(xian)臣名(ming)將。所以苻(fu)堅(jian)即位后(hou),便(bian)開始(shi)為冤死的(de)(de)前(qian)秦(qin)(qin)大(da)臣平反,恢復他(ta)們生(sheng)前(qian)的(de)(de)官(guan)職,并(bing)以禮改葬,苻(fu)堅(jian)還善待他(ta)們存活(huo)的(de)(de)子孫(sun)后(hou)代,有才能者便(bian)可擔任相(xiang)應的(de)(de)官(guan)職。
苻堅(jian)曾令諸王公(gong)推薦國內有才華者(zhe)為(wei)(wei)(wei)官,當時前秦巨商(shang)趙(zhao)掇、丁妃、鄒瓫(pen)等人(ren)(ren),由于他們(men)家財萬貫,部分前秦的(de)(de)(de)王公(gong)貴(gui)族為(wei)(wei)(wei)了討好(hao)他們(men),都爭先推舉趙(zhao)掇等人(ren)(ren)為(wei)(wei)(wei)三卿。黃門侍郎程憲(xian)深知這些商(shang)者(zhe)并(bing)無擔(dan)當三卿的(de)(de)(de)能為(wei)(wei)(wei),于是(shi)請求苻堅(jian)干預此事,苻堅(jian)立刻下達詔令稱:“本來(lai)朕想讓諸王公(gong)選(xuan)聘拔有才華的(de)(de)(de)儒生,沒想到竟然(ran)混亂(luan)到這種地步!應該命令有關官吏(li)追究檢查,凡是(shi)所征(zheng)召的(de)(de)(de)人(ren)(ren)選(xuan)不(bu)(bu)得當的(de)(de)(de),全都把爵(jue)位降為(wei)(wei)(wei)侯,從(cong)現在(zai)開始,國家的(de)(de)(de)官吏(li)全都由吏(li)部尚書認(ren)真選(xuan)拔。本人(ren)(ren)職位不(bu)(bu)在(zai)朝(chao)廷任命以上,不(bu)(bu)許乘車馬,離開京(jing)師百里以內,工商(shang)差(cha)役(yi)之(zhi)人(ren)(ren),不(bu)(bu)許穿飾有金(jin)銀、錦繡的(de)(de)(de)服裝,違犯者(zhe)陳尸街頭示眾。”因此平(ping)陽、平(ping)昌、九江、陳留、安樂(le)的(de)(de)(de)五位公(gong)爵(jue)全被降低爵(jue)位為(wei)(wei)(wei)侯。
在這(zhe)方面,苻(fu)堅和苻(fu)健(jian)相比,可以(yi)說是后退了。但這(zhe)也不(bu)能苛(ke)責(ze)苻(fu)堅,兩漢(han)以(yi)來,重農抑商已(yi)經成為封建政府在經濟(ji)領域(yu)中的傳統(tong)思想(xiang)和決(jue)策,苻(fu)堅一心進行漢(han)化,當然會受這(zhe)些(xie)傳統(tong)思想(xiang)的束(shu)縛(fu)。
苻堅為了徹底根除氐(di)、羌豪強剝削各族百(bai)姓(xing)的(de)(de)陋習(xi),下令王猛、鄧羌二(er)人(ren)對關中豪強進行大(da)(da)規模檢舉,數旬之(zhi)間,被翻出劣跡而被處死(si)的(de)(de)豪強多達(da)二(er)十多人(ren),即便(bian)是皇親國戚(qi)也被當場(chang)斬首,自此(ci)前(qian)秦百(bai)僚整肅,奸邪屏氣,風(feng)化大(da)(da)行,路不拾遺。
三(san)國時(shi)(shi)(shi)期,魏明(ming)帝(di)曹(cao)叡改(gai)平望觀(guan)為聽(ting)訟觀(guan),每當(dang)出現大案(an)時(shi)(shi)(shi),曹(cao)叡都會親(qin)自(zi)來到(dao)聽(ting)訟觀(guan)旁聽(ting)案(an)情(qing)。后(hou)來晉武帝(di)司(si)馬(ma)炎也常(chang)到(dao)此地查閱刑獄,釋(shi)放蒙(meng)冤(yuan)的(de)囚徒(tu)。此舉意在(zai)(zai)避免(mian)官員私下(xia)受賄(hui),判案(an)時(shi)(shi)(shi)有意偏袒行賄(hui)方,從而造成(cheng)冤(yuan)假(jia)錯案(an)。但(dan)西晉王朝(chao)滅亡后(hou),北方進入了長期的(de)動亂時(shi)(shi)(shi)代(dai),該政(zheng)策(ce)再(zai)無人執行。前秦天(tian)王苻堅登(deng)基后(hou),每次親(qin)臨聽(ting)訟觀(guan),都會下(xia)令(ling)讓有冤(yuan)情(qing)的(de)百姓在(zai)(zai)城北燒(shao)起狼煙,當(dang)苻堅看到(dao)后(hou)則會命令(ling)有司(si)重(zhong)新調查案(an)情(qing),自(zi)己也會在(zai)(zai)旁觀(guan)聽(ting)案(an)件過程,此項政(zheng)策(ce)減少了部(bu)分冤(yuan)案(an)的(de)發(fa)生。
公元376年(nian),有人(ren)提議乘勢消滅涼州(zhou)西方的(de)少(shao)數民族(zu),但被(bei)苻堅拒(ju)絕,前秦王苻堅說:“他(ta)們(men)不(bu)(bu)(bu)同種族(zu)部(bu)落(luo)混(hun)雜(za)而居,并不(bu)(bu)(bu)統(tong)一(yi),不(bu)(bu)(bu)能構成(cheng)中(zhong)原之國的(de)大患,不(bu)(bu)(bu)應該(gai)對他(ta)們(men)進行殘酷殺(sha)戮(lu),應該(gai)先加以安撫勸諭,征收(shou)他(ta)們(men)的(de)田租賦(fu)稅(shui),如果不(bu)(bu)(bu)服(fu)從命令(ling),然后再去討伐他(ta)們(men)。”于是(shi)就讓殿中(zhong)將軍張旬前往安撫,又讓庭中(zhong)將軍魏揭(jie)飛(fei)率領騎兵(bing)二萬(wan)七千(qian)人(ren)緊隨其(qi)后。結果魏揭(jie)飛(fei)擅自做主攻打周(zhou)邊(bian)部(bu)落(luo),大肆搶掠以后返(fan)回。苻堅對他(ta)的(de)暴(bao)行十分憤(fen)怒,打了他(ta)二百鞭,殺(sha)掉前鋒督護儲安向各(ge)(ge)族(zu)百姓(xing)謝罪。各(ge)(ge)族(zu)人(ren)民十分高興,向前秦投降歸附進獻(xian)貢奉的(de)有八(ba)萬(wan)三千(qian)多(duo)個部(bu)落(luo)。
苻(fu)堅為了(le)(le)鞏(gong)固前秦(qin)的統治(zhi),將氐(di)族(zu)戶(hu)口移民諸鎮(zhen),以便更好(hao)的管理,此項政策確實使得北方各地(di)短時間內恢復生(sheng)機(ji)(ji),且有利于各民族(zu)的和平交流(liu)。但(dan)潛藏的致(zhi)命(ming)危機(ji)(ji)也接踵而來,苻(fu)堅將關中(zhong)氐(di)族(zu)分(fen)于各邊鎮(zhen),又遷(qian)入了(le)(le)鮮(xian)卑(bei)(bei)、羌(qiang)等異族(zu),致(zhi)使氐(di)人(ren)在關中(zhong)的勢力大(da)大(da)減少,直接導(dao)致(zhi)了(le)(le)淝水之(zhi)戰后,鮮(xian)卑(bei)(bei)、羌(qiang)人(ren)肆虐關中(zhong),而被遠遷(qian)的氐(di)族(zu)不知(zhi)關隴等地(di)的變故(gu),從而釀成苻(fu)堅被圍(wei)困于長(chang)安,最終亡于羌(qiang)人(ren)姚萇的悲劇結局。
今存資料中對(dui)于苻堅這項舉措的具(ju)體內容(rong)十分(fen)稀少,王仲犖(luo)首創軍(jun)事(shi)殖民說(shuo),可惜(xi)沒有(you)展開論述。相(xiang)反,黃烈卻強烈反對(dui)苻堅實施軍(jun)事(shi)殖民的說(shuo)法,認為(wei)苻堅主(zhu)要目(mu)的是為(wei)了鞏(gong)固(gu)中央集權和鎮(zhen)撫少數民族,苻堅實行(xing)該(gai)政(zheng)策(ce)的目(mu)的究竟為(wei)何,仁者(zhe)見仁,智者(zhe)見智,目(mu)前還沒有(you)統一的結論。
前燕自太(tai)(tai)原桓王慕容(rong)恪離世,朝政落(luo)入太(tai)(tai)傅慕容(rong)評、太(tai)(tai)后(hou)可足渾氏之手,國(guo)家日漸腐敗,百姓民不聊(liao)生(sheng),后(hou)苻堅(jian)滅亡(wang)前燕,廢除了燕國(guo)害民、虐(nve)民的律(lv)法。
苻堅(jian)(jian)一(yi)改往昔(xi)胡(hu)人政權君主殺(sha)伐暴(bao)虐的(de)(de)風格,欲將天(tian)下(xia)各族(zu)(zu)融為一(yi)家,昔(xi)年前(qian)趙、后趙實(shi)行胡(hu)漢分治政策,大大加深了(le)(le)各民族(zu)(zu)之間的(de)(de)矛盾,苻堅(jian)(jian)登基(ji)后廢(fei)除了(le)(le)該政策,確立(li)了(le)(le)“黎元應(ying)撫(fu),夷狄應(ying)和”的(de)(de)基(ji)本(ben)國策,確定(ding)了(le)(le)各民族(zu)(zu)平等(deng)的(de)(de)價值觀(guan)。
據《太平御覽》記載,苻堅(jian)在位時期,四海夷狄皆(jie)歸順(shun)秦(qin)國,各族(zu)人民聚(ju)集(ji)在關(guan)隴,有效的(de)推(tui)動了民族(zu)融合。
提(ti)到(dao)解散(san)部落(luo)制度(du)(du),大(da)多數(shu)人第(di)一時間會想到(dao)北(bei)魏開國(guo)皇(huang)帝(di)拓跋(ba)珪,但(dan)在李憑(ping)教(jiao)授的(de)《北(bei)魏平(ping)城時代(dai)》一書中,言明(ming)了(le)該(gai)(gai)制度(du)(du),是源于(yu)(yu)前(qian)(qian)秦苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)的(de)散(san)其部落(luo),該(gai)(gai)書提(ti)及(ji)苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)在滅(mie)代(dai)后(hou)實行“立(li)尉、監行事,官僚領(ling)押”正是后(hou)來拓跋(ba)珪實行的(de)“君長大(da)人皆同編戶”而“無統領(ling)”之意;苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)實行“課(ke)之治(zhi)業營生,三五取(qu)丁(ding)”,正是“息眾課(ke)農(nong)”之意;苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)的(de)“其渠帥歲終令朝獻,出入行來為(wei)(wei)(wei)之制限”,正是北(bei)魏的(de)“分土定居,不聽(ting)遷(qian)徙”之意。如此嚴密的(de)對(dui)應關(guan)系,足以說明(ming)道武帝(di)最初推(tui)行的(de)離散(san)諸(zhu)部措(cuo)施(shi),源于(yu)(yu)前(qian)(qian)秦天王苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)的(de)散(san)其部落(luo)政策。苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)(jian)采取(qu)的(de)這項措(cuo)施(shi),使本以劫掠為(wei)(wei)(wei)生的(de)游牧(mu)民(min)族,慢(man)慢(man)演(yan)變成半農(nong)半牧(mu)的(de)民(min)族,讓他們逐漸認識到(dao)農(nong)耕的(de)好處(chu),文化水(shui)平(ping)、生活水(shui)平(ping)都取(qu)得了(le)顯著提(ti)高(gao),為(wei)(wei)(wei)民(min)族融合起到(dao)了(le)積極性(xing)的(de)作用。
苻堅(jian)(jian)畢生最敬愛漢族文化(hua)(hua),苻堅(jian)(jian)本人(ren)雖是(shi)氐族出身,但他卻從不以氐族習(xi)俗(su)為中心,而是(shi)以融入(ru)漢族為目標(biao),讓落后的(de)胡人(ren)們學(xue)習(xi)先進的(de)漢族文化(hua)(hua),實(shi)行全面的(de)漢化(hua)(hua),讓胡人(ren)舍(she)棄野蠻的(de)風俗(su)習(xi)慣,《晉(jin)書·苻堅(jian)(jian)載記》便記載了苻堅(jian)(jian)勸(quan)學(xue)的(de)故事,苻堅(jian)(jian)滅代并沒有簡(jian)單(dan)地吞并了事,而是(shi)以代國(guo)拓跋部本為游牧國(guo)家(jia),宗(zong)室(shi)之(zhi)人(ren)未參仁義(yi),苻堅(jian)(jian)將拓跋涉翼犍(一說拓跋窟咄)等人(ren)送入(ru)太學(xue),為后來拓跋氏子孫(sun)學(xue)習(xi)漢文化(hua)(hua)樹立了杰出榜樣。
苻(fu)堅節約用度(du),關心百姓(xing)疾(ji)苦。每遇大災(zai)之(zhi)年,他撤去(qu)自己的(de)膳食,只吃(chi)粗(cu)茶淡飯(fan),金玉綢緞(duan)(duan)分賞給有功的(de)將士,苻(fu)堅還在后(hou)宮提倡簡(jian)樸之(zhi)風,后(hou)宮不可穿(chuan)戴綾羅綢緞(duan)(duan),妃子的(de)衣裙不可拖曳(ye)到地(di)面(mian)。
苻(fu)堅即位時(shi),由于苻(fu)生(sheng)(sheng)實施(shi)殘暴統治(zhi),前秦社會一(yi)片混亂(luan),已有水旱災害發生(sheng)(sheng),致使千(qian)里秦川豪強橫行、老百(bai)姓苦不堪言(yan)。苻(fu)堅隨即采取了(le)一(yi)系列恢(hui)復生(sheng)(sheng)產的舉動,遇(yu)上(shang)天旱不但曾(ceng)下令節儉及開山澤資源與民共享,亦督導(dao)百(bai)姓耕種,自(zi)己更親身躬耕藉田,以示對(dui)農業的重視。
苻堅很(hen)重視屯田(tian)(tian),《晉(jin)書·苻堅載記》:“晉(jin)將軍朱綽焚踐沔北(bei)屯田(tian)(tian)。”表明苻堅確實(shi)曾量(liang)地制宜(yi),仿照曹魏實(shi)行(xing)屯田(tian)(tian)制度。
苻堅(jian)(jian)為了(le)(le)解決(jue)關中地(di)(di)區經常發生(sheng)旱災的問題,參考先秦、西漢時期鄭國、白公(gong)修(xiu)善(shan)渠道的先例,苻堅(jian)(jian)修(xiu)渠時并未強(qiang)行征(zheng)調百姓之(zhi)家,而(er)是下令征(zheng)召王侯及豪望富室僮(tong)隸三萬人,開涇水(shui)(shui)上(shang)源,鑿山起堤,通渠引瀆,以溉(gai)岡鹵之(zhi)地(di)(di),及春而(er)成(cheng),黎民(min)百姓賴其利(li),此渠名為涇水(shui)(shui)渠。另外,蔣福亞(ya)還推測對過去年久失修(xiu)的水(shui)(shui)利(li)工程,苻堅(jian)(jian)也采取了(le)(le)相應的維護措施。
苻堅下(xia)令推廣區種法,前秦時涇水(shui)渠的開鑿及區種法的推行,大(da)大(da)有(you)助(zhu)于華夏民(min)族農業(ye)的發展,為(wei)后世的關中百姓(xing)抗(kang)災(zai)做出了重要貢獻。
秦(qin)王苻(fu)堅在消滅前(qian)(qian)燕、前(qian)(qian)涼等國后(hou)(hou),親自來到境(jing)內考察,并派出(chu)使(shi)者(zhe)撫恤窮苦,收葬死亡(wang),免除(chu)賦稅,勸課農桑,此舉使(shi)歷經戰亂的中國北(bei)方(fang)迅速恢復經濟,也(ye)拉攏了敵國之地(di)的民心。每有巡(xun)行,苻(fu)堅總要減免所過(guo)地(di)區的租賦,如他登臨(lin)龍門(men),便減“所過(guo)田租之半”,到河東(dong)祀(si)后(hou)(hou)土、雍(yong)地(di)祀(si)五畤時也(ye)是如此。其后(hou)(hou),以涼州新附,免除(chu)涼州全(quan)境(jing)一年賦稅;滅代以后(hou)(hou),苻(fu)堅優撫恒(heng)代,下令代國全(quan)國免除(chu)三年的賦稅。
前秦遭遇(yu)大旱(han)災之時,苻(fu)堅(jian)考慮到農(nong)民(min)歉收,就(jiu)下令減(jian)免部(bu)分(fen)租(zu)稅,節約官府開支(zhi),適當降低(di)官俸,并(bing)規定不是當務(wu)之急就(jiu)不要(yao)征派徭役了。苻(fu)堅(jian)把發展農(nong)業作為(wei)基本國策,前秦的經(jing)濟恢復很快(kuai),幾年(nian)后便出現了安(an)定清平(ping)、家(jia)給人足的新氣象。史書記(ji)載,從長安(an)到各州郡,都修了通道驛亭(ting),游人和商販沿(yan)途(tu)取給十分(fen)方便。老百(bai)姓有歌謠說:“長安(an)大街,楊槐蔥蘢;下馳華車,上棲(qi)鸞鳳;英才(cai)云(yun)集,誨我百(bai)姓。”
公(gong)元357年,割據并州(zhou)之地(di)(di)的(de)張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)再次(ci)作亂(luan),張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)占據了(le)新興(xing)、雁門、西河、上黨等地(di)(di),修筑了(le)三(san)百(bai)多座堅(jian)(jian)營壘,有夷、漢的(de)十(shi)萬多戶人(ren)家,設置了(le)征(zheng)鎮官吏(li),要與前(qian)燕、前(qian)秦相對抗。冬季(ji),十(shi)月,張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)進(jin)犯秦地(di)(di),前(qian)秦王苻堅(jian)(jian)讓晉公(gong)苻柳總領并、冀二州(zhou)總軍務,授予并州(zhou)牧,鎮守(shou)蒲阪,以抵御張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)。苻堅(jian)(jian)派(pai)(pai)遣鄧羌為(wei)前(qian)鋒,率領五千騎兵,駐扎于汾(fen)水岸邊。張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)派(pai)(pai)養(yang)子張(zhang)(zhang)蠔(hao)(hao)(hao)抵御。張(zhang)(zhang)蠔(hao)(hao)(hao)身強力壯(zhuang)又(you)很矯捷,能夠(gou)拽著牛倒退行走(zou),城(cheng)墻不論高低,都可以翻越(yue)而過(guo)。他(ta)(ta)(ta)和鄧羌相持了(le)十(shi)多天,互不能勝。三(san)月,苻堅(jian)(jian)抵達(da)銅壁,張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)用全部兵力出來迎(ying)戰(zhan),張(zhang)(zhang)蠔(hao)(hao)(hao)只(zhi)身匹馬,數次(ci)沖殺前(qian)秦的(de)兵陣。苻堅(jian)(jian)懸賞(shang)兵將活捉張(zhang)(zhang)蠔(hao)(hao)(hao),鷹揚將軍呂光刺(ci)擊張(zhang)(zhang)蠔(hao)(hao)(hao),擊中了(le)他(ta)(ta)(ta),鄧羌將他(ta)(ta)(ta)擒(qin)獲(huo),獻給了(le)苻堅(jian)(jian),張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)的(de)兵眾徹底潰散。張(zhang)(zhang)平(ping)(ping)(ping)十(shi)分(fen)害怕,便請求投(tou)降(jiang)。
公元(yuan)362年,匈奴族屠(tu)各部張(zhang)罔聚(ju)眾(zhong)數千人(ren),自稱(cheng)大單于,搶掠郡縣百(bai)姓(xing)。苻堅任(ren)命(ming)時任(ren)尚(shang)書的鄧羌(qiang)為建(jian)節(jie)將軍,率軍七千人(ren)討伐并平定張(zhang)罔之亂(luan)。
公元(yuan)365年,匈奴右賢(xian)王(wang)(wang)曹(cao)轂、左賢(xian)王(wang)(wang)劉(liu)衛(wei)(wei)辰(chen)(chen)舉兵反(fan)叛前(qian)秦,鮮卑首領烏延也暗通劉(liu)衛(wei)(wei)辰(chen)(chen)謀亂(luan)(luan)。苻堅親自率(lv)兵討伐(fa)作亂(luan)(luan)的群胡(hu),命衛(wei)(wei)大(da)將(jiang)軍李威(wei)、左仆射王(wang)(wang)猛(meng)輔佐太(tai)子苻宏留守京都長安(an)。八月,苻堅擊敗曹(cao)轂并斬殺烏延,前(qian)秦大(da)將(jiang)楊安(an)斬殺匈奴大(da)將(jiang)曹(cao)活(huo),曹(cao)轂投降,鄧羌在(zai)木根山生擒劉(liu)衛(wei)(wei)辰(chen)(chen),隨后(hou)苻堅親自巡視諸胡(hu),將(jiang)朔方之地全數納入前(qian)秦版圖。
公(gong)元371年,前(qian)秦(qin)益州刺(ci)史王統(tong)在度堅山攻打隴西(xi)的(de)乞(qi)伏(fu)司(si)(si)繁,乞(qi)伏(fu)司(si)(si)繁率領(ling)三(san)萬(wan)騎兵在苑川對壘。王統(tong)偷襲了度堅山,乞(qi)伏(fu)司(si)(si)繁部落的(de)五萬(wan)多部眾全都投降了王統(tong),他的(de)兵眾們聽說妻子兒女已經投降了前(qian)秦(qin),不(bu)戰而潰。乞(qi)伏(fu)司(si)(si)繁無處(chu)可走,也(ye)向苻堅投降,自此,前(qian)秦(qin)成功平定了鮮卑乞(qi)伏(fu)部。
前秦經(jing)過十四年的(de)發(fa)展,逐漸拉開了統(tong)一的(de)步伐,公(gong)元(yuan)370年,丞相王(wang)猛、建節將軍鄧(deng)羌(qiang)等(deng)人(ren)滅亡前燕;公(gong)元(yuan)371年,西縣侯苻雅等(deng)人(ren)滅亡前仇池國(guo);公(gong)元(yuan)376年,武衛將軍茍萇、左(zuo)將軍毛盛(sheng)等(deng)人(ren)滅前涼(liang);同年,行唐公(gong)苻洛、真(zhen)定(ding)郡侯鄧(deng)羌(qiang)平定(ding)代國(guo),自此前秦一統(tong)北(bei)方,版圖(tu)東起(qi)朝鮮,西抵蔥嶺,南并川蜀(shu),北(bei)逾陰山,疆域成(cheng)為五胡之最。
據洪亮吉《十(shi)(shi)(shi)六(liu)國疆(jiang)域志(zhi)》記載,前秦(qin)全盛時期有(you)二十(shi)(shi)(shi)二州、一百三十(shi)(shi)(shi)五郡、八個護軍、七百三十(shi)(shi)(shi)四縣。
公元(yuan)366年,前秦(qin)輔國將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)王(wang)猛、前將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)楊(yang)安、揚武將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)姚萇等人率兵兩萬攻伐東晉南(nan)鄉郡,東晉荊(jing)州刺史桓豁(huo)派兵救援,被前秦(qin)軍(jun)(jun)隊擊潰,后王(wang)猛等人攜帶(dai)安陽百姓萬余戶返回。
公元(yuan)373年冬季(ji),前秦(qin)王(wang)(wang)苻堅(jian)命朱肜、王(wang)(wang)統、楊安等人為(wei)先鋒,率軍(jun)征伐梁(liang)州(zhou)、益(yi)(yi)州(zhou),僅月余(yu)時間,東晉梁(liang)、益(yi)(yi)二州(zhou)失陷,秦(qin)國(guo)得到了(le)蜀(shu)地、漢(han)中,邛、莋、夜郎等部落全都歸附于前秦(qin)。次年,蜀(shu)人張(zhang)(zhang)育(yu)、楊光等人起兵作亂(luan),張(zhang)(zhang)育(yu)自(zi)號蜀(shu)王(wang)(wang),向東晉朝廷遣使稱臣,并聯合巴獠酋長張(zhang)(zhang)重、尹萬(wan)等五萬(wan)余(yu)人圍(wei)功(gong)益(yi)(yi)州(zhou)治所(suo)成都,秦(qin)王(wang)(wang)苻堅(jian)派遣大(da)(da)將軍(jun)鄧羌(qiang)、楊安入(ru)蜀(shu),楊安于成都南面大(da)(da)敗叛軍(jun),叛賊首(shou)領張(zhang)(zhang)重戰死,鄧羌(qiang)也在綿竹斬殺張(zhang)(zhang)育(yu)、楊光等人,自(zi)此益(yi)(yi)州(zhou)之(zhi)亂(luan)成功(gong)平定。
公元378年(nian),苻堅派時(shi)任(ren)征(zheng)(zheng)南(nan)大將軍(jun)(jun)、都(dou)督征(zheng)(zheng)討諸軍(jun)(jun)事、尚書令、長(chang)樂公的(de)苻丕,與武(wu)衛將軍(jun)(jun)茍(gou)萇、尚書慕(mu)容暐(wei)率領(ling)七萬(wan)(wan)步騎兵(bing)(bing)進(jin)犯(fan)東(dong)晉的(de)襄(xiang)陽(yang),讓(rang)荊州刺史楊(yang)安率領(ling)樊州、鄧州的(de)兵(bing)(bing)眾作為前鋒,征(zheng)(zheng)虜(lu)將軍(jun)(jun)、始平人石越率領(ling)一萬(wan)(wan)精(jing)銳騎兵(bing)(bing)出(chu)魯陽(yang)關,京兆尹(yin)慕(mu)容垂(chui)、揚(yang)武(wu)將軍(jun)(jun)姚(yao)萇率領(ling)五萬(wan)(wan)精(jing)銳出(chu)南(nan)鄉,領(ling)軍(jun)(jun)將軍(jun)(jun)茍(gou)池(chi)、右將軍(jun)(jun)毛當(dang)(dang)、強弩將軍(jun)(jun)王顯率領(ling)四萬(wan)(wan)步兵(bing)(bing)出(chu)武(wu)當(dang)(dang),會合攻(gong)打(da)襄(xiang)陽(yang),最終攻(gong)克襄(xiang)陽(yang),俘虜(lu)守將朱序(xu),押(ya)送長(chang)安。
不久以后,秦將慕容(rong)越(yue)攻克(ke)東晉(jin)順陽郡(jun),俘虜(lu)東晉(jin)順陽太守丁(ding)穆(mu);秦梁州刺(ci)史韋鐘(zhong)攻拔(ba)魏興郡(jun),俘虜(lu)東晉(jin)魏興太守吉挹;秦兗州刺(ci)史彭(peng)超攻陷彭(peng)城,東晉(jin)將領戴逯棄城逃走(zou)。
公元379年三月,東(dong)晉(jin)(jin)(jin)派右將(jiang)軍毛虎(hu)生率(lv)領三萬兵眾攻打前(qian)秦的巴中。東(dong)晉(jin)(jin)(jin)前(qian)鋒(feng)督護趙福(fu)等人(ren)(ren)(ren)抵達巴西,被前(qian)秦大將(jiang)張紹(shao)擊(ji)潰,東(dong)晉(jin)(jin)(jin)損兵折將(jiang)七(qi)千多人(ren)(ren)(ren),東(dong)晉(jin)(jin)(jin)統帥毛虎(hu)生敗退到巴東(dong)駐扎。蜀人(ren)(ren)(ren)李烏(wu)聚集了二萬兵眾,想(xiang)要(yao)包圍(wei)成都以響(xiang)應毛虎(hu)生,前(qian)秦天王苻(fu)堅派破虜將(jiang)軍呂(lv)光徹底(di)平定亂局。
同年,東(dong)(dong)晉(jin)右衛將軍(jun)毛安(an)之(zhi)率(lv)領四萬精兵(bing)駐扎在堂邑(yi),堂邑(yi)便是(shi)如今的南京(jing)市六(liu)合(he)區,距離(li)東(dong)(dong)晉(jin)首(shou)都建康僅咫(zhi)尺之(zhi)遙,前秦(qin)名將毛當(dang)等人僅率(lv)兩萬騎兵(bing),深入東(dong)(dong)晉(jin)腹地堂邑(yi),雖然駐扎在堂邑(yi)的晉(jin)軍(jun)倍(bei)數于(yu)秦(qin),但面(mian)對(dui)毛當(dang)所率(lv)領的秦(qin)軍(jun)威勢,晉(jin)軍(jun)當(dang)即(ji)潰(kui)散(san)敗逃,前秦(qin)形(xing)勢一片大(da)好。但另一面(mian)的戰(zhan)局卻傳(chuan)來(lai)噩耗,彭超、俱難竟被謝玄(xuan)四度擊(ji)敗,導致全軍(jun)覆(fu)沒,毛當(dang)等人無奈,只(zhi)能原路返回。
公(gong)元(yuan)371年(nian)(nian),379年(nian)(nian)至381年(nian)(nian),秦(qin)軍(jun)進攻壽春、盱眙縣、竟陵郡等地,遭到東晉名將謝玄、桓石(shi)虔、楊佺期等人猛烈抵抗,秦(qin)軍(jun)敗北失利,但(dan)淝水之(zhi)戰前的秦(qin)晉戰爭,秦(qin)軍(jun)總體(ti)穩占上風。
公(gong)元383年正月,苻堅命大(da)將呂(lv)光率領步騎兵七萬(wan)五千人,攻伐西(xi)(xi)(xi)域諸國。公(gong)元384年,討伐西(xi)(xi)(xi)域的(de)大(da)軍(jun)連(lian)戰連(lian)捷,最終呂(lv)光徹底(di)擊敗西(xi)(xi)(xi)域諸國七十(shi)(shi)余萬(wan)聯軍(jun),自(zi)漢代丟失的(de)西(xi)(xi)(xi)域,終于再入中原政(zheng)(zheng)權版圖。當時(shi),西(xi)(xi)(xi)域三十(shi)(shi)余國盡皆遣使(shi)納貢,歸附前秦(qin)(qin)。往昔(xi)桀驁狡黠沒有臣服的(de)胡族(zu)國君,不遠萬(wan)里都來表示(shi)歸附,上繳(jiao)漢朝政(zheng)(zheng)府(fu)所賜符節,呂(lv)光皆替換(huan)為前秦(qin)(qin)政(zheng)(zheng)府(fu)的(de)符節。
五胡十六國(guo)是一(yi)段大分裂期(qi),在這百余年的亂世(shi)中(zhong),割據軍閥混戰,屠(tu)城(cheng)殺(sha)民(min)的事例(li)(li)比(bi)比(bi)皆是,但前秦(qin)(qin)帝(di)國(guo)卻是個例(li)(li)外(wai),自秦(qin)(qin)景明帝(di)苻(fu)健立國(guo),到(dao)秦(qin)(qin)末(mo)帝(di)苻(fu)崇敗亡(wang),史書中(zhong)的前秦(qin)(qin)軍隊沒有(you)一(yi)次屠(tu)城(cheng)記(ji)載。
公元(yuan)370年,在前(qian)秦滅前(qian)燕時,秦軍入城秋(qiu)毫不犯,燕民(min)各安其樂,并贊嘆(tan)秦軍的軍紀(ji)有昔日太原王慕容恪的治軍遺風(feng)。公元(yuan)376年,秦軍攻滅前(qian)涼(liang),又將(jiang)因(yin)躲避戰亂逃亡河西(xi)的雍州人士送還故鄉。
太樂自(zi)西晉滅亡(wang)后(hou)輾轉數國,它對于華(hua)夏(xia)有(you)很強的象征意(yi)義(yi)。在淝水(shui)大敗后(hou),東(dong)晉統帥謝(xie)石(shi)俘虜秦(qin)國樂工(gong)楊蜀等人,竟能演(yan)奏出昔日中原的華(hua)夏(xia)正音(yin)(yin),從這(zhe)以(yi)后(hou),南(nan)朝(chao)(chao)的宗(zong)廟才有(you)了鐘(zhong)磬金石(shi)之音(yin)(yin)。此事(shi)也反應出前(qian)秦(qin)雖為氐(di)族建立的政(zheng)權,但文(wen)教禮樂之盛,不(bu)遜古今任(ren)何正統王朝(chao)(chao)。
前秦(qin)天(tian)王苻堅(jian)重儒學(xue),尚實(shi)用理性,不像(xiang)南(nan)方的(de)東晉耽于(yu)清談(tan)和聲色犬馬。自西晉末年爆發永嘉之亂,北方陷(xian)入了(le)長(chang)久的(de)動亂之中(zhong),經濟與文明都遭到了(le)毀滅性的(de)打擊,直到苻堅(jian)登基(ji),非常留心(xin)漢族文化,苻堅(jian)祭祀孔子(zi)、廣(guang)建太(tai)學(xue),使得學(xue)校漸(jian)(jian)漸(jian)(jian)興(xing)旺(wang)。前秦(qin)每滅一國(guo),都會讓(rang)該(gai)國(guo)的(de)宗室成(cheng)員入太(tai)學(xue),讓(rang)他(ta)們學(xue)習漢人的(de)儒學(xue)經典,其(qi)中(zhong)以苻堅(jian)讓(rang)代(dai)國(guo)王子(zi)拓(tuo)跋窟咄受學(xue)最(zui)為出名,苻堅(jian)在滅代(dai)后很(hen)禮遇他(ta),并教他(ta)讀書。
苻堅令太子以及公侯百官(guan)的(de)(de)子弟(di)全都就學受業,朝廷內外的(de)(de)四(si)禁(jin)、二衛、四(si)軍(jun)中長(chang)期宿(su)衛的(de)(de)將(jiang)士(shi),全都命令他們(men)參加學習。每二十(shi)人配備(bei)一(yi)名經(jing)生,負責教授(shou)誦讀音句,在后宮設置學官(guan),用(yong)來教授(shou)妃嬪,選擇宦官(guan)以及宮女中的(de)(de)聰慧敏捷者到(dao)博士(shi)那里去學習經(jing)書。
五胡十六國時(shi)(shi)期(qi),因為時(shi)(shi)世多亂(luan)(luan),所以禮樂散缺,周官(guan)禮注(zhu)、找不到能夠講解(jie)的(de)先生。后來打聽(ting)著做(zuo)太常官(guan)韋(wei)逞的(de)母親宋(song)老夫(fu)人(ren),她(ta)(ta)(ta)傳了她(ta)(ta)(ta)父(fu)親的(de)學問。雖然逢著了亂(luan)(luan)世,但是(shi)(shi)她(ta)(ta)(ta)父(fu)親所傳授(shou)給她(ta)(ta)(ta)的(de),宋(song)老夫(fu)人(ren)一(yi)點也(ye)沒忘,年紀八(ba)十多歲(sui)了,眼(yan)睛(jing)還(huan)沒有(you)花(hua),耳朵也(ye)沒有(you)聾,于(yu)是(shi)(shi)就在宋(song)老夫(fu)人(ren)的(de)家里(li),立了一(yi)個(ge)講堂。又叫一(yi)百二十個(ge)生員(yuan),隔了一(yi)層紅(hong)色的(de)紗幃去(qu)聽(ting)講,稱呼宋(song)老夫(fu)人(ren)叫做(zuo)宣(xuan)文君(jun),苻堅還(huan)送了十個(ge)丫鬟去(qu)服侍她(ta)(ta)(ta),自(zi)從(cong)宣(xuan)文君(jun)講解(jie)了周禮以后,周禮的(de)學問天下(xia)就很(hen)盛(sheng)行了。同時(shi)(shi),宣(xuan)文君(jun)也(ye)是(shi)(shi)中(zhong)國歷史上第一(yi)個(ge)女博(bo)士(shi)。
公元371年,苻(fu)堅(jian)得知(zhi)蘇(su)通和劉(liu)祥精于(yu)《禮記》和《儀(yi)禮》,特設兩個(ge)祭酒,任蘇(su)通為(wei)《禮記》祭酒,劉(liu)祥為(wei)《儀(yi)禮》祭酒,而苻(fu)堅(jian)則“每朔(shuo)旦率百僚(liao)親(qin)臨講論(lun)”。正是有苻(fu)堅(jian)的支持,前秦的經學之盛,在兩晉十六(liu)國(guo)時期也是屈指可數,長安又一次成(cheng)為(wei)當時東(dong)亞的文化中心。經學的復興,也為(wei)后世北魏皇帝拓跋宏等人的漢化改革打下基礎。
公元(yuan)371年二月,前秦(qin)天(tian)王苻(fu)堅任(ren)命(ming)北平(ping)郡的漢族名士(shi)陽陟(zhi)、陽瑤、田(tian)勰等(deng)人為(wei)著作佐郎,專門編(bian)修(xiu)國史(shi)。
由于苻(fu)(fu)堅、王猛大力發展文化(hua)(hua)教育,前秦太(tai)學中的(de)博(bo)士都有很(hen)高(gao)的(de)文化(hua)(hua)底蘊,而前秦天王苻(fu)(fu)堅的(de)漢文化(hua)(hua)造詣也(ye)很(hen)深厚,苻(fu)(fu)堅經常參與太(tai)學的(de)考核,查看學生們的(de)成績優(you)劣,又與太(tai)學大儒(ru)進行漢學探討,苻(fu)(fu)堅對漢文化(hua)(hua)的(de)見(jian)解(jie),即便是博(bo)士也(ye)自嘆(tan)不如。
在大環境的熏陶之下,前秦的王室(shi)大多(duo)喜好(hao)漢(han)族文(wen)化,例(li)如苻(fu)(fu)融、苻(fu)(fu)朗、苻(fu)(fu)琳(lin)等人(ren)(ren)皆(jie)精于文(wen)學(xue)創作,苻(fu)(fu)宏、苻(fu)(fu)丕、苻(fu)(fu)詵等人(ren)(ren)也精通史書、詩(shi)學(xue)。從小行事粗獷的苻(fu)(fu)登,也受苻(fu)(fu)堅(jian)的影響閱讀了(le)許多(duo)經卷典籍(ji)。正因(yin)為這樣,以苻(fu)(fu)堅(jian)為代表的年輕氐族人(ren)(ren)一旦登上政治(zhi)舞(wu)臺,就(jiu)會主動肩負(fu)起“變夷從夏”的歷史使命。
公元381年,西域(yu)、東夷、西南夷、海南諸(zhu)國等(deng)地(di)六十二位國王皆來長安朝拜,苻堅(jian)授予了(le)各(ge)國君王中原政權(quan)的(de)(de)官職,當(dang)時的(de)(de)東亞僅(jin)有(you)偏(pian)居(ju)一隅的(de)(de)東晉(jin)政權(quan)與之為(wei)敵。前秦與周(zhou)邊(bian)各(ge)國多(duo)次進行(xing)文化交流,有(you)利的(de)(de)推動(dong)漢族文化的(de)(de)傳(chuan)播(bo)。
魏晉以來務于(yu)清談的(de)玄學被苻堅等北方君(jun)王(wang)擯棄(qi),苻堅大力(li)度推(tui)廣佛(fo)教,為漢(han)文化帶來了嶄新的(de)活(huo)力(li),聞名于(yu)世的(de)莫高(gao)窟便是在前秦建元年(nian)間,由前秦高(gao)僧樂尊和尚首次開鑿。
公元(yuan)372年,苻(fu)堅(jian)派高僧為(wei)(wei)高句麗(li)君王(wang)小(xiao)獸(shou)林(lin)(lin)王(wang)送去佛(fo)經、佛(fo)像,自此佛(fo)教傳入高句麗(li)等(deng)國(guo),小(xiao)獸(shou)林(lin)(lin)王(wang)更以佛(fo)教為(wei)(wei)國(guo)教,高句麗(li)民間稱此舉為(wei)(wei)“海東佛(fo)法之始”。除此之外(wai),小(xiao)獸(shou)林(lin)(lin)王(wang)受(shou)前秦苻(fu)堅(jian)的(de)影響(xiang),推(tui)行儒學,廣建(jian)太學,苻(fu)堅(jian)為(wei)(wei)佛(fo)教、漢文化在朝鮮(xian)半島的(de)發揚做出(chu)了重要貢獻。
公元(yuan)384年,前秦秘書(shu)郎趙整請釋道安(an)等人,在長安(an)城中(zhong)(zhong)招集有學(xue)問的僧人,請曇摩難提(ti)翻譯(yi)《中(zhong)(zhong)阿含(han)經(jing)》、《增一阿含(han)經(jing)》,還有先前曾翻譯(yi)的《毗曇心》、《三法度》等經(jing)書(shu),共計106卷。由(you)佛念傳(chuan)譯(yi),慧(hui)嵩做筆錄,經(jing)過兩年的努(nu)力終(zhong)于完成,在這段時(shi)間(jian)(jian)里,苻堅率眾(zhong)抵(di)御西燕、后秦叛軍,為眾(zhong)人譯(yi)書(shu)爭(zheng)取到寶貴(gui)的時(shi)間(jian)(jian)。
十六(liu)國時期,各國彼(bi)此攻(gong)戰,經濟遭(zao)到嚴重破壞,人民顛(dian)沛流(liu)離。4世紀后期,氐族(zu)苻氏建立的前秦逐漸(jian)強(qiang)盛,并統一了(le)黃(huang)河(he)流(liu)域。氐族(zu)貴族(zu)深呼漢族(zu)文明(ming)影響,皇帝苻堅漢文化修養很高。苻堅任(ren)用(yong)漢人王猛為丞相,銳查改革。他們整(zheng)頓(dun)吏治(zhi),厲行法治(zhi),加(jia)強(qiang)集權,招(zhao)撫(fu)流(liu)民,減(jian)賦(fu)禁奢,還大力興辦學校,提倡儒學。那時候,前秦境內(nei)胡漢之間(jian)的對(dui)立和矛盾有所緩和。
苻堅是內遷(qian)少數民(min)(min)族(zu)統治(zhi)者中倡導漢化、促(cu)進(jin)民(min)(min)族(zu)融(rong)合的(de)先行者之一。他(ta)(ta)使前秦(qin)成為當(dang)時中國境(jing)內經濟(ji)文(wen)(wen)化恢復發(fa)展最迅(xun)速、政治(zhi)較清明(ming)、行政效率最高、最有規模氣度(du)、最富生氣的(de)政權。前秦(qin)的(de)文(wen)(wen)物禮儀,甚至連以正統自居的(de)東晉(jin)也(ye)(ye)望塵莫及。他(ta)(ta)的(de)舉措不(bu)(bu)僅對十六國后期許多少數民(min)(min)族(zu)政權有巨大的(de)影響(xiang),即使在(zai)北魏孝文(wen)(wen)帝改革(ge)中,也(ye)(ye)能見到(dao)某(mou)些(xie)影子。他(ta)(ta)的(de)舉措雖不(bu)(bu)如(ru)魏孝文(wen)(wen)帝那(nei)樣(yang)徹底,結局也(ye)(ye)不(bu)(bu)如(ru)魏孝文(wen)(wen)帝那(nei)樣(yang)幸運,但(dan)這不(bu)(bu)能苛責于苻堅,那(nei)是受當(dang)時的(de)歷史條件所限。在(zai)民(min)(min)族(zu)仇殺的(de)悲劇發(fa)生后不(bu)(bu)過(guo)十余年的(de)時間,苻堅能這樣(yang)做,膽識(shi)是相(xiang)當(dang)驚(jing)人的(de)。這些(xie)舉措,對于緩和(he)民(min)(min)族(zu)矛盾、促(cu)進(jin)民(min)(min)族(zu)融(rong)合所起的(de)積極作用,應予(yu)以肯(ken)定。
苻堅身(shen)后(hou)被三個國家追謚,俱為美謚,分別為宣(xuan)(xuan)昭(zhao)、壯烈(lie)、文(wen)昭(zhao)。按(an)照古人對謚法的解析:能布令德(de)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)宣(xuan)(xuan)、浚達有德(de)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)宣(xuan)(xuan)、力施四(si)方曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)宣(xuan)(xuan);容儀(yi)恭(gong)美曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)昭(zhao)、威(wei)(wei)儀(yi)恭(gong)明(ming)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)昭(zhao)、明(ming)德(de)有功曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)昭(zhao)、圣問達道(dao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)昭(zhao);威(wei)(wei)德(de)剛武(wu)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)壯、勝敵克(ke)亂曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)壯、死于原野曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)壯;有功安民(min)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)烈(lie)、秉德(de)遵業曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)烈(lie)、圣功廣大曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)烈(lie)、剛正(zheng)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)烈(lie)、宏(hong)濟生民(min)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)烈(lie);經緯天地曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)文(wen)、道(dao)德(de)博聞曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)文(wen)、慈惠愛民(min)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)文(wen)、忠信接禮(li)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)文(wen)、能定典禮(li)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)文(wen)。
人物評價
苻堅自評:“吾(wu)雖(sui)未為(wei)令主,亦非暗(an)劣。”
《晉(jin)書》:①“年(nian)七歲(sui),聰敏(min)好施(shi),舉止不(bu)逾規矩。”②“性至孝,博學多才(cai)藝,有(you)經濟大(da)志,要結英豪,以(yi)(yi)圖為緯世之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)宜(yi)。”③“堅性仁友(you)。”④“永固雅量瑰姿,變夷從夏,葉(xie)魚龍(long)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)遙詠(yong),挺莫苻(fu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)休征,克翦(jian)奸回,纂(zuan)承偽歷,遵(zun)明王(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)德(de)教(jiao),闡先(xian)(xian)圣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)儒風,撫育(yu)黎元,憂勤庶政。王(wang)猛以(yi)(yi)宏材緯軍國,苻(fu)融以(yi)(yi)懿戚(qi)贊經綸(lun),權、薛以(yi)(yi)諒(liang)直進(jin)規謨,鄧、張以(yi)(yi)忠勇恢威略,俊賢效足,杞梓呈才(cai),文武(wu)兼施(shi),德(de)刑具舉。乃平燕(yan)定蜀,擒代吞涼,跨三分之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)二,居九州之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)七,遐荒慕(mu)義,幽險宅心,因止馬而獻(xian)歌(ge),托棲以(yi)(yi)成頌,因以(yi)(yi)功侔(mou)曩(nang)烈,豈直化洽(qia)當年(nian)!雖五(wu)胡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)盛,莫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)比也。既而足己夸世,復(fu)諫違謀,輕敵怒鄰,窮兵黷武(wu)。懟三正之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)未(wei)葉(xie),恥(chi)五(wu)運之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)猶乖,傾率(lv)土之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)師(shi),起滔天之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寇,負(fu)其(qi)犬(quan)羊(yang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)力,肆其(qi)吞噬之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)能。自謂(wei)戰必勝,攻必取(qu),便欲鳴鷥(si)禹穴,駐蹕疑(yi)山,疏爵以(yi)(yi)侯楚(chu)材,筑館(guan)以(yi)(yi)須歸(gui)命。曾斗知(zhi)人(ren)道(dao)助順(shun),神理害(hai)盈,雖矜(jin)涿野(ye)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)強,終致昆陽(yang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)敗(bai)。道(dao)使文渠候隙,狡寇伺間,步(bu)搖啟其(qi)禍先(xian)(xian),燒(shao)當乘其(qi)亂(luan)極(ji),宗社(she)遷于他族,身首罄于賊(zei)臣,賊(zei)戒將來,取(qu)笑天下,豈不(bu)哀(ai)哉!豈不(bu)謬(miu)哉!”
《十六(liu)國春秋》:①“堅雅(ya)好(hao)文學,英(ying)儒(ru)畢集,純博之精(jing),莫如勸也。”②“堅性友愛。”③“姿貌魁杰。”
《魏書·附錄(lu)》:“孝文(wen)之(zhi)強,不及(ji)苻堅。”
《隋(sui)書》:“其中原則戰爭相尋,干戈是(shi)務,文教(jiao)之盛(sheng),苻、姚(指(zhi)苻堅、姚興)而已(yi)。”
房玄齡贊曰:“永固禎(zhen)祥,肇自龍驤。垂旒負扆(yi),竊(qie)帝圖王。患生縱敵,難起矜強。”
百姓(xing)歌謠贊曰:“長安(an)大(da)街,楊槐蔥蘢;下(xia)馳華車,上棲鸞鳳;英才云集,誨我百姓(xing)。”
《資治通鑒》:①“堅性至(zhi)孝(xiao),幼(you)有志度,博(bo)學多能。”②“東(dong)海王堅,素有時譽。”
《國史大綱》:①“苻秦文教(jiao)尤盛,諸經皆置(zhi)博士,惟闕周禮,乃就太常(chang)韋逞母(mu)宋氏傳其音讀,即其家立(li)講堂,置(zhi)生(sheng)員百二(er)十人,隔(ge)絳(jiang)紗幔(man)受業。”②“是(shi)五胡雖云擾(rao),而北方(fang)儒統(tong)未絕。時河(he)、洛一(yi)帶(dai)久已(yi)荒殘,山(shan)西(xi)(xi)亦(yi)為東西(xi)(xi)交兵(bing)之(zhi)沖,石虎之(zhi)亂,屠割尤慘,故(gu)東方(fang)惟慕容(指慕容廆),西(xi)(xi)方(fang)惟苻、姚(指苻堅、姚興),為北方(fang)文化殘喘所托命。”
王猛:“伏(fu)惟陛下,威烈振乎八荒,聲教光(guang)乎六合(he),九州百郡,十居其七(qi),平(ping)燕定蜀,有如拾芥。”
慕容(rong)垂:①“吾(wu)昔為太傅所(suo)不(bu)容(rong),投身(shen)于秦主,又為王(wang)猛所(suo)譖,復(fu)見昭亮,國士之禮每(mei)深,報德之分未一。”②“秦王(wang)待我(wo)深,吾(wu)事(shi)之亦(yi)盡;但為二公猜忌,吾(wu)懼死而負之,每(mei)一念之,中宵(xiao)不(bu)寐。”
苻洪:“此兒姿貌瑰(gui)偉,質(zhi)性(xing)過人,非常相也。”
徐統:①“此兒有霸王之相。”②“苻郎(lang)骨相不恒(heng),后(hou)當大貴(gui),但仆不見。”
周(zhou)虓:“戎狄(di)已來,未之(zhi)有也。”
閻負、梁殊:“文武兼才,神器秀拔,入可允(yun)厘(li)百工,出能(neng)折(zhe)沖萬里(li)。”
薛贊:“非(fei)常人(ren)也!”
權翼:“陛下宏(hong)達大度,善(shan)馭英豪,神武(wu)卓犖,錄功舍過,有漢祖之風。”
苻廋:“苻堅、王猛,皆人杰(jie)也。”
梁琛(chen):“苻堅機明好斷,納善如流。王(wang)猛(meng)有王(wang)佐(zuo)之才,銳于進取。觀(guan)其君臣相得,自謂(wei)千載一時。”
釋道安:“陛(bi)下(xia)應天御世(shi),居(ju)中土而制四維,自足(zu)比隆堯、舜。”
郭質:“義(yi)感君子,利動小人。吾等生逢先帝堯舜(shun)之(zhi)化(hua),累世(shi)受恩(en)。非常伯納言之(zhi)子,即卿校牧守(shou)之(zhi)胤(yin),而可坐視豺(chai)狼忍害君父!”
王實:“自劉(liu)、石擾覆華畿,二(er)都鞠為茂草(cao),儒生罕有或存(cun),墳籍滅(mie)而莫紀,經淪學(xue)廢,奄若秦皇。(苻堅)神(shen)武(wu)撥(bo)亂,道(dao)隆(long)虞、夏,開庠(xiang)序之美,弘(hong)儒教之風,化(hua)盛隆(long)周,垂(chui)馨千祀,漢之二(er)武(wu)焉足論哉!”
乞(qi)伏國仁:“苻(fu)氏以高世之姿而困(kun)于(yu)烏合之眾,可謂天也!”
臧質:“爾(指拓(tuo)跋燾)智識(shi)及眾(zhong)力,豈能勝(sheng)苻堅邪!”
崔鴻(hong):“性至孝,有器度,博學多才藝。年十(shi)一,便有經略大志。”
李德(de)裕(yu):“蜀(shu)主之任(ren)孔明(ming),苻(fu)堅之用景略(lve),雖(sui)關羽不能移,樊世(shi)不能惑,蜀(shu)與秦皆君安國理(li),非專任(ren)之效歟?”
王安石:“苻堅好功,而(er)不(bu)能忍(ren),智大而(er)不(bu)見機。猛知其不(bu)能除垂,故勸(quan)以勿伐晉耳。不(bu)然,以堅之(zhi)強,而(er)欲取晉,夫又何難之(zhi)有!”
司馬光(guang):①“夫有功不賞,有罪不誅(zhu),雖堯(yao)、舜(shun)不能為(wei)(wei)治,況他人乎(hu)!秦(qin)(qin)王堅(jian)(jian)每得反(fan)者輒宥之,使其臣狃于(yu)為(wei)(wei)逆,行險徼幸,力屈被(bei)擒,猶不憂死,亂(luan)何(he)自而息哉!《書》曰(yue):‘威克厥愛,允(yun)濟;愛克厥威,允(yun)罔功。’《詩》云:‘毋縱詭隨,以謹罔極(ji);式遏寇虐,無(wu)俾作(zuo)慝(ni)。’今堅(jian)(jian)違之,能無(wu)亡(wang)乎(hu)!”又言(yan):“論者皆以為(wei)(wei)秦(qin)(qin)王堅(jian)(jian)之亡(wang),由不殺慕(mu)容(rong)垂(chui)、姚萇故(gu)也(ye)(ye)。臣獨以為(wei)(wei)不然。許劭謂魏武帝治世之能臣,亂(luan)世之奸雄。使堅(jian)(jian)治國(guo)無(wu)失其道,則垂(chui)、萇皆秦(qin)(qin)之能臣也(ye)(ye),烏能為(wei)(wei)亂(luan)哉!堅(jian)(jian)之所以亡(wang),由驟勝(sheng)(sheng)而驕(jiao)(jiao)故(gu)也(ye)(ye)。魏文(wen)侯問李克,吳之所以亡(wang),對曰(yue):‘數(shu)戰(zhan)數(shu)勝(sheng)(sheng)。’文(wen)侯曰(yue):‘數(shu)戰(zhan)數(shu)勝(sheng)(sheng),國(guo)之福也(ye)(ye),何(he)故(gu)亡(wang)?’對曰(yue):‘數(shu)戰(zhan)則民疲,數(shu)勝(sheng)(sheng)則主(zhu)驕(jiao)(jiao),以驕(jiao)(jiao)主(zhu)御(yu)疲民,未有不亡(wang)者也(ye)(ye)。’秦(qin)(qin)王堅(jian)(jian)似之矣。”
②“劉裕始以(yi)王(wang)師(shi)翦平東夏(xia),不于(yu)此(ci)際旌禮賢俊,慰撫疲民,宣愷(kai)悌之(zhi)風,滌殘(can)穢(hui)之(zhi)政,使(shi)群士(shi)向風,遺黎(li)企踵,而更恣行屠戮以(yi)快(kuai)忿心,跡(ji)其施設,曾苻、姚之(zhi)不如,宜其不能蕩(dang)壹四海,成美(mei)大之(zhi)業(ye),豈非雖有智勇而無仁義使(shi)之(zhi)然(ran)哉!”
何去非:“堅以豪壯之(zhi)資,奮(fen)于儔(chou)伍,獲王猛之(zhi)材(cai),以輔成其(qi)志業。遂能(neng)自三(san)秦之(zhi)強,平殄燕代,吞滅梁、蜀九州之(zhi)壤(rang)而制其(qi)七(qi),可謂盛矣。”
李(li)燾:“故五胡之(zhi)(zhi)盛,無(wu)如苻堅,其(qi)臣之(zhi)(zhi)賢,則(ze)有王猛;元魏之(zhi)(zhi)強,無(wu)如佛貍,其(qi)臣之(zhi)(zhi)賢,則(ze)有崔浩。”
蘇轍(che):“堅雖有伯者之(zhi)(zhi)(zhi)略(lve),而懷無厭(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)心,以(yi)(yi)(yi)天(tian)下(xia)不一為深恥,雖滅(mie)燕定蜀,并秦、涼,下(xia)四(si)域,而其(qi)(qi)(qi)貪未(wei)已(yi),兵革(ge)歲克,而不知懼也。晉(jin)雖微弱(ruo),謝安(an)、桓沖為之(zhi)(zhi)(zhi)將相(xiang),君臣相(xiang)安(an),民未(wei)患晉(jin),而欲以(yi)(yi)(yi)力取(qu)之(zhi)(zhi)(zhi),稽之(zhi)(zhi)(zhi)天(tian)道(dao),論之(zhi)(zhi)(zhi)人情(qing),雖內無垂、萇之(zhi)(zhi)(zhi)釁,而堅之(zhi)(zhi)(zhi)敗,必(bi)不免矣。然堅以(yi)(yi)(yi)夷狄之(zhi)(zhi)(zhi)余,而有帝(di)(di)王(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)度,其(qi)(qi)(qi)滅(mie)慕容、姚萇,收(shou)二姓(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)子弟,錄其(qi)(qi)(qi)才能而官使之(zhi)(zhi)(zhi),布滿中外,凡其(qi)(qi)(qi)舊(jiu)臣無不疑者。若以(yi)(yi)(yi)世俗言之(zhi)(zhi)(zhi),則以(yi)(yi)(yi)漸除之(zhi)(zhi)(zhi),如(ru)猛之(zhi)(zhi)(zhi)計得(de)矣;若以(yi)(yi)(yi)帝(di)(di)王(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)言之(zhi)(zhi)(zhi),則堅之(zhi)(zhi)(zhi)意,未(wei)必(bi)過(guo)也。”
完顏(yan)亮閱讀(du)《晉書》,稱贊苻堅乃一代雄主,認為苻秦比(bi)東晉司馬氏(shi)更(geng)配正統之(zhi)名,說道:“雄偉(wei)如此,秉史筆(bi)者不以(yi)正統帝紀歸之(zhi),而以(yi)列(lie)傳第之(zhi),悲夫!”
詹同:“石(shi)(shi)勒(le)雖不學,而豪爽脫略,料敵制(zhi)勝,舉無遺(yi)策。苻堅(jian)窮兵黷武,不量(liang)己力,淝水敗后,身為俘虜。以此言之,石(shi)(shi)勒(le)為優。”
朱(zhu)元(yuan)璋:“石勒當晉(jin)室初亂(luan),不(bu)逢勍敵,故(gu)(gu)易以成功(gong)。苻堅(jian)當天(tian)下爭戰(zhan)日久,智(zhi)勇相(xiang)角,故(gu)(gu)難以為力。夫(fu)親履行陣,戰(zhan)勝攻克,堅(jian)固不(bu)如(ru)勒;量能容物,不(bu)殺降附(fu),勒亦不(bu)如(ru)堅(jian)。然勒聰察有(you)余而果斷不(bu)足,故(gu)(gu)馴致石季龍之(zhi)禍;堅(jian)聰敏不(bu)足而寬厚有(you)余,故(gu)(gu)養成慕容氏父子之(zhi)亂(luan)。俱未(wei)再世而族類(lei)夷滅(mie),所謂匹夫(fu)之(zhi)勇,婦人之(zhi)仁也。”
張大齡:“幸背列草付,天(tian)啟龍驤,九州之(zhi)(zhi)(zhi)地,遂有其(qi)八(ba)。海嶠獻琛,越裳重(zhong)譯(yi),黎庶樂業,髦俊登庸(yong),禮備樂和(he),辟(pi)雍弘化,開辟(pi)以來,胡運之(zhi)(zhi)(zhi)盛,未(wei)有若(ruo)斯者(zhe)也。是何成功之(zhi)(zhi)(zhi)速哉?有王景(jing)略(lve)(lve)(lve)為之(zhi)(zhi)(zhi)輔耳(er)。景(jing)略(lve)(lve)(lve)之(zhi)(zhi)(zhi)才(cai),不下管葛,而(er)堅舉國聽之(zhi)(zhi)(zhi),間者(zhe)必(bi)死,雖(sui)名君(jun)臣,實肝膽肺腑,故(gu)景(jing)略(lve)(lve)(lve)得以盡(jin)其(qi)材。而(er)堅亦(yi)勤政愛(ai)民,仁恕恭儉。景(jing)略(lve)(lve)(lve)死而(er)堅漸驕,伐晉之(zhi)(zhi)(zhi)舉,急于(yu)混(hun)一(yi),說者(zhe)咸謂鮮卑西羌未(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)早除。不知景(jing)略(lve)(lve)(lve)若(ruo)在(zai),萇等幾(ji)上之(zhi)(zhi)(zhi)肉,何能為哉!故(gu)景(jing)略(lve)(lve)(lve)之(zhi)(zhi)(zhi)存亡則苻氏之(zhi)(zhi)(zhi)興衰(shuai)也。彗掃東井,天(tian)意譴告,魚羊食人,神語諄諄。若(ruo)有所以仁愛(ai)之(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe),益(yi)堅生(sheng)平未(wei)有過舉,皇穹或不欲遽棄(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)乎。然五將出奔,自取夷滅,以讖(chen)興而(er)亦(yi)以讖(chen)亡,有求之(zhi)(zhi)(zhi)而(er)莫得其(qi)故(gu)者(zhe)。”
呂(lv)思(si)勉:“苻堅在諸(zhu)胡中,尚為(wei)稍知治體者,然究非大(da)器。嘗縣(xian)珠(zhu)簾(lian)于(yu)正殿,以(yi)朝群(qun)臣。宮宇、車乘、器物、服御、乘以(yi)珠(zhu)璣、瑯玕、奇(qi)寶(bao)、珍(zhen)(zhen)怪飾之。雖以(yi)尚書裴(pei)元略之諫,命去珠(zhu)簾(lian),且以(yi)元略為(wei)諫議大(da)夫,然此特好名之為(wei),其(qi)諸(zhu)事不免淫(yin)侈(chi),則(ze)可想見矣。”又(you)指其(qi)命呂(lv)光(guang)征西域(yu)是“蓋(gai)一(yi)欲夸耀武功,一(yi)亦貪其(qi)珍(zhen)(zhen)寶(bao)也(ye)。”又(you)曰(yue):“堅知晉終為(wei)秦患(huan),命將出(chu)師之不足以(yi)晉,而(er)未知躬自入犯之更招大(da)禍(huo),仍(reng)是失之于(yu)疏;而(er)其(qi)疏,亦仍(reng)是失之于(yu)驕耳。”
范(fan)文瀾:“苻堅(jian)在皇帝群中(zhong)是個(ge)優(you)秀的(de)(de)皇帝。他最親信的(de)(de)輔佐王(wang)猛,在將相(xiang)群中(zhong)也是第(di)一流(liu)的(de)(de)將相(xiang)。”
柏楊(yang):“苻堅大帝(di)以超時代(dai)的(de)睿(rui)智之(zhi)姿,出現(xian)舞臺(tai),為苦難的(de)中(zhong)國人(ren)民,帶來一個(ge)太平盛世(shi)。在中(zhong)國數千年歷(li)史上,有(you)資格稱得上大帝(di)的(de)不過五(wu)人(ren),他(ta)們(men)是秦始皇、漢武帝(di)、前秦王(wang)苻堅、唐太宗李世(shi)民和(he)康熙(xi)。”
谷(gu)川道雄:“苻堅(jian)的(de)(de)時代(dai)確為(wei)(wei)五(wu)胡政權中最為(wei)(wei)安定的(de)(de)時期,而且也(ye)是(shi)邁向統(tong)一國家(jia)的(de)(de)時期。前秦滅亡的(de)(de)原(yuan)因并(bing)非(fei)由于國家(jia)權利內(nei)部的(de)(de)腐敗,尤其(qi)(qi)是(shi)苻堅(jian)的(de)(de)統(tong)治,以其(qi)(qi)道義性而得(de)到史家(jia)的(de)(de)稱贊。苻堅(jian)遠(yuan)征江南(nan)是(shi)使永嘉之后北方(fang)士大(da)夫流寓江南(nan)的(de)(de)亂離狀況(kuang)恢復(fu)常態,也(ye)就是(shi)為(wei)(wei)正義、和平、文明而戰(zhan),絕不是(shi)亂用武力,以獲得(de)土地與人民作為(wei)(wei)目的(de)(de)。”
陳文華:“在著名的(de)淝水之戰中(zhong),一(yi)敗涂地(di)的(de)前秦王苻堅(jian)被后人認(ren)為剛愎自用、傲慢輕敵。如果以此來評價(jia)苻堅(jian)的(de)一(yi)生,實在太不公平。苻堅(jian)是五胡(hu)十六國亂(luan)(luan)世的(de)一(yi)代雄(xiong)主。他(ta)雄(xiong)才大略、勵精圖治(zhi)、廣攬(lan)賢才、虛心納(na)諫,在賢相王猛的(de)輔佐下(xia),開創了亂(luan)(luan)世中(zhong)的(de)前秦盛世,歷史(shi)功(gong)績不應抹殺(sha)。”
鄧(deng)樂(le)群:“苻堅弘揚儒學(xue)的(de)熱情,較之(zhi)(zhi)兩漢(han)、魏(wei)晉漢(han)族君(jun)主,可(ke)謂有過之(zhi)(zhi)而無不及。”
朱(zhu)大(da)渭:①“秦王(wang)苻堅、魏孝文(wen)(wen)帝、北周文(wen)(wen)、武二帝(指(zhi)宇(yu)文(wen)(wen)泰、宇(yu)文(wen)(wen)邕(yong)),他們天資(zi)聰慧,漢(han)文(wen)(wen)化(hua)水平頗高(gao)。因而深明(ming)漢(han)文(wen)(wen)化(hua)優秀傳統(tong)內涵及其對本民族文(wen)(wen)化(hua)素(su)質(zhi)提高(gao)的(de)重要性,從而能(neng)準確(que)地掌握漢(han)化(hua)的(de)指(zhi)導思(si)想(xiang)。”②“苻堅乃是(shi)氐人苻氏家族中漢(han)文(wen)(wen)化(hua)水平最高(gao)的(de)人物。”
周(zhou)思源(yuan)評價苻堅(jian)(jian)有三大(da)歷史(shi)貢獻(xian):統一(yi)中國(guo)北(bei)方,使(shi)百(bai)姓不(bu)受(shou)軍閥割(ge)據混(hun)戰之(zhi)苦(ku)、大(da)力提倡(chang)漢文(wen)化,促進中國(guo)北(bei)方文(wen)化交流與民族和平融合、平定西域,延(yan)續了從(cong)漢代開始中原政權對西域的管轄和影響。又(you)曰:“評價一(yi)個重要(yao)歷史(shi)人物,不(bu)能單(dan)看(kan)他(ta)(ta)一(yi)時一(yi)事(shi),而要(yao)看(kan)他(ta)(ta)的一(yi)生。俗(su)話說(shuo)一(yi)俊(jun)遮百(bai)丑,苻堅(jian)(jian)正(zheng)好相反,他(ta)(ta)是一(yi)丑遮百(bai)俊(jun)。苻堅(jian)(jian)大(da)半生,都可以說(shuo)是英雄蓋世(shi)。”
歷史學家陳登原認為苻(fu)堅有四大(da)善事:文學優(you)良,內(nei)政修明(ming),大(da)度容人,武功赫赫。歷觀中國古代(dai)君(jun)(jun)王,真正能做到這四點的寥(liao)寥(liao)無(wu)幾。苻(fu)堅與王猛君(jun)(jun)臣(chen)相得,明(ming)銳果決,想得到的一(yi)定要成功,豪俊不凡,但可惜的是矜大(da)好功,不知休息(xi)民生,懷婦人之仁,在內(nei)有慕容垂(chui)等未除之時又大(da)舉伐晉,一(yi)跌(die)而(er)失天(tian)下,成為后世譏(ji)諷攻擊的目(mu)標。
《五(wu)萬年中國簡史(shi)》:“在當時(shi)民族對(dui)立的(de)(de)情況下(xia),苻堅無疑是一位過于超(chao)前的(de)(de)統治者。”
田(tian)余慶《東晉門閥政治》:①“苻堅統治北方的(de)(de)二(er)十多年,是(shi)十六國時期最好的(de)(de)一個階(jie)段(duan)。”②“苻堅、孝(xiao)文(wen)(wen)(wen)帝(di)、宇文(wen)(wen)(wen)泰,他們是(shi)在(zai)北方民族(zu)關系發(fa)展(zhan)的(de)(de)不(bu)同(tong)階(jie)段(duan)上推行此政策(漢化(hua)政策)的(de)(de)卓越代表(biao)人物。”③“滅陳戰爭的(de)(de)成(cheng)功完成(cheng)于隋(sui),但(dan)包(bao)含(han)了苻堅、孝(xiao)文(wen)(wen)(wen)帝(di)、宇文(wen)(wen)(wen)泰所作(zuo)的(de)(de)貢(gong)獻,其中宇文(wen)(wen)(wen)泰的(de)(de)貢(gong)獻更(geng)為直(zhi)接,更(geng)容(rong)易(yi)被察(cha)覺(jue)到(dao)。”
蔣福(fu)亞《前秦(qin)史(shi)》:“苻(fu)堅是深受漢(han)文化熏陶的(de)(de)富有(you)才氣和謀(mou)略的(de)(de)一個人物。可以說,苻(fu)堅對于漢(han)文化已達(da)醉(zui)心的(de)(de)地步(bu)。”
敦(dun)煌(huang)(huang)學教授(shou)馮培紅對苻堅(jian)在(zai)河西(xi)之地的(de)(de)統治(zhi)(zhi)給予(yu)褒獎(jiang),他(ta)認為(wei):“苻堅(jian)尊崇敦(dun)煌(huang)(huang)學者,反映了(le)(le)前秦(qin)采取寬容(rong)開明的(de)(de)統治(zhi)(zhi)方式,贏得了(le)(le)河西(xi)漢族(zu)(zu)民眾(zhong)的(de)(de)支持。前秦(qin)對河西(xi)統治(zhi)(zhi)頗得漢族(zu)(zu)民眾(zhong)的(de)(de)人心,甚至敦(dun)煌(huang)(huang)大族(zu)(zu)也對前秦(qin)給予(yu)支持態度。”又指(zhi)出前秦(qin)在(zai)統治(zhi)(zhi)河西(xi)期間(jian),不可避免有著(zhu)封建局限性,也會(hui)對涼州官民進行剝(bo)削政策。但總體來說,苻堅(jian)在(zai)河西(xi)的(de)(de)統治(zhi)(zhi)是功遠大于過,苻堅(jian)維(wei)持了(le)(le)河西(xi)之地政治(zhi)(zhi)生(sheng)態的(de)(de)穩定,也的(de)(de)確踐行了(le)(le)“以德懷遠”的(de)(de)德治(zhi)(zhi)主(zhu)義。
據說苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)生(sheng)母茍(gou)氏曾在(zai)漳(zhang)水(shui)游(you)玩,并在(zai)西門豹寺祈(qi)子,在(zai)當晚夢與神(shen)交,于是(shi)懷有苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)。十二個月后苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)才出生(sheng),當時天上有神(shen)光照耀門庭(ting),苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)背上亦有紅(hong)色字,寫著“草(cao)苻(fu)(fu)(fu)臣(chen)又土王(wang)咸(xian)陽”。后苻(fu)(fu)(fu)洪以此及“艸付應王(wang)”的讖言(yan)改姓苻(fu)(fu)(fu)氏。
十六國時,有(you)位尼(ni)姑法名叫智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian),俗(su)家(jia)姓(xing)趙。智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)幼年就有(you)不同尋常的(de)志向,性情貞潔,她聽聞佛(fo)教(jiao)中佛(fo)法后,更(geng)是一(yi)心修佛(fo),決意出家(jia)為尼(ni),出家(jia)后,她不貪戀世俗(su),謹(jin)守(shou)佛(fo)教(jiao)戒(jie)律。當(dang)時的(de)太守(shou)杜霸素來(lai)不喜(xi)歡佛(fo)教(jiao),他(ta)又覬覦智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)的(de)美色,后來(lai)杜霸將智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)挾持并加以(yi)強迫,想讓智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)順(shun)從他(ta)。智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)發誓堅守(shou)戒(jie)律,寧死(si)也不順(shun)從杜霸的(de)邪念。最(zui)后杜霸用刀砍傷了智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian),智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)昏死(si)在(zai)地,杜霸走后才慢慢蘇醒活了過(guo)來(lai)。經過(guo)了此一(yi)劫(jie)難的(de)智(zhi)賢(xian)(xian)(xian)(xian)從此倍加精進(jin),苦修佛(fo)法。
多年(nian)以后,苻(fu)堅聽說了(le)智賢(xian)尼的事跡后很愛慕她,從(cong)此(ci)對她非常敬(jing)重,苻(fu)堅還派專人為智賢(xian)織(zhi)了(le)一件價(jia)值百萬的袈裟,歷時三年(nian)方才織(zhi)成。
東晉時(shi)期,人們(men)常把郗(xi)超(chao)(chao)比做(zuo)前秦天王苻(fu)堅,郗(xi)超(chao)(chao)得知(zhi)后非常高興。
甘露四年(363年),秦王苻堅集(ji)合五(wu)千名能工巧匠,打(da)造(zao)了(le)一把寶刀(dao),刀(dao)身之(zhi)上用隸(li)書刻著“神術”二字,事見《古今刀(dao)劍錄》。
公(gong)(gong)元(yuan)(yuan)357年,苻(fu)堅一舉誅(zhu)滅苻(fu)生及(ji)其幫兇(xiong),自立為(wei)大秦天王(wang)(wang)(wang),改元(yuan)(yuan)永興,以王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng)為(wei)中書(shu)侍(shi)郎(lang),職(zhi)掌軍國機密。王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng)治績卓著,很快升為(wei)尚(shang)書(shu)左丞。由于他執法不阿,精明(ming)強干(gan)。在三十六(liu)歲那年,接(jie)連升了(le)五次官,直做到(dao)尚(shang)書(shu)左仆射、輔國將軍、司隸校(xiao)尉等職(zhi)。那些皇親國舅和(he)元(yuan)(yuan)老舊臣無不妒(du)火中燒,恨得咬牙切齒。其后,反對(dui)派對(dui)王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng)由公(gong)(gong)開攻(gong)擊轉為(wei)暗中讒(chan)害(hai)(hai)。朝(chao)官仇騰、席寶(bao)利用(yong)職(zhi)務之便,屢屢毀謗王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng),苻(fu)堅即將二人趕出朝(chao)堂,對(dui)針(zhen)對(dui)王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng)的(de)氐族大小官員,苻(fu)堅甚至(zhi)當堂鞭打腳踢,最(zui)終由權翼出面勸(quan)阻,方才(cai)作罷。于是,那班人害(hai)(hai)怕,再也不敢胡說八道了(le)。這對(dui)君(jun)臣,自始至(zhi)終,都沒(mei)有鬧(nao)過任何嫌隙(xi),苻(fu)堅常(chang)對(dui)王(wang)(wang)(wang)猛(meng)(meng)說:“朕和(he)卿的(de)關系,雖名為(wei)君(jun)臣,實則(ze)超過了(le)骨肉深情。”苻(fu)堅經(jing)常(chang)囑咐太子(zi)苻(fu)宏、長樂公(gong)(gong)苻(fu)丕等皇家子(zi)弟說:“你們(men)敬(jing)事王(wang)(wang)(wang)公(gong)(gong),要像侍(shi)奉朕一樣。”
公元(yuan)375年,清河武侯王(wang)猛(meng)(meng)去世,苻(fu)堅(jian)親自(zi)參(can)與裝殮王(wang)猛(meng)(meng),三(san)(san)次前(qian)往痛哭,并對太子(zi)苻(fu)宏(hong)說:“上(shang)天(tian)不想讓我統一天(tian)下嗎?為什(shen)么(me)這么(me)快(kuai)就(jiu)奪走了我的景略呢?”依照(zhao)漢(han)代霍光的舊例安葬了王(wang)猛(meng)(meng)。后(hou)因王(wang)猛(meng)(meng)逝(shi)世的緣故,苻(fu)堅(jian)悲(bei)傷過度(du),當時苻(fu)堅(jian)才三(san)(san)十多歲,但是鬢發已全變白了。
昔日慕(mu)容(rong)垂(chui)受到(dao)前燕(yan)朝堂小人(ren)迫害,侄子(zi)慕(mu)容(rong)楷勸其先發制人(ren),但慕(mu)容(rong)垂(chui)不忍國家(jia)陷(xian)入內(nei)亂,無(wu)奈之(zhi)下帶領部(bu)分家(jia)人(ren)與慕(mu)容(rong)恪之(zhi)子(zi)慕(mu)容(rong)楷前往前秦,苻堅(jian)聽聞慕(mu)容(rong)垂(chui)來到(dao),親自(zi)出城(cheng)迎接,二人(ren)相談甚歡,苻堅(jian)立刻封慕(mu)容(rong)垂(chui)為冠軍將(jiang)軍、賓徒侯,食華陰五百戶,苻堅(jian)還向慕(mu)容(rong)垂(chui)許諾,以后要將(jiang)幽州(zhou)之(zhi)地世代封給(gei)慕(mu)容(rong)垂(chui),后苻堅(jian)擢升慕(mu)容(rong)垂(chui)為京兆(zhao)尹、封泉州(zhou)侯。據《資治通鑒》記載:“主上與將(jiang)軍風殊類別,一見傾心(xin)。”
多年以后,后燕(yan)皇帝(di)慕容垂遇(yu)到(dao)苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)舊臣(chen)光(guang)祚,慕容垂痛哭流涕,淚濕衣襟,說:“秦(qin)(qin)王(wang)苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)待(dai)我恩深,我也(ye)盡自己全(quan)力為他辦事。但是(shi)受到(dao)苻(fu)(fu)(fu)丕、苻(fu)(fu)(fu)暉(hui)二(er)公的猜忌,我因(yin)為怕死才(cai)背叛了秦(qin)(qin)王(wang)。每當夜(ye)晚想到(dao)秦(qin)(qin)王(wang)苻(fu)(fu)(fu)堅(jian),我就痛苦到(dao)半夜(ye)都睡不著覺(jue)。”光(guang)祚聽后也(ye)很(hen)悲慟。
前燕廣信縣公悅(yue)(yue)綰,是一名(ming)文(wen)武雙全、忠心耿(geng)耿(geng)的賢臣(chen),后上疏請核查蔭(yin)戶,制定法律,出戶二十余(yu)萬,朝野震怖(bu),致使(shi)鮮卑貴(gui)族都(dou)很(hen)怨恨他,慕容評暗中派人(ren)刺殺了悅(yue)(yue)綰。苻(fu)堅(jian)滅燕后聽聞他的忠心,但為時已晚,二人(ren)再無(wu)相見之(zhi)日,于是冊封悅(yue)(yue)綰之(zhi)子為郎中。
前秦天(tian)王苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)時,出身西域(yu)的(de)名僧僧涉來(lai)到長安(an),傳說他(ta)虛靜服氣,不吃五谷,每天(tian)能走(zou)(zou)五百(bai)里,預言沒(mei)有(you)發生的(de)事情,應(ying)驗得(de)了如指掌。僧涉能用秘(mi)祝的(de)名義讓神龍下(xia)來(lai),每當天(tian)旱(han),苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)常常讓他(ta)向(xiang)龍禱告(gao)求雨(yu)(yu)。沒(mei)過多(duo)久(jiu)龍下(xia)到缽(bo)中,當天(tian)下(xia)起了大雨(yu)(yu),苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)和大臣們親自走(zou)(zou)近缽(bo)觀(guan)看。僧涉多(duo)年后在(zai)長安(an)圓寂,后來(lai)大旱(han)了一段時間(jian),苻(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)嘆(tan)息(xi)說:“涉公如果(guo)還在(zai),哪里會有(you)這(zhe)種(zhong)擔(dan)憂呢!”
苻堅聽說(shuo)桓溫(wen)廢帝(di)之舉(ju),對(dui)群臣(chen)說(shuo):“桓溫(wen)先(xian)前被(bei)先(xian)帝(di)苻健慘敗(bai)于(yu)(yu)灞上,后又被(bei)慕容垂大敗(bai)于(yu)(yu)枋頭(tou),不能反思過錯(cuo)自我(wo)貶責以向(xiang)百姓謝罪,反而干(gan)出廢帝(di)的舉(ju)動自我(wo)辯解(jie),六(liu)十多歲的老(lao)頭(tou),做出如此荒(huang)唐的事,哪來的臉面容身于(yu)(yu)天(tian)下?諺語常說(shuo):‘對(dui)自家(jia)妻子發火(huo),實則甩臉色(se)給父(fu)親看’,說(shuo)的就是桓溫(wen)這種人(ren)吧。”
苻(fu)堅(jian)(jian)在鄴(ye)城的西山(shan)打(da)獵,竟然十多天還留連(lian)忘返。樂官(guan)王(wang)(wang)洛(luo)勒(le)馬勸諫說:“陛(bi)下為百(bai)姓(xing)所依(yi)托(tuo),如(ru)今(jin)久獵不(bu)歸,一(yi)(yi)旦出現不(bu)測(ce)之患,讓太后、天下人怎么(me)辦呢!”苻(fu)堅(jian)(jian)因此(ci)停(ting)止打(da)獵回到了王(wang)(wang)宮。王(wang)(wang)猛進言說:“打(da)獵確實不(bu)是當(dang)務之急,王(wang)(wang)洛(luo)的話(hua),不(bu)可忘記。”苻(fu)堅(jian)(jian)賞賜(si)王(wang)(wang)洛(luo)一(yi)(yi)百(bai)匹帛,授(shou)官(guan)箴左(zuo)右(you),從此(ci)就(jiu)不(bu)再打(da)獵了。
苻堅(jian)初(chu)即位時,前(qian)秦上至皇(huang)室,下至黎民,衣食住行(xing)都非常節儉,但隨著前(qian)秦統一北方(fang)后,國庫(ku)殷(yin)實(shi),生活水平顯著提高(gao),前(qian)秦天王苻堅(jian)開始日漸奢靡(mi),裴元(yuan)(yuan)略(lve)(lve)向苻堅(jian)諫言切勿奢侈,最終苻堅(jian)意(yi)識到了錯誤,對于裴元(yuan)(yuan)略(lve)(lve)的直(zhi)言也很開心,隨即改(gai)正了奢靡(mi)之風,并封(feng)裴元(yuan)(yuan)略(lve)(lve)為諫議大夫。
公(gong)元354年(nian),前(qian)秦丞相、魏王(wang)苻(fu)雄在平定叛亂中病逝,其妻茍(gou)氏(shi)很早守了(le)寡(gua),后(hou)(hou)(hou)茍(gou)氏(shi)與(yu)前(qian)秦將軍李(li)威(wei)有了(le)感情(qing),此事(shi)(shi)被史官(guan)(guan)記(ji)錄在案。后(hou)(hou)(hou)來(lai)苻(fu)堅(jian)(jian)觀看起居注,看到了(le)書中記(ji)錄李(li)威(wei)與(yu)茍(gou)太(tai)后(hou)(hou)(hou)的(de)事(shi)(shi)情(qing),苻(fu)堅(jian)(jian)盛怒之下將書焚毀,大舉(ju)(ju)檢查記(ji)錄該事(shi)(shi)的(de)史官(guan)(guan),將要給(gei)他們定罪。后(hou)(hou)(hou)來(lai)才(cai)得知(zhi)著作郎(lang)趙泉、車敬等(deng)人早已離(li)世,苻(fu)堅(jian)(jian)于是停止追究(jiu)史官(guan)(guan)的(de)舉(ju)(ju)動,也沒(mei)有牽怒已故史官(guan)(guan)的(de)家(jia)屬(shu)。
當苻堅決定南下東晉(jin)(jin)時,遭太子左衛率石(shi)越(yue)勸諫,指出東晉(jin)(jin)為華夏正統;而且有(you)(you)長江天險,不(bu)易(yi)攻下,但一(yi)心想結束(shu)亂世的苻堅卻回應:“朕坐擁百萬大軍,只要(yao)一(yi)聲令下,所有(you)(you)士(shi)兵(bing)把他們的鞭(bian)投入區區長江,足可把長江之(zhi)水斷流,長江天險還(huan)有(you)(you)什么好(hao)怕(pa)的?”
淝水之戰(zhan)時,苻堅(jian)與苻融在(zai)壽春城上(shang)望(wang)見(jian)晉軍(jun)隊伍(wu)嚴整,士氣高昂,再北望(wang)八公山,只見(jian)山上(shang)一草一木都像晉軍(jun)的(de)士兵一樣(yang)。苻堅(jian)回過頭對苻融說(shuo):“這是多么(me)強大(da)的(de)敵人,怎么(me)能說(shuo)晉軍(jun)兵力不(bu)足呢?”
淝水兵(bing)敗后,苻堅的潰(kui)兵(bing)一路上聽到風(feng)聲和鶴的鳴叫聲,都以為(wei)晉軍又追來了,于(yu)是不(bu)顧白天(tian)黑夜,拼命地奔逃。
淝水一役,前(qian)秦(qin)遭受重創,苻(fu)(fu)堅(jian)單騎回到淮北,當時苻(fu)(fu)堅(jian)非常(chang)饑餓,百(bai)姓(xing)看到苻(fu)(fu)堅(jian)來到,立刻拿出茶飯、豬(zhu)腿給苻(fu)(fu)堅(jian)充饑,后來苻(fu)(fu)堅(jian)賞賜(si)該百(bai)姓(xing),卻被(bei)其(qi)拒絕,百(bai)姓(xing)說道:“陛(bi)(bi)下(xia)厭苦安樂,自取(qu)危困。我是(shi)陛(bi)(bi)下(xia)的(de)子民(min),陛(bi)(bi)下(xia)是(shi)我的(de)父親,這世界上(shang)哪有兒子孝敬父親還求回報的(de)?”
后趙石虎末年,清河崔氏的(de)(de)(de)崔悅擔任新(xin)(xin)平(ping)(ping)相,后被(bei)新(xin)(xin)平(ping)(ping)郡(jun)的(de)(de)(de)刁(diao)民殺害(hai)。后來,崔悅的(de)(de)(de)兒子(zi)崔液跟隨苻(fu)(fu)堅,苻(fu)(fu)堅讓(rang)他擔任尚(shang)書(shu),但崔液認為父仇不共戴天,不愿留在關(guan)中,上(shang)表請求回到冀州。秦王苻(fu)(fu)堅被(bei)崔液的(de)(de)(de)孝(xiao)心(xin)感動,于是禁錮新(xin)(xin)平(ping)(ping)郡(jun),將新(xin)(xin)平(ping)(ping)的(de)(de)(de)城(cheng)墻挖去一角,以此來懲罰新(xin)(xin)平(ping)(ping)人,新(xin)(xin)平(ping)(ping)的(de)(de)(de)百姓(xing)深以為恥(chi)。公(gong)元384年,后秦姚萇攻(gong)打(da)新(xin)(xin)平(ping)(ping)郡(jun),新(xin)(xin)平(ping)(ping)人為洗刷恥(chi)辱,據城(cheng)死守(shou),數次(ci)挫敗姚萇,以表達自(zi)己對苻(fu)(fu)堅的(de)(de)(de)忠心(xin)。
后秦主姚(yao)萇(chang)多(duo)次攻打新平(ping)(ping)(ping),但(dan)都以(yi)失(shi)敗(bai)收場,姚(yao)萇(chang)眼(yan)看久戰不(bu)利,于是(shi)暗使奸(jian)計,誘騙新平(ping)(ping)(ping)人(ren)(ren),姚(yao)萇(chang)說道:“我(wo)以(yi)信(xin)義取天下(xia),如今需要新平(ping)(ping)(ping)的(de)城(cheng)池,并不(bu)想(xiang)傷害(hai)你們這些忠(zhong)臣,只(zhi)要諸(zhu)位出來投(tou)降,我(wo)就讓你們回長安見(jian)苻堅。”新平(ping)(ping)(ping)太守茍輔信(xin)以(yi)為(wei)真,帶(dai)領新平(ping)(ping)(ping)百姓出城(cheng),結果(guo)姚(yao)萇(chang)卻下(xia)令(ling)將新平(ping)(ping)(ping)五千多(duo)人(ren)(ren)盡(jin)數坑殺,老幼不(bu)留。只(zhi)有(you)新平(ping)(ping)(ping)人(ren)(ren)馮(feng)杰(jie)的(de)兒子馮(feng)終逃脫,獨身來到長安,告知苻堅新平(ping)(ping)(ping)之事,苻堅追贈茍輔等人(ren)(ren)官爵,全部賜予(yu)侯爵,謚號為(wei)節愍(min),加封馮(feng)終為(wei)新平(ping)(ping)(ping)太守。
典故(gu)出自(zi)《異(yi)苑》,說的(de)(de)是苻(fu)堅(jian)(jian)在(zai)(zai)與(yu)敵(di)人(ren)(ren)的(de)(de)一(yi)次交(jiao)仗中(zhong),不(bu)幸(xing)戰敗,落(luo)荒而逃,不(bu)料一(yi)失足掉在(zai)(zai)了(le)山洞(dong)里(li)(li),爬(pa)(pa)又爬(pa)(pa)不(bu)上來(lai)。在(zai)(zai)這千(qian)鈞一(yi)發之際,他的(de)(de)坐(zuo)騎突跪(gui)在(zai)(zai)澗邊,將韁(jiang)(jiang)繩垂了(le)下來(lai),苻(fu)堅(jian)(jian)抓住(zhu)韁(jiang)(jiang)繩爬(pa)(pa)上來(lai),才脫了(le)大難。與(yu)《太平廣記》里(li)(li)的(de)(de)‘狗(gou)有(you)濕草(cao)之恩(en)’成對(dui)偶句,引用時,往(wang)往(wang)一(yi)同出現諷刺(ci)忘恩(en)負義(yi)之人(ren)(ren),比如《鏡花緣(yuan)》里(li)(li)那段(duan):馬有(you)垂韁(jiang)(jiang)之義(yi),犬有(you)濕草(cao)之恩(en),羊(yang)羔跪(gui)乳報(bao)母恩(en),猿(yuan)偷仙果(guo)自(zi)奔。蛛(zhu)織羅網(wang)護(hu)體,鼠盜余糧防身,梅鹿見(jian)食(shi)等成群,無義(yi)之人(ren)(ren)可恨!
在淝水(shui)之戰后,北方重(zhong)歸大分裂(lie)時代,當時苻堅被(bei)后秦(qin)、西燕圍困長安,值此(ci)危難時刻(ke),關中諸堡壘百姓(xing)皆(jie)感恩苻堅的(de)仁德,冒著(zhu)生命危險給苻堅送糧,但(dan)援(yuan)救的(de)人多為后秦(qin)、西燕的(de)賊寇所殺。
前秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)宣(xuan)昭(zhao)帝苻(fu)堅(jian)被姚(yao)萇弒殺后(hou),王猛之(zhi)子(zi)王永傳檄州(zhou)郡說:“從(cong)前夏有窮夷之(zhi)難,少康興起了(le);王莽(mang)毒殺漢平(ping)(ping)帝,漢光(guang)武(wu)(wu)帝重(zhong)新光(guang)大漢運(yun),如(ru)此厄運(yun),哪(na)個朝代(dai)沒有!上天(tian)(tian)降(jiang)下(xia)喪亂,羌(qiang)(qiang)胡擾亂華夏,先帝苻(fu)堅(jian)在(zai)(zai)(zai)賊營駕崩,京(jing)(jing)城淪為賊寇巢穴,神州(zhou)衰(shuai)敗凋(diao)零,生靈飽受涂(tu)炭(tan)。但上天(tian)(tian)沒有滅亡大秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin),社稷(ji)有主(zhu)祀之(zhi)人,主(zhu)上苻(fu)丕圣德(de)宏大,德(de)行與(yu)(yu)光(guang)武(wu)(wu)帝齊同,各地歸心(xin),天(tian)(tian)人依附(fu),必(bi)將(jiang)(jiang)(jiang)使(shi)中典(dian)之(zhi)功隆盛(sheng),恢復與(yu)(yu)天(tian)(tian)相(xiang)配之(zhi)美。姚(yao)氏暴虐,慕容氏兇(xiong)殘,他們所(suo)過(guo)之(zhi)處人煙滅絕,毀壞挖掘墳墓,無論活人還是死(si)人都(dou)(dou)受其毒害(hai),使(shi)陰間陽(yang)世的(de)人都(dou)(dou)很悲痛,即(ji)使(shi)是黃巾賊在(zai)(zai)(zai)九(jiu)州(zhou)的(de)禍害(hai),赤(chi)眉軍(jun)在(zai)(zai)(zai)四海(hai)的(de)兇(xiong)暴,與(yu)(yu)他們相(xiang)比(bi)也不為過(guo)。現在(zai)(zai)(zai)秋季將(jiang)(jiang)(jiang)臨,是行軍(jun)作戰的(de)好時候,公侯牧守(shou),壘主(zhu)鄉(xiang)豪,都(dou)(dou)要(yao)為國效力(li),心(xin)向王室,各率所(suo)部(bu),在(zai)(zai)(zai)冬季第一(yi)個月的(de)上旬到臨晉與(yu)(yu)大駕會(hui)合。”于是天(tian)(tian)水郡姜延、馮翊郡寇明、河東(dong)郡王昭(zhao)、新平(ping)(ping)郡張晏、京(jing)(jing)兆郡杜敏(min)、扶(fu)風(feng)郡馬(ma)郎、建忠高(gao)平(ping)(ping)牧官(guan)都(dou)(dou)尉(wei)王敏(min)等都(dou)(dou)承檄起兵,各有兵眾數萬,派(pai)使(shi)者響應苻(fu)丕。苻(fu)丕將(jiang)(jiang)(jiang)他們都(dou)(dou)拜任將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)、郡守(shou),封(feng)為列侯。昔日前秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)名將(jiang)(jiang)(jiang)鄧(deng)羌(qiang)(qiang)之(zhi)子(zi)鄧(deng)景擁兵五(wu)千占據彭(peng)池,與(yu)(yu)竇沖(chong)首尾呼應,攻擊后(hou)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)的(de)平(ping)(ping)涼太守(shou)金熙。安定北部(bu)都(dou)(dou)尉(wei)鮮卑沒奕于率鄯(shan)善王胡員吒、護羌(qiang)(qiang)中郎將(jiang)(jiang)(jiang)梁茍奴等人,與(yu)(yu)后(hou)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)左將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)姚(yao)方成、鎮遠將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)強京(jing)(jing)在(zai)(zai)(zai)孫(sun)丘(qiu)谷交戰,最終前秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)大敗后(hou)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)。
前(qian)秦(qin)哀平帝(di)苻(fu)(fu)丕駕崩后,馮(feng)翊人郭質在廣(guang)鄉聚眾起(qi)兵(bing),來(lai)響應(ying)(ying)前(qian)秦(qin)皇(huang)帝(di)苻(fu)(fu)登,并向三(san)輔的(de)百(bai)姓(xing)發布檄文(wen)說:“姚萇為(wei)人兇惡殘(can)暴(bao),姚家的(de)禍(huo)害(hai)遍及天神(shen)和(he)民眾。關隴百(bai)姓(xing)世代都蒙受先帝(di)苻(fu)(fu)堅像堯、舜(shun)般的(de)仁(ren)政,即(ji)使不是(shi)(shi)侍中、尚書一(yi)類(lei)官(guan)(guan)的(de)兒(er)子,那(nei)么(me)也應(ying)(ying)該是(shi)(shi)卿、校、牧、守之類(lei)的(de)地方官(guan)(guan)員的(de)孫(sun)子了。與其忍(ren)受屈辱活著,不如為(wei)追(zhui)求正義而死。”隨后,三(san)輔一(yi)帶(dai)所有的(de)民堡都起(qi)兵(bing)響應(ying)(ying)號召投奔苻(fu)(fu)登。
終(zhong)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)一(yi)朝(chao),姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)官歷隴(long)東(dong)、河東(dong)、武(wu)都、武(wu)威、巴西(xi)、扶風等郡守,擢任(ren)寧、幽、兗三(san)州(zhou)刺(ci)史(shi),后(hou)(hou)為(wei)(wei)步(bu)兵(bing)校尉(wei),封益都郡侯,進升龍(long)驤(xiang)將(jiang)軍(jun),所受的(de)(de)(de)(de)榮(rong)耀為(wei)(wei)諸(zhu)族降(jiang)將(jiang)之首。但姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)后(hou)(hou)來(lai)(lai)叛秦(qin)殺(sha)(sha)害(hai)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian),還把(ba)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)的(de)(de)(de)(de)尸體挖出來(lai)(lai)鞭尸,脫掉衣服(fu)用(yong)荊棘(ji)裹起來(lai)(lai),再以(yi)土坑埋掉。苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)的(de)(de)(de)(de)冤魂作(zuo)祟非常顯(xian)著,后(hou)(hou)來(lai)(lai)姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)諸(zhu)事不順,屢屢敗陣(zhen),認為(wei)(wei)是(shi)(shi)秦(qin)王苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)顯(xian)靈,導致后(hou)(hou)秦(qin)屢戰屢敗,于是(shi)(shi)姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)也(ye)在(zai)軍(jun)中樹立(li)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)的(de)(de)(de)(de)神像(xiang)祈求道(dao)(dao):“新(xin)平的(de)(de)(de)(de)禍(huo)事,不是(shi)(shi)姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)的(de)(de)(de)(de)錯(cuo),其實是(shi)(shi)姚(yao)(yao)襄殺(sha)(sha)了(le)陛(bi)下(xia)(xia)(xia),當初(chu)姚(yao)(yao)襄從陜州(zhou)北渡,順著道(dao)(dao)路(lu)要往(wang)西(xi)邊去,像(xiang)狐貍死(si)時把(ba)頭(tou)朝(chao)向原本(ben)洞穴一(yi)樣,只是(shi)(shi)想(xiang)(xiang)要見一(yi)見鄉(xiang)里啊。陛(bi)下(xia)(xia)(xia)與苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)眉(mei)、鄧羌(qiang)攔(lan)阻于路(lu)上(shang)攻擊(ji)他(ta)(ta),害(hai)他(ta)(ta)不能成功(gong)就(jiu)(jiu)死(si)了(le),姚(yao)(yao)襄遺(yi)命臣(chen)(chen)一(yi)定要報仇。苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)登(deng)是(shi)(shi)陛(bi)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)遠親亦想(xiang)(xiang)復仇,臣(chen)(chen)為(wei)(wei)自己的(de)(de)(de)(de)兄長報仇,又(you)怎(zen)么說是(shi)(shi)辜負了(le)義理呢(ni)?當年陛(bi)下(xia)(xia)(xia)封我為(wei)(wei)龍(long)驤(xiang)將(jiang)軍(jun),跟我說:‘朕從龍(long)驤(xiang)將(jiang)軍(jun)當上(shang)了(le)皇帝,卿(qing)也(ye)好好努力!’這(zhe)明明白白的(de)(de)(de)(de)詔(zhao)諭非常顯(xian)然,好像(xiang)還在(zai)耳邊一(yi)樣。陛(bi)下(xia)(xia)(xia)已經過世成為(wei)(wei)神明了(le),怎(zen)么會透過苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)登(deng)而謀(mou)害(hai)臣(chen)(chen),忘卻當年說的(de)(de)(de)(de)話呢(ni)!現(xian)在(zai)為(wei)(wei)陛(bi)下(xia)(xia)(xia)立(li)神像(xiang),請陛(bi)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)靈魂進入這(zhe)里,聽臣(chen)(chen)至誠(cheng)的(de)(de)(de)(de)禱告。”不過姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)戰況仍未有(you)改善,反而睡不安穩,并招來(lai)(lai)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)登(deng)批評:“古今以(yi)來(lai)(lai),殺(sha)(sha)了(le)主(zhu)公(gong)卻反而為(wei)(wei)主(zhu)公(gong)立(li)神像(xiang)祈求保(bao)佑(you)?這(zhe)樣會有(you)好處嗎?”姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)終(zhong)毀了(le)苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)像(xiang)。據說姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)死(si)前曾夢(meng)見過苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)率(lv)天官、鬼兵(bing)去襲擊(ji)他(ta)(ta),期間他(ta)(ta)被(bei)救(jiu)援自己的(de)(de)(de)(de)士兵(bing)誤(wu)傷(shang)下(xia)(xia)(xia)體至大(da)量出血(xue)。醒后(hou)(hou)就(jiu)(jiu)發(fa)現(xian)下(xia)(xia)(xia)體腫脹,醫者(zhe)刺(ci)腫處則如夢(meng)中一(yi)樣大(da)量出血(xue),一(yi)石有(you)余,姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)發(fa)狂胡言喊道(dao)(dao):“臣(chen)(chen)是(shi)(shi)姚(yao)(yao)萇(chang)(chang),殺(sha)(sha)死(si)陛(bi)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)姚(yao)(yao)襄,臣(chen)(chen)并不想(xiang)(xiang)殺(sha)(sha)害(hai)陛(bi)下(xia)(xia)(xia),陛(bi)下(xia)(xia)(xia)不要冤枉(wang)了(le)臣(chen)(chen)!”隨(sui)后(hou)(hou)又(you)求苻(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)堅(jian)(jian)原諒(liang),姚(yao)(yao)萇(chang)(chang)不久傷(shang)重身亡,臨(lin)終(zhong)前跪(gui)伏床(chuang)頭(tou),叩首不已。
據《前秦史》言(yan),苻堅(jian)的舉措不(bu)由得使(shi)人(ren)想到魏(wei)晉南北(bei)(bei)(bei)朝時期(qi)另一位力主漢化的杰出人(ren)物(wu)北(bei)(bei)(bei)魏(wei)孝文帝元宏(hong)。元宏(hong)曾對北(bei)(bei)(bei)魏(wei)權貴說過這樣的一句話(hua):“北(bei)(bei)(bei)人(ren)每言(yan)北(bei)(bei)(bei)人(ren)何用知書(shu),朕聞此(ci),深用憮然……朕為天(tian)子,何假中原(yuan),欲(yu)令卿等子孫,博見多知。若永居恒北(bei)(bei)(bei),值不(bu)好(hao)文主,卿等子孫,不(bu)免墻也。”昔年苻堅(jian)滅代國(guo),將孝文帝先祖請入太(tai)學,苻堅(jian)問拓跋什翼健(jian):“好(hao)學否?”代王回答(da):“若不(bu)好(hao)學,陛下(xia)用教臣何為?”苻堅(jian)和孝文帝的話(hua)言(yan)語不(bu)同,但意旨卻是(shi)一致的。
而苻堅的(de)(de)信仰“混(hun)六合以一家,同有形于(yu)赤子”“混(hun)一六合,以濟蒼生(sheng)”也(ye)正與元(yuan)宏(hong)的(de)(de)信仰“茍能均誠,胡越(yue)之(zhi)人(ren)亦可(ke)親如兄弟”“仰光七廟,俯濟蒼生(sheng)”如出一轍(che)。漢(han)化(hua)改革的(de)(de)車輪不會(hui)因為(wei)個(ge)人(ren)的(de)(de)逝(shi)去而停止(zhi),就在苻堅逝(shi)世(shi)后(hou)(hou)(hou),后(hou)(hou)(hou)秦的(de)(de)姚(yao)興,北(bei)魏的(de)(de)拓跋珪(gui)、拓跋燾、元(yuan)宏(hong)、馮太(tai)后(hou)(hou)(hou),北(bei)周(zhou)的(de)(de)宇文泰、宇文邕等人(ren)再續漢(han)化(hua)之(zhi)風(feng),終于(yu)為(wei)后(hou)(hou)(hou)世(shi)隋唐,創立制(zhi)度(du)先聲,影響深遠。
據《涌幢小品(pin)》言,傳聞死(si)于新平寺(si)(si)之(zhi)苻堅托夢該(gai)寺(si)(si)寺(si)(si)主摩訶,望該(gai)寺(si)(si)改為祭祀苻堅及(ji)侍(shi)衛(wei)十余人的廟宇。住持不(bu)從,該(gai)寺(si)(si)所在縣(xian)鎮,果然(ran)死(si)疫(yi)相繼,后不(bu)得已,即尊其靈示,改廟后,果真無疾。
后道教(jiao)衍其(qi)義(yi),逢(feng)瘟疫(yi)競(jing)建祠避禍(huo),稱為(wei)(wei)苻王爺、苻家神(shen),并于每(mei)年正(zheng)月(yue)(yue)初二以(yi)太牢(lao)奉之,稱為(wei)(wei)祭(ji)(ji)苻家神(shen)。祭(ji)(ji)苻家神(shen)為(wei)(wei)臺灣道教(jiao)現有祭(ji)(ji)典之一,祭(ji)(ji)典日為(wei)(wei)農歷(li)正(zheng)月(yue)(yue)初二。
1、漢祖與項羽爭(zheng)天(tian)下,困于京索之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)間,身被七(qi)十余創,通中(zhong)(zhong)六(liu)七(qi),父母妻子為(wei)楚所囚。平城之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)下,七(qi)日不火食,賴陳平之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謀,太上(shang)、妻子克(ke)全(quan),免匈奴(nu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)禍。二相(xiang)何(he)得獨高也!雖(sui)有(you)人(ren)狗(gou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)喻,豈(qi)黃中(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)言乎!
2、吾今始知(zhi)天(tian)下之(zhi)有法也(ye),天(tian)子之(zhi)為尊也(ye)。
3、朕方修(xiu)魏絳和戎之(zhi)(zhi)術(shu),不可以小利忘(wang)大信(xin)。昔(xi)荊吳之(zhi)(zhi)戰,事興蠶婦;澆瓜之(zhi)(zhi)惠,梁、宋息兵。夫怨(yuan)不在大,事不在小,擾邊動(dong)眾,非國之(zhi)(zhi)利也。所獲(huo)資產,其(qi)悉以歸之(zhi)(zhi)。
4、汝為德未(wei)充而(er)懷是非,立善(shan)未(wei)稱(cheng)而(er)名過其實。《詩》云:德輶(you)如毛,人(ren)鮮克舉(ju)。君(jun)子(zi)處高,戒懼傾敗(bai),可不務(wu)乎!
5、今(jin)四海事曠,兆庶未寧,黎元(yuan)應撫,夷狄應和,方將(jiang)混(hun)六合以一家,同有形于赤(chi)子,汝其息之,勿懷耿介(jie)。
6、吾思漢文之返千里馬(ma),咨嗟(jie)美詠。今所(suo)獻馬(ma),其(qi)悉反之,庶克念前王(wang),仿佛古(gu)人矣。
7、吾統承(cheng)大業垂二十載,芟夷逋穢(hui),四方略定,惟東南一隅未賓王化。吾每思天(tian)下(xia)(xia)不一,未嘗不臨(lin)食(shi)輟哺,今欲起(qi)天(tian)下(xia)(xia)兵以(yi)討(tao)之。
8、天不欲使吾平一六合邪?何奪(duo)吾景(jing)略之速也(ye)!
9、有(you)忠有(you)靈,來就此庭。歸汝先父,勿(wu)為妖形。
10、聞來者(zhe)率不善達,誠(cheng)(cheng)是忠臣赴難之義。當今(jin)寇難殷繁,非一人(ren)之力所能濟也。庶明靈有照,禍極(ji)災返,善保誠(cheng)(cheng)順,為國自愛(ai),蓄糧厲(li)甲,端聽師(shi)期(qi),不可(ke)徒(tu)喪無成,相隨(sui)獸口(kou)。
11、西戎(rong)荒俗,非禮義之(zhi)(zhi)邦。羈縻之(zhi)(zhi)道,服而赦之(zhi)(zhi),示以中(zhong)國之(zhi)(zhi)威,導以王化(hua)之(zhi)(zhi)法(fa),勿極武窮兵,過(guo)深殘(can)掠。
12、非為地不廣,人不足也,但思混(hun)一六合,以濟蒼(cang)生。
13、朕之(zhi)于卿,義則君臣,親逾(yu)骨(gu)肉,雖復桓、昭(zhao)之(zhi)有管、樂,玄德(de)之(zhi)有孔明,自(zi)謂逾(yu)之(zhi)。
14、士(shi)死知己,由來格謨。故喬公一言(yan),魏祖(zu)追慟,趙司隸高(gao)平徐統,往(wang)在鄴都(dou),識朕于童(tong)稚,每(mei)思其殷勤之言(yan),弗敢忘也。
15、將軍蓋以(yi)自(zi)況,非直將軍之幸,亦朕之遇賢。
16、善,昔文公(gong)悟愆于虞人,朕聞罪于王洛,吾過也。
祖父輩
祖父(fu):苻洪(hong),前秦惠武(wu)帝,廟號太(tai)祖;
叔(shu)祖父:苻(fu)安(an)(an),封(feng)爵武(wu)都王;苻(fu)侯,封(feng)爵永安(an)(an)公,謚(shi)號為威(wei)。
父輩
父親(qin):苻(fu)雄,前(qian)秦丞相、魏王,苻(fu)堅繼(ji)位(wei)后追(zhui)謚為(wei)文桓皇帝;
伯父:苻健,前秦景(jing)明(ming)帝,廟(miao)號高祖;
苻堅還(huan)有(you)數名伯父,均被(bei)后趙暴(bao)君(jun)石虎(hu)殺害;
堂叔:苻定,封(feng)爵(jue)阜城侯(hou);苻鑒,封(feng)爵(jue)固安侯(hou)。
平輩
苻(fu)法(fa),兄長,封東海公(gong),丞相,謚號(hao)獻哀;
苻(fu)融,弟弟,封陽(yang)平公,征南(nan)大將軍,謚號為哀(ai);
苻雙,弟(di)弟(di),封河南公(gong),后改封趙公(gong),征西大將軍,秦州刺(ci)史;
苻忠(zhong),弟弟,封河南公(gong);
苻(fu)(fu)萇(chang),苻(fu)(fu)健長子(zi),苻(fu)(fu)堅堂兄,前秦太(tai)子(zi),謚號獻哀(ai);
苻(fu)靚,苻(fu)健次子(zi),苻(fu)堅堂兄,封平(ping)原(yuan)王;
苻生,苻健三子,苻堅堂(tang)兄(xiong),初(chu)封淮南王,前秦廢帝,生性暴戾好殺(sha),被(bei)苻堅廢為(wei)越王,謚號為(wei)厲;
苻覿(di),苻健四子,苻堅(jian)堂兄,封長樂王;
苻(fu)方,苻(fu)健五子(zi),苻(fu)堅(jian)堂兄,封高(gao)陽王(wang),后(hou)封高(gao)陽公,謚號為愍(min);
苻碩,苻健六子(zi),苻堅堂兄,封北(bei)平王;
苻騰,苻健七子,苻堅(jian)堂兄,封(feng)淮陽王,后為淮陽公;
苻(fu)(fu)柳(liu),苻(fu)(fu)健(jian)八子,苻(fu)(fu)堅堂(tang)兄,封(feng)晉(jin)王(wang),后封(feng)晉(jin)公;
苻(fu)桐,苻(fu)健九子,苻(fu)堅(jian)堂(tang)兄(xiong)弟,封汝南(nan)王;
苻廋,苻健十子,苻堅堂兄弟,封(feng)魏(wei)王,后(hou)封(feng)魏(wei)公;
苻(fu)武,苻(fu)健十(shi)一子,苻(fu)堅(jian)堂兄弟,封燕王,后封燕公;
苻(fu)幼(you),苻(fu)健十(shi)二子(zi),苻(fu)堅堂兄弟,封趙王;
苻進,苻堅堂(tang)兄,北(bei)燕(yan)尚書郎;
苻黃眉,生父不詳,苻堅(jian)堂兄,封廣平王;
苻(fu)(fu)雅,生父不詳,苻(fu)(fu)堅堂(tang)兄(xiong)弟(di),封西縣侯;
苻(fu)菁,生父(fu)不詳,苻(fu)堅(jian)堂兄弟,封平昌王;
苻飛,生父不詳,苻堅堂兄弟,封新興王;
苻(fu)紹,生(sheng)父(fu)不詳,苻(fu)堅堂兄(xiong)弟,封高(gao)城男(nan);
苻謨,生(sheng)父不詳,苻堅堂兄弟,重(zhong)合侯,后(hou)燕國丈、太宰,謚文(wen)獻(xian)公。
后妃
皇后
茍皇后;
妃子
慕容(rong)氏,清河(he)公主;
百濟妃;
張夫人,苻堅最(zui)寵愛(ai)的妃(fei)子,苻堅遇難(nan)后自(zi)刎殉情。
子侄輩
兒子:
苻丕,封長樂公,征東大(da)將軍(jun),后即位為前秦(qin)哀平帝;
苻(fu)暉,封平原公,謚號為悼(dao),385年因與西(xi)燕軍作(zuo)戰不利,被苻(fu)堅斥(chi)責(ze)后(hou)自殺(sha);
苻(fu)宏,前秦太(tai)子,后投東晉,官至(zhi)輔國(guo)將軍(jun);
苻熙,封(feng)廣平公;
苻琳,封河間公;
苻(fu)睿,封巨鹿(lu)公;
苻詵,封中山公。
女兒:
順陽公主(zhu),嫁駙馬楊壁(bi);
苻寶;
苻錦;
某公(gong)主,封號不詳,嫁后仇池國君主楊(yang)定。
侄子、侄女:
苻敞,生(sheng)父不詳,秦高帝(di)苻登生(sheng)父,隴東太守;
苻朗,生父不詳,封樂安男,苻堅最疼(teng)愛的侄子(zi);
苻陽,苻法子(zi),封東(dong)海公;
苻敷,苻法子,封清河(he)公;
苻馗,苻生(sheng)子,苻生(sheng)死(si)后承襲爵位(wei),封越公;
苻(fu)亮,生父(fu)不(bu)詳,封高邑侯;
苻娀娥,苻堅侄女,苻謨女,后(hou)燕皇帝慕容(rong)熙的皇后(hou);
苻(fu)訓英,苻(fu)堅侄(zhi)女,苻(fu)謨女,后燕(yan)皇帝慕容熙的(de)皇后;
苻良,苻堅(jian)兄(xiong)子,晉公世子;
苻纂,生父不(bu)詳(xiang),封魯王;
苻師奴,生父(fu)不詳,封朔方公;
苻沖,生父不(bu)詳,封西平(ping)王。疑為(wei)苻堅之子,但無確鑿證(zheng)據。
孫輩
苻(fu)登,前秦高(gao)帝。
苻碩原,前秦尚書(shu)、前禁將軍(jun)、滅(mie)羌校尉;
苻(fu)寧,秦(qin)哀平帝苻(fu)丕的太子;
苻壽(shou),封長(chang)樂王;
苻鏘,封平原王;
苻懿(yi),封渤海(hai)王;
苻昶,封濟(ji)北王;
苻同成,封潁(ying)川(chuan)王;
苻(fu)廣,封安成(cheng)王;
東平公主,隴東太守苻(fu)敞(chang)之女,西秦(qin)王乞伏乾歸的皇后。
曾孫輩
苻(fu)崇(chong),前(qian)秦末代皇帝;
苻(fu)弁,封南安王;
苻尚(shang),封北海王;
苻宗(zong),封汝陰王。
玄孫輩
苻宣(xuan),前(qian)秦末代太子,東晉平北將軍(jun)、梁(liang)州刺(ci)史。
后輩子孫
苻渾,南涼將軍;
苻帛,后仇池(chi)國將軍;
苻白,后仇池國將軍。公元427年9月(yue),奉氐(di)王(wang)楊玄之(zhi)命(ming)攻打西秦,大勝;
苻獻,后仇(chou)池國將軍。西秦發(fa)生羌亂,苻獻奉氐王楊難當之命協助平(ping)定叛亂;
苻昭,南朝(chao)宋將領(ling);
苻達(da),北(bei)魏(wei)起義軍首領;
苻沖,后仇池國建忠(zhong)將軍(jun)。與(yu)秦帝苻丕時期的苻沖同名;
苻義德,后仇池國鎮(zhen)北將軍;
苻弘祖,后仇池(chi)國(guo)建(jian)節將軍;
苻粟(su),后仇池國梁州刺史;
苻承(cheng)祖,北魏王朝(chao)馮(feng)太后寵臣,封(feng)略(lve)陽公,官至安南將軍、侍中(zhong)、知(zhi)都曹事(shi)。
后世紀念編輯
苻堅(jian)墓(mu)(mu)位(wei)于咸(xian)陽西(xi)(xi)北125公里處彬縣水口鄉。墓(mu)(mu)冢(zhong)坐南(nan)向北,至今(jin)留(liu)塋域360平方米(mi)(mi)(mi),殘存(cun)封(feng)土長24米(mi)(mi)(mi),寬(kuan)10米(mi)(mi)(mi),高(gao)2米(mi)(mi)(mi)。據(ju)《元和郡縣志》載(zai):“堅(jian)為(wei)姚萇所殺於(wu)新平城(cheng),遂葬焉”。《十(shi)(shi)六國春秋(qiu)·前秦錄(lu)》載(zai):“嵩等以王禮葬堅(jian)於(wu)二堡(bao)之間(jian)”。《邠州(zhou)志》載(zai):苻堅(jian)墓(mu)(mu)“在州(zhou)西(xi)(xi)三十(shi)(shi)里”。經考察苻堅(jian)墓(mu)(mu)位(wei)于今(jin)彬縣西(xi)(xi)南(nan)三十(shi)(shi)里的水口鎮九田村。墓(mu)(mu)冢(zhong)保(bao)存(cun)較好,塋域占(zhan)地面積約四五百平方米(mi)(mi)(mi)。墓(mu)(mu)冢(zhong)為(wei)斜長形(xing),南(nan)端高(gao)3米(mi)(mi)(mi),寬(kuan)7米(mi)(mi)(mi),北端高(gao)2米(mi)(mi)(mi),寬(kuan)3米(mi)(mi)(mi),南(nan)北總長21米(mi)(mi)(mi)。當(dang)地群眾稱(cheng)為(wei)“長角(jiao)冢(zhong)”。今(jin)墓(mu)(mu)前猶(you)存(cun)墓(mu)(mu)碑一通(tong),上刻:“前秦國王苻堅(jian)之墓(mu)(mu)”。苻堅(jian)墓(mu)(mu)1957年5月陜(shan)西(xi)(xi)省(sheng)人民政府公布(bu)為(wei)第二批(pi)省(sheng)級重點文(wen)物保(bao)護(hu)單位(wei)。現(xian)由縣文(wen)化館(guan)及當(dang)地文(wen)保(bao)員負責保(bao)護(hu)。