中國古代北方白(bai)瓷窯址(zhi)。位于河北省曲(qu)陽縣澗磁村(cun)一(yi)帶,分布在東西(xi)狹長10余公里的范圍內,總面積約 10平方公里。
文化堆積(ji)厚(hou)達 10多米。曲(qu)陽宋屬(shu)定(ding)州,故稱(cheng)定(ding)窯(yao)。定(ding)窯(yao)創燒于唐(tang),宋代極盛(sheng),元代逐漸衰(shuai)落(luo)。燒瓷歷史長達六、七百年之(zhi)久。1951年故宮博物(wu)院發現了定(ding)窯(yao)遺址(zhi),1951年和1957年故宮博物(wu)院陳萬里、馮先(xian)銘等兩次調查。
1960年(nian)(nian)至1962年(nian)(nian),河北省(sheng)(sheng)文物(wu)工作隊對(dui)遺址(zhi)進行了大(da)規模的考(kao)古發(fa)掘,證實(shi)了窯址(zhi)始于唐代后(hou)期,盛于北宋,元(yuan)代以后(hou)逐漸(jian)衰落的歷史(shi)史(shi)實(shi)。60年(nian)(nian)代初河北省(sheng)(sheng)文物(wu)工作隊在北鎮村東試(shi)掘。
1985至1987年(nian)河北省文物研究所在(zai)北鎮村、澗(jian)磁嶺、野北村、燕川村等地發(fa)掘,揭露面積近2000平(ping)方(fang)米,發(fa)現大量窯(yao)爐和作坊遺(yi)(yi)跡,出土遺(yi)(yi)物標本(ben)萬余件,殘片(pian)約(yue)37萬片(pian)。定窯(yao)在(zai)唐(tang)代后期受邢窯(yao)影響燒制(zhi)白瓷,到(dao)了宋代逐步(bu)成為白瓷窯(yao)之首,是當時的(de)瓷窯(yao)之一。
已發掘的(de)窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)20座,均(jun)為“饅頭窯(yao)(yao)(yao)(yao)”。窯(yao)(yao)(yao)(yao)基(ji)平面呈(cheng)馬蹄形(xing)(xing),由爐(lu)門、火膛(tang)、窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)、煙(yan)(yan)室(shi)(shi)等部(bu)分組成,長度 4~8米,寬度 1.5~3米。窯(yao)(yao)(yao)(yao)體建筑材料用(yong)(yong)磚,火膛(tang)、窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)、煙(yan)(yan)室(shi)(shi)各部(bu)用(yong)(yong)耐火磚,內(nei)壁抹一(yi)層(ceng)耐火土,窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)底面上鋪墊一(yi)層(ceng)厚(hou)約10~30厘米的(de)粗砂。各時期(qi)窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)常以(yi)(yi)(yi)匣(xia)缽代替一(yi)部(bu)分磚作(zuo)(zuo)建造(zao)材料,北宋(song)中期(qi)以(yi)(yi)(yi)前用(yong)(yong)漏斗形(xing)(xing)匣(xia)缽,北宋(song)中晚(wan)期(qi)以(yi)(yi)(yi)后(hou)用(yong)(yong)筒形(xing)(xing)匣(xia)缽。北宋(song)早期(qi)以(yi)(yi)(yi)前窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)以(yi)(yi)(yi)木柴(chai)作(zuo)(zuo)燃料,火膛(tang)中均(jun)發現(xian)有(you)柴(chai)灰。窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)后(hou)部(bu)有(you)兩間(jian)煙(yan)(yan)室(shi)(shi),窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)與煙(yan)(yan)室(shi)(shi)間(jian)都無隔墻(qiang)(qiang)。煙(yan)(yan)室(shi)(shi)之間(jian)隔墻(qiang)(qiang)下砌有(you)兩個(ge)進火孔。北宋(song)中期(qi)以(yi)(yi)(yi)后(hou)窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)燃料用(yong)(yong)煤,火膛(tang)中均(jun)發現(xian)大(da)量(liang)燒過的(de)煤渣,窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)與煙(yan)(yan)室(shi)(shi)間(jian)有(you)固定的(de)隔墻(qiang)(qiang),隔墻(qiang)(qiang)基(ji)部(bu)設(she)進煙(yan)(yan)孔。北宋(song)晚(wan)期(qi)和金代窯(yao)(yao)(yao)(yao)爐(lu)的(de)煙(yan)(yan)室(shi)(shi)一(yi)般分為三(san)間(jian),設(she) 3個(ge)煙(yan)(yan)囪,窯(yao)(yao)(yao)(yao)床(chuang)與煙(yan)(yan)室(shi)(shi)間(jian)隔墻(qiang)(qiang)基(ji)部(bu)進煙(yan)(yan)孔多達9~13個(ge)。
作坊遺(yi)跡(ji)已發現4座(zuo),五代(dai)至北(bei)宋(song)早期1座(zuo),北(bei)宋(song)晚期至金代(dai) 3座(zuo)。作坊都(dou)在窯(yao)爐附(fu)近,結為(wei)一體(ti)。北(bei)宋(song)早期作坊遺(yi)址占(zhan)地面(mian)積(ji)(ji)約 200平方米,殘存的(de)(de)設施(shi)有盛(sheng)瓷料(liao)用(yong)的(de)(de)大(da)陶(tao)缸(gang)底部19個;晚期作坊遺(yi)跡(ji)面(mian)積(ji)(ji)在 500平方米以(yi)上,保存的(de)(de)設施(shi)有磚(zhuan)和匣(xia)缽壘砌的(de)(de)圍墻,石砌的(de)(de)水(shui)井(jing),磚(zhuan)砌的(de)(de)水(shui)溝,土灶,加工(gong)瓷料(liao)的(de)(de)圓形(xing)碾(nian)槽,堆放(fang)瓷料(liao)的(de)(de)土坑,澄盛(sheng)瓷泥、釉料(liao)的(de)(de)磚(zhuan)池和大(da)缸(gang)等(deng)。
唐五代產品粗細(xi)(xi)(xi)摻(chan)半(ban),青(qing)白(bai)(bai)兼(jian)有(you)(you)。較(jiao)粗的(de)瓷器(qi)(qi)胎(tai)質(zhi)粗而(er)色(se)(se)(se)灰,比較(jiao)厚重(zhong),胎(tai)上一(yi)(yi)般施(shi)(shi)一(yi)(yi)層白(bai)(bai)色(se)(se)(se)化妝土,表(biao)(biao)面(mian)施(shi)(shi)白(bai)(bai)釉(you)或青(qing)黃(huang)、褐綠(lv)、黑(hei)色(se)(se)(se)釉(you),有(you)(you)的(de)瓷碗(wan)(wan)外(wai)表(biao)(biao)施(shi)(shi)青(qing)黃(huang)、褐綠(lv)、黑(hei)色(se)(se)(se)釉(you),而(er)碗(wan)(wan)里(li)面(mian)施(shi)(shi)白(bai)(bai)釉(you),施(shi)(shi)釉(you)較(jiao)厚,多(duo)不到底(di)(di),常(chang)有(you)(you)流(liu)(liu)釉(you)、積釉(you)現象。細(xi)(xi)(xi)白(bai)(bai)瓷器(qi)(qi)胎(tai)質(zhi)細(xi)(xi)(xi)而(er)色(se)(se)(se)白(bai)(bai),比較(jiao)輕(qing)薄,釉(you)色(se)(se)(se)潔白(bai)(bai)而(er)略泛青(qing)色(se)(se)(se)。器(qi)(qi)形(xing)(xing)有(you)(you)碗(wan)(wan)、缽、盤、盞托、罐、壺、高足(zu)(zu)杯、三(san)足(zu)(zu)爐、蓋盒、枕(zhen)(zhen)(zhen)、鈴(ling)、瓷塑(su)等。碗(wan)(wan)一(yi)(yi)般底(di)(di)心平(ping)緩,多(duo)為斜直敞口、唇(chun)形(xing)(xing)口或蓮瓣(ban)形(xing)(xing)口,底(di)(di)足(zu)(zu)有(you)(you)平(ping)底(di)(di)、實足(zu)(zu)平(ping)底(di)(di)、玉璧(bi)形(xing)(xing)底(di)(di)、寬圈足(zu)(zu)和圈足(zu)(zu)底(di)(di)等各式。執壺一(yi)(yi)般豐(feng)肩、平(ping)底(di)(di)、短(duan)流(liu)(liu),有(you)(you)白(bai)(bai)釉(you)和青(qing)黃(huang)釉(you)兩種。瓷枕(zhen)(zhen)(zhen)一(yi)(yi)般比較(jiao)短(duan)小(xiao),枕(zhen)(zhen)(zhen)面(mian)多(duo)呈長方或橢圓(yuan)形(xing)(xing),有(you)(you)的(de)白(bai)(bai)瓷枕(zhen)(zhen)(zhen)面(mian)帶(dai)褐色(se)(se)(se)斑紋。瓷塑(su)多(duo)為小(xiao)型白(bai)(bai)釉(you)加黑(hei)褐色(se)(se)(se)點彩的(de)動物玩具。器(qi)(qi)物裝(zhuang)飾比較(jiao)簡(jian)單(dan),絕大多(duo)數為素面(mian),少數用(yong)模印、貼(tie)花(hua)、劃花(hua)紋飾。裝(zhuang)燒器(qi)(qi)物的(de)窯具主要有(you)(you)碗(wan)(wan)形(xing)(xing)盒式匣缽、漏斗形(xing)(xing)匣缽、三(san)角形(xing)(xing)支(zhi)(zhi)墊等。細(xi)(xi)(xi)白(bai)(bai)瓷碗(wan)(wan)都(dou)用(yong)匣缽單(dan)件(jian)裝(zhuang)燒,粗胎(tai)瓷碗(wan)(wan)用(yong)三(san)角形(xing)(xing)支(zhi)(zhi)墊疊燒,燒成后碗(wan)(wan)底(di)(di)露 3個(ge)支(zhi)(zhi)丁痕。
北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)時(shi)(shi)期(qi)(qi)一(yi)(yi)(yi)般(ban)(ban)白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)都用(yong)(yong)(yong)優良(liang)瓷(ci)(ci)(ci)(ci)泥(ni)制(zhi)胎(tai),基本(ben)上(shang)不(bu)再生產(chan)(chan)需(xu)用(yong)(yong)(yong)化(hua)妝(zhuang)土的粗胎(tai)白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)皿,青(qing)黃(huang)、褐綠、黑釉(you)(you)(you)瓷(ci)(ci)(ci)(ci)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)明(ming)(ming)顯減(jian)少(shao),細白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)成(cheng)(cheng)為(wei)主(zhu)(zhu)流(liu)。北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)早(zao)(zao)期(qi)(qi)白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)胎(tai)釉(you)(you)(you)均(jun)潔白細膩,器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)形(xing)新(xin)增(zeng)有(you)(you)凈瓶等。碗口(kou)一(yi)(yi)(yi)般(ban)(ban)為(wei)敞口(kou)或葵(kui)(kui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)式口(kou),底足大(da)體只存(cun)圈足一(yi)(yi)(yi)式。裝飾(shi)仍較簡樸,多(duo)素(su)面,部分器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)物(wu)(wu)沿(yan)用(yong)(yong)(yong)模印(yin)(yin)、貼花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)、劃花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)紋(wen)飾(shi),刻(ke)浮(fu)雕式蓮瓣紋(wen)比較流(liu)行。產(chan)(chan)品(pin)裝燒(shao)(shao)方法(fa)仍是(shi)(shi)匣缽仰燒(shao)(shao),基本(ben)上(shang)都用(yong)(yong)(yong)漏斗形(xing)匣缽。五代(dai)至北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)早(zao)(zao)期(qi)(qi)定(ding)窯(yao)白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)燒(shao)(shao)制(zhi)日(ri)臻(zhen)成(cheng)(cheng)熟,“官”、“新(xin)官”款(kuan)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)為(wei)這(zhe)一(yi)(yi)(yi)階(jie)段優質白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)的名作。北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)中(zhong)期(qi)(qi)以(yi)后(hou)定(ding)窯(yao)優良(liang)瓷(ci)(ci)(ci)(ci)料得(de)到大(da)量開發,白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)產(chan)(chan)量迅速增(zeng)長。中(zhong)期(qi)(qi)的碗盤(pan)等口(kou)沿(yan)一(yi)(yi)(yi)般(ban)(ban)有(you)(you)釉(you)(you)(you),釉(you)(you)(you)色(se)(se)微(wei)泛黃(huang),說明(ming)(ming)當時(shi)(shi)覆(fu)燒(shao)(shao)技(ji)法(fa)尚(shang)未普及(ji),器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)物(wu)(wu)造型(xing)比較精巧,執壺常(chang)用(yong)(yong)(yong)瓜棱腹、彎曲流(liu),碗盤(pan)多(duo)呈葵(kui)(kui)瓣口(kou)形(xing)。早(zao)(zao)期(qi)(qi)流(liu)行的花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)紋(wen),包括刻(ke)浮(fu)雕式蓮瓣紋(wen)明(ming)(ming)顯減(jian)少(shao),有(you)(you)深淺刀(dao)鋒效(xiao)果的刻(ke)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)紋(wen)飾(shi)為(wei)流(liu)行。紋(wen)樣有(you)(you)萱草(cao)、蓮荷(he)、龍紋(wen)等。晚(wan)(wan)期(qi)(qi)的碗盤(pan)之類(lei)圓形(xing)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)物(wu)(wu)基本(ben)上(shang)都用(yong)(yong)(yong)支圈疊裝覆(fu)燒(shao)(shao),器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)物(wu)(wu)口(kou)沿(yan)無釉(you)(you)(you)有(you)(you)芒,釉(you)(you)(you)色(se)(se)一(yi)(yi)(yi)般(ban)(ban)白中(zhong)閃黃(huang),有(you)(you)的略顯灰黃(huang)。此期(qi)(qi)產(chan)(chan)品(pin)品(pin)類(lei)較多(duo), 仍以(yi)白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)為(wei)主(zhu)(zhu)。器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)形(xing)復雜,還是(shi)(shi)碗盤(pan)多(duo)。各(ge)種常(chang)用(yong)(yong)(yong)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)形(xing)往往批(pi)量很大(da),即使像瓷(ci)(ci)(ci)(ci)祖之類(lei)特(te)(te)殊物(wu)(wu)件,也有(you)(you)成(cheng)(cheng)批(pi)出(chu)土,定(ding)窯(yao)瓷(ci)(ci)(ci)(ci)業之興旺由此可(ke)見一(yi)(yi)(yi)斑。裝飾(shi)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)紋(wen)特(te)(te)別(bie)講究,刻(ke)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)、印(yin)(yin)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)、劃花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)都很盛行,刻(ke)劃花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)常(chang)結(jie)合使用(yong)(yong)(yong),刻(ke)工(gong)技(ji)巧嫻熟,刀(dao)法(fa)流(liu)暢(chang)自如。印(yin)(yin)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)紋(wen)飾(shi)工(gong)整(zheng)細致,顯得(de)特(te)(te)別(bie)明(ming)(ming)快清(qing)晰。紋(wen)飾(shi)主(zhu)(zhu)要有(you)(you)龍、鳳和各(ge)種花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)卉圖案、動植物(wu)(wu)形(xing)象(xiang)等。北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)中(zhong)晚(wan)(wan)期(qi)(qi)定(ding)窯(yao)創(chuang)燒(shao)(shao)成(cheng)(cheng)功的新(xin)品(pin)種有(you)(you)“紫(zi)定(ding)”(醬釉(you)(you)(you))、“黑定(ding)”和“綠定(ding)”,不(bu)過產(chan)(chan)量很少(shao)。新(xin)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)形(xing)有(you)(you)孩(hai)兒(er)枕(zhen)、美女枕(zhen)、龍鳳盤(pan)等等,造型(xing)和裝飾(shi)都很精美。此期(qi)(qi)優質白瓷(ci)(ci)(ci)(ci)以(yi)“尚(shang)藥局(ju)”、“尚(shang)食(shi)局(ju)”、“龍”、“花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)”款(kuan)器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)為(wei)代(dai)表。1986年(nian)在澗磁嶺發掘獲(huo)“尚(shang)藥局(ju)”器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)和殘片(pian) 9件,1985~1987年(nian)在澗磁嶺、燕(yan)川發掘獲(huo)“尚(shang)食(shi)局(ju)”器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)殘片(pian)27件。所有(you)(you)“尚(shang)食(shi)局(ju)”器(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)均(jun)出(chu)自晚(wan)(wan)期(qi)(qi)地(di)層,其(qi)年(nian)代(dai)早(zao)(zao)不(bu)會超過北(bei)(bei)宋(song)(song)(song)晚(wan)(wan)期(qi)(qi),大(da)多(duo)數可(ke)能為(wei)金代(dai)產(chan)(chan)品(pin)。
北宋末定窯(yao)(yao)(yao)一度停頓,金(jin)代恢復生產(chan)(chan)(chan)后產(chan)(chan)(chan)品(pin)仍較精良,窯(yao)(yao)(yao)址中曾出土有大定、泰和紀年的(de)印紋(wen)陶模(mo),為鑒(jian)別(bie)金(jin)代定瓷樹立了標尺。元(yuan)代定窯(yao)(yao)(yao)逐漸衰落,產(chan)(chan)(chan)品(pin)單調,胎粗(cu)(cu)釉(you)暗。金(jin)元(yuan)時期(qi)許多碗盤類器(qi)物(wu)(wu)(wu)均采用器(qi)物(wu)(wu)(wu)內底刮(gua)釉(you)一圈疊燒(shao)方法,這(zhe)是粗(cu)(cu)糙化的(de)表(biao)現。裝飾(shi)也走向草率,有的(de)器(qi)物(wu)(wu)(wu)僅施黑色點畫或以墨書為飾(shi)。
定(ding)(ding)窯(yao)燒(shao)(shao)制的(de)白(bai)瓷(ci)器(qi)(qi)形以碗盤居(ju)多(duo),瓷(ci)胎細膩,釉(you)色潤澤,白(bai)中略(lve)顯青黃或(huo)灰黃,口(kou)沿因為(wei)覆(fu)燒(shao)(shao)而不掛(gua)釉(you)。當(dang)時已熟練(lian)掌握(wo)了用(yong)覆(fu)燒(shao)(shao)裝(zhuang)窯(yao)的(de)燒(shao)(shao)制技術,大大提高(gao)了產量。器(qi)(qi)物內壁多(duo)用(yong)印花(hua)、刻花(hua)和(he)(he)劃花(hua)的(de)技法(fa)裝(zhuang)飾(shi)花(hua)紋(wen),圖(tu)案(an)繁復(fu)而嚴謹,層次(ci)分(fen)明(ming),各種花(hua)卉(hui)和(he)(he)動物是主(zhu)要(yao)的(de)圖(tu)案(an)題(ti)材(cai)。北宋時期,這里成為(wei)北方(fang)地(di)區重要(yao)的(de)窯(yao)場之(zhi)一,為(wei)宮廷和(he)(he)官府燒(shao)(shao)制出大量精(jing)美(mei)的(de)瓷(ci)器(qi)(qi),窯(yao)址(zhi)還(huan)出土有很(hen)多(duo)刻有“官”、“尚食局”、“尚藥局”、“五王府”等字款(kuan)的(de)瓷(ci)片(pian)。為(wei)宮廷燒(shao)(shao)制的(de)瓷(ci)器(qi)(qi)多(duo)飾(shi)龍鳳圖(tu)案(an),工藝極(ji)為(wei)精(jing)巧。另外(wai),窯(yao)址(zhi)中還(huan)發現有少(shao)量的(de)黑釉(you)、醬釉(you)、綠(lv)釉(you)瓷(ci)片(pian),即文獻記載(zai)的(de)“黑定(ding)(ding)”、“紫定(ding)(ding)”和(he)(he)“綠(lv)定(ding)(ding)”。
1988年(nian)中華人民(min)共和國國務(wu)院(yuan)公布為(wei)全國重點文物保護單位。
1985年建立曲陽縣定窯遺址保護管(guan)理所,負責遺址的(de)保護和管(guan)理工作,對發現的(de)重要(yao)遺跡采(cai)取了保護措施(shi)。
其(qi)器形、紋(wen)飾及覆燒技法對(dui)各地瓷窯(yao)(yao)影響較大,形成(cheng)了一個(ge)以定(ding)窯(yao)(yao)為主的(de)定(ding)窯(yao)(yao)瓷系(xi)。其(qi)產(chan)品遠銷(xiao)海(hai)外,在瓷器發展史上占有重要地位。
澗(jian)磁村定(ding)窯(yao)(yao)在宋代(dai)是北(bei)方重要的(de)(de)瓷(ci)(ci)器窯(yao)(yao)場(chang),對各地(di)瓷(ci)(ci)窯(yao)(yao)技術的(de)(de)發展有著(zhu)巨大的(de)(de)影響,河(he)北(bei)、山西,甚至(zhi)江南各省都紛紛仿效,從(cong)而形成了以(yi)定(ding)窯(yao)(yao)為主的(de)(de)定(ding)窯(yao)(yao)體系(xi)。現已(yi)發現屬于定(ding)窯(yao)(yao)系(xi)的(de)(de)瓷(ci)(ci)窯(yao)(yao)有河(he)北(bei)臨城(cheng)窯(yao)(yao),北(bei)京龍泉(quan)務窯(yao)(yao),山西平定(ding)、介休、長(chang)治(zhi)、太原、榆次、河(he)津、孟(meng)縣、交(jiao)城(cheng)、陽城(cheng)、霍(huo)縣等地(di)的(de)(de)瓷(ci)(ci)窯(yao)(yao),江南地(di)區有景(jing)德(de)鎮、吉安等窯(yao)(yao),此外(wai)采(cai)用覆(fu)燒方法燒青白瓷(ci)(ci)的(de)(de)瓷(ci)(ci)窯(yao)(yao),在浙江、福建、湖北(bei)、湖南等省也都有很多發現。