文物遺存
托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)位(wei)于(yu)新疆維吾(wu)爾自治(zhi)區巴楚(chu)縣(xian)(xian)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)村。遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)包括托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)、 托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)(he)(he)圖(tu)木(mu)(mu)休克(ke)佛(fo)(fo)寺(si)(si)等(deng)。在(zai)(zai)北(bei)(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)和(he)(he)(he)南(nan)(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)山(shan)(shan)(shan)(shan)腳均(jun)有(you)寺(si)(si)廟遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)。古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)依山(shan)(shan)(shan)(shan)而建,城(cheng)(cheng)墻為(wei)(wei)三(san)(san)重,南(nan)(nan)北(bei)(bei)開門(men),系夯(hang)土筑(zhu)成。分(fen)內(nei)(nei)(nei)城(cheng)(cheng)、外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)、大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)三(san)(san)部(bu)分(fen)。內(nei)(nei)(nei)城(cheng)(cheng)墻長(chang)756米(mi)由(you)山(shan)(shan)(shan)(shan)腰到(dao)山(shan)(shan)(shan)(shan)頭(tou)。外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)接內(nei)(nei)(nei)城(cheng)(cheng)墻續至(zhi)(zhi)山(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)長(chang)1008米(mi)。大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)長(chang)1668米(mi),由(you)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)環(huan)繞(rao)到(dao)南(nan)(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)根。山(shan)(shan)(shan)(shan)腰、山(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)均(jun)有(you)土坯(pi)砌筑(zhu)城(cheng)(cheng)墻遺(yi)(yi)跡(ji)(ji)還有(you)城(cheng)(cheng)門(men)遺(yi)(yi)跡(ji)(ji)。曾(ceng)出土大(da)量(liang)漢(han)文(wen)(wen)、婆羅謎(mi)文(wen)(wen)、回鶻(gu)文(wen)(wen)、阿拉(la)(la)伯(bo)文(wen)(wen)文(wen)(wen)書(shu)及錢(qian)幣、絲(si)(si)毛織物(wu)等(deng)精美文(wen)(wen)物(wu)。遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)年(nian)(nian)代(dai)(dai)(dai)上(shang)(shang)(shang)限(xian)可早至(zhi)(zhi)漢(han)代(dai)(dai)(dai),盛(sheng)于(yu)唐(tang),一度為(wei)(wei)喀(ka)什地(di)區中心城(cheng)(cheng)市(shi),是(shi)絲(si)(si)綢之(zhi)路古(gu)(gu)道(dao)(dao)的(de)大(da)站(zhan)。晉唐(tang)時(shi)(shi)期(qi)的(de)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)(he)(he)圖(tu)木(mu)(mu)休克(ke)佛(fo)(fo)寺(si)(si)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi),規模(mo)宏大(da),布局完整,發(fa)現(xian)(xian)有(you)唐(tang)舍利(li)盒(he)(he)、佛(fo)(fo)教雕塑和(he)(he)(he)壁畫(hua)等(deng)。內(nei)(nei)(nei)城(cheng)(cheng)墻長(chang)756米(mi)由(you)山(shan)(shan)(shan)(shan)腰到(dao)山(shan)(shan)(shan)(shan)頭(tou)。外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)接內(nei)(nei)(nei)城(cheng)(cheng)墻續至(zhi)(zhi)山(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)長(chang)1008米(mi)。大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)長(chang)1668米(mi),由(you)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)環(huan)繞(rao)到(dao)南(nan)(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)根。山(shan)(shan)(shan)(shan)腰、山(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)均(jun)有(you)土坯(pi)砌筑(zhu)城(cheng)(cheng)墻遺(yi)(yi)跡(ji)(ji)還有(you)城(cheng)(cheng)門(men)遺(yi)(yi)跡(ji)(ji)。曾(ceng)出土大(da)量(liang)漢(han)文(wen)(wen)、婆羅謎(mi)文(wen)(wen)、回鶻(gu)文(wen)(wen)、阿拉(la)(la)伯(bo)文(wen)(wen)文(wen)(wen)書(shu)及錢(qian)幣、絲(si)(si)毛織物(wu)等(deng)精美文(wen)(wen)物(wu)。遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)年(nian)(nian)代(dai)(dai)(dai)上(shang)(shang)(shang)限(xian)可早至(zhi)(zhi)漢(han)代(dai)(dai)(dai),盛(sheng)于(yu)唐(tang),一度為(wei)(wei)喀(ka)什地(di)區中心城(cheng)(cheng)市(shi),是(shi)絲(si)(si)綢之(zhi)路古(gu)(gu)道(dao)(dao)的(de)大(da)站(zhan)。古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)附近(jin)是(shi)晉唐(tang)時(shi)(shi)期(qi)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)(he)(he)圖(tu)木(mu)(mu)休克(ke)佛(fo)(fo)寺(si)(si)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi),規模(mo)宏大(da),布局完整,發(fa)現(xian)(xian)有(you)唐(tang)舍利(li)盒(he)(he)、 佛(fo)(fo)教雕塑和(he)(he)(he)壁畫(hua)等(deng)。托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)處于(yu)漢(han)唐(tang)西(xi)域的(de)南(nan)(nan)、北(bei)(bei)道(dao)(dao)間(jian),內(nei)(nei)(nei)涵豐富,是(shi)該地(di)區晉唐(tang)佛(fo)(fo)教文(wen)(wen)化繁榮的(de)證明,也是(shi)古(gu)(gu)絲(si)(si)綢之(zhi)路上(shang)(shang)(shang)歷史、考(kao)古(gu)(gu)價值的(de)文(wen)(wen)化遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)。 位(wei)于(yu)新疆巴楚(chu)縣(xian)(xian)城(cheng)(cheng)東(dong)約60公里的(de)托(tuo)(tuo)(tuo)和(he)(he)(he)沙(sha)賴(lai)塔格北(bei)(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)南(nan)(nan)麓的(de)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi),最(zui)近(jin)被列為(wei)(wei)第五(wu)批全國(guo)重點文(wen)(wen)物(wu)保護單位(wei)。托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)的(de)城(cheng)(cheng)墻為(wei)(wei)三(san)(san)重,南(nan)(nan)北(bei)(bei)開門(men),系夯(hang)土筑(zhu)成。在(zai)(zai)北(bei)(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)和(he)(he)(he)南(nan)(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)山(shan)(shan)(shan)(shan)腳均(jun)有(you)寺(si)(si)廟遺(yi)(yi)址(zhi)(zhi)(zhi)。據(ju)考(kao)證,此城(cheng)(cheng)為(wei)(wei)漢(han)至(zhi)(zhi)北(bei)(bei)魏時(shi)(shi)代(dai)(dai)(dai)的(de)尉頭(tou)國(guo),唐(tang)代(dai)(dai)(dai)的(de)據(ju)史德城(cheng)(cheng),亦即郁頭(tou)州(zhou)城(cheng)(cheng)。曾(ceng)是(shi)古(gu)(gu)絲(si)(si)綢之(zhi)路上(shang)(shang)(shang)的(de)重鎮,在(zai)(zai)東(dong)西(xi)方文(wen)(wen)明的(de)交流(liu)中發(fa)揮過(guo)重要作用。