劉淵(?~310年),字元(yuan)海,新興郡(jun)匈(xiong)奴(nu)人(ren),十六(liu)國時期漢(han)趙開國皇帝,匈(xiong)奴(nu)首領冒頓(dun)單(dan)(dan)于后代,南匈(xiong)奴(nu)單(dan)(dan)于于夫羅之孫,左賢王劉豹(bao)之子(zi),母為呼延氏。
劉(liu)(liu)淵(yuan)文(wen)武(wu)雙全,擅長騎(qi)射。父親(qin)死后,接掌部落事(shi)務。后趁西(xi)晉發(fa)生八王之亂,割據并州地區,在永興元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian))以“兄亡弟紹(shao)”為名(ming)建立漢國,設(she)置文(wen)武(wu)百官,追尊后主劉(liu)(liu)禪(chan)。永嘉二(er)年(nian)(nian)(308年(nian)(nian)),正(zheng)式稱帝,年(nian)(nian)號永鳳,遷都平陽(yang)(yang)。期(qi)間派遣劉(liu)(liu)曜、喬晞、劉(liu)(liu)欽、劉(liu)(liu)景、劉(liu)(liu)聰、王彌(mi)、石勒等攻(gong)城略地,但(dan)未能攻(gong)下洛陽(yang)(yang)。河瑞(rui)二(er)年(nian)(nian)(310年(nian)(nian))去世,在位六年(nian)(nian),謚號光文(wen)皇帝,廟號高祖。
劉淵是西漢(han)時期匈奴首(shou)領(ling)冒頓(dun)單(dan)于的后裔。漢(han)高(gao)祖劉邦將(jiang)一位(wei)宗(zong)室之(zhi)女(nv),作為(wei)(wei)和親公(gong)主(zhu)嫁給(gei)冒頓(dun)單(dan)于,并與冒頓(dun)單(dan)于相約為(wei)(wei)兄弟,所(suo)以(yi),冒頓(dun)單(dan)于的子孫都以(yi)劉氏為(wei)(wei)姓。
東(dong)漢(han)建(jian)武初年(nian)(25年(nian)),烏(wu)珠留若(ruo)鞮單(dan)于之(zhi)(zhi)子右(you)奧(ao)鞬(jian)日逐王比自(zi)稱南單(dan)于,進入(ru)西河(he)的(de)(de)(de)美稷(ji)定居,當時(shi)離石的(de)(de)(de)左國城就是單(dan)于遷移(yi)的(de)(de)(de)宮廷。中平(ping)年(nian)間(184年(nian)―190年(nian)),羌渠單(dan)于派其子于扶(fu)羅(luo)(luo)(luo)率(lv)(lv)兵(bing)(bing)援(yuan)助東(dong)漢(han),討平(ping)黃巾軍(jun)。當時(shi)正碰上(shang)羌渠單(dan)于被(bei)國人所(suo)殺,因(yin)此于扶(fu)羅(luo)(luo)(luo)將所(suo)率(lv)(lv)的(de)(de)(de)兵(bing)(bing)眾(zhong)留駐(zhu)在東(dong)漢(han),自(zi)稱單(dan)于。緊接著董卓叛亂,于扶(fu)羅(luo)(luo)(luo)率(lv)(lv)兵(bing)(bing)劫(jie)掠太原、河(he)東(dong),后(hou)駐(zhu)扎河(he)內。于扶(fu)羅(luo)(luo)(luo)死后(hou),其弟呼(hu)廚泉(quan)繼(ji)位(wei),任命于扶(fu)羅(luo)(luo)(luo)之(zhi)(zhi)子劉(liu)(liu)豹為左賢王,劉(liu)(liu)豹即劉(liu)(liu)淵的(de)(de)(de)父親。后(hou)來,曹操(cao)將呼(hu)廚泉(quan)的(de)(de)(de)兵(bing)(bing)眾(zhong)分為五部(bu),任命劉(liu)(liu)豹為左部(bu)帥,其余部(bu)帥也都(dou)由劉(liu)(liu)姓擔任。
太康年(nian)間(jian)(280年(nian)―290年(nian)),改變舊制,設置(zhi)都(dou)(dou)尉,匈奴各部(bu)(bu)(bu)中,左部(bu)(bu)(bu)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)太原的茲氏,右(you)部(bu)(bu)(bu)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)祁地,南(nan)部(bu)(bu)(bu)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)蒲子,北部(bu)(bu)(bu)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)新興,中部(bu)(bu)(bu)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)大陵。劉姓雖(sui)然分居在(zai)(zai)(zai)五(wu)部(bu)(bu)(bu),但是(shi)從大的范(fan)圍上看,他們都(dou)(dou)是(shi)居住(zhu)(zhu)在(zai)(zai)(zai)晉(jin)陽的汾水(shui)和澗水(shui)一帶。
劉(liu)(liu)淵年(nian)幼(you)時,就(jiu)非常(chang)聰慧。劉(liu)(liu)淵七(qi)歲時母親呼(hu)延氏去(qu)世,他(ta)(ta)傷(shang)心得捶胸頓足,嚎啕(tao)大(da)哭(ku),旁人(ren)(ren)都(dou)被(bei)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)悲傷(shang)所(suo)感動,宗族、部落的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)都(dou)贊賞他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)孝順。當時,曹魏司空王昶(chang)等(deng)人(ren)(ren)聽說(shuo)后也非常(chang)贊賞劉(liu)(liu)淵,并且派人(ren)(ren)前去(qu)吊唁。劉(liu)(liu)淵自(zi)幼(you)愛(ai)好(hao)學(xue)習(xi)(xi),拜(bai)上黨人(ren)(ren)崔游為師,學(xue)習(xi)(xi)《毛詩(shi)》、《京氏易(yi)》和《馬氏尚書(shu)(shu)》,他(ta)(ta)尤其喜愛(ai)《春秋左氏傳》、《孫吳兵(bing)法》這兩部書(shu)(shu),大(da)致都(dou)能(neng)誦讀(du),而《史記(ji)》、《漢書(shu)(shu)》及諸子的(de)(de)(de)(de)著作,沒(mei)有不(bu)閱(yue)讀(du)的(de)(de)(de)(de)。劉(liu)(liu)淵曾(ceng)經對一(yi)起學(xue)習(xi)(xi)的(de)(de)(de)(de)同學(xue)朱(zhu)紀、范隆說(shuo):“我每次看書(shu)(shu)傳的(de)(de)(de)(de)時候(hou),往往禁不(bu)住要鄙棄隨(sui)何(he)、陸(lu)(lu)賈的(de)(de)(de)(de)缺乏武功,周(zhou)勃、灌(guan)嬰(ying)的(de)(de)(de)(de)缺少文才。道是(shi)由人(ren)(ren)來發(fa)揚光大(da)的(de)(de)(de)(de),一(yi)個方面的(de)(de)(de)(de)知識(shi)不(bu)了解,本來就(jiu)是(shi)君子所(suo)看不(bu)起的(de)(de)(de)(de)。隨(sui)何(he)、陸(lu)(lu)賈遇上漢高(gao)祖(zu)而不(bu)能(neng)夠建立起封侯的(de)(de)(de)(de)功業,周(zhou)勃、灌(guan)嬰(ying)跟隨(sui)漢文帝而不(bu)能(neng)開創教化的(de)(de)(de)(de)大(da)業,可(ke)惜(xi)啊!”
于是(shi)(shi)(shi)劉淵(yuan)開始學習武學知識和(he)技能(neng),精妙出眾(zhong),他(ta)臂(bei)長而(er)善于射箭,體(ti)(ti)力(li)超過(guo)一(yi)(yi)般(ban)人(ren)。姿態、儀表魁梧(wu),身(shen)高(gao)八(ba)尺(chi)四(si)寸,胡須長三(san)尺(chi)多(duo),心(xin)口上有三(san)根紅色的(de)毫毛,長三(san)尺(chi)六寸。當時(shi),屯(tun)留人(ren)崔懿之、襄陵人(ren)公師彧等都(dou)(dou)善于給(gei)人(ren)看相(xiang),見到(dao)劉淵(yuan),他(ta)們都(dou)(dou)非常驚奇,并且(qie)相(xiang)互轉告說(shuo):“這人(ren)的(de)形(xing)體(ti)(ti)、相(xiang)貌不一(yi)(yi)般(ban),是(shi)(shi)(shi)我從來(lai)沒見到(dao)過(guo)的(de)。”于是(shi)(shi)(shi),他(ta)們對(dui)劉淵(yuan)都(dou)(dou)非常崇敬,彼(bi)此間按照(zhao)名分建立起恩(en)情。太(tai)原人(ren)王渾像對(dui)待朋友一(yi)(yi)樣虛心(xin)地對(dui)待他(ta),并且(qie)讓他(ta)的(de)兒(er)子王濟拜見他(ta)。
咸熙年(nian)間(264~265年(nian)),劉(liu)(liu)淵作為人質住(zhu)在洛陽,受(shou)到(dao)當時曹魏權臣(chen)司(si)馬(ma)昭厚待。泰始年(nian)間(265年(nian)~275年(nian))以后(hou),王渾多次在晉(jin)(jin)武(wu)(wu)帝司(si)馬(ma)炎面前推薦他(ta)(ta),于(yu)是(shi)(shi)晉(jin)(jin)武(wu)(wu)帝召見劉(liu)(liu)淵,與(yu)他(ta)(ta)交談,非常賞識。晉(jin)(jin)武(wu)(wu)帝對王濟說:“劉(liu)(liu)淵的(de)(de)(de)容顏(yan)、儀表(biao)(biao),即(ji)使是(shi)(shi)春秋的(de)(de)(de)由余、漢(han)代(dai)的(de)(de)(de)金(jin)日磾不(bu)能(neng)(neng)高出他(ta)(ta)。”王濟接著說:“劉(liu)(liu)淵的(de)(de)(de)外(wai)在儀表(biao)(biao)、容顏(yan),實在如陛(bi)下(xia)您所說。然(ran)(ran)而,他(ta)(ta)的(de)(de)(de)文武(wu)(wu)才(cai)干(gan)又超出由余、金(jin)日磾很遠。陛(bi)下(xia)您若(ruo)(ruo)能(neng)(neng)委(wei)任他(ta)(ta)統領東南(nan)地區的(de)(de)(de)事(shi)務,那么,吳會地區就(jiu)不(bu)愁不(bu)能(neng)(neng)平定。”晉(jin)(jin)武(wu)(wu)帝欣然(ran)(ran)贊許。但是(shi)(shi)孔恂、楊珧進言說:“依臣(chen)觀察,劉(liu)(liu)淵的(de)(de)(de)才(cai)干(gan)現在恐(kong)(kong)怕(pa)(pa)沒有人能(neng)(neng)與(yu)他(ta)(ta)相(xiang)比。陛(bi)下(xia)若(ruo)(ruo)是(shi)(shi)不(bu)重用(yong)他(ta)(ta),便(bian)成不(bu)了大氣候。若(ruo)(ruo)是(shi)(shi)授予他(ta)(ta)權力(li),樹立他(ta)(ta)威望,那么,平定吳地之后(hou),恐(kong)(kong)怕(pa)(pa)他(ta)(ta)就(jiu)不(bu)再向北渡江回師了。劉(liu)(liu)淵與(yu)我們不(bu)是(shi)(shi)一個民族,必然(ran)(ran)會有異心。現在,委(wei)任他(ta)(ta)治理本部的(de)(de)(de)事(shi)務,我們已為陛(bi)下(xia)您感到(dao)擔心,若(ruo)(ruo)是(shi)(shi)還要將天然(ran)(ran)險(xian)阻之地賜給他(ta)(ta),恐(kong)(kong)怕(pa)(pa)是(shi)(shi)不(bu)行(xing)的(de)(de)(de)。”晉(jin)(jin)武(wu)(wu)帝默然(ran)(ran)不(bu)語。
泰始(shi)六年(nian)(270年(nian))與(yu)咸寧四(si)年(nian)(278年(nian)),禿發(fa)(fa)鮮卑部首領禿發(fa)(fa)樹機(ji)能兩(liang)次擊敗斬殺(sha)秦州(zhou)刺史胡烈和涼(liang)(liang)州(zhou)刺史楊欣,于是(shi)(shi)西(xi)晉(jin)(jin)(jin)發(fa)(fa)兵秦、涼(liang)(liang)二州(zhou),準備平定(ding)叛(pan)亂,但(dan)晉(jin)(jin)(jin)軍(jun)初(chu)戰潰敗,所(suo)以晉(jin)(jin)(jin)武帝訪求將(jiang)帥們收復失地的(de)(de)(de)(de)(de)辦法,上(shang)黨人李(li)憙(xi)說:“陛下(xia)您若是(shi)(shi)真(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)能夠(gou)征(zheng)發(fa)(fa)匈奴五(wu)部的(de)(de)(de)(de)(de)兵眾(zhong),授予劉淵一個將(jiang)帥的(de)(de)(de)(de)(de)封號(hao),讓(rang)他們向(xiang)西(xi)部進(jin)軍(jun),那么,西(xi)部的(de)(de)(de)(de)(de)秦州(zhou)、涼(liang)(liang)州(zhou)便指日可定(ding)。”孔恂說:“李(li)公(gong)的(de)(de)(de)(de)(de)話,不完全(quan)符合消除禍患(huan)的(de)(de)(de)(de)(de)情理。”李(li)憙(xi)勃然大怒道:“憑匈奴人的(de)(de)(de)(de)(de)強(qiang)悍,劉淵的(de)(de)(de)(de)(de)熟悉兵法,讓(rang)他們奉命去顯示皇上(shang)的(de)(de)(de)(de)(de)圣(sheng)武,有什(shen)么不能得(de)到!”孔恂接著說:“劉淵若是(shi)(shi)能夠(gou)平定(ding)涼(liang)(liang)州(zhou),斬殺(sha)樹機(ji)能,恐怕(pa)涼(liang)(liang)州(zhou)境內(nei)又要亂了。蛟(jiao)龍得(de)到云(yun)雨,就不再是(shi)(shi)池塘中無(wu)法施展能耐(nai)的(de)(de)(de)(de)(de)小(xiao)東西(xi)了。”晉(jin)(jin)(jin)武帝于是(shi)(shi)放棄(qi)任用劉淵的(de)(de)(de)(de)(de)打算。
后(hou)來,王(wang)(wang)(wang)彌從洛(luo)陽(yang)東(dong)回故鄉東(dong)萊,劉(liu)淵(yuan)(yuan)在九曲(qu)河濱為王(wang)(wang)(wang)彌餞行,流(liu)(liu)著淚(lei)對王(wang)(wang)(wang)彌說:“王(wang)(wang)(wang)渾(hun)、李憙因(yin)為同鄉的(de)(de)緣故而(er)對我(wo)(wo)(wo)有(you)所了解(jie),他們(men)常常稱道、推薦我(wo)(wo)(wo),可是(shi)(shi)一(yi)(yi)些人(ren)(ren)也乘機向皇上大(da)進讒言,這些都(dou)不是(shi)(shi)我(wo)(wo)(wo)所希望的(de)(de),相反,剛(gang)好足以對我(wo)(wo)(wo)構成危害。我(wo)(wo)(wo)本(ben)來并(bing)沒(mei)有(you)做官的(de)(de)想法,這一(yi)(yi)點(dian)只有(you)您知道。恐怕我(wo)(wo)(wo)會死(si)在洛(luo)陽(yang),永遠(yuan)與您訣(jue)別(bie)了。”因(yin)此情緒激昂,盡情地(di)(di)喝酒,大(da)聲(sheng)地(di)(di)慨嘆、呼叫,聲(sheng)音嘹亮,在坐(zuo)的(de)(de)人(ren)(ren)禁不住因(yin)此而(er)流(liu)(liu)淚(lei)。齊王(wang)(wang)(wang)司馬攸當(dang)時正(zheng)在九曲(qu),聽說此事便派人(ren)(ren)快(kuai)馬去察看,看見劉(liu)淵(yuan)(yuan)在那里,于是(shi)(shi)對晉武帝說:“陛下您如(ru)果不除掉劉(liu)淵(yuan)(yuan),恐怕并(bing)州就不能夠長久地(di)(di)安定(ding)。”王(wang)(wang)(wang)渾(hun)又(you)進言道:“劉(liu)淵(yuan)(yuan)是(shi)(shi)長者,我(wo)(wo)(wo)王(wang)(wang)(wang)渾(hun)替君王(wang)(wang)(wang)擔保講明(ming)此事。況且大(da)晉正(zheng)要(yao)向少數民族(zu)表(biao)明(ming)用誠信相待,用德(de)政(zheng)使遠(yuan)方的(de)(de)人(ren)(ren)歸附,怎么能夠憑連(lian)萌芽狀態(tai)都(dou)沒(mei)有(you)的(de)(de)嫌(xian)疑殺戮別(bie)人(ren)(ren)送來伺候(hou)的(de)(de)人(ren)(ren)質,以表(biao)明(ming)晉朝(chao)恩德(de)不廣呢?”晉武帝同意王(wang)(wang)(wang)渾(hun)所言,最終沒(mei)有(you)殺劉(liu)淵(yuan)(yuan)。
咸寧五(wu)(wu)年(nian)(nian)(nian)(279年(nian)(nian)(nian)),劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)的父親左(zuo)部(bu)(bu)帥劉(liu)豹去世,西晉朝廷于是任(ren)命劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)為(wei)(wei)(wei)代理左(zuo)部(bu)(bu)帥。太康十年(nian)(nian)(nian)(289年(nian)(nian)(nian)),晉武帝(di)任(ren)命劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)為(wei)(wei)(wei)北(bei)部(bu)(bu)都(dou)尉。劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)在任(ren)期間,嚴明(ming)刑法,禁(jin)止各種奸邪惡行(xing),他不(bu)看重財物,愛好(hao)施舍,與他人相交,推誠相見。于是匈(xiong)奴五(wu)(wu)部(bu)(bu)的豪杰都(dou)紛紛投奔(ben)到他的門下(xia),就連幽州(zhou)、冀州(zhou)知名的儒生,后學中杰出(chu)的人士,都(dou)不(bu)遠(yuan)千里來(lai)此游歷。永熙元年(nian)(nian)(nian)(290年(nian)(nian)(nian)),晉惠(hui)帝(di)司(si)馬(ma)衷繼位,由外戚楊駿輔佐(zuo)朝政,楊駿便(bian)任(ren)命劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)為(wei)(wei)(wei)建威將軍(jun)、五(wu)(wu)部(bu)(bu)大都(dou)督(du),封爵為(wei)(wei)(wei)漢光鄉(xiang)侯。元康末(mo)年(nian)(nian)(nian)(300年(nian)(nian)(nian)),劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)因為(wei)(wei)(wei)部(bu)(bu)人叛逃(tao)出(chu)塞而被免官。不(bu)久,成都(dou)王司(si)馬(ma)穎鎮守鄴城(cheng),上(shang)表推薦劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)擔任(ren)寧朔將軍(jun)、監(jian)五(wu)(wu)部(bu)(bu)軍(jun)事。
晉(jin)惠帝時(shi),因八王(wang)之(zhi)(zhi)亂戰火(huo)再起,趙王(wang)司馬(ma)倫(lun)、齊王(wang)司馬(ma)冏及長(chang)沙王(wang)司馬(ma)乂先后以軍事(shi)力量上臺掌權,司馬(ma)倫(lun)更曾篡位(wei)稱帝,當時(shi)天下大亂,盜賊蜂起。劉(liu)淵的(de)堂祖父,原來的(de)北部都(dou)尉、左賢王(wang)劉(liu)宣(xuan)(xuan)等(deng)人(ren)(ren)秘(mi)密(mi)商(shang)議(yi)說:“以往,我們的(de)先人(ren)(ren)與漢朝約為兄弟,憂和喜共同享有(you)。漢朝滅亡以來,魏(wei)、晉(jin)繼而(er)興(xing)起,我們單(dan)(dan)于(yu),雖然有(you)一個空虛(xu)的(de)名號,可是(shi)不(bu)再擁有(you)哪怕一尺土(tu)地的(de)基業(ye),從王(wang)侯慢(man)慢(man)下降(jiang)到(dao)同平(ping)民差不(bu)多(duo)。現(xian)在(zai)司馬(ma)氏(shi)親骨肉(rou)間相互殘(can)殺(sha),天下一片(pian)動蕩,我們建立國家、復興(xing)祖業(ye)的(de)時(shi)機到(dao)了。左賢王(wang)劉(liu)淵的(de)姿貌、風儀和才能超(chao)人(ren)(ren)絕世,上天倘若不(bu)是(shi)要(yao)光(guang)大單(dan)(dan)于(yu),不(bu)就虛(xu)生這種偉人(ren)(ren)了嗎?”于(yu)是(shi)秘(mi)密(mi)地共同推舉(ju)劉(liu)淵為大單(dan)(dan)于(yu),并且派他們的(de)黨羽呼(hu)延攸(you)到(dao)鄴(ye)城,將秘(mi)謀的(de)內容告訴劉(liu)淵。劉(liu)淵請求回故(gu)地會(hui)合行送葬(zang)之(zhi)(zhi)禮,司馬(ma)穎沒有(you)答應。于(yu)是(shi)劉(liu)淵讓呼(hu)延攸(you)先回去(qu),告訴劉(liu)宣(xuan)(xuan)等(deng)人(ren)(ren)招集五(wu)部人(ren)(ren)眾,會(hui)同宜陽的(de)諸多(duo)胡人(ren)(ren),表(biao)面上宣(xuan)(xuan)稱響應司馬(ma)穎,實際上卻是(shi)要(yao)圖謀叛(pan)變。
永安(an)(an)元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian)),司馬(ma)穎擊敗(bai)司馬(ma)乂,成為(wei)皇太(tai)弟,任命(ming)(ming)(ming)劉(liu)淵(yuan)(yuan)為(wei)屯騎校(xiao)尉。不(bu)久(jiu),東(dong)(dong)(dong)(dong)海王(wang)(wang)(wang)司馬(ma)越和(he)陳昣(zhen)等與(yu)晉(jin)惠帝(di)征討司馬(ma)穎,駐扎在(zai)蕩陰(yin)。司馬(ma)穎任命(ming)(ming)(ming)劉(liu)淵(yuan)(yuan)為(wei)代理輔國(guo)(guo)將軍(jun),負責(ze)北(bei)城(cheng)(cheng)防守諸事(shi)務。等到晉(jin)惠帝(di)六軍(jun)戰敗(bai)時,司馬(ma)穎任命(ming)(ming)(ming)劉(liu)淵(yuan)(yuan)為(wei)冠軍(jun)將軍(jun),封為(wei)盧奴(nu)伯(bo)。不(bu)久(jiu),并(bing)州刺史東(dong)(dong)(dong)(dong)贏公司馬(ma)騰、安(an)(an)北(bei)將軍(jun)王(wang)(wang)(wang)浚,起兵(bing)(bing)討伐司馬(ma)穎。劉(liu)淵(yuan)(yuan)勸司馬(ma)穎說:“現(xian)在(zai)二鎮(zhen)的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)驕橫(heng)強暴,兵(bing)(bing)眾(zhong)(zhong)十萬(wan),恐怕不(bu)是(shi)宿衛軍(jun)以及都(dou)城(cheng)(cheng)附近(jin)的(de)(de)兵(bing)(bing)士所(suo)能抵抗得了的(de)(de),我(wo)(wo)請求(qiu)回去為(wei)殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)勸說五部的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)馬(ma)來(lai)赴(fu)國(guo)(guo)難(nan)。”司馬(ma)穎說:“五部的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)馬(ma)可以擔保前來(lai)嗎?即(ji)使能夠前來(lai)參戰,鮮卑、烏丸(wan)之(zhi)人(ren)(ren)(ren)(ren)強勁、快捷如同風云,是(shi)那么容易(yi)抵擋的(de)(de)嗎?我(wo)(wo)想護送皇上回洛陽(yang),以避開(kai)他們(men)(men)的(de)(de)鋒芒(mang),接著(zhu)再慢(man)慢(man)地(di)告(gao)示天下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),以叛(pan)亂的(de)(de)名義,名正言(yan)順地(di)制服他們(men)(men)。您(nin)認為(wei)怎(zen)樣?”劉(liu)淵(yuan)(yuan)回答(da)說:“殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)是(shi)武帝(di)之(zhi)子(zi),對王(wang)(wang)(wang)室有(you)突出的(de)(de)功勞,有(you)威望、恩澤廣,天下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)人(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)欽佩您(nin)的(de)(de)風范,誰不(bu)想為(wei)殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)赴(fu)湯蹈火(huo)、獻出生命(ming)(ming)(ming)呢?這種情(qing)況(kuang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),征發士兵(bing)(bing)有(you)什么困難(nan)呢?王(wang)(wang)(wang)浚是(shi)個(ge)(ge)小人(ren)(ren)(ren)(ren),東(dong)(dong)(dong)(dong)嬴公只是(shi)個(ge)(ge)偏遠的(de)(de)旁枝,他們(men)(men)哪能與(yu)殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)抗衡!殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)如果一(yi)(yi)離開(kai)鄴(ye)宮(gong),就(jiu)等于向(xiang)他人(ren)(ren)(ren)(ren)示弱,這樣,洛陽(yang)到達(da)得了嗎?縱然(ran)到達(da)洛陽(yang),恐怕威望、權力就(jiu)不(bu)在(zai)殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)的(de)(de)手里(li)。一(yi)(yi)紙檄文,一(yi)(yi)尺(chi)書(shu)信(xin),有(you)誰肯去為(wei)他人(ren)(ren)(ren)(ren)尊奉這些!況(kuang)且東(dong)(dong)(dong)(dong)胡的(de)(de)強悍不(bu)能超過五部之(zhi)人(ren)(ren)(ren)(ren),希望殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)鼓勵、安(an)(an)撫兵(bing)(bing)眾(zhong)(zhong),平(ping)定(ding)混亂,鎮(zhen)守住鄴(ye)城(cheng)(cheng),我(wo)(wo)當(dang)為(wei)殿(dian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)您(nin)以二部的(de)(de)兵(bing)(bing)力摧毀東(dong)(dong)(dong)(dong)嬴公,以三部的(de)(de)兵(bing)(bing)力斬(zhan)殺王(wang)(wang)(wang)浚,兩個(ge)(ge)小人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)首級指日(ri)就(jiu)可懸(xuan)掛在(zai)鄴(ye)城(cheng)(cheng)城(cheng)(cheng)頭。”司馬(ma)穎非常高興,于是(shi)任命(ming)(ming)(ming)劉(liu)淵(yuan)(yuan)為(wei)北(bei)部單于、參丞(cheng)相軍(jun)事(shi)。劉(liu)淵(yuan)(yuan)回到左國(guo)(guo)城(cheng)(cheng)(今山西離石)后(hou),劉(liu)宣(xuan)等人(ren)(ren)(ren)(ren)便(bian)為(wei)劉(liu)淵(yuan)(yuan)上大單于的(de)(de)稱號(hao),二十日(ri)之(zhi)間就(jiu)聚眾(zhong)(zhong)五萬(wan),定(ding)都(dou)離石。
及后(hou),王(wang)(wang)浚派將軍(jun)祁弘率領鮮(xian)(xian)卑兵眾(zhong)進攻鄴城,司馬穎(ying)戰敗。于(yu)(yu)是(shi),挾持天(tian)(tian)(tian)(tian)子(zi)向(xiang)(xiang)南朝(chao)(chao)(chao)洛(luo)陽奔逃(tao)。劉(liu)(liu)淵(yuan)說(shuo)(shuo):“司馬穎(ying)不(bu)聽我(wo)(wo)(wo)的(de)(de)(de)話,自己向(xiang)(xiang)相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)反的(de)(de)(de)方向(xiang)(xiang)潰逃(tao),真是(shi)蠢才。然而(er),我(wo)(wo)(wo)與(yu)他(ta)有(you)(you)言在(zai)先,不(bu)能(neng)不(bu)去救(jiu)他(ta)。”于(yu)(yu)是(shi),命令(ling)右(you)于(yu)(yu)陸王(wang)(wang)劉(liu)(liu)景、左獨鹿王(wang)(wang)劉(liu)(liu)延年等(deng)人(ren)率領步(bu)兵騎兵二萬(wan)(wan)(wan),將去討(tao)伐鮮(xian)(xian)卑。劉(liu)(liu)宣(xuan)等(deng)人(ren)堅決(jue)勸阻(zu)道(dao):“晉(jin)朝(chao)(chao)(chao)昏庸無道(dao),他(ta)們像對(dui)奴(nu)隸一(yi)樣(yang)對(dui)待我(wo)(wo)(wo)們,所(suo)以右(you)賢王(wang)(wang)劉(liu)(liu)猛非常(chang)憤怒(nu),承受不(bu)了心中怨恨,想(xiang)有(you)(you)所(suo)作為(wei),當時正碰上晉(jin)朝(chao)(chao)(chao)綱紀還未松弛,大(da)事(shi)還沒有(you)(you)成(cheng)就(jiu)(jiu),右(you)賢王(wang)(wang)就(jiu)(jiu)被殺(sha)戮,這是(shi)單于(yu)(yu)的(de)(de)(de)恥辱啊(a)。現(xian)(xian)在(zai),司馬氏(shi)(shi)父子(zi)兄弟互相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)殘殺(sha),這是(shi)上天(tian)(tian)(tian)(tian)厭惡晉(jin)朝(chao)(chao)(chao)的(de)(de)(de)德行,將天(tian)(tian)(tian)(tian)下(xia)授予我(wo)(wo)(wo)們。單于(yu)(yu)積(ji)德在(zai)身,連(lian)晉(jin)人(ren)都佩服,現(xian)(xian)在(zai),正應該振(zhen)興我(wo)(wo)(wo)們國(guo)家(jia)和民族(zu),恢(hui)復呼韓邪的(de)(de)(de)基業(ye),這樣(yang),鮮(xian)(xian)卑、烏丸(wan)可以作為(wei)我(wo)(wo)(wo)們的(de)(de)(de)援助力量,怎(zen)么可以阻(zu)擋他(ta)們而(er)去拯救(jiu)仇敵呢!現(xian)(xian)在(zai),上天(tian)(tian)(tian)(tian)借我(wo)(wo)(wo)們的(de)(de)(de)手來(lai)消滅(mie)晉(jin)朝(chao)(chao)(chao),不(bu)能(neng)夠違(wei)(wei)背天(tian)(tian)(tian)(tian)意。違(wei)(wei)背天(tian)(tian)(tian)(tian)意就(jiu)(jiu)不(bu)吉祥,違(wei)(wei)背眾(zhong)人(ren)的(de)(de)(de)意愿就(jiu)(jiu)不(bu)能(neng)成(cheng)就(jiu)(jiu)事(shi)業(ye)。上天(tian)(tian)(tian)(tian)賜予了而(er)不(bu)接受,反過(guo)來(lai)就(jiu)(jiu)會受到上天(tian)(tian)(tian)(tian)的(de)(de)(de)責(ze)備(bei)。希望單于(yu)(yu)不(bu)要(yao)遲疑(yi)了。”劉(liu)(liu)淵(yuan)聽后(hou)說(shuo)(shuo)道(dao):“說(shuo)(shuo)得對(dui)。應該做(zuo)高(gao)山峻(jun)嶺,怎(zen)么能(neng)甘心做(zuo)低(di)矮的(de)(de)(de)小土丘呢!天(tian)(tian)(tian)(tian)下(xia)的(de)(de)(de)帝(di)王(wang)(wang)也(ye)不(bu)是(shi)固定不(bu)變的(de)(de)(de),大(da)禹出(chu)自東戎,周文王(wang)(wang)出(chu)生在(zai)西夷,誰該做(zuo)帝(di)王(wang)(wang),只是(shi)按德行的(de)(de)(de)高(gao)低(di)授予。現(xian)(xian)在(zai),我(wo)(wo)(wo)們有(you)(you)兵眾(zhong)十多萬(wan)(wan)(wan),而(er)每個人(ren)都相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)當于(yu)(yu)晉(jin)朝(chao)(chao)(chao)十個人(ren),如(ru)果我(wo)(wo)(wo)們擊(ji)鼓進軍(jun)、摧(cui)垮晉(jin)朝(chao)(chao)(chao),必將如(ru)同摧(cui)枯拉朽。這樣(yang),最(zui)理想(xiang)的(de)(de)(de),可以成(cheng)就(jiu)(jiu)漢(han)(han)高(gao)祖(zu)一(yi)樣(yang)的(de)(de)(de)基業(ye),最(zui)差的(de)(de)(de)也(ye)不(bu)失做(zuo)一(yi)個曹魏。盡(jin)管如(ru)此,晉(jin)朝(chao)(chao)(chao)的(de)(de)(de)百姓不(bu)一(yi)定贊同我(wo)(wo)(wo)們。漢(han)(han)朝(chao)(chao)(chao)統治天(tian)(tian)(tian)(tian)下(xia)的(de)(de)(de)時間久長,恩澤深入人(ren)心。所(suo)以,昭烈帝(di)劉(liu)(liu)備(bei)僅在(zai)一(yi)州(zhou)的(de)(de)(de)土地上奔馳,就(jiu)(jiu)可以與(yu)天(tian)(tian)(tian)(tian)下(xia)相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)抗衡。我(wo)(wo)(wo)又是(shi)漢(han)(han)朝(chao)(chao)(chao)劉(liu)(liu)氏(shi)(shi)的(de)(de)(de)外甥,我(wo)(wo)(wo)們的(de)(de)(de)祖(zu)先曾與(yu)漢(han)(han)朝(chao)(chao)(chao)相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)約為(wei)兄弟,兄長滅(mie)亡了,弟弟來(lai)繼承,不(bu)也(ye)是(shi)應該的(de)(de)(de)嗎?況且(qie),我(wo)(wo)(wo)們還可以稱漢(han)(han),追認并尊奉后(hou)主劉(liu)(liu)禪,以此來(lai)使天(tian)(tian)(tian)(tian)下(xia)人(ren)的(de)(de)(de)期望歸向(xiang)(xiang)我(wo)(wo)(wo)們。”于(yu)(yu)是(shi),遷都到左國(guo)城。不(bu)久,遠方來(lai)歸附的(de)(de)(de)人(ren)達到數萬(wan)(wan)(wan)。
元熙元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian)),劉淵在南郊(jiao)筑(zhu)壇設祭,自稱漢(han)王(wang),赦免境內囚(qiu)犯,建年(nian)(nian)號(hao)為(wei)(wei)(wei)元熙,追尊劉禪為(wei)(wei)(wei)孝懷(huai)皇(huang)帝,建造漢(han)高(gao)祖以下三(san)祖五宗(zong)的(de)神位進行祭祀(si),立妻呼延氏為(wei)(wei)(wei)王(wang)后。署置(zhi)百官,任(ren)命劉宣為(wei)(wei)(wei)丞相,以崔游為(wei)(wei)(wei)御史大夫,宗(zong)室(shi)劉宏為(wei)(wei)(wei)太(tai)尉(wei),其余(yu)的(de)人(ren)授官各有等差,國號(hao)為(wei)(wei)(wei)漢(han)(史稱漢(han)趙(zhao)、前趙(zhao))。
東嬴公、并(bing)(bing)州(zhou)刺史司(si)(si)(si)(si)馬(ma)騰(teng)聞訊,派將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)聶(nie)玄討(tao)(tao)伐(fa)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan),戰(zhan)(zhan)于(yu)大(da)陵(ling)(今(jin)山(shan)(shan)西文(wen)水),聶(nie)玄軍(jun)大(da)敗,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)騰(teng)害(hai)怕,于(yu)是率領并(bing)(bing)州(zhou)二萬(wan)多(duo)戶百姓(xing)逃到山(shan)(shan)東,到處侵(qin)犯、騷(sao)擾。劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)乘勝進軍(jun),派遣建武(wu)將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)曜接連攻(gong)下(xia)太原、泫(xuan)氏、屯留(liu)、長(chang)子(zi)、中都(dou)(dou)。元熙(xi)二年(nian)(305年(nian)),司(si)(si)(si)(si)馬(ma)騰(teng)又派司(si)(si)(si)(si)馬(ma)瑜(yu)、周良、石(shi)(shi)鮮等(deng)人率軍(jun)討(tao)(tao)伐(fa)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan),他們駐扎在(zai)離(li)石(shi)(shi)的(de)(de)汾城(cheng)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)派遣武(wu)牙將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)欽等(deng)六軍(jun)迎(ying)戰(zhan)(zhan)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)瑜(yu)等(deng)人。四(si)次交戰(zhan)(zhan),司(si)(si)(si)(si)馬(ma)瑜(yu)都(dou)(dou)被(bei)擊敗,于(yu)是,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)欽整頓(dun)軍(jun)隊,凱(kai)旋回師。同(tong)年(nian),離(li)石(shi)(shi)發生大(da)饑荒(huang),劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)遷居(ju)黎亭(ting),以便食(shi)用(yong)邸閣屯積的(de)(de)糧(liang)食(shi)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)留(liu)太尉劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)宏(hong)、護軍(jun)馬(ma)景守(shou)離(li)石(shi)(shi),派大(da)司(si)(si)(si)(si)農卜豫運(yun)送糧(liang)食(shi)供給他們。接著,任(ren)命(ming)前將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)景為使持節、征(zheng)討(tao)(tao)大(da)都(dou)(dou)督、大(da)將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun),在(zai)版橋截擊劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)琨(kun),被(bei)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)琨(kun)擊敗,于(yu)是,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)琨(kun)進據(ju)晉(jin)陽。侍(shi)中劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)殷(yin)、王(wang)育規勸劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)道(dao):“殿下(xia)您從起(qi)兵(bing)至今(jin)已一年(nian),然而,只據(ju)守(shou)在(zai)偏遠的(de)(de)地(di)方,威望還未遠震,如果真的(de)(de)能夠命(ming)令(ling)將(jiang)(jiang)(jiang)士四(si)出(chu)攻(gong)擊,抓住(zhu)機會(hui),大(da)膽(dan)地(di)決(jue)戰(zhan)(zhan),斬(zhan)殺劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)琨(kun),平定(ding)河東,建立皇帝的(de)(de)名號(hao),向南大(da)舉進軍(jun),攻(gong)克長(chang)安(an),并(bing)(bing)將(jiang)(jiang)(jiang)它(ta)作為國都(dou)(dou),再率領關中的(de)(de)兵(bing)眾(zhong)席卷(juan)洛(luo)陽,就像(xiang)轉動(dong)指掌一樣容易。這(zhe)也是漢高祖之(zhi)所以能開創宏(hong)基、消滅強楚的(de)(de)策略。”劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)高興地(di)說道(dao):“這(zhe)就是我(wo)之(zhi)所想啊(a)。”于(yu)是進據(ju)河東,攻(gong)占蒲阪(今(jin)山(shan)(shan)西省永縣)、平陽(今(jin)山(shan)(shan)西省臨汾市(shi))。接著,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)進入蒲子(zi),并(bing)(bing)將(jiang)(jiang)(jiang)它(ta)作為都(dou)(dou)城(cheng),河東、平陽屬(shu)縣的(de)(de)各壘(lei)壁都(dou)(dou)投(tou)降(jiang)于(yu)他。當時,汲(ji)桑在(zai)趙魏起(qi)兵(bing),上郡四(si)部(bu)鮮卑陸逐延、氐族酋長(chang)單征(zheng)、東萊人王(wang)彌(mi)以及石(shi)(shi)勒(le)等(deng)人都(dou)(dou)相繼投(tou)降(jiang)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan),劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)都(dou)(dou)授予他們官爵。
永嘉二年(nian)(308年(nian)),劉(liu)淵(yuan)正式稱帝,大(da)(da)赦境(jing)內(nei)囚(qiu)(qiu)犯(fan),改年(nian)號(hao)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)永鳳。任命大(da)(da)將軍(jun)劉(liu)和(he)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)大(da)(da)司(si)馬(ma),封(feng)梁王(wang),尚書令劉(liu)歡樂為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)大(da)(da)司(si)徒,封(feng)陳留王(wang),御史大(da)(da)夫呼(hu)延(yan)翼(yi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)大(da)(da)司(si)空(kong),封(feng)雁門(men)郡公,宗室中以親疏為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)等級(ji),皆封(feng)郡縣(xian)王(wang),異(yi)姓中以功勞(lao)、謀略為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)等級(ji),皆封(feng)郡縣(xian)公侯。太(tai)史令宣于修之(zhi)(zhi)對(dui)劉(liu)淵(yuan)進言(yan)道:“陛下您(nin)雖然如(ru)龍騰起,如(ru)鳳翱翔,接(jie)受大(da)(da)任。然而,晉朝余部尚未消(xiao)滅,皇族居(ju)室窄陋,紫宮星座的(de)變(bian)化,還指向晉氏(shi),不(bu)出三年(nian),必定能夠攻克洛陽(yang)(yang)。蒲子地域崎嶇狹(xia)小,不(bu)可(ke)長(chang)久安(an)身。平陽(yang)(yang)有(you)(you)天子之(zhi)(zhi)氣,又(you)兼(jian)是(shi)陶(tao)唐的(de)舊(jiu)都,希望陛下您(nin)上合(he)(he)天象之(zhi)(zhi)變(bian),下合(he)(he)地理之(zhi)(zhi)祥。”于是(shi)遷都平陽(yang)(yang)。有(you)(you)人從汾水中得到(dao)玉(yu)(yu)璽(xi),上面的(de)文字(zi)(zi)是(shi)“有(you)(you)新保(bao)之(zhi)(zhi)”,大(da)(da)概是(shi)王(wang)莽時的(de)玉(yu)(yu)璽(xi),得到(dao)的(de)人順便增加(jia)了“淵(yuan)海光”三字(zi)(zi),劉(liu)淵(yuan)認為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)是(shi)自己的(de)好征兆,于是(shi)大(da)(da)赦境(jing)內(nei)囚(qiu)(qiu)犯(fan),改年(nian)號(hao)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)河瑞。又(you)封(feng)他的(de)兒子劉(liu)裕(yu)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)齊王(wang),劉(liu)隆為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)魯王(wang)。
不久,劉(liu)淵命其子劉(liu)聰(cong)(cong)和(he)王彌進攻洛陽,劉(liu)曜和(he)趙固(gu)等(deng)人作為后繼(ji)。西(xi)晉東海王司(si)(si)馬越(yue)派平北將軍(jun)(jun)曹武、將軍(jun)(jun)宋抽、彭默(mo)等(deng)人迎戰(zhan),晉軍(jun)(jun)大(da)敗。劉(liu)聰(cong)(cong)等(deng)率軍(jun)(jun)迅速到達宜(yi)(yi)陽。平昌公(gong)司(si)(si)馬模派將軍(jun)(jun)淳于(yu)定、呂毅等(deng)率軍(jun)(jun)從(cong)長(chang)安討伐劉(liu)聰(cong)(cong)軍(jun)(jun),在宜(yi)(yi)陽決戰(zhan),淳于(yu)定等(deng)大(da)敗。劉(liu)聰(cong)(cong)依仗連續的勝利(li),沒有設防,弘(hong)農太守垣延假稱投(tou)降,乘夜偷(tou)襲,劉(liu)聰(cong)(cong)軍(jun)(jun)大(da)敗而回,劉(liu)淵穿著(zhu)白(bai)衣服前來迎接。
同(tong)年(nian)冬,再次征發士(shi)(shi)(shi)卒,派(pai)遣劉(liu)(liu)聰、王(wang)彌與(yu)劉(liu)(liu)曜(yao)、劉(liu)(liu)景(jing)等(deng)人(ren)(ren)率(lv)領精銳(rui)騎兵(bing)五萬(wan)去進(jin)攻(gong)(gong)洛陽(yang)(yang),派(pai)呼(hu)(hu)延(yan)翼率(lv)步兵(bing)接應,結(jie)果,在黃(huang)河南面(mian)將晉軍(jun)(jun)打敗(bai)(bai)。劉(liu)(liu)聰進(jin)軍(jun)(jun),駐(zhu)(zhu)扎(zha)在洛陽(yang)(yang)西(xi)明門(men),西(xi)晉護軍(jun)(jun)賈胤乘夜接近他(ta)們,在大(da)(da)夏門(men)大(da)(da)戰(zhan),斬殺劉(liu)(liu)聰的將領呼(hu)(hu)延(yan)顥,呼(hu)(hu)延(yan)顥軍(jun)(jun)潰敗(bai)(bai)。劉(liu)(liu)聰向南撤(che)退,在洛水構筑壁壘(lei),不(bu)久,又進(jin)駐(zhu)(zhu)宣(xuan)(xuan)陽(yang)(yang)門(men),劉(liu)(liu)曜(yao)駐(zhu)(zhu)扎(zha)在上東門(men),王(wang)彌駐(zhu)(zhu)扎(zha)在廣陽(yang)(yang)門(men),劉(liu)(liu)景(jing)攻(gong)(gong)擊大(da)(da)夏門(men),劉(liu)(liu)聰親(qin)自到(dao)中岳(yue)嵩山求神(shen),命(ming)(ming)令將領劉(liu)(liu)厲、呼(hu)(hu)延(yan)朗等(deng)負(fu)責指揮留守的士(shi)(shi)(shi)兵(bing)。東海王(wang)司馬越命(ming)(ming)令參軍(jun)(jun)孫(sun)詢、將軍(jun)(jun)丘光(guang)、樓裒(pou)等(deng)人(ren)(ren)率(lv)領手下(xia)勇士(shi)(shi)(shi)三千,從宣(xuan)(xuan)陽(yang)(yang)門(men)攻(gong)(gong)擊并斬殺呼(hu)(hu)延(yan)朗。劉(liu)(liu)聰得(de)到(dao)消息后快馬趕回(hui)(hui),劉(liu)(liu)厲因害怕(pa)劉(liu)(liu)聰給(gei)自己治罪,于是投水而死(si)。王(wang)彌勸劉(liu)(liu)聰說:“現在既然失(shi)利,而洛陽(yang)(yang)又非常牢固,殿下(xia)您不(bu)如(ru)回(hui)(hui)師,以后再慢慢地圖謀。我當在兗州(zhou)、豫州(zhou)之(zhi)間(jian)招(zhao)募兵(bing)士(shi)(shi)(shi),收聚糧(liang)食,以等(deng)待進(jin)攻(gong)(gong)的日期(qi)。”宣(xuan)(xuan)于修之(zhi)又勸劉(liu)(liu)淵說:“辛未那一年(nian),當攻(gong)(gong)下(xia)洛陽(yang)(yang)。現在晉朝的紫氣還很盛,大(da)(da)軍(jun)(jun)不(bu)回(hui)(hui),必定失(shi)敗(bai)(bai)。”劉(liu)(liu)淵派(pai)黃(huang)門(men)郎傅詢快馬召劉(liu)(liu)聰等(deng)回(hui)(hui)師。王(wang)彌從轘轅(yuan)撤(che)出,司馬越派(pai)薄(bo)盛等(deng)人(ren)(ren)率(lv)兵(bing)追擊,雙方(fang)在新汲大(da)(da)戰(zhan),王(wang)彌軍(jun)(jun)大(da)(da)敗(bai)(bai)。于是整頓蒲阪的防(fang)守,回(hui)(hui)到(dao)平陽(yang)(yang)。
劉淵任命劉歡樂為(wei)太(tai)傅,劉聰為(wei)大司(si)徒,劉延年為(wei)大司(si)空,劉洋為(wei)大司(si)馬,赦免境(jing)內囚犯(fan)。又立妻子單(dan)氏為(wei)皇后,兒(er)子劉和為(wei)皇太(tai)子、劉乂為(wei)北海王(wang)。
永嘉四年(nian)(310年(nian))七月(yue),劉(liu)(liu)(liu)淵臥(wo)病,準備囑托后(hou)事(shi),任命(ming)劉(liu)(liu)(liu)歡樂(le)(le)為太(tai)宰(zai),劉(liu)(liu)(liu)洋為太(tai)傅,劉(liu)(liu)(liu)延年(nian)為太(tai)保(bao),劉(liu)(liu)(liu)聰(cong)為大司馬(ma)、大單于(yu),并且(qie)統領尚書事(shi)務,在平陽西(xi)部建(jian)造單于(yu)臺,任命(ming)其子劉(liu)(liu)(liu)裕為大司徒。劉(liu)(liu)(liu)淵病重,召劉(liu)(liu)(liu)歡樂(le)(le)和劉(liu)(liu)(liu)洋等人到宮(gong)禁中接受遺(yi)詔(zhao),輔佐朝政。八(ba)月(yue),劉(liu)(liu)(liu)淵在光(guang)極(ji)殿去世,共在位(wei)六年(nian)。劉(liu)(liu)(liu)淵死后(hou),其子劉(liu)(liu)(liu)和繼(ji)位(wei)。不久,劉(liu)(liu)(liu)聰(cong)自西(xi)明門攻入西(xi)室,殺劉(liu)(liu)(liu)和自立。同(tong)年(nian)九月(yue),劉(liu)(liu)(liu)聰(cong)葬劉(liu)(liu)(liu)淵于(yu)永光(guang)陵,上謚號(hao)為光(guang)文(wen)皇帝(di),廟號(hao)高祖。
先世
祖父:于扶(fu)羅,持至尸逐侯單于。
父親(qin):劉(liu)豹,南(nan)匈(xiong)(xiong)奴(nu)左賢王、匈(xiong)(xiong)奴(nu)左部帥。
母親:呼延氏。
妻妾
正室:呼延(yan)皇后,大司(si)空(kong)、雁(yan)門郡(jun)公呼延(yan)翼(yi)女。(子劉和(he))
正室(shi):單皇后,氐(di)族首領單征女,昭武尊太后。(子(zi)劉乂(yi))
妾(qie)室:張夫人,昭武尊為帝太后,謚光獻(xian)皇后。(子劉聰)
兒子
長子:劉和,字(zi)玄(xuan)泰,漢趙第二位皇帝(di)。
次子:劉(liu)恭,字玄門。
四子:劉聰,字玄明,漢(han)趙(zhao)第三位皇帝。
五子:劉裕(yu),字不詳,封為齊王,官(guan)至(zhi)大司徒(tu)。
六子(zi):劉隆,字不詳,封為魯王,官至尚書(shu)令。
七子:劉乂,字不詳,封為北海王。
司馬炎:劉元海容儀機鑒,雖由余(yu)、日磾無以(yi)加(jia)也。
王濟:淵(yuan)有文武長(chang)才,陛下(xia)任(ren)以東南之事,吳不足平也。
孔恂、楊珧(yao):臣觀元海(hai)之才(cai),當(dang)今懼無其比,陛(bi)下若輕(qing)其眾,不(bu)足以成事(shi);若假之威權,平吳之后,恐其不(bu)復北渡也。
房玄齡:或篡通都(dou)之(zhi)鄉(xiang),或擁數州之(zhi)地,雄圖內卷,師旅外并,窮(qiong)兵兇(xiong)于勝負,盡人命于鋒鏑,其為戰國者(zhe)一(yi)百三十六載,抑元海為之(zhi)禍(huo)首云。
司(si)馬(ma)光:劉淵以匈奴遺種,乘(cheng)晉室之(zhi)衰,奄有河汾(fen)。天下蠭起之(zhi)眾輻輳而歸之(zhi),石勒、王彌皆北面為(wei)臣。聰(cong)承其故(gu)業遂陷兩(liang)都,執辱(ru)二(er)帝,矜夸淫縱,殘暴(bao)無(wu)親,幸以病終,墳草未生(sheng),家為(wei)屠戮矣。
謝(xie)采伯:若劉(liu)淵、聰、粲、曜,石勒、虎(hu)、閔(min),苻生(sheng),赫連勃勃等(deng),其(qi)兇徒逆儔,淫酷屠戮(lu),無復人(ren)理,禍亦不旋踵矣。
張大齡:自(zi)古夷狄為中國(guo)患者(zhe)有矣(yi),未(wei)聞入(ru)而(er)(er)帝中國(guo)也(ye)(ye)者(zhe),有之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),自(zi)劉淵始(shi)。當晉全盛時,淵以壯(zhuang)年游京師,與諸名(ming)士遨游成(cheng)均,持論上下,固彬(bin)(bin)彬(bin)(bin)雋爽才也(ye)(ye),不過(guo)謂由余(yu)、金日禪之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)儔耳(er)。焉知竊伏輦轂,睥睨宮闕(que),私心曰:“此可(ke)(ke)取而(er)(er)代乎。”世儒睹郭欽、江統(tong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說不行,深為司馬氏惜,不知此曹(cao)漸染華(hua)夏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)風(feng)者(zhe),百來(lai)年其(qi)文雅博(bo)洽(qia)既(ji)與中國(guo)士大夫埒,而(er)(er)驍悍(han)魁桀,拔山(shan)貫鐵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勇,非(fei)華(hua)人(ren)可(ke)(ke)得而(er)(er)仿佛也(ye)(ye)。即(ji)使驅之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)去而(er)(er)未(wei)必即(ji)去,既(ji)去而(er)(er)未(wei)必不來(lai)。我(wo)知其(qi)害,必不止(zhi)侵鎬方,犯涇(jing)陽(yang),圍白登,入(ru)甘泉,如周(zhou)漢(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事而(er)(er)遂已也(ye)(ye)。況中國(guo)先亂,而(er)(er)彼(bi)有所以乘(cheng)其(qi)隙哉(zai)!然淵每聞諸將屠殺之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)慘,則(ze)深戒諭(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),用(yong)賢納(na)諫,恭儉勤勞,卓有中國(guo)君(jun)人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)度。
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):劉(liu)淵雖(sui)挾桀敖不(bu)逞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)材,然其(qi)始(shi)志(zhi)亦(yi)豈遽爾(er)哉(zai)?觀其(qi)譏隨、陸(lu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無(wu)(wu)(wu)武,絳、灌(guan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無(wu)(wu)(wu)文(wen),則亦(yi)自期于隨、陸(lu)、絳、灌(guan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中而已矣。其(qi)既歸五部,聞司馬(ma)穎(ying)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)敗,尚欲為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)擊鮮卑、烏桓(huan),則猶未(wei)必(bi)遽背(bei)晉而思滅之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)。司馬(ma)穎(ying)延而挑之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),劉(liu)宣等(deng)推而嗾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),始(shi)以流毒(du)天(tian)下,而覆晉室(shi)。乃匈奴自款塞以來,蕃育于西河(he)有(you)年(nian)矣,淵匪(fei)茹而逞,不(bu)再世而子孫宗(zong)族(zu)及其(qi)種類(lei)駢死于靳準(zhun),無(wu)(wu)(wu)孑遺焉,則淵毒(du)天(tian)下還以自毒(du),淵亦(yi)何利有(you)穎(ying)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)挑、宣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)嗾,以糜爛(lan)冒頓以來數十傳(chuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)苗裔部落(luo)于崇朝也(ye)?司馬(ma)穎(ying)一潰其(qi)防,而河(he)決魚爛(lan),滅其(qi)宗(zong)而赤淵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)族(zu),亦(yi)憯(can)矣哉(zai)!
劉淵對部眾的(de)暴行顯得不能容忍,如一次(ci)(ci)派(pai)遣匈奴人喬(qiao)晞(xi)進(jin)攻西河郡(jun),喬(qiao)晞(xi)先(xian)殺不肯投降(jiang)的(de)介休縣令賈渾,后(hou)(hou)殺哭罵他的(de)賈渾妻子宗(zong)氏(shi)。劉淵知(zhi)道(dao)后(hou)(hou)大怒,將(jiang)喬(qiao)晞(xi)追回并降(jiang)秩(zhi)四等,又(you)為賈渾收葬(zang)。又(you)將(jiang)領劉景一次(ci)(ci)進(jin)攻黎陽,在(zai)延(yan)津擊敗晉(jin)將(jiang)王堪后(hou)(hou)在(zai)黃河將(jiang)三萬多人溺死,劉淵知(zhi)道(dao)后(hou)(hou)大怒,更說:“劉景還有何(he)顏面(mian)見朕!天(tian)道(dao)又(you)怎能接受(shou)這種(zhong)事(shi)!我想消滅(mie)的(de)只是(shi)司馬氏(shi),平民有何(he)罪!”于是(shi)貶劉景的(de)官位。
劉(liu)(liu)豹(bao)的(de)(de)(de)妻子(zi)呼(hu)(hu)延(yan)氏,曹魏嘉平(ping)年(nian)間(249年(nian)―254年(nian)),曾在(zai)龍(long)門(men)祈求神(shen)賜給(gei)她(ta)兒(er)子(zi),不(bu)一(yi)(yi)會(hui)兒(er),有(you)(you)一(yi)(yi)條(tiao)頭上(shang)長有(you)(you)兩只角的(de)(de)(de)大魚,擺動著(zhu)(zhu)鰭(qi),晃動著(zhu)(zhu)鱗游(you)到(dao)祭神(shen)的(de)(de)(de)地方,很長時間以后才游(you)走。巫(wu)師(shi)們(men)見(jian)到(dao)這種情景都(dou)感到(dao)非常奇(qi)異,他們(men)說(shuo):“這是好的(de)(de)(de)征兆(zhao)。”當天(tian)晚(wan)上(shang)呼(hu)(hu)延(yan)氏夢見(jian)白天(tian)所看見(jian)的(de)(de)(de)那條(tiao)魚變(bian)成了人(ren)。他左手拿著(zhu)(zhu)一(yi)(yi)樣東西,約(yue)有(you)(you)半個(ge)雞蛋大,景象誘人(ren)。他交給(gei)呼(hu)(hu)延(yan)氏說(shuo):“這是太陽(yang)的(de)(de)(de)精華(hua),吃了它就(jiu)能生(sheng)下貴(gui)子(zi)。”醒后,呼(hu)(hu)延(yan)氏講給(gei)劉(liu)(liu)豹(bao)聽,劉(liu)(liu)豹(bao)說(shuo):“這是好的(de)(de)(de)征兆(zhao)。以往,我讓邯鄲張冏的(de)(de)(de)母(mu)親司徒(tu)氏給(gei)我看相,她(ta)說(shuo)我會(hui)有(you)(you)顯貴(gui)的(de)(de)(de)子(zi)孫,三代后我們(men)家一(yi)(yi)定非常昌(chang)盛(sheng),司徒(tu)氏的(de)(de)(de)話與現在(zai)發(fa)生(sheng)的(de)(de)(de)事情是相符(fu)的(de)(de)(de)。”此后,過了十(shi)三個(ge)月,呼(hu)(hu)延(yan)氏生(sheng)下了劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)。劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)生(sheng)下時,左手上(shang)有(you)(you)淵(yuan)(yuan)字的(de)(de)(de)紋(wen)路,于是,劉(liu)(liu)豹(bao)就(jiu)以淵(yuan)(yuan)作他的(de)(de)(de)名字。