早年曾(ceng)出仕元朝,官至(zhi)樞密院知院,元亡后隨元順帝逃亡漠北。
洪(hong)武十八年(nian)(1385年(nian)),歸附明朝。
洪武(wu)二(er)十一年(1388年),參加捕魚兒(er)海戰役(yi),因功被授(shou)為濟南(nan)衛(wei)副千戶(hu),后升任安慶衛(wei)指揮僉事。
洪武二十三(san)年(1390年),隨藍玉征討遠順、散毛諸洞。次(ci)年(1391年),驅逐犯境(jing)元軍,一(yi)直追擊到鴉寒山(shan),后(hou)被調往燕山(shan)左(zuo)護衛,仍任指揮僉(qian)事,隸屬燕王朱棣麾下。
洪武(wu)二十六年(nian)(nian)(1393年(nian)(nian)),隨朱棣出塞征(zheng)戰,攻至黑(hei)松林,次年(nian)(nian)(1394年(nian)(nian))又隨征(zheng)野人諸部(bu)。他(ta)作戰驍勇,又足智多謀,逐漸受(shou)到朱棣的器重。當時(shi)燕軍諸將(jiang),“張玉善謀,朱能善戰”,被朱棣倚為左右手(shou)。
建文(wen)元年(nian)(1399年(nian)),朱(zhu)(zhu)棣發動靖難之役。張(zhang)(zhang)玉率兵(bing)奪取北平(ping)九門,并在三日內控制北平(ping)全城。都指揮使(shi)馬宣敗走薊(ji)州(今天津薊(ji)縣(xian)),準(zhun)備復奪北平(ping)。朱(zhu)(zhu)棣采用(yong)張(zhang)(zhang)玉的計策,命朱(zhu)(zhu)能突襲薊(ji)州,殺(sha)死馬宣,并迫降遵化守軍。張(zhang)(zhang)玉又奪取永平(ping)(今河北盧龍)、密云,以二(er)衛精銳充實燕軍,升任(ren)都指揮僉事。
八月,朝廷調集三十萬(wan)兵(bing)馬征討北平(ping),以長興侯耿(geng)炳文為主帥。耿(geng)炳文命徐凱駐(zhu)軍(jun)河(he)間,又命潘忠、楊松駐(zhu)軍(jun)鄚(mao)州(今河(he)北任丘),自己(ji)率大軍(jun)屯于真定(今河(he)北正(zheng)定)。張玉擔任燕(yan)軍(jun)先(xian)鋒,趁南軍(jun)慶賀中秋之時,襲破(po)雄縣。
而(er)后(hou)(hou),張(zhang)玉在月漾橋設伏,生擒(qin)前(qian)來(lai)援(yuan)救的潘(pan)忠(zhong)、楊松,乘勝奪取鄚州。他隨(sui)即(ji)又率輕騎窺探真定軍(jun)營(ying),返(fan)回后(hou)(hou)對朱(zhu)棣道:“南軍(jun)紀律渙散,應當迅速進(jin)擊真定。”朱(zhu)棣遂率軍(jun)西進(jin),并在無極召集(ji)眾將謀(mou)議(yi)戰略。
當時諸將(jiang)都認(ren)為南(nan)(nan)軍(jun)(jun)兵(bing)馬(ma)強(qiang)盛,建議(yi)駐(zhu)軍(jun)(jun)新樂。張(zhang)玉卻道(dao):“南(nan)(nan)軍(jun)(jun)兵(bing)馬(ma)雖多,但都是新兵(bing)。我軍(jun)(jun)乘勝(sheng)直(zhi)趨真定,必能破城。”朱棣大喜(xi)。是月二十五日(ri),燕軍(jun)(jun)在真定之戰(zhan)中大破耿炳文,俘獲左右副將(jiang)軍(jun)(jun)李堅、寧忠以及都督顧成等人,斬首三萬級。不久,張(zhang)玉又擊(ji)敗安陸侯吳杰。燕軍(jun)(jun)軍(jun)(jun)威大振。
同年九月,曹國公李景隆(long)繼任(ren)南軍主(zhu)帥,率部進(jin)駐河間,準備攻打北平(ping)(ping)。江陰侯吳(wu)高(gao)則(ze)率遼東軍圍攻永(yong)平(ping)(ping)。朱(zhu)棣與張玉(yu)定(ding)下戰略,決定(ding)先集中兵(bing)力援救(jiu)永(yong)平(ping)(ping),而后再回救(jiu)北平(ping)(ping)。吳(wu)高(gao)聞聽(ting)燕軍來(lai)援,撤圍而逃。張玉(yu)率輕騎(qi)追擊(ji),俘斬(zhan)甚眾。
后來,朱(zhu)(zhu)(zhu)棣(di)聽從張(zhang)玉的建議,北上襲取大寧(ning)(今內(nei)蒙古寧(ning)城(cheng)),以(yi)解后顧之憂。張(zhang)玉隨軍前往,在(zai)兩個時辰(chen)之內(nei)攻破大寧(ning),斬殺都指揮(hui)朱(zhu)(zhu)(zhu)鑒,擒獲都指揮(hui)房寬(kuan)。朱(zhu)(zhu)(zhu)棣(di)收編寧(ning)王朱(zhu)(zhu)(zhu)權所部(bu)兵馬,實力大增。
十月,朱棣聞聽李景隆圍困北(bei)平,遂回師救援,途(tu)中(zhong)在會(hui)州(zhou)(今河(he)北(bei)平泉西南)整(zheng)編軍(jun)(jun)隊(dui)。他將燕軍(jun)(jun)分編為中(zhong)前后左右(you)五軍(jun)(jun),以張玉統(tong)領(ling)中(zhong)軍(jun)(jun)。
十(shi)一月,燕軍(jun)(jun)在鄭村壩之戰中擊敗(bai)李景隆,趁勝抵達北(bei)平城下。北(bei)平守軍(jun)(jun)也鼓(gu)噪殺出(chu),內(nei)外夾攻(gong),大破(po)南軍(jun)(jun)。
建(jian)文(wen)二年(1400年),張(zhang)玉(yu)隨(sui)朱棣攻(gong)破廣昌(chang)、蔚州(zhou)、大(da)同。李景隆(long)收集敗軍,準備再攻(gong)北平。張(zhang)玉(yu)認為(wei)兵貴(gui)神(shen)速,率部馳奔白溝河(he)(今河(he)北雄縣境內),以(yi)逸(yi)待勞,而(er)后率精(jing)騎出擊,再次大(da)敗李景隆(long)。
五月(yue),張(zhang)玉奪取德州,追擊南軍(jun)至濟南。但圍城三個月(yue),始終不(bu)能破城,最(zui)終只(zhi)得(de)撤軍(jun)。
十月,張(zhang)玉再破滄州,擒獲(huo)守將徐凱。
同(tong)年十(shi)(shi)二月(yue)(1401年1月(yue)),燕軍(jun)進(jin)攻東昌(chang)(今山東聊(liao)城),與歷城侯(hou)盛庸相遇。當時(shi),盛庸背城列陣(zhen)。朱(zhu)棣率軍(jun)沖(chong)(chong)擊南軍(jun)左翼,后又沖(chong)(chong)其中(zhong)(zhong)堅,結果被盛庸重(zhong)重(zhong)包(bao)圍(wei)。張玉、朱(zhu)能分兵兩路,率部(bu)相救。朱(zhu)棣與朱(zhu)能會(hui)合,乘機突圍(wei)而出。張玉不知朱(zhu)棣已被救出,仍在陣(zhen)中(zhong)(zhong)沖(chong)(chong)殺,格殺數十(shi)(shi)人,最終傷(shang)重(zhong)力竭而死,時(shi)年五十(shi)(shi)八歲(sui)。
建(jian)文四年(nian)(1402年(nian))六月(yue),朱棣攻入南京(jing),即位(wei)為(wei)帝(di),是為(wei)明成祖,追贈張玉(yu)為(wei)都指揮同(tong)知(zhi)。同(tong)年(nian)九月(yue),張玉(yu)又(you)被追贈為(wei)奉天靖難推誠宣力武臣,特進榮祿大夫(fu)、右柱國、榮國公,謚號忠(zhong)顯。
洪熙元年(1425年)三月,張玉被加封為河間王(wang),改謚忠武,并得到“配享太廟”的殊榮,與(yu)東平王(wang)朱(zhu)能、金鄉侯王(wang)真、榮國(guo)公姚廣孝(xiao)一同附祭(ji)于成祖廟廷。
朱棣:①吾倚玉足濟大事!②張玉才備智(zhi)勇,論(lun)靖難功當第一。
朱高熾:①張玉識見謀略,卓然老成,非諸侯所及,且端方有匡直之益,誠難(nan)得也。②太宗文皇帝以大(da)圣之德(de),順天應人,載安宗社,亦(yi)賴卿等秉義懷忠,一心為國(guo),奉(feng)天靖難(nan)之際,發謀奮勇,百戰前當(dang),斬將(jiang)搴(qian)旗,所向風(feng)靡。暨大(da)功垂成,挺(ting)身陷陣,惟義所在(zai),視死如歸,忠精貫于(yu)日星,功烈(lie)揚于(yu)竹帛。
楊士(shi)奇:王為人莊重沉毅,涉獵書(shu)史,明其大(da)義,而(er)識(shi)慮高遠(yuan),治(zhi)家禮法秩然(ran),奉命行師,紀律嚴肅,與士(shi)卒同(tong)甘(gan)苦,未(wei)嘗妄(wang)戮一人,每語(yu)麾下(xia)曰:為將當濺血戰袍,流芳(fang)汗(han)簡。蓋其殉國之忠素定(ding),古名將何過(guo)焉(yan)!
李賢:今(jin)世(shi)勛臣(chen)之盛,無如張(zhang)氏一門。蓋(gai)永樂初靖難之臣(chen)雖眾,而功之著(zhu)者(zhe)河間、定興兩王也;天順初翊戴之臣(chen)雖多,而功之著(zhu)者(zhe)文安、太平兩公(gong)也。嗚呼,張(zhang)氏父子兄弟(di)四(si)人,咸(xian)(xian)建非常(chang)之功,此所以享福祿(lu)榮名于(yu)當世(shi),與(yu)國咸(xian)(xian)休(xiu)也。
李贄:成祖(zu)舉兵靖難(nan),王謀畫為(wei)多。事(shi)可否(fou)進止,眾論未定者,王正色數語,立決。
王世(shi)貞:玉始(shi)事故(gu)元,位掌(zhang)武(wu),自拔歸眀,積伐而冠霸(ba)僚(liao),復(fu)識(shi)龍潛之運,佐之誼雖不足,其略可稱也。
何(he)喬遠:①玉莊重果毅,策(ce)數越人,軍中(zhong)進止,常以數言決定(ding),成祖最(zui)倚(yi)信之(zhi)。②張(zhang)玉、朱能比于徐、常,姚廣孝若劉基矣,跡其終(zhong)始,殆有(you)異焉。
黃(huang)道周(zhou):驍勇張玉,燕府元僚。佐謀收(shou)薊,審敵(di)敗囂。大(da)破(po)景(jing)隆,斬堅殞(yun)憀。追(zhui)封榮國,青(qing)史昭昭。(《廣(guang)名將傳》)
查繼(ji)佐:①忠(zhong)武以(yi)(yi)八(ba)百(bai)(bai)(bai)人(ren)起,勢四促,乃猝覆耿(geng)長興、李九江百(bai)(bai)(bai)萬(wan)之師,靖(jing)難惟(wei)若一人(ren)矣(yi)。②時中朝領兵,長興以(yi)(yi)七十(shi)(shi)萬(wan),曹國以(yi)(yi)五十(shi)(shi)萬(wan),再(zai)以(yi)(yi)一百(bai)(bai)(bai)萬(wan),歷城以(yi)(yi)六十(shi)(shi)萬(wan),并諸(zhu)軍不止數(shu)十(shi)(shi)萬(wan),幾三(san)百(bai)(bai)(bai)余萬(wan)眾。而燕山拔(ba)戍所遺,但(dan)東平及河間(jian),能(neng)手取(qu)資燕,多寡無(wu)定形(xing)也。③靖(jing)難諸(zhu)將,惟(wei)河間(jian)、東平與鄞國而三(san),然(ran)則三(san)國為(wei)北平化國為(wei)天下者(zhe)哉。
張(zhang)廷玉:惠帝(di)承太祖遺威余(yu)烈,國勢初張(zhang),仁(ren)聞昭宣,眾心悅附。成祖奮起方隅(yu),冒不韙以爭天(tian)下,未(wei)嘗(chang)有萬全(quan)之計(ji)也(ye)。乃道衍(yan)首(shou)贊密謀,發機決策(ce)。張(zhang)玉、朱能之輩戮力行間(jian),轉戰無前,隕(yun)身(shen)不顧。于是收勁旅,摧雄(xiong)師(shi),四年而(er)成帝(di)業。意者天(tian)之所興,群策(ce)群力,應時并濟(ji)。諸人之得為(wei)功(gong)臣首(shou)也(ye),可不謂厚幸哉!
《歷代(dai)群英歌(ge)》:智略謹厚稱張玉,討服南安朱能是(shi)。張輔三平交趾地,姚廣孝帷(wei)幄高僧。四人靖難(nan)功(gong)臣(chen)偉,太廟配(pei)(pei)享萬年春。(明成祖(zu)配(pei)(pei)享功(gong)臣(chen)四人)