《菩薩蠻五首(shou)》是(shi)(shi)唐末五代詞(ci)(ci)人(ren)韋莊(zhuang)的(de)組詞(ci)(ci)作品。這五首(shou)詞(ci)(ci)是(shi)(shi)一個整體(ti),但又(you)可(ke)分前(qian)后兩個層次(ci)。前(qian)三首(shou)為一層,重(zhong)在(zai)對(dui)(dui)江南情(qing)事的(de)追憶,后二首(shou)又(you)是(shi)(shi)一層,重(zhong)在(zai)寓(yu)居洛陽的(de)所(suo)經(jing)所(suo)感(gan)。這組詞(ci)(ci)是(shi)(shi)有兩層含義,可(ke)以說詞(ci)(ci)人(ren)所(suo)寫的(de)只是(shi)(shi)跟(gen)一個現實的(de)女子離別的(de)相思(si)懷念,也可(ke)能是(shi)(shi)暗寫對(dui)(dui)于唐朝(chao)故國(guo)的(de)一份忠愛(ai)的(de)感(gan)情(qing)。
菩薩蠻五首1
其一
紅(hong)樓別夜(ye)堪惆悵2,香燈半卷流蘇帳3。殘月出門時,美人(ren)和淚(lei)辭4。
琵琶金翠羽(yu)5,弦(xian)上(shang)黃鶯語6。勸我早(zao)歸(gui)家,綠窗人(ren)似(si)花7。
其二
人(ren)(ren)人(ren)(ren)盡說江南好,游人(ren)(ren)只合江南老8。春水(shui)碧于(yu)天,畫(hua)船聽雨眠。
壚邊人似月(yue)9,皓腕(wan)凝霜雪10。未(wei)老莫(mo)還鄉,還鄉須斷(duan)腸11。
其三
如今(jin)卻憶(yi)江南樂(le),當時年(nian)少春(chun)衫薄。騎馬(ma)倚斜橋(qiao),滿樓紅袖(xiu)招12。
翠屏金(jin)屈(qu)曲13,醉(zui)入花叢宿14。此度見(jian)花枝15,白頭誓不歸。
其四
勸君今夜須(xu)沉醉16,尊前莫話(hua)明朝事(shi)17。珍重(zhong)主人(ren)心,酒(jiu)深情亦深。
須(xu)愁春漏短18,莫訴金杯滿19。遇(yu)酒且呵(he)呵(he)20,人生能幾何。
其五
洛陽(yang)城(cheng)里(li)春光(guang)好21,洛陽(yang)才子他鄉老22。柳暗魏王堤(di)23,此(ci)時(shi)心轉(zhuan)迷(mi)。
桃花春水(shui)淥(lu)24,水(shui)上鴛鴦(yang)浴(yu)。凝恨(hen)對殘暉25,憶君君不知。
詞句注釋
菩薩(sa)蠻:詞牌(pai)名。
紅樓:紅色(se)的樓,泛指(zhi)華美的樓房。此指(zhi)官貴人家女子的閨一說猶(you)青樓,妓(ji)女所居。堪惆悵(chang):指(zhi)因失(shi)意或失(shi)望而傷(shang)感(gan)、懊惱。堪,“那堪”的省文。
香燈:即(ji)長明燈。通常(chang)用琉璃釭盛(sheng)香油燃點。流(liu)蘇(su)帳:指飾(shi)有流(liu)蘇(su)的帷帳。流(liu)蘇(su),是用五彩毛羽或(huo)絲綢(chou)等(deng)制成的穗狀須帶或(huo)垂(chui)飾(shi)物(wu)(wu),常(chang)飾(shi)于車馬、帷帳等(deng)物(wu)(wu)上。
“殘(can)月”二句:意(yi)謂(wei)當黎明之時將要出門離去女子留著眼淚與之辭別。
琵琶:樂(le)器(qi)(qi)名。見(jian)《釋名·釋樂(le)器(qi)(qi)》。此(ci)類(lei)樂(le)器(qi)(qi)原(yuan)流行于(yu)波斯、阿(a)拉伯等地(di),漢代傳(chuan)人中國。后(hou)經改(gai)(gai)造,團(tuan)體修頸,有(you)四(si)弦(xian)(xian)、十二柱(zhu)(zhu)。俗(su)稱“秦漢子(zi)”。南(nan)北朝(chao)時(shi)又有(you)曲項(xiang)琵琶傳(chuan)入(ru)中國。四(si)弦(xian)(xian)腹呈半梨形頸上有(you)四(si)柱(zhu)(zhu),橫(heng)抱(bao)懷(huai)中用撥子(zi)彈奏,即現今琵琶的(de)前身。唐(tang)宋(song)以來經不斷改(gai)(gai)進柱(zhu)(zhu)垃逐漸增多改(gai)(gai)橫(heng)抱(bao)為豎抱(bao),廢撥子(zi)改(gai)(gai)用手指(zhi)彈奏。金翠(cui)羽:指(zhi)琵琶上用黃(huang)金和翠(cui)玉制成的(de)飾(shi)物。
弦上黃鶯語:此句(ju)是指琵琶之聲猶如黃鶯的(de)啼叫。
綠(lv)窗:綠(lv)色紗窗。指貧(pin)女(nv)的閨室。與(yu)紅樓相對(dui),紅樓為富家女(nv)子閨室。
游人只合江南老:這里指飄泊江南的人,即作者自謂。只合:只應。江南好:白居(ju)易《憶江南》詞首句為“江南好”。碧于天:一片碧綠,勝過天色。
壚(lu)邊:指酒(jiu)家(jia)。壚(lu),舊時酒(jiu)店(dian)用土砌成(cheng)酒(jiu)甕賣(mai)(mai)酒(jiu)的地(di)方。《史記·司馬(ma)相(xiang)如(ru)列傳》記載(zai),司馬(ma)相(xiang)如(ru)妻卓文(wen)君長得很美,曾(ceng)當壚(lu)賣(mai)(mai)酒(jiu):“買一酒(jiu)舍(she)沽就,而令文(wen)君當壚(lu)。”
皓(hao)腕凝(ning)(ning)霜(shuang)雪(xue):形容雙臂潔白(bai)如(ru)雪(xue)。凝(ning)(ning)霜(shuang)雪(xue),像霜(shuang)雪(xue)凝(ning)(ning)聚那樣(yang)潔白(bai)。
未老(lao)(lao)莫(mo)還鄉,還鄉須(xu)斷(duan)腸:年(nian)尚(shang)未老(lao)(lao),且在江(jiang)南行樂(le)。如還鄉離開江(jiang)南,當使人悲痛不已。須(xu):必定,肯(ken)定。
紅袖(xiu):指代少女(nv)。梁簡文帝《采蓮賦》:“素腕舉,紅袖(xiu)長。”這里指青樓(lou)中妓女(nv)之類。
翠(cui)屏:鑲有翡翠(cui)的(de)屏風(feng)。金屈曲:屏風(feng)的(de)折疊(die)處反射著(zhu)金光。一(yi)說(shuo)金屈曲是屏風(feng)上的(de)金屬環(huan)紐(niu)。
花叢:指代游冶處的艷麗境界。
花枝:比(bi)喻(yu)所(suo)鐘愛的(de)女子。
沉:同“沈”。
尊前:酒席前。尊:同“樽”,古代盛酒器具。《淮(huai)南子》:“圣人之道,猶中衢(qu)而設(she)樽耶,過者斟(zhen)酌,各得其宜。”
“須愁”句:應愁時光短促。漏:刻(ke)漏,指(zhi)代(dai)時間(jian)。
莫(mo)訴:不要推辭。
呵(he)呵(he)(huōhuō):笑聲。這里是指“得過(guo)且(qie)過(guo)”,
春:一作“風”。
洛陽(yang)才子(zi):西漢時(shi)洛陽(yang)人(ren)賈誼(yi),年十八能(neng)誦詩書,長于寫(xie)作(zuo)(zuo),人(ren)稱洛陽(yang)才子(zi)。這(zhe)里(li)指(zhi)作(zuo)(zuo)者本人(ren),作(zuo)(zuo)者早年寓(yu)居洛陽(yang)。
魏(wei)(wei)王(wang)堤:即魏(wei)(wei)王(wang)池(chi)(chi)。唐代(dai)洛水在洛陽溢(yi)成一(yi)個池(chi)(chi),成為洛陽的(de)名勝。唐太(tai)宗(zong)貞觀中賜給魏(wei)(wei)王(wang)李(li)泰(tai),故名魏(wei)(wei)王(wang)池(chi)(chi)。有堤與洛水相隔,因稱魏(wei)(wei)王(wang)堤。
淥:一本作“綠”,水清(qing)的樣子(zi)。
凝恨(hen):愁恨(hen)聚結在一(yi)起。
白話譯文
其一
當時紅樓(lou)離別之(zhi)夜,令人惆悵不已,香燈隱(yin)約地映照著半(ban)卷的流蘇(su)帳。殘月(yue)將落,天剛(gang)破曉時,“我”就要出門遠行,美人含著淚(lei)(lei)珠為“我”送(song)行,真(zhen)是“寸寸柔腸,盈(ying)盈(ying)粉(fen)淚(lei)(lei)”的樣子。
臨別時為我彈奏(zou)一(yi)曲如(ru)泣如(ru)訴的樂章,那(nei)琵琶(pa)桿撥上裝(zhuang)飾著用(yong)金制成的翠羽,雍容華(hua)貴;那(nei)琵琶(pa)弦上彈奏(zou)著嬌軟的鶯(ying)語,婉(wan)轉(zhuan)動人。那(nei)凄惻的音樂分明(ming)是在勸“我”早些(xie)兒回家,碧紗(sha)窗下有(you)如(ru)花美眷在等著他。
其二
人人都(dou)說江南好,游(you)人應該在江南待到老去。春(chun)天的江水(shui)清澈碧綠比天空(kong)還青(qing),游(you)人可以在有(you)彩繪的船上聽著雨聲入眠。
江南酒(jiu)家(jia)(jia)賣酒(jiu)的(de)女(nv)子(zi)長(chang)得很美,賣酒(jiu)撩袖(xiu)時露出的(de)雙臂潔白如雪。年華未衰之時不要(yao)回(hui)鄉,回(hui)到家(jia)(jia)鄉后必(bi)定(ding)悲痛到極點(dian)。
其三
現(xian)在我(wo)才回想(xiang)起江南的好處來(lai),當時年(nian)少(shao)風流,春衫飄舉(ju),風度翩(pian)翩(pian)。我(wo)騎著大馬(ma),斜靠小橋(qiao),滿樓的女子都被我(wo)的英姿所傾倒。
閨房屏(ping)障曲折(zhe)迂(yu)回,掩映深(shen)幽,那就(jiu)(jiu)是(shi)我醉宿花叢之所在(zai)(zai)。現(xian)在(zai)(zai)要是(shi)能再有像當年(nian)那樣的遇合,我就(jiu)(jiu)是(shi)到白(bai)頭也一定不會想回來。
其四
今天(tian)晚上勸您(nin)務必要喝個一(yi)醉方休,酒桌前千萬不要談論明天(tian)的事(shi)情(qing)。就珍重現在(zai)熱情(qing)的主人(ren)的心(xin)意(yi)吧,因為主人(ren)的酒杯(bei)是(shi)深的,主人(ren)的情(qing)誼也是(shi)深的。
我憂愁的(de)是像今(jin)晚這般歡(huan)飲的(de)春夜(ye)太(tai)短暫了,我不再(zai)推辭說您又將我的(de)酒杯斟得(de)太(tai)滿。既(ji)然(ran)有(you)(you)酒可喝再(zai)怎么樣也得(de)打起精神(shen)來(lai),人生能有(you)(you)多長呢?
其五
春暖(nuan)花(hua)開,萬象更新(xin)。洛(luo)陽城里,春光明媚,嬌好異常。可是,我這個天(tian)涯浪子,卻只能異地漂泊,老死他鄉(xiang)。眼前的魏(wei)王堤(di)上,楊柳依(yi)(yi)依(yi)(yi),濃蔭茂密。而我心懷隱痛,滿心凄迷,惆悵(chang)不已(yi)。
桃花嫣紅(hong),春水(shui)碧綠,煙籠(long)柳(liu)堤,水(shui)浴鴛鴦(yang)。此物之(zhi)(zhi)(zhi)出雙入對,相(xiang)守相(xiang)依,更勾起我(wo)這個離人永隔之(zhi)(zhi)(zhi)悲(bei)苦。無以釋解(jie),只(zhi)好把一腔相(xiang)思相(xiang)憶(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)情凝結成的(de)(de)絲絲愁恨(hen),化解(jie)到落(luo)日西沉的(de)(de)余(yu)暉之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)。遠(yuan)方(fang)的(de)(de)人兒呵,遙遠(yuan)的(de)(de)故國呵,你(ni)知(zhi)道不(bu),我(wo)這是在懷念著你(ni)呵!
根據(ju)中(zhong)國古典(dian)文學(xue)專家葉嘉(jia)瑩教授(shou)的(de)(de)研究,韋莊的(de)(de)《菩薩蠻五首》詞中(zhong)的(de)(de)“江(jiang)南(nan)”,都是(shi)確指的(de)(de)江(jiang)南(nan)之地(di)(di),并非指蜀(shu)地(di)(di)。這(zhe)組(zu)詞創作于韋莊晚年寓居蜀(shu)地(di)(di)時期,是(shi)作者為回憶(yi)江(jiang)南(nan)舊游而作。
韋莊生在唐帝國(guo)由衰弱到(dao)滅亡、五代十國(guo)分裂混亂的時代,一生飽經亂離漂泊(bo)之苦。黃巢攻(gong)破長(chang)安,他逃往南方(fang),到(dao)處流浪。直(zhi)到(dao)59歲,才結束了這漂泊(bo)流離的生活。這組詞內容與他的流浪生活密切(qie)相關。
韋莊(836─910),唐末五代時(shi)期(qi)詩人(ren),字端己,京兆杜陵(今陜(shan)西省西安市附近)人(ren)。出(chu)身于沒(mei)落(luo)貴(gui)族家庭,是詩人(ren)韋應物的四(si)代孫,曾任(ren)前(qian)蜀宰相,謚(shi)文靖。花間派詞(ci)人(ren),詞(ci)風(feng)清麗。有《浣花詞(ci)》傳世。
文學賞析
這五首詞是(shi)一(yi)(yi)整體,為(wei)聯(lian)章詞,但又(you)可分前后兩(liang)個層次。前三首為(wei)一(yi)(yi)層,重在(zai)對江南情事的追憶,后二首又(you)是(shi)一(yi)(yi)層,重在(zai)寓居洛陽的所經所感。
第(di)一(yi)首是(shi)劈頭(tou)直(zhi)入,由(you)江南情事直(zhi)接寫(xie)開去。它講的(de)是(shi)與江南一(yi)位(wei)青樓女子(zi)的(de)戀(lian)情。上(shang)片寫(xie)夜半臨歧,美(mei)人(ren)依(yi)(yi)依(yi)(yi)不舍(she),垂(chui)淚分(fen)別。但一(yi)經渲染以紅樓、香(xiang)燈、半掩的(de)垂(chui)著(zhu)(zhu)流蘇的(de)錦帳、殘月等意象,立時營造出(chu)(chu)一(yi)種凄美(mei)的(de)氛圍。過片二句,是(shi)說忘不了(le)這(zhe)(zhe)位(wei)歌伎(ji)彈奏琵(pi)琶的(de)場景:琵(pi)琶上(shang)裝(zhuang)飾著(zhu)(zhu)金(jin)翡翠(cui)的(de)羽(yu)毛,弦上(shang)流轉(zhuan)出(chu)(chu)黃(huang)鶯一(yi)樣(yang)悅(yue)耳的(de)聲音,可是(shi)還沒(mei)有完,主題是(shi)在一(yi)結:“勸(quan)我早歸家(jia)。綠窗(chuang)人(ren)似(si)花。”這(zhe)(zhe)位(wei)美(mei)人(ren)很(hen)清楚知道(dao)與主人(ren)公的(de)愛(ai)(ai)情只(zhi)是(shi)曇(tan)花一(yi)現(xian),她善解人(ren)意,勸(quan)道(dao):你該回(hui)去了(le)吧,你心(xin)愛(ai)(ai)的(de)妻(qi)子(zi)在家(jia)里等著(zhu)(zhu)你。
第(di)二首是(shi)(shi)(shi)(shi)對第(di)一首的(de)(de)(de)(de)(de)(de)回應。難道主人公不(bu)愿意回到家中(zhong)嗎?可是(shi)(shi)(shi)(shi)自己求取(qu)功名不(bu)得,又(you)怎能(neng)輕(qing)言回去呢?“人人盡說江南好(hao)。游人只合江南老。”寫得多美(mei)!但(dan)這(zhe)(zhe)種美(mei),不(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)靠意象(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)美(mei)而烘托,卻是(shi)(shi)(shi)(shi)靠濃摯(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)感,而且是(shi)(shi)(shi)(shi)經過(guo)理性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)浸(jin)潤后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)濃摯(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)感動人。江南之美(mei),甲于天下(xia),但(dan)寓居在(zai)此,逃避戰亂的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人,又(you)怎么(me)會有(you)歸(gui)屬感?故這(zhe)(zhe)兩句(ju)是(shi)(shi)(shi)(shi)沉(chen)郁的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。“春水(shui)碧(bi)于天。畫(hua)船聽雨眠。”說的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)碧(bi)綠的(de)(de)(de)(de)(de)(de)春水(shui),比天空還要明(ming)凈,躺在(zai)游船畫(hua)舫之中(zhong),和(he)著雨聲入睡(shui),又(you)是(shi)(shi)(shi)(shi)何等(deng)之美(mei),何等(deng)之空靈(ling)。前二句(ju)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)沉(chen)郁,與后(hou)二句(ju)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)空靈(ling),就形成了(le)難以言喻的(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝(yi)術張力。
過(guo)片暗用卓文君(jun)(jun)之典。漢時蜀人(ren)(ren)司(si)(si)馬(ma)相如(ru),與(yu)巨富卓王孫之女卓文君(jun)(jun)私奔(ben),因卓王孫宣布與(yu)文君(jun)(jun)斷(duan)絕關(guan)系,司(si)(si)馬(ma)相如(ru)就令文君(jun)(jun)當壚,自己(ji)穿著短褲,在大(da)(da)街上洗滌酒器。所以“壚邊(bian)(bian)人(ren)(ren)似(si)月,皓(hao)腕(wan)凝霜雪(xue)”,壚就是(shi)酒壚,壚邊(bian)(bian)人(ren)(ren)指的就是(shi)自己(ji)的妻(qi)子,也就是(shi)上一首中(zhong)“綠窗人(ren)(ren)”。主人(ren)(ren)公(gong)何(he)嘗不(bu)思念這(zhe)(zhe)位面如(ru)皎月、膚色賽霜雪(xue)的妻(qi)子?但是(shi)“未老莫還鄉(xiang)。還鄉(xiang)須斷(duan)腸”,古(gu)人(ren)(ren)云富貴而(er)不(bu)還鄉(xiang),就像衣錦(jin)而(er)夜行,而(er)一事無(wu)成的人(ren)(ren),回(hui)到家鄉(xiang),心(xin)情卻只(zhi)有(you)更加(jia)抑郁哀涼(liang)。這(zhe)(zhe)兩句(ju)沒有(you)任何(he)藝術技巧可言,純(chun)粹靠人(ren)(ren)生閱(yue)歷和情感(gan)動(dong)人(ren)(ren),成為千古(gu)名句(ju)。清末大(da)(da)詞(ci)(ci)人(ren)(ren)王鵬(peng)運提(ti)出,寫詞(ci)(ci)要(yao)符合“重、大(da)(da)、拙”三字訣(jue),這(zhe)(zhe)兩句(ju)就是(shi)“拙”的審美境界。
第三(san)(san)首畫面,是(shi)立足(zu)現在,追(zhui)憶江(jiang)南,有今昔對照之(zhi)概。“如今卻(que)憶江(jiang)南樂“一(yi)(yi)句(ju)領以(yi)下七句(ju),一(yi)(yi)氣(qi)貫注(zhu)直(zhi)下,筆力很(hen)是(shi)驚人(ren)。上片(pian)二三(san)(san)四句(ju)謂在江(jiang)南時,自己尚(shang)是(shi)意氣(qi)風發(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)年(nian)紀,穿著鮮艷的(de)(de)(de)(de)(de)春衫,襯(chen)托出健美的(de)(de)(de)(de)(de)身材,在斜橋邊隨便擺個姿勢,就(jiu)(jiu)引來(lai)滿樓的(de)(de)(de)(de)(de)歌(ge)伎爭相招攬。過片(pian)接著寫(xie)風流情(qing)事,情(qing)節(jie)是(shi)“醉入花叢宿”,但鏡(jing)(jing)頭卻(que)是(shi)“翠屏(ping)金屈曲”,這是(shi)很(hen)高明的(de)(de)(de)(de)(de)蒙(meng)太奇(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)手(shou)法。屈曲是(shi)合頁(ye)鉸(jiao)鏈(lian),用銅做成,所(suo)以(yi)叫金屈曲,以(yi)形容(rong)它的(de)(de)(de)(de)(de)美。對翠屏(ping)、金屈曲作(zuo)一(yi)(yi)個特寫(xie)鏡(jing)(jing)頭,把“醉入花叢”之(zhi)后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)節(jie)遮掩住了,就(jiu)(jiu)讓人(ren)多(duo)了一(yi)(yi)層(ceng)想象。詞(ci)是(shi)極美麗的(de)(de)(de)(de)(de)文(wen)體(ti),要(yao)想寫(xie)得好,就(jiu)(jiu)要(yao)善于設色,要(yao)懂得調配色彩。全詞(ci)以(yi)春衫的(de)(de)(de)(de)(de)鮮艷、紅袖的(de)(de)(de)(de)(de)熱烈、屏(ping)風屈曲的(de)(de)(de)(de)(de)金碧為基(ji)色,最后(hou)卻(que)是(shi)白頭的(de)(de)(de)(de)(de)蕭瑟,濃淡明暗,映帶前后(hou),情(qing)感(gan)更見悲涼(liang)。一(yi)(yi)結“此度見花枝。白頭誓不歸”,是(shi)一(yi)(yi)決(jue)絕語。所(suo)謂決(jue)絕語就(jiu)(jiu)是(shi)用發(fa)誓的(de)(de)(de)(de)(de)方式說話,這是(shi)古詩(shi)詞(ci)中常用的(de)(de)(de)(de)(de)修飾(shi)手(shou)法,在詩(shi)詞(ci)當中用上這種修辭手(shou)法,感(gan)覺就(jiu)(jiu)像是(shi)古樂府,非常地質樸非常地有力。
從第四首(shou)開始,轉(zhuan)為(wei)現在(zai)時(shi)。第四首(shou)明代(dai)詩人、戲曲(qu)家湯顯(xian)祖(zu)讀的(de)(de)時(shi)候沒(mei)有(you)讀懂,他(ta)(ta)說(shuo):“一起(qi)一結(jie),直寫曠達之思,與郭璞《游仙》,阮(ruan)籍《詠懷(huai)(huai)》,將毋同調”。一起(qi)是指“勸君(jun)今(jin)夜須(xu)沉醉(zui),樽前莫話明朝事”,一結(jie)是指“遇酒(jiu)且呵(he)呵(he),人生能幾(ji)何”。這(zhe)是沒(mei)有(you)體悟到韋莊故作曠達,而內心沉痛的(de)(de)感覺(jue)。李冰若先(xian)生《栩(xu)莊漫(man)記》反駁說(shuo):“端己身經離亂,富于感傷,此詞(ci)意實沉痛,謂近(jin)阮(ruan)公《詠懷(huai)(huai)》,庶幾(ji)近(jin)之,但非曠達語(yu)也,其源蓋出于《唐風(feng)·蟋蟀(shuai)之什》。”他(ta)(ta)認為(wei)說(shuo)韋詞(ci)與阮(ruan)籍的(de)(de)《詠懷(huai)(huai)》詩七十四首(shou)相近(jin),這(zhe)是對的(de)(de),但說(shuo)成是曠達語(yu)就不(bu)對了。
“遇酒且(qie)呵呵,人生(sheng)(sheng)(sheng)能幾何(he)”,表(biao)(biao)面上很曠(kuang)達,有(you)人生(sheng)(sheng)(sheng)苦短,宜及(ji)時行樂(le)的意思(si),實(shi)際(ji)上用在(zai)這(zhe)里(li)是(shi)反(fan)語。韋(wei)莊的生(sheng)(sheng)(sheng)命態(tai)度(du)極(ji)其認(ren)真(zhen),在(zai)詞中故意說跟自己生(sheng)(sheng)(sheng)命狀態(tai)完(wan)全不同(tong)的話(hua),反(fan)而(er)顯(xian)得更加的沉痛。意思(si)就是(shi),你(ni)干嘛要那么(me)認(ren)真(zhen)啊,還不如多喝點酒,多快樂(le)點,傻(sha)笑(xiao)點。這(zhe)是(shi)對他(ta)(ta)的人生(sheng)(sheng)(sheng)態(tai)度(du)懺悔,更是(shi)對他(ta)(ta)的人生(sheng)(sheng)(sheng)態(tai)度(du)的堅持,他(ta)(ta)把人生(sheng)(sheng)(sheng)無(wu)限難(nan)以言(yan)說的無(wu)可(ke)奈何(he),都表(biao)(biao)現在(zai)這(zhe)首詞里(li)面了,所以根(gen)本(ben)不是(shi)曠(kuang)達,而(er)是(shi)悲涼。
第五首(shou)是(shi)對(dui)前四首(shou)的(de)(de)(de)一(yi)個總結,也是(shi)韋莊對(dui)他(ta)(ta)現(xian)實(shi)人生(sheng)的(de)(de)(de)冷靜觀照(zhao)。“洛(luo)(luo)陽城里(li)春光好。洛(luo)(luo)陽才子他(ta)(ta)鄉老(lao)。”老(lao)而(er)無成的(de)(de)(de)才子,對(dui)著(zhu)春光,尤其是(shi)冠蓋(gai)如云作為(wei)陪都的(de)(de)(de)洛(luo)(luo)陽城的(de)(de)(de)春光,心(xin)中的(de)(de)(de)郁結可想而(er)知。“柳(liu)(liu)暗(an)魏(wei)王堤。此時心(xin)轉迷。”魏(wei)王堤是(shi)指洛(luo)(luo)水流經洛(luo)(luo)陽城內的(de)(de)(de)一(yi)段(duan)堤壩(ba),為(wei)當時名勝,因曾賜給魏(wei)王李泰為(wei)苑(yuan)囿,故(gu)稱魏(wei)王堤。“柳(liu)(liu)暗(an)”,是(shi)柳(liu)(liu)色轉深,春天將盡(jin)了。見物候變異而(er)心(xin)轉迷,迷的(de)(de)(de)是(shi)什么(me)呢(ni)?作者并(bing)沒有(you)點明。他(ta)(ta)是(shi)把(ba)心(xin)中無限(xian)的(de)(de)(de)悲傷,無限(xian)的(de)(de)(de)矛盾痛苦,無限(xian)的(de)(de)(de)絕望,全(quan)都藏在(zai)心(xin)底,只是(shi)告(gao)訴你(ni),主人公心(xin)事轉迷,他(ta)(ta)的(de)(de)(de)心(xin)里(li)面是(shi)有(you)多復雜多么(me)難受,你(ni)自己去品(pin)咂。
過(guo)片“桃(tao)(tao)(tao)花春水(shui)淥。水(shui)上鴛(yuan)鴦(yang)浴”,是說桃(tao)(tao)(tao)花漂在澄明透(tou)澈的春水(shui)之(zhi)(zhi)上,水(shui)面(mian)上浮游著對(dui)對(dui)鴛(yuan)鴦(yang)。自(zi)《詩經·桃(tao)(tao)(tao)夭》之(zhi)(zhi)后,桃(tao)(tao)(tao)花就有(you)與婚姻、愛情(qing)相關的意義(yi),鴛(yuan)鴦(yang)當然更是愛情(qing)的象(xiang)征,故很(hen)自(zi)然地,主人公想到了(le)遠方的愛人:“凝恨對(dui)殘暉。憶君君不(bu)知。”這個結句稱得上是神完氣足,情(qing)感特別充沛。
其一
清(qing)代許昂(ang)霄(xiao)《詞綜(zong)偶評(ping)》:語(yu)意自(zi)然,無刻畫之(zhi)痕。
清(qing)代陳(chen)廷焯《詞則雅集》卷一:深情苦調,意婉詞直,屈子《九章》之(zhi)遺(yi)。
現代唐圭(gui)璋《唐宋詞(ci)簡釋》:此首追憶當年離別(bie)(bie)之(zhi)(zhi)詞(ci)。起言別(bie)(bie)夜之(zhi)(zhi)情景,次言天明(ming)之(zhi)(zhi)分(fen)別(bie)(bie)。換頭承上(shang),寫美人琵琶之(zhi)(zhi)妙(miao)。末兩句(ju),記美人別(bie)(bie)時言語。前事歷歷,思(si)之(zhi)(zhi)慘痛(tong),而欲(yu)歸之(zhi)(zhi)心,亦愈迫(po)切。韋詞(ci)清(qing)秀絕倫,與溫(wen)詞(ci)之(zhi)(zhi)濃(nong)艷者不(bu)同,然各極其妙(miao)。
其二
清代張(zhang)惠言《詞(ci)選》:此章述蜀人勸留之辭,即下章云“滿(man)樓紅(hong)袖招”也(ye)。江南(nan)即指蜀。中原(yuan)沸亂,故曰(yue)“還鄉(xiang)須(xu)斷腸”。
清代譚獻《詞(ci)辨》:強顏作歡快語,怕腸斷,腸亦斷矣。
清代陳(chen)廷焯《云韶集(ji)》:一幅春水畫圖。意中是(shi)鄉(xiang)思,筆(bi)下卻說江南風(feng)景好(hao),真是(shi)淚溢(yi)中腸(chang),無人省得(de)。結(jie)言(yan)風(feng)塵辛苦(ku),不(bu)到暮(mu)年,不(bu)得(de)還(huan)鄉(xiang),預知(zhi)他日(ri)還(huan)鄉(xiang)必斷腸(chang)也,與第(di)二語口(kou)氣(qi)合。
近代俞陛(bi)云(yun)《唐五代兩(liang)宋詞選(xuan)釋》:端己奉使入蜀,蜀王羈留(liu)之,重其(qi)才,舉以為相(xiang),欲歸(gui)(gui)(gui)不得,不勝戀闕(que)之思(si)。此《菩薩菩》詞,乃隱寓留(liu)蜀之感。“江南好(hao)”指蜀中(zhong)而言。皓腕相(xiang)招,喻蜀主(zhu)縻(mi)以好(hao)爵;還鄉斷腸,言中(zhong)原板蕩,阻其(qi)歸(gui)(gui)(gui)路(lu)。“未老(lao)莫還鄉”句猶冀老(lao)年歸(gui)(gui)(gui)去。
現代(dai)唐(tang)圭璋《唐(tang)宋詞簡釋》:此首寫江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)之(zhi)佳麗,但有(you)思歸之(zhi)意。起兩(liang)句(ju),自為呼(hu)應。人人既盡(jin)說江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)之(zhi)好,勸我久住(zhu),我亦可以(yi)老于(yu)此間也。“只合”二字,無限凄愴(chuang),意謂天下(xia)喪亂,游人飄泊,雖(sui)有(you)鄉不得還,雖(sui)有(you)家不得歸,惟有(you)羈滯江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan),以(yi)待(dai)終(zhong)老。“春水”兩(liang)句(ju),極(ji)寫江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)景色之(zhi)麗。“壚(lu)邊”兩(liang)句(ju),極(ji)寫江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)人物之(zhi)美(mei)。皆(jie)從一己之(zhi)經歷,證(zheng)明江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)果然是(shi)好也。“未老”句(ju)陡轉,謂江(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)縱好,我仍思還鄉,但今日(ri)若還鄉,目擊離亂,只令人斷腸,故惟有(you)暫不還鄉,以(yi)待(dai)時(shi)定。情意宛(wan)轉,哀傷之(zhi)至。
其三
清代張惠言(yan)《詞選(xuan)》:“上云‘未老莫還(huan)鄉(xiang)’,猶冀老而還(huan)鄉(xiang)也。其后朱溫篡成(cheng),中原(yuan)愈亂(luan),遂決勸進之(zhi)志(zhi)。故曰(yue)‘如今卻(que)憶(yi)江南樂’,又曰(yue)‘白頭(tou)誓(shi)不歸’,則此詞之(zhi)作,其在相蜀時乎!”
近代李冰若《栩莊漫記》:“端己此(ci)二首自是(shi)佳(jia)詞,其妙處如芙蓉(rong)出水,自然秀艷。按韋曾二度至江(jiang)南,此(ci)或在中和(he)時作,與入蜀后(hou)無關,張(zhang)氏《詞選》好為附(fu)會,其言不(bu)足據也。”
現代唐圭璋《唐宋詞簡(jian)釋》:“語雖決絕,而意實傷痛。”
其四
現代葉嘉瑩《唐(tang)宋詞(ci)(ci)十七講》:韋莊在如此短的一首(shou)(shou)小令(ling)中,竟然(ran)用了兩(liang)個“須”字,兩(liang)個“莫(mo)”字,口吻的重(zhong)疊成(cheng)為這首(shou)(shou)詞(ci)(ci)的特(te)色所(suo)在,也是佳處所(suo)在。下面寫“遇酒(jiu)且呵呵,人生(sheng)能幾何”,又表現得冷漠(mo)空泛。
其五
明(ming)代湯顯祖評本《花間集》卷一(yi):可(ke)憐可(ke)憐,使(shi)我心惻。
清代張(zhang)惠言《詞選》:此(ci)章致思唐之意。
清(qing)代陳(chen)廷焯《白雨齋(zhai)詞話》:韋(wei)端己《菩薩蠻(man)》四章(zhang)惓惓故國之思(si),而意婉詞直,一變(bian)飛(fei)卿面(mian)目,然消息正自(zi)相通。
近代俞陛云《唐(tang)五代兩(liang)宋詞選釋(shi)》:此《菩薩(sa)蠻》詞,致其鄉國之思(si)。洛(luo)地風景,為唐(tang)初(chu)以來都(dou)城(cheng)勝處,魏堤柳色,回首依依。結句言“憶君君不(bu)知(zhi)”者,言君門萬里,不(bu)知(zhi)羈臣戀主之憂(you)也。
近(jin)代(dai)丁壽(shou)田等《唐五代(dai)四大名(ming)家詞(ci)》乙篇:結尾(wei)二(er)語,怨而不(bu)怒(nu),無限低徊,可謂(wei)語重心長矣。
現代唐圭璋(zhang)《唐宋詞(ci)簡(jian)釋》:此首(shou)憶(yi)洛(luo)陽之詞(ci),身在江南,還鄉固不(bu)(bu)能,即(ji)洛(luo)陽亦不(bu)(bu)得去,回憶(yi)洛(luo)陽之樂(le),不(bu)(bu)禁心迷(mi)矣(yi)。起兩句,述人在他鄉,回憶(yi)洛(luo)陽春(chun)光之好(hao)。“柳暗”句,又(you)說到(dao)眼(yan)前景色,使人心惻。末句,對景懷(huai)人,樸(pu)厚沉郁。