現(xian)立在(zai)新鄉(xiang)市紅旗區政府(新鄉(xiang)文廟(miao))院內的《大觀圣(sheng)作之碑(bei)》是(shi)(shi)一(yi)塊(kuai)反映北宋教育制度(du)和(he)教育內容的一(yi)塊(kuai)碑(bei)刻,因這塊(kuai)碑(bei)是(shi)(shi)用宋徽(hui)宗(zong)趙(zhao)佶“瘦金(jin)書體”所書,因此具藝術價值。
《大(da)(da)觀圣(sheng)作碑(bei)》亦稱(cheng)《大(da)(da)觀碑(bei)》,又名(ming)《御制(zhi)八(ba)(ba)行八(ba)(ba)刑條例》,是北宋(song)大(da)(da)觀二(er)年(nian)(1108年(nian))由宋(song)徽宗趙佶撰文并書(shu)寫(xie),尚書(shu)左仆(pu)射門下侍郎(宰(zai)相)蔡京題(ti)額(e),并由當時的書(shu)法名(ming)家(jia)、書(shu)學博士李時雍摹寫(xie)上(shang)石(shi),立于全國(guo)各地。因由皇(huang)帝撰文并書(shu)寫(xie),因此稱(cheng)“圣(sheng)作之(zhi)碑(bei)”。額(e)的上(shang)部及碑(bei)兩(liang)側刻有“二(er)龍(long)戲珠”和花草組成的圖案,碑(bei)體(ti)高大(da)(da),刻工精細(xi)。
此碑(bei)書(shu)寫(xie)的(de)內容是(shi)北宋(song)末年宋(song)徽宗頒布的(de)詔書(shu),即“八(ba)行、八(ba)刑”取士。當(dang)時,詔書(shu)頒行全國,各(ge)州(zhou)、府、縣奉詔立碑(bei)于學(xue)宮(文廟(miao))。現《大觀(guan)碑(bei)》僅存四通(tong),而位于新鄉(xiang)文廟(miao)的(de)這通(tong)石碑(bei)保存好(hao)。
所謂“八(ba)行”,即(ji)“孝、悌、忠、和(he)(he)、睦(mu)、姻、任(ren)(ren)、恤”,能夠實行的(de)(de)給以獎勵,不能實行的(de)(de)予以懲罰(fa)。對(dui)于“八(ba)行”的(de)(de)內容,碑文(wen)作了具(ju)體解(jie)釋。事父母(mu)好的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)孝;對(dui)兄弟(di)好的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)悌;對(dui)妻子娘家人好的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)睦(mu);對(dui)母(mu)親(qin)和(he)(he)祖母(mu)娘家人善的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)姻;對(dui)朋友(you)有信任(ren)(ren)的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)任(ren)(ren);對(dui)鄰里(li)及附近(jin)人善的(de)(de)為(wei)(wei)(wei)恤;知道(dao)君臣之間(jian)的(de)(de)大義是忠;明白道(dao)義和(he)(he)利益(yi)之間(jian)的(de)(de)區別(bie)為(wei)(wei)(wei)和(he)(he)。宋朝政府按照這“八(ba)行”實行三舍(she),即(ji)上舍(she)、中舍(she)、下舍(she)進行升降和(he)(he)授官(guan)。對(dui)于“八(ba)行”全備的(de)(de)可以推薦進入“太(tai)學”,免試(shi)入“太(tai)學上舍(she)”,并且(qie)脫去平民服裝可以做官(guan),“優加錄用”。
碑文中對“八刑(xing)”的(de)(de)每(mei)一條(tiao)也都做了明確(que)具體的(de)(de)說明。學(xue)生若(ruo)犯(fan)(fan)了任何一刑(xing)都要受到懲(cheng)處。若(ruo)犯(fan)(fan)了前四(si)條(tiao)就永遠取消(xiao)其入學(xue)資(zi)格,若(ruo)犯(fan)(fan)了后四(si)條(tiao)則罰若(ruo)干年不得入學(xue)。正因為(wei)(wei)該碑為(wei)(wei)后人提供了研究宋代(dai)學(xue)校(xiao)制(zhi)度(du)的(de)(de)實物(wu)資(zi)料,所以清代(dai)學(xue)者說:“今(jin)碑所錄八行及三舍之(zhi)制(zhi)較史為(wei)(wei)詳。”
大觀碑,更重要的(de)還有其書(shu)法(fa)價值。宋徽宗趙佶是歷史上的(de)昏庸、奢侈、怯懦的(de)皇帝(di),但他(ta)能書(shu)善畫,在(zai)藝術上造詣(yi)很深。他(ta)非常重視晉唐以來(lai)的(de)墨跡,曾(ceng)匯集前人書(shu)札刊《大觀帖》傳世(shi)。他(ta)自(zi)己又以“瘦(shou)金體(ti)”著稱于世(shi)。
宋(song)徽宗(zong)的(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)法先學(xue)初唐薛稷、薛曜兄弟(di)(薛氏均師(shi)其舅褚遂良),后(hou)又學(xue)同(tong)時代書(shu)(shu)(shu)家(jia)黃庭(ting)堅。徽宗(zong)信奉“書(shu)(shu)(shu)貴瘦(shou)硬”的(de)(de)(de)(de)古訓,用筆(bi)源于薛氏,結體(ti)(ti)筆(bi)勢(shi)取(qu)法于黃,將他們清(qing)瘦(shou)恣縱(zong)的(de)(de)(de)(de)特色加(jia)以融貫,又吸取(qu)畫壇前輩的(de)(de)(de)(de)筆(bi)法,并(bing)揉人工筆(bi)院體(ti)(ti)畫的(de)(de)(de)(de)勾線(xian)功夫,創造出(chu)(chu)新(xin)體(ti)(ti)楷書(shu)(shu)(shu)“瘦(shou)金體(ti)(ti)”,亦稱“瘦(shou)金書(shu)(shu)(shu)”。徽宗(zong)所(suo)作(zuo)楷書(shu)(shu)(shu)瘦(shou)金體(ti)(ti)筆(bi)道瘦(shou)細(xi)(xi)(xi)(xi)(xi)有彈(dan)性,運筆(bi)挺(ting)勁犀利(li),具有秀(xiu)美灑脫的(de)(de)(de)(de)風骨。其結體(ti)(ti)特點(dian)為抑(yi)上揚下(xia)、抑(yi)左揚右(you)。筆(bi)畫尖削,行筆(bi)細(xi)(xi)(xi)(xi)(xi)勁,尾鉤銳利(li)。橫豎起(qi)筆(bi)如(ru)(ru)利(li)切人,撇捺的(de)(de)(de)(de)末(mo)端(duan)如(ru)(ru)竹(zhu)葉(xie)形。整體(ti)(ti)感覺劍(jian)拔弩(nu)張,斬釘截鐵,體(ti)(ti)現出(chu)(chu)運筆(bi)的(de)(de)(de)(de)力度并(bing)具有行書(shu)(shu)(shu)的(de)(de)(de)(de)舒暢風貌。字(zi)(zi)體(ti)(ti)多(duo)呈(cheng)長方(fang)形,上半部緊(jin)湊,重(zhong)聚散,右(you)下(xia)部多(duo)開張,圓滿秀(xiu)麗。這(zhe)種(zhong)中宮(gong)內收,四(si)面開張的(de)(de)(de)(de)字(zi)(zi)體(ti)(ti)造型,帶(dai)有一(yi)(yi)種(zhong)鋒銳迫湊的(de)(de)(de)(de)強烈感及明顯的(de)(de)(de)(de)飛動效果。并(bing)把(ba)長鋒狼(lang)毫的(de)(de)(de)(de)彈(dan)性及提(ti)捺強調到(dao)突出(chu)(chu)地位。通篇則(ze)重(zhong)法度,寫作(zuo)態度一(yi)(yi)絲(si)不茍(gou)。其特點(dian)在于:“點(dian)畫瘦(shou)勁沖融,粗細(xi)(xi)(xi)(xi)(xi)殆無變(bian)化。細(xi)(xi)(xi)(xi)(xi)細(xi)(xi)(xi)(xi)(xi)審視,每一(yi)(yi)個字(zi)(zi)都有其一(yi)(yi)二縱(zong)筆(bi)作(zuo)全字(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)主(zhu)筆(bi),只是長橫的(de)(de)(de)(de)末(mo)端(duan)多(duo)加(jia)頓(dun)挫,懸垂之勢(shi)的(de)(de)(de)(de)豎畫末(mo)端(duan),亦如(ru)(ru)是。其捺筆(bi)的(de)(de)(de)(de)末(mo)端(duan)則(ze)呈(cheng)柳葉(xie)狀。這(zhe)些,均為趙佶(ji)“瘦(shou)金體(ti)(ti)”的(de)(de)(de)(de)特點(dian),“瘦(shou)余體(ti)(ti)”的(de)(de)(de)(de)結字(zi)(zi)造型遵循抑(yi)上揚下(xia),抑(yi)左揚右(you)、抑(yi)內揚外(wai)的(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)般結字(zi)(zi)原則(ze),但(dan)方(fang)口形的(de)(de)(de)(de)字(zi)(zi)和偏(pian)旁如(ru)(ru)“口”、“里”、“昆”、“皇”、“東”等(deng),一(yi)(yi)般呈(cheng)偏(pian)狀,取(qu)橫勢(shi);而“月”“目(mu)”、“日”豎畫長橫畫短的(de)(de)(de)(de)字(zi)(zi)則(ze)格外(wai)強調豎畫的(de)(de)(de)(de)縱(zong)勢(shi)。這(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)結體(ti)(ti),恰恰由(you)瘦(shou)勁的(de)(de)(de)(de)線(xian)條所(suo)構(gou)成,遂顯出(chu)(chu)其清(qing)越綽約的(de)(de)(de)(de)風流(liu)姿態,挺(ting)拔脫俗的(de)(de)(de)(de)儒雅(ya)神采。
《大觀圣(sheng)作之碑》為(wei)什(shen)么要由李時(shi)(shi)雍(yong)摹寫(xie)(xie)上石呢?這里可(ke)能有兩方面的原因:第一,當時(shi)(shi)此碑是(shi)(shi)宋徽宗趙佶(ji)為(wei)學校制定(ding)的典章制度,作為(wei)皇帝(di)(di)的趙佶(ji)是(shi)(shi)不(bu)可(ke)能一塊一塊都去書(shu)寫(xie)(xie)上石的。第二,李時(shi)(shi)雍(yong)以書(shu)法繪(hui)畫名(ming)于當時(shi)(shi),為(wei)書(shu)法博士。據說能襟袖(xiu)濡墨走筆大字,皇帝(di)(di)曾下令以絳(jiang)紗封臂,沒有圣(sheng)旨不(bu)許書(shu)寫(xie)(xie)。《大觀圣(sheng)作之碑》下是(shi)(shi)經過皇帝(di)(di)特批才(cai)由李時(shi)(shi)雍(yong)臨時(shi)(shi)成的。
《大觀圣作之碑》有其重要的史料價值和(he)藝術(shu)價值,現為(wei)河南(nan)重點保護文(wen)物。
學(xue)以(yi)(yi)善(shan)風俗(su)明(ming)人(ren)倫(lun),而(er)(er)(er)人(ren)材所(suo)自(zi)出也(ye)。今(jin)有(you)教養之法而(er)(er)(er)未有(you)善(shan)俗(su)明(ming)倫(lun)之制,殆未足以(yi)(yi)兼明(ming)天(tian)下。孔子(zi)曰:其(qi)(qi)為人(ren)也(ye),孝(xiao)悌而(er)(er)(er)好(hao)犯(fan)上(shang)者鮮矣(yi);不(bu)(bu)好(hao)犯(fan)上(shang)而(er)(er)(er)好(hao)作(zuo)亂者未之有(you)也(ye)。蓋設學(xue)校置師儒所(suo)以(yi)(yi)敦悌,孝(xiao)悌興(xing)則(ze)人(ren)倫(lun)明(ming),人(ren)倫(lun)明(ming)則(ze)風俗(su)厚(hou),而(er)(er)(er)人(ren)材成(cheng)刑罰措。朕考成(cheng)周(zhou)(zhou)之隆(long)教萬民而(er)(er)(er)賓興(xing)以(yi)(yi)六(liu)德六(liu)行(xing),否則(ze)威之以(yi)(yi)不(bu)(bu)孝(xiao)不(bu)(bu)悌之刑。比已立法保任(ren)(ren)孝(xiao)悌 睦任(ren)(ren)恤(xu)忠和之士(shi),去古(gu)(gu)綿邈上(shang)非里選,習尚(shang)科舉(ju),不(bu)(bu)孝(xiao)不(bu)(bu)悌有(you)時而(er)(er)(er)容,故任(ren)(ren)官(guan)臨政,趨(qu)利犯(fan)義,詆(di)訕(shan)貪污無(wu)不(bu)(bu)為者,此官(guan)非其(qi)(qi)人(ren),士(shi)不(bu)(bu)素養故也(ye)。近因(yin)余暇(xia)稽周(zhou)(zhou)官(guan)之書,制為法度頒之校學(xue),明(ming)倫(lun)善(shan)俗(su),庶幾于古(gu)(gu)。
諸士(shi)有(you)善(shan)父母為(wei)(wei)(wei)孝,善(shan)兄善(shan)弟為(wei)(wei)(wei)悌,善(shan)內(nei)親為(wei)(wei)(wei)睦,善(shan)外親為(wei)(wei)(wei) ,信于(yu)朋友為(wei)(wei)(wei)任,仁于(yu)州(zhou)里為(wei)(wei)(wei)恤,知君臣之義為(wei)(wei)(wei)忠,達(da)義利(li)之分為(wei)(wei)(wei)和。諸士(shi)有(you)孝悌睦 任恤忠和八行(xing)見于(yu)事狀著于(yu)鄉(xiang)里, 鄰保(bao)伍以行(xing)實申(shen)縣,縣令佐審察延入縣學,考驗不虛,保(bao)明申(shen)州(zhou)如令。
諸八(ba)行孝(xiao)悌忠和為(wei)(wei)上,睦 為(wei)(wei)中,任恤為(wei)(wei)下,士有(you)全備八(ba)行,保(bao)明如令,不(bu)以(yi)時(shi)隨奏入(ru)太學免(mian)試為(wei)(wei)太學上舍,司成以(yi)下引(yin)問考驗較定不(bu)誣申尚書省(sheng)取旨釋(shi)褐命官,優(you)加拔用。
諸士有全備上(shang)(shang)四行(xing)(xing)(xing)(xing)或不(bu)(bu)全一(yi)行(xing)(xing)(xing)(xing)而(er)兼(jian)中(zhong)等(deng)二(er)行(xing)(xing)(xing)(xing),為(wei)州學上(shang)(shang)舍(she)(she)上(shang)(shang)等(deng)之(zhi)(zhi)選(xuan),不(bu)(bu)全上(shang)(shang)二(er)行(xing)(xing)(xing)(xing)而(er)兼(jian)中(zhong)等(deng)一(yi)行(xing)(xing)(xing)(xing)或不(bu)(bu)全上(shang)(shang)三(san)行(xing)(xing)(xing)(xing)而(er)兼(jian)中(zhong)二(er)行(xing)(xing)(xing)(xing)者,為(wei)上(shang)(shang)舍(she)(she)中(zhong)等(deng)之(zhi)(zhi)選(xuan),不(bu)(bu)全上(shang)(shang)三(san)行(xing)(xing)(xing)(xing)而(er)兼(jian)中(zhong)一(yi)行(xing)(xing)(xing)(xing)或兼(jian)下行(xing)(xing)(xing)(xing)者,為(wei)上(shang)(shang)舍(she)(she)下等(deng)之(zhi)(zhi)選(xuan),全有中(zhong)二(er)行(xing)(xing)(xing)(xing)或有中(zhong)等(deng)一(yi)行(xing)(xing)(xing)(xing)而(er)兼(jian)下一(yi)行(xing)(xing)(xing)(xing)者,為(wei)內舍(she)(she)之(zhi)(zhi)選(xuan),余為(wei)外舍(she)(she)之(zhi)(zhi)選(xuan)。
諸士以(yi)八行中三(san)舍(she)(she)之選者,上(shang)舍(she)(she)貢入,內舍(she)(she)在州學,半年(nian)不犯弟(di)二等(deng)罰,升為(wei)上(shang)舍(she)(she),外舍(she)(she)一(yi)年(nian)不犯弟(di)三(san)等(deng)罰,升為(wei)內舍(she)(she)仍準上(shang)法。
諸士以八行中上(shang)舍之(zhi)選,而被貢(gong)入(ru)太(tai)(tai)學者,上(shang)等(deng)(deng)在學半年不犯弟三等(deng)(deng)罰(fa),司(si)成以下(xia)考驗行實聞奏,依太(tai)(tai)學貢(gong)士釋褐法(fa),中等(deng)(deng)依太(tai)(tai)學中等(deng)(deng)法(fa)待殿(dian)試,下(xia)等(deng)(deng)依太(tai)(tai)學下(xia)等(deng)(deng)法(fa)。
諸(zhu)(zhu)士以八行中選在州縣,充(chong)職事及諸(zhu)(zhu)齋長諭。諸(zhu)(zhu)以八行考士為上舍上等(deng),其(qi)家依官(guan)戶(hu)法,中下等(deng)免戶(hu)下支移折(zhe)變借借身丁,內舍免支移身丁。
諸謀(mou)反(fan)謀(mou)叛謀(mou)大逆(ni)(子孫同(tong))及大不(bu)(bu)(bu)(bu)恭詆訕宗廟指斥乘輿為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)忠之(zhi)刑(xing),惡逆(ni)詛(zu)罵告言祖父(fu)母父(fu)母,別籍異財供養(yang)有闕(que),居喪(sang)作樂(le)自娶釋服(fu)(fu)匿哀為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)孝之(zhi)刑(xing);不(bu)(bu)(bu)(bu)恭其兄不(bu)(bu)(bu)(bu)友其弟姊妹叔嫂(sao)相(xiang)犯(fan)罪(zui)杖(zhang)(zhang)為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)悌之(zhi)刑(xing);***略(lve)人放火強 若(ruo)竊盜杖(zhang)(zhang)及不(bu)(bu)(bu)(bu)道為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)和之(zhi)刑(xing)。謀(mou)殺及賣略(lve)緦麻以上(shang)親 告大功以上(shang)尊長(chang)小(xiao)功尊屬若(ruo)內(nei)亂,為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)睦(mu)之(zhi)刑(xing);詛(zu)罵告言外祖父(fu)母外姻(yin)有服(fu)(fu)親若(ruo)妻(qi)(qi)(qi)(qi)之(zhi)尊屬相(xiang)犯(fan),至徒(tu)違律為(wei)(wei)婚,停(ting)妻(qi)(qi)(qi)(qi)娶妻(qi)(qi)(qi)(qi),若(ruo)無罪(zui)出妻(qi)(qi)(qi)(qi),為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu) 之(zhi)刑(xing);毆受業師,犯(fan)同(tong)學友,至徒(tu)應相(xiang)隱而 告言,為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)任之(zhi)刑(xing);詐欺取財罪(zui)杖(zhang)(zhang)告囑 鄰保(bao)伍有所規求避免或告事不(bu)(bu)(bu)(bu)干(gan)己(ji),為(wei)(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)恤之(zhi)刑(xing)。
諸犯八(ba)刑縣令佐州知通以(yi)其事目(mu)書于(yu)籍報學,應有入學,按籍檢會施(shi)行。
諸士有(you)犯(fan)不(bu)(bu)(bu)忠不(bu)(bu)(bu)孝不(bu)(bu)(bu)悌(ti)不(bu)(bu)(bu)和終(zhong)身不(bu)(bu)(bu)齒不(bu)(bu)(bu)得(de)入學,不(bu)(bu)(bu)睦十年(nian)(nian),不(bu)(bu)(bu) 八(ba)(ba)年(nian)(nian),不(bu)(bu)(bu)任五年(nian)(nian),不(bu)(bu)(bu)恤三(san)年(nian)(nian),能改過自新不(bu)(bu)(bu)犯(fan)罪(zui),而有(you)二(er)行之(zhi)(zhi)實, 鄰(lin)保伍申縣,縣令佐審察(cha)聽(ting)入學,在學一年(nian)(nian)又不(bu)(bu)(bu)犯(fan)弟三(san)等(deng)罰(fa),聽(ting)齒于(yu)諸生(sheng)之(zhi)(zhi)列(lie)。大觀元年(nian)(nian)九月(yue)十八(ba)(ba)日(ri)資政殿學士兼待讀臣(chen)(chen)鄭(zheng)居中(zhong)(zhong)奏乞,以御筆八(ba)(ba)行詔旨摹刻于(yu)石(shi)(shi),立于(yu)宮學,次及太學辟 天(tian)下郡(jun)邑,二(er)年(nian)(nian)八(ba)(ba)月(yue)二(er)十九日(ri)奉(feng)御筆 臣(chen)(chen)禮(li)部尚(shang)書兼侍(shi)講久中(zhong)(zhong),令以所(suo)刻石(shi)(shi)通直郎(lang)書學博(bo)士臣(chen)(chen)李(li)時雍奉(feng)敕摹寫,承(cheng)(cheng)議郎(lang)尚(shang)書禮(li)部員外(wai)郎(lang)武(wu)騎尉臣(chen)(chen)葛勝(sheng)仲(zhong)、朝散(san)郎(lang)尚(shang)書禮(li)部員外(wai)郎(lang)云騎尉臣(chen)(chen)韋壽(shou)隆、承(cheng)(cheng)議郎(lang)試尚(shang)書禮(li)部侍(shi)郎(lang)學制局同編修官武(wu)騎尉隴(long)西縣開國男食(shi)邑三(san)百戶 紫金魚袋臣(chen)(chen)李(li)圖(tu)南。
朝請郎試禮部尚書兼侍講實(shi)錄修撰飛騎尉南(nan)陽(yang)縣(xian)開國男食邑(yi)三(san)百戶(hu) 紫金魚袋臣(chen)鄭(zheng)久中。
太師尚書(shu)左仆射兼(jian)門下(xia)侍郎(lang)上柱國(guo)魏國(guo)公食邑一萬一千二百戶食實封叁千捌佰(bai)戶臣蔡京奉敕(chi)題額。