生平經歷
早年經歷
劉炟(da)生于建(jian)武中元(yuan)二年(nian)(57年(nian)),是漢明帝(di)劉莊的第五個兒子(zi),母為賈(jia)貴(gui)人。
永平三年(60年)二月十九日,劉(liu)炟被立為(wei)皇太子,時(shi)年三歲。劉(liu)炟年少寬容,愛(ai)好儒術(shu),很受(shou)父親(qin)漢明(ming)帝的器重。
永平十(shi)八(ba)(ba)年(nian)(nian)(75年(nian)(nian))八(ba)(ba)月初六日,漢明帝去世,劉炟即皇(huang)帝位,時年(nian)(nian)十(shi)九歲,尊(zun)嫡母(mu)皇(huang)后馬氏(明德(de)皇(huang)后)為皇(huang)太后。同年(nian)(nian)八(ba)(ba)月十(shi)六日,葬漢明帝于顯節陵。十(shi)月初二日,大赦天下。
永平(ping)十(shi)八(ba)年(nian)(75年(nian))十(shi)一月,漢章帝詔征西將軍耿(geng)秉駐扎于(yu)酒(jiu)泉,以防備北匈奴。此時,漢匈之間對西域(yu)展開了一場爭奪戰,漢章帝派遣酒(jiu)泉太守段(duan)彭(peng)救戊己校尉耿(geng)恭。
永(yong)平十八(ba)年(75年),發生大瘟疫。京師洛陽及三州大旱,漢章帝下(xia)免除(chu)兗、豫、徐州的田租、芻稿,將倉廩賑濟(ji)災民。
為政寬和
建初(chu)元年(nian)(76年(nian)),兗(yan)、豫、徐等(deng)州(zhou)發(fa)生(sheng)嚴重的旱(han)災,赤地千里,饑民(min)遍野(ye)。劉炟一(yi)方面調(diao)集(ji)國庫糧食緊急救援饑餓中的人(ren)民(min),一(yi)方面召集(ji)大臣商討(tao)解決辦法,按照當時(shi)(shi)人(ren)們流行的看法,水(shui)旱(han)荒年(nian)是由于陰(yin)陽(yang)失調(diao),而陰(yin)陽(yang)失調(diao)又與政事有(you)關。司徒(tu)鮑(bao)昱痛陳時(shi)(shi)弊:“前幾年(nian)治楚王劉英(ying)獄(yu)(yu),抓人(ren)成百上(shang)千。這(zhe)(zhe)(zhe)些人(ren)并不是都(dou)有(you)罪,受(shou)牽連(lian)而坐(zuo)獄(yu)(yu)的人(ren)恐怕有(you)一(yi)半是冤枉(wang)的。那些判處徒(tu)刑(xing)的人(ren)遠(yuan)離(li)家鄉、骨肉分離(li),死了靈魂也(ye)不得安息。這(zhe)(zhe)(zhe)就(jiu)致使(shi)陰(yin)陽(yang)失調(diao)、水(shui)旱(han)成災。現在不如赦(she)免這(zhe)(zhe)(zhe)些刑(xing)徒(tu),解除(chu)監禁(jin),讓其回家和親人(ren)團(tuan)聚,這(zhe)(zhe)(zhe)樣也(ye)許(xu)能致和氣,使(shi)天(tian)降(jiang)甘露、解除(chu)旱(han)情(qing),免除(chu)黎(li)民(min)百姓的痛苦。”尚書陳寵(chong)也(ye)上(shang)疏說:“治理(li)國家大事就(jiu)如調(diao)整(zheng)琴瑟的弦(xian)一(yi)樣,弦(xian)調(diao)得太緊就(jiu)會(hui)崩斷,刑(xing)罰太嚴也(ye)會(hui)激起人(ren)民(min)的不滿(man)。建議陛(bi)下進一(yi)步(bu)寬緩(huan)刑(xing)罰。”劉炟聽從他們的建議,大赦(she)天(tian)下,寬緩(huan)刑(xing)罰。
同年,酒(jiu)泉太守(shou)段彭(peng)討擊車師(shi),大破北匈奴。二月(yue),武(wu)陵(ling)澧中蠻(man)叛變(bian)。三月(yue),山(shan)陽、東(dong)平(ping)發生地震。漢(han)(han)章(zhang)帝(di)下罪己詔自省。九月(yue),云(yun)南地區(qu)永昌哀牢夷(yi)叛變(bian)東(dong)漢(han)(han)政府。一直到次年,永昌、越巂、益州三郡(jun)之(zhi)兵(bing)討伐哀牢,才平(ping)定了叛亂(luan)。十月(yue),武(wu)陵(ling)郡(jun)發兵(bing)討伐叛蠻(man),大破蠻(man)兵(bing)。十一月(yue),阜陵(ling)王(wang)劉(liu)延謀反,漢(han)(han)章(zhang)帝(di)貶(bian)其為阜陵(ling)侯。
建初二(er)年(nian)(77年(nian))六(liu)月,燒當地區(qu)羌族(zu)人民反叛東(dong)漢(han)朝廷(ting),漢(han)章帝派遣金城(cheng)太守郝(hao)崇前(qian)去征(zheng)討,不幸(xing)失(shi)敗(bai),于是(shi)羌族(zu)大軍(jun)進至漢(han)陽。八月,漢(han)章帝又派遣行車(che)騎將軍(jun)馬防前(qian)去討伐。
建初(chu)三年(nian)(78年(nian))三月(yue),漢章帝立貴人竇氏(shi)為(wei)皇后。大加賜爵、賞賜民眾糧食。四月(yue),行車(che)騎將(jiang)軍馬(ma)防在臨洮一(yi)戰(zhan)擊破(po)燒(shao)當羌。十二(er)月(yue),冊封馬(ma)防為(wei)車(che)騎將(jiang)軍。
建初四年(nian)(79年(nian))四月(yue)(yue)(yue),漢章帝(di)立皇(huang)(huang)子(zi)劉(liu)(liu)(liu)慶(qing)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)皇(huang)(huang)太(tai)(tai)子(zi),并(bing)大加賞賜臣民。而且大封(feng)子(zi)弟(di)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)王(wang)(wang)(wang)。封(feng)漢明帝(di)之子(zi)巨(ju)鹿王(wang)(wang)(wang)劉(liu)(liu)(liu)恭為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)江陵王(wang)(wang)(wang),弟(di)弟(di)汝(ru)南(nan)王(wang)(wang)(wang)劉(liu)(liu)(liu)暢(chang)晉封(feng)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)梁(liang)王(wang)(wang)(wang),常山王(wang)(wang)(wang)劉(liu)(liu)(liu)昞為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)淮(huai)陽王(wang)(wang)(wang)。封(feng)皇(huang)(huang)子(zi)劉(liu)(liu)(liu)伉(kang)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)千乘王(wang)(wang)(wang),劉(liu)(liu)(liu)全為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)平春王(wang)(wang)(wang)。五月(yue)(yue)(yue),漢章帝(di)罷免車騎(qi)將軍馬(ma)防的職(zhi)務(wu),晉封(feng)司(si)徒鮑昱(yu)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)太(tai)(tai)尉,南(nan)陽太(tai)(tai)守桓虞為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)司(si)徒。六月(yue)(yue)(yue),漢明帝(di)正妻皇(huang)(huang)太(tai)(tai)后馬(ma)氏(shi)崩。七月(yue)(yue)(yue),追謚為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)明德皇(huang)(huang)后。
去世
章(zhang)和二(er)年(nian)(nian)(88年(nian)(nian))二(er)月三十日,劉炟在(zai)章(zhang)德前殿(dian)去世,時年(nian)(nian)三十一(yi)歲,謚號孝章(zhang)皇帝,廟號肅宗。遺詔不起寢廟,一(yi)概依照(zhao)安(an)葬漢明(ming)帝的(de)制度(du)。同年(nian)(nian)三月十八日,劉炟被安(an)葬于敬(jing)陵(今河南洛陽東南)。
為政舉措
政治
政寬刑疏
史(shi)稱劉炟(da)(da)(da)忠厚仁義,篤于親系,而(er)且(qie)其政令刑罰(fa)的(de)確也(ye)是比較寬(kuan)疏(shu)(shu)。例如依東漢制度,官(guan)員貪(tan)污要(yao)禁錮三(san)世,即三(san)代人都不準為官(guan)。劉炟(da)(da)(da)廢除這項(xiang)制度。而(er)劉炟(da)(da)(da)對官(guan)員和(he)貴(gui)族(zu)的(de)賞賜,往往超過規定的(de)限額(e),造成國(guo)家(jia)財政的(de)困難(nan),且(qie)把這些負擔都轉嫁到人民頭上(shang)(shang)。可見(jian)劉炟(da)(da)(da)之(zhi)寬(kuan)疏(shu)(shu),并非(fei)完全建立(li)在原則(ze)之(zhi)上(shang)(shang)。
禁除酷刑
劉炟(da)在位期間,行寬厚之政(zheng),除(chu)去以往一人犯謀(mou)逆等大罪則親屬皆受牽連(lian)的(de)禁(jin)令。命罪人減刑(xing)(xing)遷到邊境地區。禁(jin)用(yong)酷刑(xing)(xing),以尚書陳寵(chong)之議,除(chu)刑(xing)(xing)罰殘酷的(de)條文五十余(yu)條。禁(jin)鹽、鐵私煮(zhu)、私鑄(zhu)。注重選拔官吏,以得廉(lian)能之吏為政(zheng)治清(qing)明的(de)保證。打擊豪強地主兼并土地,采取優惠政(zheng)策募(mu)民墾荒,鼓(gu)勵(li)人口增殖,減輕徭役賦(fu)稅。
文化
主詞條:白(bai)虎觀會議
建(jian)初(chu)八(ba)年(83年),選高才生(sheng)受學(xue)(xue)《左氏春秋》《谷梁(liang)春秋》《古文尚書》《毛(mao)詩(shi)》。因經(jing)學(xue)(xue)家(jia)多分歧,集(ji)中諸(zhu)卿、博士等于白虎(hu)觀(guan)講議五經(jing)同異(yi),并命班(ban)固(gu)將討論結果(guo)整理(li)成書,名為《白虎(hu)通德論》(又稱《白虎(hu)通議》《白虎(hu)通》),這部書系統地吸收了陰陽五行(xing)和讖緯之學(xue)(xue),形成今文經(jing)學(xue)(xue)派(pai)的主(zhu)要論點,是繼董仲舒以(yi)來儒家(jia)神(shen)秘主(zhu)義哲(zhe)學(xue)(xue)的進一步發展。改革歷法(fa),始(shi)用李梵等所作的《四(si)分歷》。
民族
漢明帝時,班超奉(feng)命出使西(xi)域,使西(xi)域諸部歸服,中央政(zheng)府在(zai)該地建立都護府。不(bu)過,該地仍是不(bu)斷發生(sheng)戰亂,局勢頗不(bu)平靜(jing)。劉(liu)炟(da)即位之(zhi)初(chu),邊(bian)關(guan)再起紛亂,焉耆(qi)、龜茲、車師等(deng)聯合北匈(xiong)奴,攻(gong)打中央政(zheng)府的(de)軍(jun)政(zheng)駐地,形勢頗為吃(chi)緊。劉(liu)炟(da)召群臣商議對策,眾人皆欲暫(zan)緩,惟有司(si)徒鮑顯(xian)力(li)主馬上(shang)增援。劉(liu)炟(da)采(cai)納鮑顯(xian)的(de)意見,派兵西(xi)進(jin),解(jie)救了(le)邊(bian)關(guan)危機。不(bu)過對于是否繼續經(jing)營西(xi)域,劉(liu)炟(da)舉棋(qi)不(bu)定,大臣們也有爭(zheng)論(lun)。由于確實(shi)存在(zai)人力(li)和(he)物力(li)上(shang)的(de)困(kun)難(nan),劉(liu)炟(da)最(zui)終還是放棄了(le)西(xi)域,詔令滯(zhi)留西(xi)域的(de)漢朝人員回國。
這時(shi)班(ban)(ban)超住在疏(shu)(shu)勒(le)國(guo)(guo),也接到(dao)撤退的(de)詔書,他(ta)(ta)收拾(shi)行(xing)(xing)裝,備好(hao)(hao)馬匹,準備返回(hui)久別的(de)祖國(guo)(guo)。在西域(yu)生活多年,他(ta)(ta)有些依依不(bu)(bu)舍,西域(yu)人(ren)民也愛戴和尊(zun)敬他(ta)(ta)。聽(ting)說班(ban)(ban)超要(yao)回(hui)國(guo)(guo),疏(shu)(shu)勒(le)國(guo)(guo)人(ren)民驚惶不(bu)(bu)安,因為班(ban)(ban)超對付匈奴(nu)有辦(ban)法,班(ban)(ban)超一走,又要(yao)永無寧日(ri)(ri)了(le)。疏(shu)(shu)勒(le)都尉抽出長(chang)(chang)刀(dao),滿(man)面流淚,對天長(chang)(chang)嘆道:“漢朝使(shi)節(jie)棄我而(er)去(qu),我國(guo)(guo)必(bi)為匈奴(nu)所滅。與其(qi)后日(ri)(ri)死亡,不(bu)(bu)如今(jin)日(ri)(ri)魂隨(sui)漢使(shi),送(song)其(qi)爾歸(gui)!”說罷(ba),即引刀(dao)自刎。班(ban)(ban)超雖然(ran)也難(nan)舍難(nan)分,但王命在身,只(zhi)好(hao)(hao)撥轉東行(xing)(xing)。不(bu)(bu)久到(dao)了(le)于闐國(guo)(guo),于闐人(ren)民攔道迎接班(ban)(ban)超,聽(ting)說他(ta)(ta)要(yao)東歸(gui),都失聲痛(tong)哭,就近(jin)的(de)人(ren)們伏地(di)抱(bao)著班(ban)(ban)超坐騎的(de)馬腿,不(bu)(bu)讓(rang)他(ta)(ta)離開。班(ban)(ban)超無奈,只(zhi)好(hao)(hao)留(liu)下來,同(tong)時(shi)上書劉炟,請求(qiu)他(ta)(ta)留(liu)屯西域(yu)。劉炟同(tong)意了(le)班(ban)(ban)超的(de)請求(qiu)。
班(ban)超在(zai)西域(yu)(yu)團結各(ge)(ge)族人(ren)民,有效地遏止(zhi)了北(bei)匈奴的侵(qin)擾。西域(yu)(yu)各(ge)(ge)國除龜(gui)茲(zi)外,都愿意臣服于漢。建(jian)初六年(nian)(81年(nian)),班(ban)超在(zai)疏勒上書(shu)漢章帝(di),請求派兵支援,降(jiang)服龜(gui)茲(zi),實現“斷(duan)匈奴右臂”的戰略(lve)意圖。劉炟支持(chi)班(ban)超的計劃(hua),征(zheng)集吏士(shi)前往。適時有平陵人(ren)徐干自告奮(fen)勇地到朝中(zhong)上書(shu),愿意立功(gong)異域(yu)(yu)。劉炟大喜,立即命令他為假(jia)司馬(ma),率(lv)領(ling)一千多人(ren)組(zu)成的遠(yuan)征(zheng)軍,西去馳援班(ban)超。
在(zai)西(xi)(xi)(xi)域(yu)諸國中,烏孫(sun)(sun)最(zui)為強大(da),班(ban)超(chao)又請(qing)求劉炟(da)遣使(shi)慰問(wen)烏孫(sun)(sun)國王(wang)。劉炟(da)同意,派遣使(shi)臣前往烏孫(sun)(sun)。烏孫(sun)(sun)國王(wang)非(fei)常高(gao)興(xing),于建初(chu)八年(83年),派遣使(shi)者(zhe)回訪(fang)漢朝(chao)(chao)(chao),表示友好。在(zai)西(xi)(xi)(xi)域(yu),漢朝(chao)(chao)(chao)得(de)到這樣一個大(da)國的(de)(de)支(zhi)持(chi),劉炟(da)覺(jue)得(de)非(fei)常稱(cheng)意。于是(shi)他(ta)提升班(ban)超(chao)為將兵長史(shi),授予他(ta)代表東漢政(zheng)府在(zai)西(xi)(xi)(xi)域(yu)行事的(de)(de)權力。由(you)于同漢朝(chao)(chao)(chao)中央政(zheng)府保(bao)持(chi)密切(qie)的(de)(de)聯(lian)系,特(te)別是(shi)由(you)于烏孫(sun)(sun)的(de)(de)內附,使(shi)班(ban)超(chao)在(zai)西(xi)(xi)(xi)域(yu)的(de)(de)威望大(da)增。西(xi)(xi)(xi)域(yu)諸國都(dou)愿意接受(shou)班(ban)超(chao)的(de)(de)節(jie)制,這樣就為以后的(de)(de)東漢政(zheng)府再次打通同西(xi)(xi)(xi)域(yu)的(de)(de)密切(qie)交往鋪(pu)平道(dao)路。
歷史評價
曹丕:明帝察察,章(zhang)帝長者(zhe)。
范曄:①章(zhang)帝(di)(di)素知(zhi)人厭明帝(di)(di)苛切,事從(cong)寬厚。感陳寵之(zhi)(zhi)義(yi),除慘獄之(zhi)(zhi)科(ke)。深元(yuan)元(yuan)之(zhi)(zhi)愛,著胎(tai)養(yang)之(zhi)(zhi)令。奉(feng)承明德太后(hou),盡心(xin)孝道。割裂(lie)名(ming)都,以(yi)崇(chong)建(jian)周親。平(ping)徭(yao)簡(jian)賦,而人賴其慶。又體之(zhi)(zhi)以(yi)忠恕(shu),文(wen)之(zhi)(zhi)以(yi)禮(li)樂。故乃蕃輔克諧,群(qun)后(hou)德讓。謂之(zhi)(zhi)長者,不亦宜乎!在位十三年,郡國所上(shang)符瑞,合(he)于圖書(shu)者數百(bai)千所。烏呼(hu)懋哉(zai)! ②肅宗濟(ji)(ji)濟(ji)(ji),天性愷悌。于穆后(hou)德,諒惟(wei)淵體。左右藝文(wen),斟酌律禮(li)。思服帝(di)(di)道,弘此(ci)長懋。儒館獻歌(ge),戎亭虛(xu)候。氣調時豫(yu),憲(xian)平(ping)人富。
薛瑩(ying):章帝以繼世承平,天下無事,敬(jing)奉神(shen)明,友于兄弟(di),悉省徭賦,綏靜兆民(min),除苛法,蠲禁錮,抑有仁賢(xian)之風矣(yi)。是以陰(yin)陽(yang)洽和,而百姓(xing)安(an)樂;眾瑞并集,不可勝(sheng)載,考之圖籍,有徵云(yun)爾(er)。
袁崧:孝章(zhang)皇(huang)帝宏裕(yu)有余,明斷不足,閨房讒惑,外戚(qi)擅寵。惜乎(hu)!若明、章(zhang)二主(zhu),損有余而(er)補(bu)不足,則(ze)古之賢君矣(yi)。
錢時:章帝(di)素號(hao)長者,愚(yu)謂章帝(di)之病(bing)則正在不剛耳。
黃仁(ren)宇:嚴格講來,東(dong)漢或后漢只有起首的(de)三個君(jun)主能有所作為(wei);此即光武帝(di)劉(liu)秀之(zhi)“中興”,明帝(di)劉(liu)莊的(de)用(yong)嚴刑峻法鞏固其帝(di)國,并用(yong)各種(zhong)建筑及儀(yi)禮(li)使君(jun)權神秘化和美術(shu)化,與章帝(di)劉(liu)坦之(zhi)重申儒家宗旨,以加強施政時(shi)道德力量的(de)支(zhi)持(chi)。