幼年時(shi),父(fu)母被仇(chou)家殺害,自己因躲在鄰村得以幸免。
1574年(萬歷二(er)年),年僅十三(san)歲手刃仇(chou)人,后前往嘉木(mu)瑚寨(zhai)(今遼寧撫順境(jing)內)投奔姑父穆通阿,并與表(biao)兄哈思護相處(chu)甚歡。
1580年(萬歷八(ba)年),不顧姑姑的反對,隨努爾哈赤離去(qu)。
1583年(nian)(萬歷十一年(nian)),努爾哈(ha)赤起(qi)兵討伐(fa)尼(ni)堪(kan)外蘭(lan),額亦(yi)都隨(sui)軍奪取圖倫城、色(se)克濟城、舒勒(le)克布(bu)占(zhan)城。額亦(yi)都驍勇善(shan)戰,能開(kai)十石強弓(gong),經常以(yi)少勝(sheng)多(duo),努爾哈(ha)赤對(dui)他日見(jian)親信(xin)。
1587年(萬歷(li)十五年),額亦都率軍(jun)攻打巴爾(er)達城。戰(zhan)后,努爾(er)哈赤授他巴圖魯稱號(hao)。不久(jiu),在對(dui)薩克察(cha)的戰(zhan)役中,率軍(jun)連(lian)下克尼瑪蘭城、章家(jia)城、索爾(er)瑚寨(zhai)。
1593年(萬歷(li)二十(shi)一年),葉赫、烏拉、哈達(da)等九部聯軍進犯(fan)建州,攻打黑濟格城。努(nu)爾哈赤親自在古勒山陳兵抵御,并命額亦(yi)都(dou)率百騎(qi)挑戰。額亦(yi)都(dou)力斬九人,擊退敵軍,生擒(qin)葉赫貝勒布寨,趁(chen)勝奪(duo)取諾賽寨、兆(zhao)佳村。不久,與噶蓋、安費揚古攻破(po)佛多和山,斬殺搜穩塞克什。
1599年(nian)(萬歷(li)二十(shi)七年(nian)),隨努爾哈赤平定(ding)哈達(da)部。
1607年(nian)(萬(wan)歷三(san)十五年(nian)),隨(sui)貝勒巴雅喇征討東海女真渥集部(bu),奪取席黑、俄(e)漠和蘇(su)魯、佛(fo)訥赫拖克索等三(san)路,不(bu)久又隨(sui)軍(jun)滅亡輝發(fa)部(bu)。
1610年(萬歷三十(shi)八(ba)年),奉命安(an)撫渥集部的那木都魯(lu)、綏分(fen)、寧古塔、尼瑪察四路(lu),招降康古禮(li)等十(shi)九人,不久(jiu)又趁勝奪(duo)取(qu)雅攬路(lu)。
1611年(nian)(萬歷三十九年(nian)),與何和禮、扈(hu)爾漢(han)征伐渥集(ji)部虎爾哈路,攻克札庫塔城。
1613年(萬歷四十一年),隨平烏達部。
1615年(萬歷四(si)十三年),努爾(er)哈赤(chi)創建八旗,額亦都隸屬于鑲黃旗。
1616年(后金天命元年),努爾(er)哈(ha)赤(chi)自稱汗(han)王,建立后金,任命額亦都、費(fei)英東(dong)、何(he)和禮、扈爾(er)漢、安費(fei)揚古為五大臣,同(tong)聽國(guo)政(zheng)。
1617年(天命二年),與安(an)費揚古攻打明朝,奪取馬根(gen)單、花豹沖(chong)、三(san)岔兒(er)等堡壘。
1619年(天(tian)命四(si)年),明(ming)朝遼東(dong)經略楊(yang)鎬(hao)分兵(bing)進犯后(hou)金,代(dai)善等(deng)四(si)大貝勒率軍抵御,兵(bing)至太蘭(lan)岡。后(hou)隨(sui)努爾哈赤大敗明(ming)軍杜松部。不久,額(e)亦都作為前鋒,先后(hou)在尚間(jian)崖、阿布達里岡擊敗明(ming)軍馬林(lin)部、劉(liu)綎部。
額(e)亦都屢隨努爾(er)哈(ha)赤征戰,未嘗敗績,每次受到封賞,都分給(gei)有功將(jiang)士,從不獨(du)占。努爾(er)哈(ha)赤對他非常優厚(hou),先后將(jiang)自(zi)己(ji)的族妹、女兒嫁給(gei)他。
后來(lai),努爾哈赤(chi)封額亦都為(wei)左(zuo)翼(yi)總(zong)兵官、一(yi)等大臣(chen),還將他的部屬分為(wei)三個世管牛錄,安置在鑲黃旗(qi)、正白旗(qi)之下。
1621年(天(tian)命六(liu)年),額亦都在沈陽病逝,終年六(liu)十(shi)。
1627年(天聰元年),清太宗追(zhui)封額亦都(dou)為弘毅(yi)公。
1636年(崇德元(yuan)年)天聰十(shi)(shi)年四月十(shi)(shi)一日,皇太極率諸(zhu)貝勒大臣齋戒三日,以十(shi)(shi)一日乙酉,建國(guo)號曰:大清,改元(yuan)崇德,肇建太廟(miao)于(yu)盛京,大祀天地禮。
1636年(nian)(nian)(崇德元年(nian)(nian))天聰十(shi)(shi)年(nian)(nian)四月(yue)十(shi)(shi)二日,皇太極將額(e)亦都(dou)和費英東兩人的靈位安放在清太祖神位之(zhi)左右,享配太廟(miao),深受當時的王(wang)公大臣尊崇和禮遇。
1654年(順(shun)治(zhi)十一(yi)年),順(shun)治(zhi)帝命人為額(e)(e)亦都(dou)立碑,并親自撰寫碑文,表彰額(e)(e)亦都(dou)的功勞。
順治帝:忠勇忘身,有(you)始有(you)卒,開拓(tuo)疆土,厥(jue)積懋(mao)焉。
道光帝:弱(ruo)冠從龍早,雄(xiong)才翊運(yun)生。聯繩麾眾士(shi),斷矢拔(ba)堅城。所向(xiang)原無敵,先登莫與(yu)爭。天題旌勇敢,鐘鼎勒勛名。
趙爾(er)巽:國初(chu)置五大(da)臣(chen)(chen)(chen)以理(li)政聽訟,有征伐(fa)則(ze)帥(shuai)(shuai)師以出,蓋實兼將帥(shuai)(shuai)之重焉。額亦(yi)都歸(gui)太(tai)祖最早,巍(wei)然元(yuan)從,戰閥亦(yi)最多。費英東尤以忠讜著,歷朝褒(bao)許,稱佐命第(di)一。何和(he)禮、安(an)費揚古、扈爾(er)漢后先(xian)奔走,共成篳(bi)路藍縷之烈,積三十年,輔成大(da)業,功施爛(lan)然。太(tai)祖建(jian)號后,諸子皆長且才,故五大(da)臣(chen)(chen)(chen)沒而四大(da)貝勒執(zhi)政。他塔(ta)喇希福祖羅(luo)屯,傳言列(lie)五大(da)臣(chen)(chen)(chen),或初(chu)闕員(yuan)時(shi)嘗簡補歟?草昧傳聞,蓋不可深考(kao)矣。
《欽定八旗通(tong)志(zhi)/卷首之五》(鈕祜祿氏)為我(wo)滿洲大族,而額(e)亦都巴(ba)圖魯乃太祖、太宗朝開國(guo)元勛。
《皇(huang)清(qing)開國方略/卷七》…左翼總兵(bing)官額(e)亦都(dou)卒(zu)。額(e)亦都(dou)每遇攻(gong)城略地奮勇(yong)爭先多立功績,初賜(si)號(hao)巴圖魯,后擢為一等大臣,與費英東(dong)等并輔(fu)國政。至是卒(zu)。太(tai)祖親(qin)臨其墓(mu),慟哭者三乃還。
《欽定盛京通志/卷七十五(wu)》安(an)費(fei)揚古性貞(zhen)亮有勇略,與額亦(yi)都等俱為開(kai)國功臣(chen)之(zhi)首。《卷六十八》歲(sui)癸丑從征烏拉?其城,費(fei)英東…尋命與何(he)和(he)禮、額亦(yi)都、扈爾漢(han)、安(an)費(fei)揚古為五(wu)大臣(chen),佐理國事。