阿合馬早年生(sheng)平不詳(xiang),只(zhi)知他(ta)是(shi)察必皇后的父親按陳(chen)那顏的陪嫁奴(nu)隸。
中統三年(nian)(1262年(nian)),忽(hu)必烈任(ren)(ren)命他(ta)兼管中書左右部,兼任(ren)(ren)諸路(lu)都(dou)轉運使(shi),專門委任(ren)(ren)他(ta)處理財(cai)政賦稅方(fang)面的事(shi)。阿(a)合馬上奏忽(hu)必烈下令分條規劃,向(xiang)各路(lu)運司(si)宣(xuan)布曉諭(yu)。
中統三(san)年(1263年),因為(wei)河南(nan)鈞州、徐州等州都有煉(lian)鐵設備,請(qing)朝廷授予宣(xuan)牌(pai),以振興冶煉(lian)的(de)利益。忽必烈把開平府升格為(wei)上都,又任(ren)命阿合(he)馬為(wei)同知開平府事,兼管中書左(zuo)右部照舊不變。阿合(he)馬上奏請(qing)求任(ren)命禮部尚書馬月(yue)合(he)乃兼管已經清查(cha)到的(de)三(san)千(qian)(qian)戶沒有戶籍(ji)的(de)百(bai)姓(xing),加強煉(lian)鐵行業,每年上繳鐵一百(bai)另(ling)三(san)萬(wan)七千(qian)(qian)斤,用這些鐵鑄(zhu)鍛農具(ju)二十萬(wan)件,換成糧食上繳給公家(jia)的(de)一共有四萬(wan)石。
至元元年(nian)(nian)(1264年(nian)(nian))正(zheng)月(yue),阿合(he)馬上(shang)奏說:“太(tai)原的(de)(de)百姓熬煮(zhu)私(si)鹽,越境到(dao)(dao)處販賣。各地百姓貪圖他們(men)的(de)(de)鹽價錢便(bian)宜,爭相購(gou)買(mai)食用,解州的(de)(de)官(guan)鹽因此而(er)賣不出去,每年(nian)(nian)上(shang)繳的(de)(de)鹽稅銀(yin)子只有七千五(wu)百兩(liang)。請朝廷從今年(nian)(nian)開始增加太(tai)原的(de)(de)鹽稅銀(yin)子五(wu)千兩(liang),不論和尚(shang)、道(dao)士、軍(jun)士、匠人等(deng)各戶、都要分攤繳納鹽稅,民間通用私(si)鹽可(ke)以(yi)根(gen)據他們(men)自(zi)己(ji)的(de)(de)方(fang)便(bian)。”這一(yi)年(nian)(nian)秋天十(shi)一(yi)月(yue),裁撤(che)領中書左(zuo)右(you)部(bu),合(he)并到(dao)(dao)中書省(sheng),越級(ji)任命阿合(he)馬為中書平章政事,進(jin)官(guan)階為榮祿大夫。
至元三年(1266年)正(zheng)月(yue),設立制(zhi)國用(yong)(yong)(yong)(yong)使(shi)(shi)司(si)(si),阿合馬又以(yi)平章政事的(de)(de)身份兼(jian)任(ren)制(zhi)國用(yong)(yong)(yong)(yong)使(shi)(shi)司(si)(si)的(de)(de)事務。過些(xie)時候,制(zhi)國用(yong)(yong)(yong)(yong)使(shi)(shi)司(si)(si)上(shang)(shang)奏:“把(ba)東京每年納(na)稅所(suo)得(de)的(de)(de)質地稀疏(shu)惡劣不(bu)能使(shi)(shi)用(yong)(yong)(yong)(yong)的(de)(de)布,就(jiu)在當地用(yong)(yong)(yong)(yong)來買羊。真(zhen)定、順(shun)天的(de)(de)金銀不(bu)合規格的(de)(de),應當重新冶鑄(zhu)。別怯(qie)赤山生產石絨,把(ba)它(ta)織成布,用(yong)(yong)(yong)(yong)火(huo)不(bu)能燒著(zhu),請求派(pai)遣官員加以(yi)開(kai)采。”又上(shang)(shang)奏說:“國家(jia)的(de)(de)費(fei)用(yong)(yong)(yong)(yong)支(zhi)(zhi)出名目(mu)多數(shu)量大,今年從皇上(shang)(shang)回(hui)京以(yi)后,已經支(zhi)(zhi)出了紙(zhi)幣四(si)十萬(wan)錠,恐(kong)怕明(ming)年會(hui)不(bu)夠(gou)開(kai)支(zhi)(zhi),應當酌(zhuo)量節約(yue)使(shi)(shi)用(yong)(yong)(yong)(yong)。”十一月(yue),制(zhi)國用(yong)(yong)(yong)(yong)使(shi)(shi)司(si)(si)又上(shang)(shang)奏說:“桓州峪所(suo)開(kai)采的(de)(de)銀礦,已經有十六萬(wan)斤(jin),每一百斤(jin)可以(yi)得(de)到(dao)銀三兩、錫二十五斤(jin)。采礦所(suo)需要的(de)(de)支(zhi)(zhi)出,可以(yi)出售錫來支(zhi)(zhi)付。”忽必(bi)烈(lie)全(quan)都同意(yi)制(zhi)國用(yong)(yong)(yong)(yong)使(shi)(shi)司(si)(si)的(de)(de)請求。
至元七年(nian)(1270年(nian))正月(yue),設立尚(shang)書省,裁(cai)撤制(zhi)國用使(shi)司,又任命阿(a)合馬為平(ping)章尚(shang)書省事。阿(a)合馬的(de)為人,智謀(mou)多而(er)善于(yu)言辭(ci),以(yi)功(gong)利和取得的(de)效益自負,人們(men)都稱贊他有能力。忽(hu)必烈(lie)急于(yu)使(shi)國家富起來(lai)(lai),就試著讓(rang)阿(a)合馬辦(ban)事,很有成績。又看到阿(a)合馬和丞相線真、史天(tian)澤等爭辯,阿(a)合馬屢次有理由使(shi)他人屈服,由此(ci)而(er)對(dui)(dui)阿(a)合馬的(de)才(cai)能表示驚奇,授于(yu)他政(zheng)治大權(quan),對(dui)(dui)他的(de)話無(wu)不(bu)(bu)聽從(cong),卻不(bu)(bu)知道他的(de)專權(quan)任性越(yue)來(lai)(lai)越(yue)厲害(hai)了。
丞相安(an)童(tong)(tong)容忍了很(hen)久(jiu),上(shang)(shang)奏忽(hu)必烈(lie)說(shuo)(shuo):“臣下最近上(shang)(shang)奏說(shuo)(shuo)凡是(shi)尚(shang)書(shu)省(sheng)(sheng)、樞密院、御(yu)史(shi)臺(tai)應(ying)當(dang)各按(an)照通常(chang)的(de)(de)(de)制(zhi)度向皇上(shang)(shang)奏事(shi)(shi)(shi),其(qi)中(zhong)的(de)(de)(de)大事(shi)(shi)(shi)要經(jing)過(guo)臣下等(deng)人(ren)議定再上(shang)(shang)奏,已(yi)經(jing)得到圣旨允準。現在尚(shang)書(shu)省(sheng)(sheng)所(suo)有的(de)(de)(de)事(shi)(shi)(shi)情都直(zhi)接上(shang)(shang)奏,似(si)乎(hu)違背了臣下我以前向皇上(shang)(shang)的(de)(de)(de)奏報。”忽(hu)必烈(lie)說(shuo)(shuo):“你所(suo)說(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)話(hua)的(de)(de)(de)確(que)很(hen)對。難道阿合(he)馬(ma)由(you)于朕對他(ta)很(hen)信任(ren),敢這樣辦(ban)嗎?他(ta)不和你商議是(shi)不對的(de)(de)(de),應(ying)當(dang)像你所(suo)說(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)那么辦(ban)。”安(an)童(tong)(tong)又上(shang)(shang)奏說(shuo)(shuo):“阿合(he)馬(ma)所(suo)任(ren)用的(de)(de)(de)部下各官,左丞許衡認(ren)為大多(duo)任(ren)用不當(dang),但(dan)已(yi)經(jing)得到圣旨讓(rang)他(ta)咨請中(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)宣布,如果不給,恐怕將來(lai)會有別的(de)(de)(de)話(hua)。應(ying)當(dang)試驗(yan)他(ta)的(de)(de)(de)任(ren)用的(de)(de)(de)人(ren)是(shi)否有能力,時間一長就會自然明白(bai)。”忽(hu)必烈(lie)認(ren)為安(an)童(tong)(tong)的(de)(de)(de)話(hua)有道理。五月(yue),尚(shang)書(shu)省(sheng)(sheng)上(shang)(shang)奏要求(qiu)清查(cha)全國的(de)(de)(de)戶口,后來(lai)御(yu)史(shi)臺(tai)認(ren)為現在到處在捕(bu)捉蝗蟲,百姓勞苦,清查(cha)戶口的(de)(de)(de)事(shi)(shi)(shi)情應(ying)當(dang)稍(shao)稍(shao)緩辦(ban)。于是(shi)就停止(zhi)不辦(ban)。
元朝開始設立尚書(shu)省的(de)時候,有(you)圣(sheng)旨說(shuo):“凡是(shi)加以考(kao)核選舉的(de)大(da)小(xiao)官(guan)員,由吏部(bu)擬(ni)定他的(de)資歷(li),呈報尚書(shu)省,由尚書(shu)省咨送中書(shu)上奏。”到這時,阿合(he)(he)馬(ma)提拔他自(zi)己的(de)人,不(bu)經過吏部(bu)擬(ni)定,也不(bu)咨送中書(shu)省。丞相安童(tong)因此上奏,忽(hu)必烈命令去(qu)問阿合(he)(he)馬(ma)。阿合(he)(he)馬(ma)說(shuo):“事情不(bu)論(lun)大(da)小(xiao),統(tong)統(tong)委(wei)任給臣下(xia),所(suo)任用(yong)的(de)人員,臣下(xia)應當自(zi)己挑選。”
安童(tong)因(yin)此請(qing)求:“從今(jin)以后只有嚴重刑(xing)事(shi)以及調(diao)任上路總管(guan)(guan),才歸臣下管(guan)(guan)理,其余的事(shi)情一(yi)(yi)并(bing)交給阿(a)合(he)馬,以便事(shi)情職責(ze)分(fen)明(ming)。”忽必烈都(dou)同意了。至(zhi)元八年(nian)三月,尚書省再次把(ba)清(qing)查核實戶口(kou)的事(shi)情上奏請(qing)求分(fen)條規劃下詔通告(gao)全(quan)國。這一(yi)(yi)年(nian),上奏請(qing)求增加太原的鹽稅(shui),以紙幣一(yi)(yi)千錠(ding)為經(jing)常的數額,仍然讓本路兼(jian)管(guan)(guan)。
至元九年(1272年),忽必烈把尚書(shu)省合并于中(zhong)書(shu)省,又任命阿合馬(ma)為中(zhong)書(shu)平章政(zheng)事。
至元十年(1273年),又(you)(you)任命他(ta)(ta)的兒子忽(hu)辛(xin)為大(da)(da)都路總(zong)管,兼大(da)(da)興府尹(yin)。右丞相安(an)童看到(dao)阿合(he)馬專權一天(tian)(tian)(tian)比一天(tian)(tian)(tian)厲(li)害,想(xiang)補救這(zhe)個(ge)弊病,就上(shang)奏說大(da)(da)都路總(zong)管以(yi)(yi)下(xia)的官員大(da)(da)多不稱職(zhi),請求(qiu)派人(ren)代替他(ta)(ta)們。不久又(you)(you)上(shang)奏說阿合(he)馬、張(zhang)惠,仗著宰相的權勢會經商,以(yi)(yi)此(ci)一網打盡了天(tian)(tian)(tian)下(xia)的最大(da)(da)利益(yi),嚴(yan)重的毒害百(bai)姓,使(shi)他(ta)(ta)們走(zou)投(tou)無路而沒有地方可(ke)以(yi)(yi)申訴。阿合(he)馬說:“是(shi)(shi)誰編出了這(zhe)些話,臣(chen)下(xia)等要和他(ta)(ta)在(zai)朝廷上(shang)辯論。”安(an)童進奏說:“尚書省的左司都事周(zhou)祥,中木謀取暴(bao)利,罪狀十分清楚。”忽(hu)必(bi)烈(lie)說:“像這(zhe)樣的人(ren),征(zheng)收完畢(bi)以(yi)(yi)后應(ying)當公開(kai)罷免(mian)他(ta)(ta)。”后來樞密院上(shang)奏請求(qiu)讓忽(hu)辛(xin)同企樞密院事,忽(hu)必(bi)烈(lie)不答應(ying),說:“他(ta)(ta)是(shi)(shi)個(ge)胡商,一般的事情還不懂得,又(you)(you)哪(na)能讓他(ta)(ta)承(cheng)擔機要事務的責任呢?”
至元十二年(nian)(1275年(nian)),伯(bo)(bo)顏領兵(bing)攻打宋朝,渡(du)江(jiang)以(yi)(yi)后,捷(jie)報(bao)一天天傳來(lai)。忽(hu)必烈(lie)命(ming)令阿(a)合(he)馬(ma)和(he)姚(yao)(yao)樞(shu)、徒(tu)單(dan)(dan)公(gong)履(lv)、張文謙、陳(chen)漢(han)歸、楊誠等人(ren)(ren),商討在(zai)江(jiang)南推(tui)行(xing)(xing)鹽(yan)法(fa)(fa)、鈔(chao)法(fa)(fa)和(he)貿易藥材(cai)的(de)(de)事(shi)情(qing)。阿(a)合(he)馬(ma)上奏(zou)說(shuo)(shuo)(shuo):“姚(yao)(yao)樞(shu)說(shuo)(shuo)(shuo):‘江(jiang)南地區的(de)(de)交(jiao)會如果(guo)不能通(tong)(tong)行(xing)(xing),一定(ding)會使普通(tong)(tong)百姓(xing)(xing)失(shi)去(qu)安身之地。’徒(tu)單(dan)(dan)公(gong)履(lv)說(shuo)(shuo)(shuo):‘伯(bo)(bo)顏已經張帖告示明(ming)白(bai)說(shuo)(shuo)(shuo)明(ming)不兌(dui)換(huan)交(jiao)會,現(xian)在(zai)急急忙(mang)忙(mang)推(tui)行(xing)(xing),就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)在(zai)百姓(xing)(xing)中(zhong)失(shi)去(qu)信(xin)用。’張文謙說(shuo)(shuo)(shuo):‘是(shi)不是(shi)可(ke)行(xing)(xing),應當(dang)向伯(bo)(bo)顏詢問。’陳(chen)漢(han)歸和(he)楊誠都(dou)說(shuo)(shuo)(shuo):‘把中(zhong)統(tong)鈔(chao)交(jiao)換(huan)江(jiang)南的(de)(de)交(jiao)會,有什么(me)困難的(de)(de)?’”忽(hu)必烈(lie)說(shuo)(shuo)(shuo):“姚(yao)(yao)樞(shu)和(he)徒(tu)單(dan)(dan)公(gong)履(lv),不懂(dong)得掌握(wo)時機。朕曾經把這(zhe)件(jian)事(shi)問過陳(chen)巖(yan),陳(chen)巖(yan)也以(yi)(yi)為(wei)宋朝的(de)(de)交(jiao)會應當(dang)盡快更換(huan)。現(xian)在(zai)商討已經決定(ding),就(jiu)(jiu)(jiu)按你的(de)(de)話(hua)辦。”阿(a)合(he)馬(ma)又(you)上奏(zou)說(shuo)(shuo)(shuo):“北方(fang)的(de)(de)鹽(yan)和(he)藥材(cai),姚(yao)(yao)樞(shu)和(he)徒(tu)單(dan)(dan)公(gong)履(lv)都(dou)說(shuo)(shuo)(shuo)可(ke)以(yi)(yi)讓百姓(xing)(xing)自(zi)由販賣(mai)。臣(chen)等認為(wei),這(zhe)件(jian)事(shi)如果(guo)讓普通(tong)(tong)百姓(xing)(xing)去(qu)干,恐怕會造成混亂(luan)不統(tong)一。準(zhun)備在(zai)南京、衛輝等路統(tong)一征購藥材(cai),從蔡州運鹽(yan)二十萬斤,禁止各種人(ren)(ren)員私下互相貿易。”忽(hu)必烈(lie)說(shuo)(shuo)(shuo):“好!就(jiu)(jiu)(jiu)這(zhe)么(me)辦。”
阿合(he)馬又說(shuo):“近來由于征集財物以(yi)代價軍用,減(jian)免在(zai)編百姓的(de)(de)(de)征稅(shui),又裁(cai)撤(che)轉運(yun)司官(guan),讓各(ge)(ge)(ge)路(lu)總管(guan)兼(jian)管(guan)按額(e)征稅(shui),以(yi)至(zhi)于國家(jia)的(de)(de)(de)用度不(bu)足(zu)。臣下以(yi)為不(bu)如(ru)查(cha)驗戶口數字的(de)(de)(de)多少,遠處(chu)的(de)(de)(de)歸到近處(chu),設立都(dou)轉運(yun)使(shi),估計情況(kuang)增加過去的(de)(de)(de)稅(shui)額(e),選擇(ze)清廉有能(neng)力(li)的(de)(de)(de)官(guan)員分(fen)別(bie)辦(ban)(ban)理這(zhe)件事。應(ying)該由公(gong)家(jia)和(he)私人(ren)冶煉鑄造鐵器,而由官(guan)方設局專賣;仍(reng)然禁(jin)止各(ge)(ge)(ge)種人(ren)員不(bu)得私造銅器。如(ru)果這(zhe)樣(yang),就(jiu)(jiu)能(neng)使(shi)百姓的(de)(de)(de)財力(li)不(bu)會窮盡(jin),而國家(jia)的(de)(de)(de)用度也能(neng)充足(zu)了(le)。”于是就(jiu)(jiu)上(shang)奏(zou)(zou)設立各(ge)(ge)(ge)路(lu)轉運(yun)使(shi),任命亦必(bi)烈(lie)金(jin)、札(zha)馬刺(ci)了(le)、張暠、富珪、蔡德潤、紇石烈(lie)亨、阿里和(he)者、完(wan)顏迪、姜毅、阿老瓦丁、倒刺(ci)沙(sha)等人(ren)為轉運(yun)使(shi)。有一個叫亦都(dou)馬丁的(de)(de)(de)人(ren),由于虧欠(qian)公(gong)家(jia)的(de)(de)(de)銀錢得罪(zui)罷官(guan),死了(le)以(yi)后,虧欠(qian)的(de)(de)(de)還(huan)有很多沒(mei)有還(huan)清。中書省上(shang)奏(zou)(zou)商討(tao)處(chu)理辦(ban)(ban)法,忽必(bi)烈(lie)說(shuo):“這(zhe)是有關錢財糧食的(de)(de)(de)事,去和(he)阿合(he)馬商討(tao)。”
正(zheng)元十五年(1278年)正(zheng)月(yue),忽必烈因為西京發生(sheng)饑荒(huang),發出糧(liang)食一萬(wan)石加(jia)以(yi)賑濟,又告訴阿合(he)(he)馬應當廣為貯藏積(ji)蓄,以(yi)準(zhun)備缺乏。阿合(he)(he)馬上(shang)奏說:“從今以(yi)后,御史臺如(ru)果(guo)沒有(you)稟告尚書省,不能(neng)隨便(bian)召見(jian)管理倉庫的(de)官吏(li),也不能(neng)隨便(bian)查(cha)究銀錢谷物的(de)數字。以(yi)及集議中書不到的(de),就要判罪。”他阻撓壓抑(yi)監察部門就是這樣。
同(tong)(tong)年(nian)四月(yue),中(zhong)書(shu)左丞(cheng)崔斌(bin)上(shang)奏說:“起(qi)先由于(yu)江南官員(yuan)人(ren)(ren)數過(guo)多(duo),擔(dan)(dan)任(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)也多(duo)不能稱職(zhi)(zhi),就命令阿里(li)(li)等(deng)人(ren)(ren)區別(bie)淘汰(tai)他們。現(xian)在已經(jing)(jing)明(ming)顯地有(you)了證據(ju),卻蒙蔽不向(xiang)朝廷上(shang)奏,這(zhe)(zhe)(zhe)是欺君(jun)罔上(shang)。杭州地方廣大(da),所(suo)負(fu)的(de)(de)(de)(de)責(ze)任(ren)(ren)不輕,阿合(he)馬(ma)為私自(zi)的(de)(de)(de)(de)感情(qing)所(suo)迷惑,竟(jing)把他沒有(you)出息的(de)(de)(de)(de)兒子(zi)(zi)抹速忽充(chong)當達魯花(hua)赤,掌握虎(hu)符,這(zhe)(zhe)(zhe)難道(dao)(dao)是衡量才(cai)干而(er)授以(yi)責(ze)任(ren)(ren)之道(dao)(dao)?”又說:“阿合(he)馬(ma)起(qi)先自(zi)己表示請求免去他子(zi)(zi)弟(di)的(de)(de)(de)(de)官職(zhi)(zhi),可現(xian)在身為平章政(zheng)事(shi)(shi),而(er)他的(de)(de)(de)(de)兒子(zi)(zi)以(yi)至侄子(zi)(zi)有(you)的(de)(de)(de)(de)擔(dan)(dan)任(ren)(ren)行省(sheng)參政(zheng),有(you)的(de)(de)(de)(de)擔(dan)(dan)任(ren)(ren)禮部尚(shang)書(shu),將作院達魯花(hua)赤,領會同(tong)(tong)館,一門之中(zhong)都(dou)處在重要(yao)地位(wei)上(shang),自(zi)己違背過(guo)去說的(de)(de)(de)(de)話,于(yu)公道(dao)(dao)有(you)虧。”忽必烈下(xia)旨全都(dou)加(jia)以(yi)罷免,但始終不把這(zhe)(zhe)(zhe)當成阿合(he)馬(ma)的(de)(de)(de)(de)罪過(guo)。忽必烈曾經(jing)(jing)對淮西(xi)節度(du)使昂(ang)吉(ji)兒說:“做宰(zai)相(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),要(yao)明(ming)白天道(dao)(dao),察(cha)知(zhi)地理(li),竭盡人(ren)(ren)事(shi)(shi),兼有(you)這(zhe)(zhe)(zhe)三方面的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),這(zhe)(zhe)(zhe)才(cai)是稱職(zhi)(zhi)。阿里(li)(li)海牙(ya)、麥術丁等(deng)人(ren)(ren)也不能擔(dan)(dan)任(ren)(ren)宰(zai)相(xiang)(xiang);回(hui)(hui)回(hui)(hui)人(ren)(ren)中(zhong)間,阿合(he)馬(ma)的(de)(de)(de)(de)才(cai)能足以(yi)勝任(ren)(ren)宰(zai)相(xiang)(xiang)。”他為皇帝所(suo)稱道(dao)(dao)就是這(zhe)(zhe)(zhe)樣。
至元十六年(1279年)四月,中(zhong)(zhong)書省上奏請求設立江西榷茶運司(si)以及各路的(de)轉運鹽運使(shi)、宣課(ke)提舉司(si)。沒有(you)多(duo)久(jiu),任(ren)命忽辛為(wei)中(zhong)(zhong)書右(you)丞。
至元十七年(1280年),中書省上奏(zou)說:“阿塔海、阿里(li)說,現在設立宣(xuan)課提舉司,官吏(li)數字達到五百人(ren),左(zuo)丞陳巖、范文虎等說他(ta)們攪擾百姓(xing)而且侵吞偷盜官府錢財。請求加以罷免。”
阿(a)(a)合(he)馬(ma)上(shang)奏(zou)說(shuo):“過去有圣旨把江南(nan)糧(liang)食(shi)數(shu)字登記造冊(ce),屢屢發文索取,但不把實情報告上(shang)來(lai),臣下于是(shi)就同樞密(mi)院、御史臺和朝廷大臣各位元老一(yi)起(qi)商(shang)討(tao),認為(wei)(wei)設(she)立運司(si),官員(yuan)多而俸祿重(zhong),應當(dang)在各路設(she)立提舉(ju)司(si),都省、行(xing)(xing)省各委派一(yi)個(ge)人(ren)擔任(ren)這一(yi)事務。現在行(xing)(xing)省還(huan)沒有委派人(ren),就請求(qiu)裁撤,又把過錯歸于臣下等人(ren)。然而臣下所委派的(de)人(ren),有的(de)到任(ren)才(cai)兩個(ge)月,如(ru)果計算他(ta)們(men)(men)(men)侵吞了共有一(yi)千一(yi)百(bai)錠,以他(ta)們(men)(men)(men)管理的(de)四(si)年時間(jian)比(bi)較起(qi)來(lai),又應該是(shi)多少呢?現在設(she)立提舉(ju)司(si),不到三月又加以裁撤,難(nan)道不是(shi)害怕他(ta)們(men)(men)(men)非(fei)法的(de)弊(bi)病(bing)敗露,所以搶先自己奏(zou)請以消滅(mie)痕跡嗎(ma)?應當(dang)下令讓(rang)御史合(he)派遣能干的(de)人(ren)一(yi)起(qi)去,凡是(shi)有違(wei)法的(de)行(xing)(xing)為(wei)(wei),一(yi)條條據實奏(zou)報。”忽必(bi)烈說(shuo):“阿(a)(a)合(he)馬(ma)所說(shuo)是(shi)對的(de),命令御史臺選擇人(ren)員(yuan)前去查辦。如(ru)果自己能夠證(zheng)明(ming)自己是(shi)清白的(de),這樣才(cai)能責(ze)備(bei)別人(ren)。”阿(a)(a)合(he)馬(ma)曾經上(shang)奏(zou)應當(dang)設(she)立大宗(zong)正(zheng)(zheng)府。忽必(bi)烈說(shuo):“這件事難(nan)道是(shi)你們(men)(men)(men)這些人(ren)所應當(dang)說(shuo)的(de),這是(shi)朕的(de)事情。然而宗(zong)正(zheng)(zheng)這個(ge)名稱,朕還(huan)是(shi)沒有聽說(shuo)過,你的(de)話很對,要想一(yi)想。”
阿(a)合(he)馬要(yao)清(qing)理(li)計算江(jiang)淮行省(sheng)平(ping)章阿(a)里(li)伯(bo)(bo)、右丞帖(tie)木兒設(she)立行省(sheng)以(yi)來(lai)所有的(de)錢糧數字,上奏派遣(qian)不(bu)(bu)魯合(he)答幾(ji)、劉思愈(yu)等(deng)(deng)前(qian)去(qu)(qu)清(qing)查,查到了他(ta)(ta)們(men)擅(shan)(shan)自(zi)調換朝廷(ting)任命(ming)的(de)官(guan)員八(ba)百人(ren),擅(shan)(shan)自(zi)分設(she)左右司官(guan)以(yi)及鑄(zhu)造銅(tong)印等(deng)(deng)等(deng)(deng)事情,上奏。忽必烈說:“阿(a)里(li)伯(bo)(bo)等(deng)(deng)人(ren)用什么(me)理(li)由來(lai)解釋?”阿(a)合(he)馬說:“他(ta)(ta)說行省(sheng)過(guo)去(qu)(qu)就(jiu)曾要(yao)鑄(zhu)造官(guan)印了。臣以(yi)為過(guo)去(qu)(qu)因為江(jiang)南沒有平(ping)定,所以(yi)能根(gen)據情況自(zi)己處(chu)置,現在和過(guo)去(qu)(qu)情況已經不(bu)(bu)同(tong)。他(ta)(ta)們(men)又擅(shan)(shan)自(zi)支付糧食四十七萬(wan)石,上奏裁撤宣課提舉司。等(deng)(deng)到中書(shu)省(sheng)派遣(qian)官(guan)員清(qing)理(li)計算,征得紙(zhi)幣一萬(wan)二(er)千錠(ding)掛零。”阿(a)里(li)伯(bo)(bo)、燕帖(tie)木兒兩個人(ren)最后竟因此被殺。
當(dang)時(shi)阿合馬在位時(shi)間很久,更加肆意貪婪驕(jiao)橫,拉扯提拔奸黨郝禎、耿仁(ren),一下子(zi)遷升到和(he)自己同在中(zhong)書省任職,陰(yin)謀勾結(jie),專門從(cong)事蒙蔽皇(huang)帝,積欠的(de)賦稅不(bu)加免除,百(bai)(bai)姓們逃亡遷移(yi),京兆等路每年收入賦稅達到五萬(wan)四千(qian)錠,還是認為(wei)不(bu)是實(shi)際情況(kuang)。百(bai)(bai)姓有(you)近郊的(de)良田,就搶奪據(ju)為(wei)己有(you)。暗地里接受賄賂,表面上(shang)做得執法嚴明,朝中(zhong)百(bai)(bai)官互相用(yong)眼(yan)神表示不(bu)滿,但沒(mei)有(you)人敢于明白(bai)議論。有(you)一個值宿禁(jin)衛的(de)秦長(chang)卿,激昂(ang)慷慨(kai)地上(shang)書揭發他的(de)種種罪惡,竟(jing)然被阿合馬所(suo)謀害,在監獄里把(ba)他害死。
至元十(shi)九(jiu)年(1282年)三(san)月(yue),忽(hu)必烈(lie)在(zai)(zai)上都,皇(huang)太(tai)子(zi)真(zhen)(zhen)金隨(sui)從。有(you)個(ge)益都千戶叫王(wang)(wang)(wang)著(zhu)的(de)(de)人(ren)(ren),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)向疾惡如仇,由于人(ren)(ren)心(xin)對阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)憤怒怨恨,就(jiu)秘(mi)密(mi)鑄造了(le)(le)(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)把(ba)(ba)(ba)(ba)大(da)(da)(da)銅錘,自己(ji)(ji)發(fa)誓愿(yuan)意(yi)擊(ji)碎阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)的(de)(de)腦袋。當(dang)時(shi)有(you)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)妖僧高和(he)尚(shang),自稱(cheng)有(you)秘(mi)密(mi)法術在(zai)(zai)軍中(zhong)(zhong)行使(shi)(shi),但毫無效果(guo)而逃走,假(jia)裝(zhuang)(zhuang)身死,殺了(le)(le)(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)名徒弟,把(ba)(ba)(ba)(ba)尸首(shou)欺騙(pian)大(da)(da)(da)眾(zhong),自己(ji)(ji)又(you)逃走,使(shi)(shi)人(ren)(ren)也不了(le)(le)(le)(le)解(jie)事情的(de)(de)真(zhen)(zhen)相。王(wang)(wang)(wang)著(zhu)就(jiu)和(he)他(ta)(ta)(ta)(ta)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)起謀劃,在(zai)(zai)戊寅那一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)天假(jia)稱(cheng)皇(huang)太(tai)子(zi)回京師(shi)參加(jia)佛(fo)事,集結了(le)(le)(le)(le)八十(shi)多(duo)人(ren)(ren),夜里(li)進入(ru)京城。早晨派遣(qian)(qian)(qian)兩個(ge)僧人(ren)(ren)到(dao)中(zhong)(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)去,讓中(zhong)(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)購買供奉神(shen)佛(fo)的(de)(de)用品。中(zhong)(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)的(de)(de)人(ren)(ren)員(yuan)懷疑,對他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)加(jia)以訊問,他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)不肯(ken)伏罪。等(deng)(deng)到(dao)中(zhong)(zhong)午,王(wang)(wang)(wang)著(zhu)又(you)派遣(qian)(qian)(qian)崔總管假(jia)傳皇(huang)太(tai)子(zi)的(de)(de)旨意(yi),讓樞(shu)密(mi)副使(shi)(shi)張易發(fa)兵(bing)若干人(ren)(ren),在(zai)(zai)這天夜里(li)會集在(zai)(zai)東宮前面,張易沒有(you)察(cha)覺其中(zhong)(zhong)有(you)假(jia),就(jiu)命(ming)令(ling)指揮使(shi)(shi)顏義領兵(bing)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)起前去。王(wang)(wang)(wang)著(zhu)自己(ji)(ji)騎(qi)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)去見阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma),詐稱(cheng)太(tai)子(zi)將(jiang)要(yao)(yao)來(lai)到(dao),命(ming)令(ling)中(zhong)(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)的(de)(de)官員(yuan)全部都在(zai)(zai)東宮前等(deng)(deng)候。阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)派遣(qian)(qian)(qian)右司(si)郎(lang)中(zhong)(zhong)脫(tuo)歡察(cha)兒(er)等(deng)(deng)幾(ji)個(ge)人(ren)(ren)騎(qi)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)出(chu)關(guan),往北走了(le)(le)(le)(le)十(shi)幾(ji)里(li),碰(peng)上了(le)(le)(le)(le)王(wang)(wang)(wang)著(zhu)的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)伙人(ren)(ren)。偽裝(zhuang)(zhuang)太(tai)子(zi)的(de)(de)人(ren)(ren)責(ze)備他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)無禮,把(ba)(ba)(ba)(ba)他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)全都殺了(le)(le)(le)(le),奪取了(le)(le)(le)(le)他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)的(de)(de)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)匹(pi),往南進入(ru)建德(de)門。夜里(li)二更,沒有(you)人(ren)(ren)敢問什(shen)么,到(dao)了(le)(le)(le)(le)東門前面,他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)伙都下(xia)了(le)(le)(le)(le)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma),惟獨偽裝(zhuang)(zhuang)太(tai)子(zi)的(de)(de)人(ren)(ren)坐在(zai)(zai)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上指揮,呼喊(han)中(zhong)(zhong)書(shu)省(sheng)(sheng)長官來(lai)到(dao)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)前,責(ze)罵了(le)(le)(le)(le)阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)幾(ji)句(ju)話,王(wang)(wang)(wang)著(zhu)就(jiu)把(ba)(ba)(ba)(ba)阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)牽去,用袖子(zi)里(li)藏著(zhu)的(de)(de)銅錘砸(za)碎他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)腦袋,阿(a)合(he)(he)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)立刻(ke)斃命(ming)。接著(zhu)喊(han)中(zhong)(zhong)書(shu)左丞郝(hao)禎來(lai)到(dao),殺了(le)(le)(le)(le)他(ta)(ta)(ta)(ta);囚禁了(le)(le)(le)(le)右丞張惠。樞(shu)密(mi)院、御(yu)史臺和(he)留守司(si)的(de)(de)官員(yuan)都遠遠看著(zhu),沒有(you)人(ren)(ren)能推測(ce)究竟是(shi)什(shen)么緣(yuan)故。尚(shang)書(shu)張九(jiu)思在(zai)(zai)宮中(zhong)(zhong)大(da)(da)(da)聲喊(han)叫,認(ren)為(wei)這是(shi)個(ge)騙(pian)局;留守司(si)的(de)(de)達(da)魯花赤傳敦就(jiu)手持木(mu)棒沖向前面,把(ba)(ba)(ba)(ba)騎(qi)在(zai)(zai)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上的(de)(de)人(ren)(ren)擊(ji)倒(dao)墜地。弓箭亂(luan)發(fa),這伙人(ren)(ren)奔逃潰散,大(da)(da)(da)多(duo)被逮(dai)住(zhu)。高和(he)尚(shang)逃走,王(wang)(wang)(wang)著(zhu)挺身而出(chu)要(yao)(yao)求把(ba)(ba)(ba)(ba)自己(ji)(ji)囚禁。御(yu)史中(zhong)(zhong)丞也先帖木(mu)兒(er)飛馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上奏忽(hu)必烈(lie)。忽(hu)必烈(lie)當(dang)時(shi)正駐在(zai)(zai)察(cha)罕(han)腦兒(er),聽到(dao)以后大(da)(da)(da)為(wei)震怒,當(dang)天就(jiu)起駕到(dao)上都。命(ming)令(ling)樞(shu)密(mi)副使(shi)(shi)孛羅(luo)、司(si)徒和(he)禮霍彌、參政阿(a)里(li)等(deng)(deng)按驛站飛馳到(dao)大(da)(da)(da)都,討伐作亂(luan)的(de)(de)人(ren)(ren)。庚辰日,在(zai)(zai)高梁河抓住(zhu)了(le)(le)(le)(le)高和(he)尚(shang)。辛已日,孛羅(luo)等(deng)(deng)人(ren)(ren)到(dao)達(da)大(da)(da)(da)都。壬(ren)午日,把(ba)(ba)(ba)(ba)王(wang)(wang)(wang)著(zhu)、高和(he)尚(shang)在(zai)(zai)市上誅殺,剁成肉醬,同時(shi)又(you)殺了(le)(le)(le)(le)張易。王(wang)(wang)(wang)著(zhu)臨刑前大(da)(da)(da)喊(han)說:“王(wang)(wang)(wang)著(zhu)為(wei)天下(xia)除(chu)害,現在(zai)(zai)死了(le)(le)(le)(le),將(jiang)來(lai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)定(ding)有(you)人(ren)(ren)為(wei)我寫(xie)下(xia)這件事的(de)(de)!”
阿(a)合(he)馬死后(hou),忽(hu)必(bi)烈(lie)還不詳細(xi)了解他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)種種邪惡(e),命(ming)令中(zhong)(zhong)書省不要追查他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)妻(qi)兒。等到詢問(wen)孛羅,就全部知(zhi)道(dao)了阿(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)罪(zui)惡(e),這才大怒(nu)說:“王著把他(ta)殺了,的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)確是(shi)對的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。”于是(shi)下令掘(jue)墓開棺,在通(tong)玄門外(wai)斬戮尸(shi)體,聽任狗(gou)去(qu)吃他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)肉。朝廷百官(guan)和(he)士(shi)人(ren)(ren)百姓,聚在一起觀看拍手(shou)稱快(kuai)。阿(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)子(zi)侄都(dou)(dou)被誅(zhu)殺,把他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)家屬和(he)財產沒收入(ru)官(guan)。他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)小妾(qie)中(zhong)(zhong)有(you)一個叫(jiao)引住的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),查抄她的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)物品,在柜子(zi)里得到兩張熟的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)皮(pi),兩只耳(er)朵(duo)都(dou)(dou)保存完好,有(you)一個閹人(ren)(ren)專(zhuan)門掌(zhang)握這個柜子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)鑰匙,訊問(wen)他(ta)們也沒有(you)人(ren)(ren)知(zhi)道(dao)究(jiu)竟是(shi)什么人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)皮(pi),只說:“詛咒(zhou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候,把神(shen)座(zuo)(zuo)放在這上(shang)(shang)邊,應驗很快(kuai)。”又用兩幅絹,畫上(shang)(shang)穿戴盔甲的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)騎兵好幾層(ceng),包(bao)圍守在一座(zuo)(zuo)有(you)帷幕的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)殿前,兵士(shi)都(dou)(dou)拉開了弓弦(xian)挺著刃向(xiang)里邊,好像在向(xiang)里進攻那樣。畫圖畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)姓陳。又有(you)一個叫(jiao)曹震(zhen)圭的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),曾經(jing)推算過阿(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生(sheng)辰(chen)八字;有(you)一個叫(jiao)王臺(tai)判(pan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),胡亂引用圖讖,所說的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)都(dou)(dou)涉及謀反的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)事。事情(qing)上(shang)(shang)奏,忽(hu)必(bi)烈(lie)下令剝(bo)這四(si)個人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)皮(pi)當(dang)眾(zhong)宣(xuan)示。
1、設置諸路轉運司,加強稅收管理
稅(shui)(shui)(shui)收(shou)是(shi)(shi)國(guo)家(jia)財(cai)政的(de)(de)重要(yao)(yao)支柱,鹽稅(shui)(shui)(shui)又是(shi)(shi)財(cai)政的(de)(de)重要(yao)(yao)稅(shui)(shui)(shui)源,因此,禁(jin)私(si)鹽和增加(jia)鹽稅(shui)(shui)(shui)是(shi)(shi)阿(a)合馬(ma)(ma)理財(cai)的(de)(de)一(yi)(yi)個主要(yao)(yao)方面。中統(tong)四年(nian)(1263年(nian)),阿(a)合馬(ma)(ma)推行食(shi)(shi)鹽國(guo)家(jia)專賣,禁(jin)止食(shi)(shi)鹽走(zou)(zou)私(si),并增設(she)巡邏隊。實際上,私(si)鹽可能(neng)比官鹽價格便宜,但真正獲得(de)暴利(li)的(de)(de)是(shi)(shi)走(zou)(zou)私(si)商(shang),禁(jin)止食(shi)(shi)鹽走(zou)(zou)私(si),就(jiu)是(shi)(shi)懲治(zhi)與國(guo)爭利(li)之(zhi)徒。為了擴大稅(shui)(shui)(shui)源,阿(a)合馬(ma)(ma)還把過去豁免賦稅(shui)(shui)(shui)的(de)(de)僧道軍匠等作(zuo)為征稅(shui)(shui)(shui)對(dui)象,從而增加(jia)了國(guo)家(jia)的(de)(de)財(cai)政收(shou)入。打擊“權勢之(zhi)家(jia)”偷(tou)稅(shui)(shui)(shui)漏稅(shui)(shui)(shui)行為是(shi)(shi)阿(a)合馬(ma)(ma)理財(cai)的(de)(de)另(ling)一(yi)(yi)個有(you)力措施。元(yuan)代很(hen)多蒙(meng)古(gu)貴族(zu)與大商(shang)巨富(fu)一(yi)(yi)起(qi)從事商(shang)貿,但他(ta)(ta)們依仗權勢,經商(shang)拒(ju)不交稅(shui)(shui)(shui),這是(shi)(shi)公然的(de)(de)違法行為。阿(a)合馬(ma)(ma)要(yao)(yao)理財(cai),必然要(yao)(yao)和他(ta)(ta)們作(zuo)斗(dou)爭,也就(jiu)觸犯了他(ta)(ta)們的(de)(de)利(li)益,自然引起(qi)了他(ta)(ta)們的(de)(de)反對(dui)。另(ling)外,至元(yuan)七年(nian)(1270年(nian)),阿(a)合馬(ma)(ma)為規范納稅(shui)(shui)(shui)制度(du),制定(ding)了30分取(qu)1的(de)(de)稅(shui)(shui)(shui)制,使納稅(shui)(shui)(shui)有(you)章可循,一(yi)(yi)定(ding)程度(du)上,防(fang)止了貪官污吏的(de)(de)隨心所(suo)欲,保障(zhang)了元(yuan)代商(shang)業的(de)(de)正常發展。
2、大興鐵冶,官營牟利
阿(a)(a)合馬比較重視礦(kuang)冶(ye)生(sheng)產(chan)(chan),中(zhong)統(tong)四(si)年(nian)(1263年(nian)),阿(a)(a)合馬就在河南鈞、徐等(deng)州興辦鐵(tie)冶(ye),頗有(you)成效。他又(you)用輸出的(de)鐵(tie)鑄造(zao)了20萬件(jian)農器,與農戶交換糧食4萬石(shi)(shi)。至元三年(nian)(1266年(nian)),阿(a)(a)合馬還建議采冶(ye)石(shi)(shi)絨(石(shi)(shi)棉),擴大采冶(ye)范圍(wei),并成立專(zhuan)門(men)管(guan)理機構,負責各地(di)礦(kuang)產(chan)(chan)采冶(ye)事(shi)宜。他的(de)這些舉措,客觀上(shang)對促(cu)進農業(ye)及礦(kuang)業(ye)生(sheng)產(chan)(chan)的(de)發展(zhan)是有(you)利的(de)。
3、推行“經理”制度。“
經(jing)理(li)”也叫(jiao)“鉤(gou)考”,是一(yi)(yi)種財(cai)政審(shen)計手段(duan)。由朝廷派員到各地(di)清算錢(qian)谷等項(xiang)(xiang),以防止豪強隱瞞和(he)官(guan)吏貪侵(qin)。如地(di)方上有(you)把熟田冒充為荒地(di)以逃(tao)避(bi)賦(fu)(fu)稅的,有(you)因(yin)避(bi)免差徭而隱報戶口(kou)的,也有(you)富民(min)買貧(pin)民(min)田而仍舊由貧(pin)民(min)交稅的,以致造成“歲入(ru)不(bu)增(zeng),小民(min)告病”。至(zhi)元七年(nian)(1270年(nian)),阿合馬(ma)理(li)財(cai)時期(qi),尚書(shu)省的一(yi)(yi)項(xiang)(xiang)任務(wu),就(jiu)是調查全國(guo)戶口(kou),頒布(bu)條例,目(mu)的是為了杜絕欺隱,增(zeng)加賦(fu)(fu)稅。由于國(guo)家財(cai)政赤(chi)字巨大,入(ru)不(bu)敷(fu)出(chu)。為了增(zeng)加財(cai)政收(shou)入(ru),滿足忽必烈窮兵(bing)黷武的需要,鉤(gou)考錢(qian)谷被作為一(yi)(yi)種彌(mi)補財(cai)政虧空、搜刮財(cai)富的手段(duan)頻(pin)繁進行。
4、實行官俸制度。
忽必烈初期,朝廷的(de)各級官(guan)吏沒有(you)俸(feng)祿(lu),這等(deng)于(yu)公開地讓他們去(qu)勒(le)索百(bai)(bai)姓,貪污中飽(bao)。這嚴重影響了元代正(zheng)常的(de)統治(zhi)秩序(xu),是(shi)一(yi)個亟待解決的(de)重大(da)問題。至元元年(nian)(nian)(1263年(nian)(nian)),阿合(he)馬曾訂立條(tiao)例,要減并州(zhou)(zhou)縣和規(gui)定官(guan)吏員(yuan)數,分別品級官(guan)職(zhi)以給俸(feng)祿(lu)和頒發公田,并且(qie)要計算月日(ri)以考核優(you)劣。但并沒有(you)施行(xing)起來。至元三(san)年(nian)(nian)(1266年(nian)(nian)),阿合(he)馬任(ren)中書平章兼(jian)任(ren)制(zhi)國用(yong)使(shi)的(de)時候(hou),正(zheng)式規(gui)定了京、府、州(zhou)(zhou)、縣、司官(guan)吏的(de)俸(feng)祿(lu)和職(zhi)田。至元七年(nian)(nian)(1270年(nian)(nian))又規(gui)定了軍官(guan)的(de)俸(feng)祿(lu)。之后,雖然曾有(you)暫時停俸(feng)祿(lu)和減官(guan)俸(feng)的(de)事,但是(shi)官(guan)俸(feng)制(zhi)度,作為一(yi)項重要制(zhi)度從(cong)此確定了下來。勒(le)索百(bai)(bai)姓,貪污錢財不再是(shi)合(he)法的(de)行(xing)為了。如至元四(si)年(nian)(nian)(1267年(nian)(nian)),大(da)名路達(da)魯(lu)花赤愛魯(lu),總(zong)管張弘范等(deng)盜用(yong)官(guan)錢,就受到罷官(guan)的(de)處(chu)分。
5、發行紙幣。
元(yuan)(yuan)代鈔(chao)(chao)法(fa)是世(shi)界(jie)(jie)上(shang)最早(zao)的純紙幣(bi)流通(tong)制度(du),在(zai)世(shi)界(jie)(jie)幣(bi)制史上(shang)具有特殊的地位(wei)。至(zhi)(zhi)元(yuan)(yuan)元(yuan)(yuan)年(1263年),阿(a)合(he)馬在(zai)各路設平準庫,鈔(chao)(chao)一(yi)萬二千錠,作為(wei)鈔(chao)(chao)本(ben)。并且買賣金銀,以(yi)維持物價平衡和保證紙幣(bi)的信用(yong)。初(chu)期鈔(chao)(chao)法(fa)施行(xing)十分嚴密,并且鹽、茶等稅收都(dou)用(yong)紙鈔(chao)(chao),保證了紙鈔(chao)(chao)雄厚(hou)的物質基礎。然而(er),由于(yu)連(lian)年用(yong)兵、費用(yong)浩繁,紙鈔(chao)(chao)不(bu)(bu)斷(duan)增發(fa),從至(zhi)(zhi)元(yuan)(yuan)十七年(1280年)以(yi)后,開始通(tong)貨(huo)膨脹,紙幣(bi)貶值,物價飛漲。至(zhi)(zhi)元(yuan)(yuan)二十四年(1287年),忽必烈不(bu)(bu)得不(bu)(bu)召開中書(shu)省臣、集賢大學士(shi)會議(yi),討論鈔(chao)(chao)法(fa)問題。但是,朝(chao)廷財政用(yong)度(du)巨大,不(bu)(bu)能量入(ru)為(wei)出(chu),因而(er)這一(yi)根本(ben)性(xing)問題沒有解決。
傳統史家對阿合馬(ma)之評價(jia)都相當負面,如《元史》就把阿合馬(ma)收錄于“奸(jian)臣傳”里面,有(you)“益肆貪(tan)橫(heng)”、“內(nei)通貨賄,外示刑威”這些話。然(ran)隨著研究(jiu)深入,后世對阿合馬(ma)之評價(jia)也(ye)不(bu)再極端(duan),蓋因阿合馬(ma)在任內(nei)主(zhu)要不(bu)過是改革稅制,整(zheng)頓財(cai)政。而被指貪(tan)污也(ye)不(bu)過是當時正值元初(chu),蒙古人并未受(shou)漢人信服,以致只(zhi)要出任宰相的(de)是色(se)目人,不(bu)管(guan)證據,都會被視(shi)為貪(tan)橫(heng)暴虐。應(ying)注(zhu)意的(de)是,同時期(qi)另一(yi)位大臣桑哥也(ye)是因掌(zhang)理財(cai)政,而遭遇到與阿合馬(ma)一(yi)樣的(de)悲劇。《馬(ma)可(ke)波羅(luo)游記(ji)》中也(ye)有(you)詳細記(ji)載這事(shi)(shi),并指出事(shi)(shi)件是民族、宗教問題引起的(de)。
忽必烈:“夫宰(zai)相者(zhe)(zhe),明天道,察地理,盡人(ren)事,兼(jian)此三者(zhe)(zhe),乃為(wei)稱職。阿(a)里(li)海牙、麥術丁等,亦未可為(wei)相,回(hui)(hui)回(hui)(hui)人(ren)中,阿(a)合馬才(cai)任宰(zai)相。”
馬亨:“交鈔可以權萬貨者,法(fa)使(shi)然也。法(fa)者,主(zhu)上(shang)之柄,今使(shi)一賈(jia)擅之,廢法(fa)從私(si),將何以令天(tian)下?”
秦長(chang)卿:“臣愚贛(gan),能識阿合馬,其為政擅生(sheng)殺人(ren),人(ren)畏憚(dan)之,固(gu)莫敢言,然(ran)怨(yuan)毒亦(yi)已甚(shen)矣(yi)。觀其禁絕異議(yi),杜塞忠言,其情(qing)似秦趙高;私蓄逾公家貲,覬覦非望(wang),其事(shi)似漢董卓。《春秋》人(ren)臣無將,請及其未發,誅之為便。”
宋(song)濂:“阿(a)合馬為人多智巧言(yan),以功利成(cheng)效自(zi)負,眾咸稱其能。”
柯劭忞:“司馬遷以(yi)利為(wei)害之源,然懋(mao)遷有(you)(you)無(wu),肇于有(you)(you)虞,管(guan)仲(zhong)、范(fan)蠡用(yong)貨殖伯齊、越二國,無(wu)他,利天下(xia)(xia)則為(wei)利,反是則為(wei)害也。世祖(zu)才阿合馬,擢(zhuo)為(wei)宰相。阿合馬死(si),盧(lu)世榮繼之。世榮死(si),桑哥繼之。三兇傳屰,病國厲民,廁(ce)酷(ku)吏以(yi)重位(wei),陷正(zheng)人以(yi)刑(xing)綱,視漢、唐聚斂之臣,其(qi)毒尤甚(shen)焉。嗚乎!蒙古有(you)(you)中(zhong)原五六十年,政(zheng)無(wu)紀綱,遺黎殆盡。世祖(zu)踐阼,思(si)大有(you)(you)為(wei)于三下(xia)(xia),黔(qian)首喁喁,正(zheng)延頸歸(gui)命之時,乃用(yong)貪狠匹夫,鉆膏剔髓,以(yi)剿民命,迨窮(qiong)奸稔惡,始嬰(ying)顯戮(lu),而蒼生(sheng)之禍已烈(lie)矣。司馬遷之言,豈不信歟!”