歷史記載
該墓(mu)約營造于東漢末年,距今(jin)已有1,700多年。墓(mu)南北長8.7米,東西(xi)寬7.55米。分前、中(zhong)、后三(san)個主室(shi)(shi),均(jun)在一中(zhong)軸(zhou)線上;東西(xi)兩面(mian)各(ge)有側室(shi)(shi),東三(san)室(shi)(shi)、西(xi)三(san)室(shi)(shi),共八室(shi)(shi)。墓(mu)由(you)280塊石材砌成,其中(zhong)畫像石42塊,畫像72幅,總面(mian)積442.27平方米。畫像內容有攻戰(zhan)、祭祀、出行、宴享、樂(le)舞百戰(zhan)、歷史故事、神話人物、奇禽異獸等,內容廣(guang)泛(fan)。畫面(mian)刻(ke)工精麗、線條(tiao)纖(xian)勁流暢,是兩漢雕刻(ke)繪(hui)畫藝(yi)術(shu)中(zhong)的(de)珍品。從中(zhong)可以考證東漢末年的(de)社會經濟狀況、階級(ji)矛盾、典章制度、風俗人情(qing)、建(jian)筑發展、繪(hui)畫風格、宗教哲學思想等。
北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)漢(han)(han)墓(mu)畫(hua)像石在中國(guo)考(kao)古(gu)領域內(nei)具有(you)重(zhong)要的地位(wei),中國(guo)中學歷(li)史教科(ke)書中的許多插圖均來自于此(ci)。沂(yi)(yi)南(nan)縣在墓(mu)址修建(jian)了北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)漢(han)(han)畫(hua)像石墓(mu)博(bo)物館,已(yi)正(zheng)式對(dui)游人(ren)開放。 在北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)漢(han)(han)墓(mu)的基礎上(shang)修建(jian)了北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)漢(han)(han)墓(mu)博(bo)物館。北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)漢(han)(han)墓(mu)博(bo)物館是全(quan)國(guo)重(zhong)點文物保護單位(wei),位(wei)于沂(yi)(yi)南(nan)縣城西三公里的北(bei)(bei)寨(zhai)(zhai)村(cun),距京滬高速沂(yi)(yi)南(nan)縣出口23公里,距臨(lin)沂(yi)(yi)市57公里。屬全(quan)國(guo)重(zhong)點文化遺產(chan)。該館1994年(nian)由沂(yi)(yi)南(nan)縣人(ren)民政(zheng)府籌資建(jian)設,1996年(nian)4月(yue)正(zheng)式對(dui)社會開放。
墓主介紹
《山東漢畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)石(shi)(shi)精(jing)粹·沂南(nan)卷》載:“墓分前室(shi)(shi)(shi)、中(zhong)(zhong)室(shi)(shi)(shi)、后室(shi)(shi)(shi)和(he)側室(shi)(shi)(shi),總面積88.2平方米。共用石(shi)(shi)材(cai)(cai)280塊(kuai),其中(zhong)(zhong)畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)石(shi)(shi)42塊(kuai),畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)73幅,容(rong)積為326.34立方米。”該墓坐北朝南(nan),全部用預制石(shi)(shi)材(cai)(cai)筑(zhu)成(cheng),建筑(zhu)考究,氣勢雄偉,是漢代畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)石(shi)(shi)墓的(de)(de)代表。其畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)線條簡練(lian)流暢,構圖疏密合理,雕刻細膩(ni)精(jing)美。畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)內容(rong)豐富,題(ti)材(cai)(cai)廣泛,從社會生活、生產(chan),到鬼(gui)神崇(chong)拜,故事皆有形象而生動(dong)的(de)(de)刻畫(hua)(hua)(hua),是漢代社會的(de)(de)一幅縮(suo)影。此墓一經發掘,便(bian)轟動(dong)了學術界。有關畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)并登上了歷史(shi)教科書,其墓室(shi)(shi)(shi)畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)(xiang)內容(rong),作為理論和(he)社會學的(de)(de)嶄新成(cheng)果(guo)引起人(ren)們的(de)(de)研究興趣(qu)。40多(duo)年來(lai),它在歷史(shi)、考古(gu)等(deng)方面的(de)(de)價值,越來(lai)越受到人(ren)們的(de)(de)重(zhong)視。
關于北(bei)寨(zhai)墓的建造(zao)年代,《沂(yi)南北(bei)寨(zhai)漢(han)(han)畫像(xiang)石墓簡(jian)介》:“沂(yi)南北(bei)寨(zhai)漢(han)(han)畫像(xiang)石墓因歷史上多次被盜,墓主何人已很難考證。墓的建造(zao)時間,大(da)致為東(dong)漢(han)(han)末,公元193年以前”。
然而,此墓(mu)建造年代(dai)為(wei)東漢(han)末(mo)之說,僅從(cong)“雕(diao)刻技法以鏟地凸面線刻為(wei)主,配合浮雕(diao)、高浮雕(diao)和(he)陰(yin)線刻,無疑屬東漢(han)晚期(qi)的(de)雕(diao)刻技法”。這一(yi)單(dan)線即認定為(wei)東漢(han)晚期(qi)墓(mu)葬,顯然過于簡單(dan),認同(tong)也過于武斷(duan)。
根據《后(hou)漢(han)書》以及《資治通鑒》等書記載,考證沂(yi)南北寨畫(hua)像石墓(mu)(mu)(mu)為東漢(han)初(chu)期建(jian)武(wu)三(san)年與(yu)建(jian)武(wu)六年光(guang)武(wu)帝劉秀所封(feng)的陽都侯和(he)不其(qi)侯伏湛之(zhi)墓(mu)(mu)(mu),建(jian)墓(mu)(mu)(mu)時(shi)間(jian)(jian)當在建(jian)武(wu)三(san)年與(yu)建(jian)武(wu)十三(san)年之(zhi)間(jian)(jian),伏湛是(shi)被(bei)光(guang)武(wu)帝唯一一位受(shou)到(dao)兩次封(feng)侯的人(ren)物。因為在這短短的三(san)五年間(jian)(jian),他經(jing)歷了(le)由大司徒遭貶(bian)徙遷(qian)封(feng)國的一段歷史(shi),而(er)后(hou)又在封(feng)國逗(dou)留(liu)了(le)整整十年時(shi)間(jian)(jian),無(wu)論從時(shi)間(jian)(jian)上還是(shi)從事件上,完全有精力(li)和(he)能(neng)力(li)在瑯琊國來建(jian)造(zao)這種(zhong)適用美觀(guan)的精美墓(mu)(mu)(mu)室。
據(ju)《中國宰(zai)相(xiang)全傳》漢(han)之卷東(dong)漢(han)陳述:伏(fu)湛(zhan)(?一(yi)37年)字惠公(gong),瑯琊東(dong)武人,其父(fu)伏(fu)理屬當世名儒,以詩授(shou)漢(han)成帝(di),作高密太傅。伏(fu)湛(zhan)性情孝友(you),年少開始(shi)傳授(shou)父(fu)業(ye),教授(shou)幾百人。西漢(han)成帝(di)時,任(ren)博士弟子,更始(shi)年(24年)擔任(ren)平原太守。當時倉卒起兵,天(tian)下驚擾,而伏(fu)湛(zhan)獨自(zi)妄然,教授(shou)不止,對妻子說:“夫(fu)一(yi)谷不登(deng),國君徹膳,今(jin)民皆(jie)饑,奈何獨飽?”于(yu)是共食糠糲(li),把自(zi)己的奉祿賑濟(ji)給鄉里,來客有百余家。
25年(nian),劉秀(xiu)即(ji)位,建立東漢(han),他知道伏湛是名儒舊臣,想讓他擔任(ren)內(nei)職,征(zheng)拜尚(shang)書,讓他典定舊制。當時(shi)大司徒(tu)鄧禹西(xi)征(zheng)關中,光武帝根據伏湛的才能任(ren)命(ming)為宰相,拜為司直,行大司徒(tu)事。皇帝每次出(chu)征(zheng),總是留(liu)他鎮守,總攝群司。
建武三年(27)伏(fu)(fu)湛(zhan)(zhan)代替(ti)鄧(deng)禹擔任大(da)司(si)徒,光武帝準(zhun)備親自(zi)征(zheng)討,伏(fu)(fu)湛(zhan)(zhan)上疏言明(ming)皇上親征(zheng)的利弊得失(shi)。劉秀看完奏折(zhe),不再親征(zheng)。徐(xu)異(yi)卿(qing)(qing)等(deng)一萬多人占據富平(ping),連攻不下,只(zhi)說(shuo):“愿降(jiang)司(si)徒伏(fu)(fu)公”皇帝知道青、徐(xu)等(deng)地(di)都(dou)相信伏(fu)(fu)湛(zhan)(zhan),派他到(dao)平(ping)原,徐(xu)異(yi)卿(qing)(qing)等(deng)人即日歸(gui)降(jiang),護(hu)送伏(fu)(fu)湛(zhan)(zhan)至洛(luo)陽。
伏湛在理政中,以禮樂作為首要的條件。冬天,劉秀征討張步,留伏湛居守。當時蒸祭高廟;而河南尹、司隸校尉在廟中爭論,伏湛沒有(you)舉奏,當(dang)場免職(zhi)。
建武(wu)六年(30)伏(fu)湛徙封不(bu)(bu)(bu)其侯,邑三千六百戶,他回(hui)到封國。后來,南(nan)陽太(tai)守(shou)杜(du)詩上疏(shu)舉薦伏(fu)湛說“原大司(si)徒陽都侯伏(fu)湛,自(zi)行束修,訖無毀(hui)玷,篤信好學,守(shou)死善道,經為(wei)(wei)人(ren)(ren)師,行為(wei)(wei)儀表。前在河(he)內朝歌及居(ju)平原,吏人(ren)(ren)畏(wei)愛,則而家之(zhi)(zhi)。遭(zao)時反覆;不(bu)(bu)(bu)離兵兇,秉節持重,有不(bu)(bu)(bu)可奪(duo)之(zhi)(zhi)志。陛下除(chu)知其能,顯(xian)以宰相之(zhi)(zhi)重,眾賢百姓,仰望德義。微過斥(chi)退,久不(bu)(bu)(bu)復用,有識所惜(xi),儒士痛心,臣竊傷之(zhi)(zhi)。湛容貌堂(tang)堂(tang),國之(zhi)(zhi)光暉;智略(lve)謀慮,朝之(zhi)(zhi)淵藪(sou)。髫發厲志,白首(shou)不(bu)(bu)(bu)衰(shuai)。實(shi)足(zu)以先后五室,名足(zu)以光示遠人(ren)(ren)”。
建武(wu)十(shi)三(san)年(37)夏;皇(huang)帝詔命(ming)尚書擇拜吏(li)日,伏湛沒來得及到任,因聚會中暑,病逝。賜秘器,皇(huang)帝親自吊祠,派使者送喪。
伏(fu)(fu)湛病(bing)死在(zai)上任途中,正迎合了沂南漢(han)畫(hua)像石北寨漢(han)墓中無(wu)墓門(men)的(de)這一天然(ran)巧合,試想(xiang),墓室(shi)為何(he)無(wu)紀年又為何(he)無(wu)墓志,顯而易見,由于(yu)(yu)事(shi)情(qing)發生(sheng)突(tu)然(ran)變故,墓主(zhu)不(bu)幸客死途中所致。由此也不(bu)排除(chu)這是伏(fu)(fu)湛衣冠冢的(de)可能性。至(zhi)于(yu)(yu)在(zai)今城陽伏(fu)(fu)湛遭貶后的(de)不(bu)其(qi)之城建有(you)墓地(di)之說,只有(you)《城子(zi)村志》記載(zai),村后墨(mo)水(shui)河(he)南岸1964年前曾有(you)6—10m的(de)“伏(fu)(fu)湛墓”,因無(wu)發掘,不(bu)足為憑(ping)。
再從繪畫(hua)與雕刻的藝術角度來看,西(xi)漢(han)以來,裝飾性的壁畫(hua)非(fei)常流行,宮(gong)殿邸舍到處都有壁畫(hua),宮(gong)殿壁畫(hua)題材(cai),大抵如《魯靈(ling)光殿賦》所(suo)說(shuo),“圖畫(hua)天地,品類群生,雜物(wu)(wu)奇怪,山(shan)神海靈(ling)。”以這類人物(wu)(wu)鬼神入畫(hua),其目的在于“惡以誡世,善以示后。”東漢(han)畫(hua)工種(zhong)(zhong)類更多,鄧后詔令中,曾(ceng)提(ti)到畫(hua)工三十(shi)九種(zhong)(zhong)。
漢代墳墓壁(bi)畫,保存(cun)到現在的(de)為數不少,其(qi)中(zhong)以(yi)平陸(lu)、望都、遼陽等處的(de)東漢彩色壁(bi)畫,藝術價值較高。這些壁(bi)畫的(de)線條剛勁有力(li),
色彩濃濃有度;畫面的立體感很強。壁畫內容多為人物與馬、飲宴祭祀等。東漢時期,官僚地主常用石材修建墳墓或祠堂,在石材畫像上施以陰線和陰線雕(diao)刻。
但是,這些高超(chao)的(de)(de)漢代雕刻技(ji)法并沒有(you)明(ming)確的(de)(de)年代界(jie)定,因此對于該墓主(zhu)人屬東漢晚期的(de)(de)考證(zheng)也(ye)有(you)失準線。伏(fu)湛(zhan)(zhan)不但是位高權重的(de)(de)文(wen)官還是能(neng)征善戰的(de)(de)將軍,從(cong)《資治(zhi)通(tong)鑒》卷(juan)四十一(yi)(漢紀三(san)十三(san))記載(zai):三(san)月(yue),以(yi)司直(zhi)伏(fu)湛(zhan)(zhan)為(wei)大司徒。率耿龕、蓋迂擊青犢于軹西,大破降之。
由(you)此可見,北寨漢墓(mu)的畫像石刻中(zhong)的朝儀、宴(yan)飲、舞樂、狩獵、戰爭(zheng)等畫像,有人提出可能反映了墓(mu)主人生(sheng)前的生(sheng)活畫面(mian),并有同胡人作戰的經歷這一點,自然就(jiu)不奇(qi)怪了。
另外,還有(you)周圍(wei)特別是磚石結構的(de)二號墓,其(qi)布局規模也可作(zuo)為輔助考證資料,伏湛生有(you)二子(zi),伏隆(long),伏翕(xi),尤其(qi)是伏隆(long),據《漢書》
記載:時張步兄弟各擁強兵,據有齊地,拜隆為太中大夫,持節使青徐二州,招降郡國。隆移檄告曰:“乃者,猾臣王莽,殺帝盜位。宗室(shi)興兵,除(chu)亂誅(zhu)莽,故骨(gu)下(xia)(xia)推立圣(sheng)公,以主宗(zong)廟。而任用賊臣,殺戮賢良,三王(wang)(wang)作亂,盜賊從(cong)橫,忤(wu)逆(ni)(ni)天心,卒為(wei)赤眉所(suo)害。皇天佑(you)漢,圣(sheng)哲應(ying)期,陛下(xia)(xia)神(shen)武奮(fen)發(fa),以少制觥(gong)。故尋、邑(yi)以百萬之(zhi)軍,潰散于(yu)昆(kun)陽,王(wang)(wang)郎(lang)以全趙之(zhi)師,土崩于(yu)邯鄲,大(da)肜、高胡(hu)望(wang)旗(qi)消靡,鐵脛、五(wu)校(xiao)莫不(bu)(bu)(bu)摧破。梁(liang)王(wang)(wang)劉(liu)永,幸以宗(zong)室(shi)屬籍,爵為(wei)侯(hou)王(wang)(wang),不(bu)(bu)(bu)知厭足,自求禍棄,遂(sui)封(feng)爵牧守(shou),造(zao)為(wei)詐逆(ni)(ni)。今虎牙大(da)將(jiang)軍屯營十(shi)萬,已拔睢陽,劉(liu)永奔(ben)進(jin),家已族矣。此諸君所(suo)聞也(ye)。不(bu)(bu)(bu)先自圖,所(suo)悔何及?”青(qing)、徐盜得(de)此惶怖,獲索(suo)賊右師郎(lang)等六(liu)校(xiao)實(shi)時皆降(jiang)。張步(bu)遣(qian)使隨隆(long)(long)(long)(long),詣(yi)闕(que)上書,獻鰒魚。其冬,拜(bai)隆(long)(long)(long)(long)光祿大(da)夫(fu),復(fu)使于(yu)步(bu),并與(yu)新(xin)除(chu)青(qing)州(zhou)牧守(shou)及都尉俱東,詔隆(long)(long)(long)(long)輒拜(bai)令長以下(xia)(xia)。隆(long)(long)(long)(long)招懷綏緝,我來降(jiang)附(fu)。帝嘉其功(gong),比之(zhi)酈生.即(ji)拜(bai)步(bu)為(wei)東萊(lai)太守(shou),而劉(liu)永亦復(fu)遣(qian)使立步(bu)為(wei)齊王(wang)(wang)。步(bu)貪受(shou)王(wang)(wang)爵,豫未(wei)決。隆(long)(long)(long)(long)曉譬曰(yue)(yue):“高祖(zu)與(yu)天下(xia)(xia)約,非劉(liu)氏不(bu)(bu)(bu)王(wang)(wang),今可得(de)為(wei)十(shi)萬戶侯(hou)耳。”步(bu)欲(yu)留隆(long)(long)(long)(long)與(yu)共守(shou)二(er)州(zhou),隆(long)(long)(long)(long)不(bu)(bu)(bu)聽,求得(de)反(fan)命,步(bu)遂(sui)執(zhi)隆(long)(long)(long)(long)布受(shou)永封(feng)。隆(long)(long)(long)(long)遣(qian)閑使上書曰(yue)(yue):“臣隆(long)(long)(long)(long)奉使無狀(zhuang),受(shou)執(zhi)兇逆(ni)(ni),雖在困口(kou),授命不(bu)(bu)(bu)顧。又吏人(ren)知步(bu)反(fan)畔,心不(bu)(bu)(bu)附(fu)之(zhi),愿以時進(jin)兵,無以臣隆(long)(long)(long)(long)為(wei)念。臣隆(long)(long)(long)(long)得(de)生到闕(que)廷,受(shou)誅(zhu)有司,此其大(da)愿;若令沒身寇手,以父(fu)母昆(kun)弟長累陛下(xia)(xia)。陛下(xia)(xia)與(yu)皇后、太子永享(xiang)萬國(guo),與(yu)天無極。”帝得(de)隆(long)(long)(long)(long)奏(zou),召(zhao)父(fu)湛流(liu)涕以示之(zhi)曰(yue)(yue):“隆(long)(long)(long)(long)可謂有蘇(su)武之(zhi)節。恨不(bu)(bu)(bu)且(qie)許而遽求還也(ye)!”其后步(bu)遂(sui)殺之(zhi),時人(ren)莫不(bu)(bu)(bu)憐哀(ai)焉(yan)。
通過(guo)上述文字記載可以看出,伏(fu)隆被張步殺后,也可能葬于(yu)此(ci),由此(ci)可以推斷,北(bei)寨漢墓(mu)群極有可能屬伏(fu)家墓(mu)地,這一(yi)點有待于(yu)進一(yi)步考證。
從廣(guang)義上講,當時(即東漢)的(de)瑯琊(ya)北(bei)至(zhi)青州南到(dao)(dao)徐州,西到(dao)(dao)兗州東至(zhi)膠州,四州之(zhi)(zhi)內統稱瑯琊(ya),通(tong)過徐異卿等(deng)人(ren)“愿降(jiang)司(si)徒伏(fu)公”這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)點(dian)(dian)上看,伏(fu)湛(zhan)父(fu)子在瑯琊(ya)享(xiang)有盛名,特(te)別是在青州、徐州這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)帶(dai)很得(de)(de)民(min)眾(zhong)擁戴,據此,可以(yi)(yi)說(shuo)建武(wu)三年,因河南尹、司(si)隸校尉于(yu)(yu)廟中(zhong)爭論(lun),他(ta)沒舉奏,當時被免(mian)后(hou),徙(xi)(xi)封(feng)(feng)(feng)不其侯,食邑三千(qian)六(liu)百戶,遣就國(guo)。但有二(er)點(dian)(dian)值得(de)(de)考慮:一(yi)(yi)是在此之(zhi)(zhi)前,他(ta)就被封(feng)(feng)(feng)為(wei)陽都(dou)(dou)侯,二(er)是徙(xi)(xi)移(yi)到(dao)(dao)了(le)不其城,這(zhe)(zhe)個(ge)“徙(xi)(xi)”字足以(yi)(yi)說(shuo)明,他(ta)是被迫無奈的(de)情況下才回(hui)到(dao)(dao)不其城的(de),而(er)在建武(wu)三年到(dao)(dao)建武(wu)十三年的(de)這(zhe)(zhe)十年中(zhong),他(ta)“公廉愛下,好惡分(fen)明,累(lei)世儒學,互持名信,經明行修,通(tong)達國(guo)政,尤宜近(jin)待,納言左右”縱(zong)觀墓(mu)(mu)室之(zhi)(zhi)規模,身居(ju)宰相之(zhi)(zhi)位的(de)伏(fu)湛(zhan)以(yi)(yi)最(zui)初(chu)被封(feng)(feng)(feng)為(wei)陽都(dou)(dou)侯必按制就封(feng)(feng)(feng)地,倍(bei)他(ta)“在朝(chao)數載”,歸于(yu)(yu)封(feng)(feng)(feng)地陽都(dou)(dou),雖死于(yu)(yu)上任途中(zhong),且他(ta)又在封(feng)(feng)(feng)地倍(bei)受民(min)眾(zhong)之(zhi)(zhi)擁載,因此說(shuo)此墓(mu)(mu)主為(wei)伏(fu)湛(zhan)(一(yi)(yi)號(hao)墓(mu)(mu))無疑,至(zhi)于(yu)(yu)是不是他(ta)的(de)衣冠(guan)冢這(zhe)(zhe)已經不重(zhong)要(yao)了(le)。
據該墓發掘報告得知,當時墓內多次被盜,但怎么盜,也不(bu)會將(jiang)墓門盜走,棺槨盡無,可推(tui)斷實屬當時之景狀所(suo)致(zhi)。
特別值(zhi)得一提(ti)的(de)(de)是,伏(fu)(fu)(fu)湛次子伏(fu)(fu)(fu)翕繼承侯爵(jue),依次為伏(fu)(fu)(fu)光(guang)、伏(fu)(fu)(fu)晨、伏(fu)(fu)(fu)無忌、伏(fu)(fu)(fu)質(zhi)、伏(fu)(fu)(fu)完、伏(fu)(fu)(fu)典襲(xi)爵(jue),共8代(dai)。建安十九年(nian)(214)十一月丁卯,曹操命尚令華欲帶兵入洛陽(yang)皇宮,抄弒皇后(hou)伏(fu)(fu)(fu)壽(伏(fu)(fu)(fu)完之女)及(ji)(ji)其(qi)(qi)二(er)兒,又殺伏(fu)(fu)(fu)氏(shi)家(jia)族百余(yu)口,不(bu)其(qi)(qi)侯國廢。從伏(fu)(fu)(fu)湛去(qu)世(shi)到不(bu)其(qi)(qi)侯國廢除,其(qi)(qi)間經過了近200年(nian)的(de)(de)歷史發展,伏(fu)(fu)(fu)氏(shi)家(jia)族早已遍及(ji)(ji)各地,以(yi)至(zhi)于(yu)(yu)后(hou)來被人們稱道的(de)(de)伏(fu)(fu)(fu)氏(shi)雕(diao)(diao)刻(ke)(ke)巨(ju)匠(jiang)得以(yi)傳世(shi)。至(zhi)宋(song)代(dai)時,在雕(diao)(diao)塑藝術(shu)領域久負盛名,并有四(si)川大足(zu)宋(song)代(dai)石刻(ke)(ke)多處像龕上都鐫有雕(diao)(diao)工的(de)(de)名字,諸(zhu)如伏(fu)(fu)(fu)元俊、子伏(fu)(fu)(fu)世(shi)能、伏(fu)(fu)(fu)之信、伏(fu)(fu)(fu)小三、伏(fu)(fu)(fu)小八等(deng),并在雕(diao)(diao)塑作品中(zhong)(zhong)刻(ke)(ke)上自己的(de)(de)頭(tou)銜(xian),可見他們是以(yi)雕(diao)(diao)刻(ke)(ke)世(shi)家(jia)的(de)(de)身份在官方和手工業機構中(zhong)(zhong)任職,上述種(zhong)種(zhong),足(zu)以(yi)讓人聯想起北寨漢墓(mu)室中(zhong)(zhong)的(de)(de)雕(diao)(diao)刻(ke)(ke)與(yu)畫像技(ji)藝,這其(qi)(qi)中(zhong)(zhong)是不(bu)是屬于(yu)(yu)世(shi)襲(xi)傳承與(yu)發展的(de)(de)必然結果,前后(hou)有沒(mei)有關(guan)聯,伏(fu)(fu)(fu)氏(shi)后(hou)人由仕(shi)途步(bu)于(yu)(yu)藝壇,其(qi)(qi)中(zhong)(zhong)源淵能否從伏(fu)(fu)(fu)氏(shi)家(jia)譜(pu)等(deng)血(xue)脈中(zhong)(zhong)理出頭(tou)緒,有待于(yu)(yu)進一步(bu)研究考證。
“考(kao)(kao)古資(zi)料加文獻論證(zheng)沂南北寨畫像(xiang)石(shi)墓(mu)墓(mu)主是(shi)科學有據(ju)的。”至于有人考(kao)(kao)證(zheng)是(shi)諸葛(ge)亮之父(fu)諸葛(ge)圭和獻帝所封的陽都侯劉邈(miao)(miao)之墓(mu),證(zheng)據(ju)不(bu)(bu)足。一是(shi)“諸葛(ge)亮的父(fu)親諸葛(ge)圭曾經任(ren)泰山郡郡丞,但(dan)很早就死于黃巾(jin)起(qi)義的戰(zhan)亂中”,且(qie)周圍(wei)其他墓(mu)室(shi)更(geng)無(wu)關聯;二(er)(er)是(shi)劉邈(miao)(miao)之兄(xiong)長容在(zai)興(xing)平二(er)(er)年(195年)去世,就其兄(xiong)弟相繼離世的時間;對應畫像(xiang)石(shi)雕刻(ke)技法分析,如果說臨(lin)沂的白莊(zhuang)墓(mu)墓(mu)主是(shi)瑯琊王容的話,就其規模(mo)和雕刻(ke)畫像(xiang)之精巧之比較,弟不(bu)(bu)能蓋(gai)其兄(xiong),且(qie)劉邈(miao)(miao)無(wu)建樹,因(yin)此(ci)說,墓(mu)主是(shi)諸葛(ge)圭或劉邈(miao)(miao)之說,過于牽強附會(hui),實(shi)無(wu)證(zheng)據(ju)。
分類
北寨(zhai)漢墓(mu)(mu)博(bo)物(wu)館是在北寨(zhai)墓(mu)(mu)群(qun)基(ji)礎上修建(jian)的一座專題(ti)性(xing)博(bo)物(wu)館,所有(you)建(jian)筑外形(xing),集仿古與園林風格于一體,均屬(shu)東(dong)漢時期的建(jian)筑。主要向人們展示漢代墓(mu)(mu)群(qun)葬文化(hua)及出土(tu)遺(yi)物(wu),傳播(bo)優秀(xiu)歷史文化(hua)。館內設有(you)一號墓(mu)(mu)保(bao)護房、二號墓(mu)(mu)保(bao)護房、畫像石(shi)拓片陳列室、畫像石(shi)廊、接待室等(deng)。大(da)門前有(you)大(da)型停車場(chang)。
北寨墓(mu)群一號墓(mu)系大型(xing)畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)石(shi)墓(mu)。此墓(mu)墓(mu)室(shi)(shi)結構復雜、嚴謹,由前、中(zhong)、后(hou)三個(ge)(ge)主室(shi)(shi)和(he)四個(ge)(ge)耳室(shi)(shi)及一個(ge)(ge)東(dong)后(hou)側室(shi)(shi)組成,占地面積88.2平(ping)方米(mi)(mi),用(yong)280塊預制石(shi)材筑(zhu)成,其中(zhong)畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)石(shi)42塊,畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)73幅,畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)面積44.2平(ping)方米(mi)(mi)。畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)石(shi)主要(yao)內容有:攻占圖(tu)、祭祀圖(tu)、雛形圖(tu)、豐收宴享圖(tu)和(he)樂舞(wu)百戲圖(tu)等。畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)雕刻(ke)細膩,技法多(duo)樣(yang),氣魄雄渾(hun),是(shi)漢畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)石(shi)藝術(shu)發展興盛時期具有代(dai)表性的(de)佳作(zuo),該(gai)畫(hua)(hua)(hua)像(xiang)石(shi)墓(mu)也是(shi)漢代(dai)民間匠師創作(zuo)的(de)集(ji)建筑(zhu)、繪畫(hua)(hua)(hua)、雕刻(ke)藝術(shu)于一體的(de)杰(jie)出作(zuo)品(pin)。
二(er)號(hao)墓系大型(xing)磚石結構多室墓,此墓位于一號(hao)墓的南(nan)面偏東,兩墓相(xiang)距20米(mi)。墓葬(zang)布局于一號(hao)墓基本(ben)相(xiang)同,也由墓道(dao)、墓門和前、中、后主室及東三(san)(san)側(ce)室、西側(ce)室組成。出(chu)土(tu)文(wen)物87件,其中五(wu)龍戲(xi)珠三(san)(san)足硯和銅女傭(yong)彌足珍貴,系國家一級(ji)文(wen)物。
石像
北寨墓(mu)群畫像石(shi)墓(mu)畫像之豐富完(wan)美、雕(diao)刻之精細、技法之技巧,足以代表當時(shi)(shi)繪(hui)畫和雕(diao)刻藝(yi)(yi)術(shu)(shu)的(de)(de)最高(gao)(gao)成(cheng)就(jiu),成(cheng)為中(zhong)國(guo)漢代藝(yi)(yi)術(shu)(shu)發展(zhan)的(de)(de)一個(ge)里程(cheng)碑。是中(zhong)國(guo)現已發現、保存較為完(wan)美的(de)(de),為中(zhong)外學者高(gao)(gao)度關注的(de)(de)一座漢畫像石(shi)墓(mu)。該墓(mu)作為一詞條,已收(shou)入《辭海》、《中(zhong)國(guo)大(da)百(bai)科(ke)全書》中(zhong),同時(shi)(shi),有多幅畫像被(bei)《中(zhong)國(guo)歷史(shi)》教科(ke)書收(shou)錄(lu),《世界美術(shu)(shu)史(shi)》、《中(zhong)國(guo)美術(shu)(shu)史(shi)》、《中(zhong)國(guo)建筑史(shi)》等也曾分(fen)門(men)別(bie)類地作過介紹。